|  |  |  | 

زۋقا باتىر 150 جىل تۇلعالار ادەبي الەم

وسپان دەگەن – وردالى ەلدىڭ قولعا ۇستاعان قىنابى جوق قىلىشى، ول يىلسە ەل سىنادى، شايقالادى ىرىسى.

OSPAN BATIR«جاۋاپ بەر» – دەپ قولىنداعى تاپانشاسىن
شوشاڭداتتى سۇس كورسەتىپ باتىلدى.
سوسىن تاعى ەسكەرتتى وعان:
«ەگەر بىزگە ءوز ەركىڭمەن باسىڭدى ءيىپ
قىزمەت ەتسەڭ جانە ەرلىك كورسەتسەڭ،
ۇلكەن سىيلىق بەرىلەدى، قولباسشى بوپ سايلاناسىڭ.
بۇل ارينە ساعان بەرگەن زور مۇمكىندىك اقىرعى.

قازىر ماعان جاۋابىڭدى ايت وي جىبەرمەي باسقاعا،
ءسوزىڭ ماعان ۇنار بولسىن،
وندا قىستا كوك بالدىرعان گۇل ەگەسىڭ تاسقا دا.
ەگەر ءسوزىڭ ۇناماسا جانە مەنىڭ ايتقانىما كونبەي جاتساڭ
وسى الاڭدا، وسى حالىق الدىندا،
ەرتەڭ تۇستە اتىلاسىڭ. ال كانەكي سويلە» – دەدى،
مۇرتىن سيپاپ كەۋدە كەرىپ ماستانا
سوندا عانا باتىر وسپان ورىنىنان كوتەرىلدى
ماڭعازدانا كوز جىبەرىپ الىسقا،
اشۋ، ىزى جانە مىسقىل تەبىندەگەن
ءوڭ كەلبەتى بەكىنگەندەي ۇزاق ۇلى جارىسقا.
الاڭ تولى كوپ قالايىق تىم تىرىس بوپ ىشكە تارتىپ دەمدەرىن،
قاراپ تۇردى الىپ تۇلعا ارىسقا.
ماڭعاز باتىر از تۇردى دا ناجاعايداي جالت بۇرىلدى
ماساتتانا ساۋال قويعان دۇشپانعا،
ءور مىنەزىن توعىستىرىپ سابىر سالماق ۇستامعا:
«ءوي اقىماق نە دەپ تۇرسىڭ ساندالىپ،
تانىماساڭ قازاق دەگەن ءبىر حالىق بار ءور حالىق
ولسە داعى ول باس يمەيدى سەن سىقىلدى تىشقانعا.

سول بيىكتەن كوتەرىلگەن مەن كوكبورى وسپان دەگەن ەرلىكپىن،
ءجۇزى دەپ ءبىل ورتتىلىكتىڭ، ورلىكتىڭ.
كوپ دۇشپانعا قولىم ءتيدى، وعىم ءتيدى تار جولىندا تەڭدىكتىڭ،
نارقى وسىنداي، پارقى وسىنداي بوپ كەلەدى ەرتەڭى اسقاق ەلدىكتىڭ.

قىلمىسىم سول:
جانىنان دا، ارىنان دا بيىك قويىپ اس قامىن،
ءالىن بىلمەي جايىن ەلگە قول كوتەرگەن شاپىرلاردىڭ
قانىن سۋداي شاشقانىم،
لايلاماي تازالىقتىڭ، ۇلىلىقتىڭ باستاۋىن،
بيىكتەردەن اسقانىم.
سەندەي سايقال قايدان ۇقسىن
ونداي اسقار اسقاقتىقتىڭ استارىن.

جاڭە تاعى نە دەدىڭ سەن:
«ەگەر بىزگە باسىڭدى ءيىپ ەرلىك ەتسەڭ سىيلىق بەرەم» – دەدىڭ بە،
«ال ويتپەسەڭ اتىلاسىڭ تەگىندە…»
ءوي بايقۇس – اي ءولىم دەگەن سەندەر ءۇشىن قورقىنىش ءا،
ال ءبىز ءۇشىن ويىنشىق،
كوك تاعىسى قىران بۇركىت
ىنگە كىرىپ كۇن كورمەيدى، كوز جۇمادى كوگىندە.

وسپان دەگەن – وردالى ەلدىڭ قولعا ۇستاعان
قىنابى جوق قىلىشى،
ول يىلسە ەل سىنادى، شايقالادى ىرىسى.
ءويتىپ مىنا تۇعىرلى ەلدى
تۇتقىن ەتىپ ساتقىن ءومىر كەشكەنشە،
تۇلپار كەۋدەم وقتى مىلتىق اۋىزىنا
قارسى تۇرىپ تامامدالسىن، دۇرىسى.

ەرلىك دەگەن دۇشپانىنا باس يىۋدەن باستالاد دەپ
قانداي اكەڭ نۇسقادى،
سەن جاقسىلاپ ۇق مىنانى
بىزدەر ءسىرا جالعامايمىز جاماۋعا اكەپ قىسقانى.
تاۋدىڭ ەلى تاۋعا عانا باس يەدى،
تىلەيدى ولار قۇزار بيىك ۇشپانى،
قاتىندارعا قاتىن بولىپ جارىق كورۋ
سەن سەكىلدى سۇمەلەكتىڭ ۇستامى.

ولىممەنەن تاۋسىلمايدى
باتىرلاردىڭ ماڭدايداعى باق كەنى،
حاس قىراننىڭ قاناتىنا تارلىق ەتەر
جايماشۋاق جات كوگى.
باتىر بولساڭ قولىمدى شەش قىلىش ۇستات
جەكپە جەكتە باسىڭدى بەر ەرلىكپەن،
وعان ءداتىڭ جەتپەيدى ەكەن قىمسىنبايمىن
قارسى الدىمنان قاراپ تۇرىپ ات مەنى.

ءاي بىلمەيمىن وعان داعى ءداتىڭ جەتپەس
سەندە جالىن كورىنبەيدى اق الماستاي جارقىلدار،
ونداي جالىن سەندە بولار ءجونى دە جوق
الميساقتان تابان جالاپ تاماق تابار سالتىڭ بار.
قول اياعىم بايلاۋىندا
قول، تىزەڭدى قالتىراتىپ اتساڭ مۇمكىن كوز جۇمىپ،
مەنىڭ ەرلىك ەركىندىگىم كۇندە سەنىڭ تۇسىڭدە كەپ
تىشقان العان مىسىقتاي بوپ القىمدار.

بولدى مەنىڭ ءسوزىم ءبىتتى، نە قىلاسىڭ قىلارىڭدى قىلا بەر،
ءجۇز جىل مۇمكىن وتسە داعى مەنى ۇمىت قىپ وشىرمەيدى
التىن التاي قىرقاسى مەن قۇبا بەل.
ەل باسىنا وڭايلىقپەن باق قونبايدى
ەسىلدەرى جانىن پيدا ەتپەسە،
ەل جەرى ءۇشىن جانىن قيعان قىرشىندارىن
ماڭگى باقي قۇرمەتتەۋمەن تىنادى ەل»

بايىت قابانۇلى

kerey.kz

Related Articles

  • سارباس رۋى جانە سارتوقاي باتىر

    تاريحتى تۇگەندەۋ، وتكەننىڭ شەجىرەسىن كەيىنگە جالعاۋ – اتادان بالاعا جالعاسقان ەجەلگى ءداستۇر. شەجىرە، ۇلت-رۋ، تايپا تاريحى – اتانى ءبىلۋ، ارعى تاريحتى ءبىلۋ بولىپ قالماستان ۇلتتىڭ ۇلت بولىپ قالىپتاسۋى جولىنداعى باستان كەشكەن سان قيلى وقيعالارى مەن اۋىر تاعدىرىنان دا مول دەرەك بەرەدى. شەجىرە – تۇتاس حالىق تاريحىنىڭ ىرگەتاسى عانا ەمەس، ۇلت پەن ۇلىس تانۋدىڭ الىپپەسى  سانالادى. «قازاق حالقى 200-دەن اسا رۋدان قۇرالسا دا ءار رۋدىڭ ءوز شەجىرەسى بولعان. شەجىرەشىلەر ءجۇز، تايپا، رۋ، اتا تاريحىن تەرەڭ تالداي بىلگەن»(1). پاتشالىق رەسەيدىڭ داۋرەنى اياقتالار تۇستا قازاقتىڭ مەملەكەتتىگىن قالپىنا كەلتىرۋدى ماقسات تۇتقان الاش كوسەمى ءاليحان بوكەيحان (1866-1937) العاشقى بولىپ قازاق تاريحىنىڭ قاجەتتىلىگىن العا تارتىپ، باشقۇرتتىڭ ايگىلى عالىمى ءۋاليدي توعانمەن كەزدەسىپتى. ءۋاليدي توعان ءوزىنىڭ ەستەلىگىندە: «مەن بىرنەشە

  • ءتاڭىرى قالاۋى تۇسكەن جان

    ماندوكي قوڭىردىڭ تۋعانىنا 80 جىل تولۋىنا وراي «ءتاڭىرى مەنى تاڭدادى»  مۇحتار ماعاۋين ماندوكي قوڭىر يشتۆان – وتانى ماجارستان عانا ەمەس، كۇللى تۇركى دۇنيەسى قاستەرلەيتىن ۇلىق ەسىمدەر قاتارىنداعى كورنەكتى تۇلعا. شىڭعىس جورىعى تۇسىندا كارپات قويناۋىنداعى ماديارلار اراسىنان پانا تاپقان قۇمان-قىپشاق جۇرتىنىڭ تۋماسى ماندوكي قوڭىر وننان اسا ءتىلدى ەركىن مەڭگەرگەن، بۇعان قوسا زەرتتەۋشىلىك قارىمى ەرەن، تۇران حالىقتارىنىڭ فولكلورلىق-دۇنيەتانىمدىق ساناسىن بويىنا دارىتقان عالىم. ول تۇركولوگيا عىلىمىمەن دەندەپ اينالىسىپ قانا قويماي، حح عاسىردىڭ ءتورتىنشى شيرەگىندە شىعىس پەن باتىس­تىڭ اراسىندا التىن كوپىرگە اينالدى، ميلليونداردىڭ ىقىلاس القاۋىنا بولەندى. ياكي ول حالىقتار اراسىن جاقىنداس­تىرعان مامىلەگەر، وزىقتارعا وي سالعان كورەگەن ەدى. زامانا العا جىلجىعان سايىن مەرەيتوي يەلەرى تۋرالى ايتىلاتىن جايتتار ەستەلىك پەن وتكەن شاق ەنشىسىنە كوشەدى. كوزى ءتىرى

  • نۇرالى باتىردىڭ كەسەنەسى  جونىندە

    كەيىنگى كەزدە نۇرالى باتىردىڭ كەسەنەسى جونىندە ءارتۇرلى اڭگىمەلەر شىعىپ جۇرگەن كورىنەدى. ونىڭ ءبىرى موڭعوليادان كەلگەن ءبىر تۋىسقانىمىز باسقا ءبىر بەلگىلى جەرلەسىمىزدىڭ نۇرالى باتىردىڭ زيراتى دەپ كيگىز ءۇي سياقتى سامان كىرپىشتەن قالانعان  ادەمى زيراتتىڭ جانىنا بارىپ قۇران وقىعانىنا كۋا بولعانىن كەلتىرىپتى. ول جىگىتتىڭ  كورگەنى دە، ايتىپ وتىرعانى دا شىڭدىق. ويتكەنى 1982 جىلعا دەيىن ەلدىڭ كوپشىلىگى، ونىڭ ىشىندە  مەن دە سولاي  ويلادىم. اڭگىمە تۇسىنىكتى بولۋ ءۇشىن مەن سول كەزدەگى وقيعادان باستاپ باياندايىن. مەن 1961 جىلى سەمەيدىڭ  مال دارىگەرلىك ينستيتۋتىن ءبىتىرىپ كەلدىم. مەنى  سول كەزدەگى  س.م. كيروۆ اتىنداعى  كولحوزعا مال دارىگەرى ەتىپ جىبەردى. 1962 جىلى بۇل كولحوز «گورنىي» سوۆحوزىنا اينالدى. ءبىز بالا كەزىمىزدەن: «نۇرالى اتامىزدىڭ زيراتى س.م كيروۆ اتىنداعى كولحوزدىڭ جەرىندە ورنالاسقان،   بابامىز باتىر بولعان كىسى، ال ونىڭ جانىنداعى قابىردىڭ  ۇزىندىعى جەتى كەز، ءبىزدىڭ  بابامىزدان  دا  اسقان

  • الىستاعى اعايىننىڭ اتامەكەنگە ورالۋ جولىن تۇڭعىش اشقان قازاقتىڭ قاھارمان قىزى

    ول كىم دەيسىز عوي، تۋراسىن ايتسام ول ساعات زاقانقىزى. توقسانىنشى جىلدارداعى العاشقى كوش موڭعوليا قازاقتارتارىنان باستالعان. سول كوشتى العاش باستاعان ادام ساعات زاقانقىزى. بۇعان ەشكىمنىڭ داۋى جوق. جارعاق قۇلاعى جاستتىققا تيمەي، سوناۋ قيىن-قىستاۋ زامانىندا الىستاعى اعايىنداردىڭ جولىن اشقان وسى ادامدى قازاقتىڭ قاھارمان قىزى اتاۋىمىزدىڭ وزىندىك سەبەبى بار. “كوش باسشىسىمەن كورىكتى”  “كورگەنى جاقسى كوش باستار”  دەيدى اتام قازاق.   وسى ەكى اۋىز ءسوزدىڭ استارىنا ءۇڭىلىپ قاراساق، وندا، ۇلكەن ءمان ماعىنا بار ەكەنىنە كوز جەتكىزەمىز.       بۇرىنعى اۋىل كوشىنىڭ وزىندە، كوش باسشىلارى ءتورت تۇلىك مالدىڭ ءورىسىنىڭ جاعدايىنا قاراي، ءار مەزگىلدەگى اۋارايىنىڭ وزگەرىسىنە ساي، كوشىپ قونۋدا ءبىر باسىنا جەتىپ ارتىلار  ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك  جۇكتەسە، موڭعوليادا تۇراتىن قانداستارىمىزدىڭ ءبىر جارىم عاسىر عۇمىر كەشكەن ەل جەرىنەن ،

  • الاش زيالىلارىنىڭ ۇرىمشىدەن قايتىپ كەلە جاتقاندا

    بولعان وقيعا ىزىمەن بولعان وقيعانىڭ ىزىمەن…   الاش جۇرتىنىڭ ءبىر ەمەس، بىرنەشە سەزى ءوتىپ، ءاليحاننىڭ كولچاكتان بەتى قايتىپ، “ەندى قايتىپ تاۋەلسىز ەل بولامىز” دەپ جۇرگەن كەز ەدى. سەمي الاش قايراتكەرلەرىنىڭ ورداسى ەدى. سەمەيدە جۇرگەن احمەت بايتۇرسىنوۆ باستاعان ءبىر توپ الاشورداشىلار قىتاي شەكاراسىنداعى ءۇرىمشى قالاسىنا بارىپ، ونداعى قازاق جۇرتىنىڭ حال جاعدايىن ءبىلىپ قايتۋعا جولعا شىققوان. ول كەزدە ءۇرىمشىنىڭ كوبى قازاق ەدى ۇيلەرى نەگىزىنەن سازدان قۇيىلعان. ورتا ازيانىڭ كوپ قالالارىن ەسكە سالعانداي. ءبىراز ۇلكەن كىسىلەر مەن جاستار احاڭنىڭ توتە الىپبيىمەن كىتاپ گازەت وقيدى. ەكەن. احاڭدى بۇرىن كورگەن ادامدار دا كەزدەستى. دەگەنمەن، احاڭ ءۇرىمشى قازاقتارىنىڭ تاەلسىز اۆتونوميا قۇرۋ تۋرالى ويلارى دا جوقتىعىن بايقاعان. سونىمەنگ، ءۇرىمشى قازاعىنىڭ جانە قىتايعا جاقىن باسقا ۇلتتاردىڭ باستى تۇرمىسى

پىكىر قالدىرۋ

ەلەكتورندى پوشتاڭىز سىرتقا جاريالانبايدى. بەلگى قويىلعان ءورىستى تولتىرۋ مىندەتتى *

اتى-ءجونى *

Email *

سايتى

Kerey.kz/كەرەي.كز

ءبىز تۋرالى:

تەل: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz ءتىڭ بۇرىنعى نۇسقاسىن http://old.kerey.kz تەن وقي الاسىزدار!

KEREY.KZ

سايت ماتەريالدارىن پايدالانعاندا دەرەككوزگە سىلتەمە كورسەتۋ مىندەتتى. اۆتورلار پىكىرى مەن رەداكتسيا كوزقاراسى سايكەس كەلە بەرمەۋى مۇمكىن. جارناما مەن حابارلاندىرۋلاردىڭ مازمۇنىنا جارناما بەرۋشى جاۋاپتى.

سايت ساناعى: