|  | 

تاريح

تامىز بۇلىگى كەزىندە

1991 جىلى 19-تامىز – كسرو پرەزيدەنتى م.گورباچەۆتى ىعىستىرىپ، بيلىكتى باسىپ الماق بولعان توتەنشە جاعداي جونىندەگى مەملەكەتتىك كوميتەت (گكچپ) قۇرىلعان تۇس ەسىمنەن كەتپەيدى. ودان بەرى دە شيرەك عاسىر ءوتىپتى عوي.
ول كەزدە قازاق كسر جوعارعى كەڭەسىنىڭ ورگانى – «حالىق كەڭەسى» گازەتىندە جاۋاپتى حاتشى بولۋىم كەرەك. گكچپ-نىڭ توتاليتارلىق سيپاتىن ءىشىمىز سەزىپ تۇر. ازاتتىقتى اڭساپ تۇرعاندىقتان گ.ياناەۆ پەن ۆ.كريۋچكوۆ باستاعان توتەنشە بۇلىككە جان-تانىمىزبەن قارسىمىز. 20-تامىز كۇنى تاڭەرتەڭ الماتى قالالىق اتقارۋ كوميتەتىندە جۇمىس ىستەيتىن دەموكرات پەيىلدى كەنەسارى قاپتاعاەۆ دەگەن جىگىت ماعان ءىش تارتىپ ءبىر قۇپيا قۇجاتتىڭ كوشىرمەسىن كورسەتتى. وندا الماتى قالالىق اتقارۋ كوميتەتى «گكچپ-نى» قولدايتىنى، شاھارداعى ستراتەگيالىق نىسانداردى كۇزەتۋ، قولدان شىعارماۋ، قۇقىقتىق رەجيمدى كۇشەيتۋ تۋرالى تاپسىرمالار كوزدەلىنىپتى.

دەرەۋ جاعدايدى ايتىپ، «ازات» ازاماتتىق قوزعالىسىنداعى جىگىتتەرگە حابارلاستىم. اينالدىرعان ەكى ساعاتتىڭ ىشىندە قالالىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ الدىندا ءۇش جۇزدەي ادام جيناپ، نارازىلىق پيكەتىن وتكىزدىك. سول ارالىقتا پلاكاتتار دا جازىپ ۇلگەردىك. ءتۇس اۋا سول كەزدەگى ديرەكتورى، جانىپ تۇرعان پاتريوت ايتان ءنۇسىپحانوۆتىڭ باتىل رۇقساتىمەن «ازات» ازاماتتىق قوزعالىسى ۇيلەستىرۋ كەڭەسىنىڭ مۇشەلەرى رەتىندە جاسارال قۋانىشالين (تەڭ توراعا), دوس كوشىم جانە مەن ۇشەۋمىز الاتاۋ» تەلەارناسىنان تىكەلەي ەفيرگە شىقتىق.

جاسارال ورىسشا، دوس ەكەۋمىز قازاقشا تجمك (گكچپ) بۇلىگىنىڭ حالىققا قارسى سيپاتىن اشكەرەلەپ باقتىق. قولىمىزداعى قۇجاتتار ارقىلى تجمك-عا قولداۋ كورسەتكەن قالا باسشىسى مىندەتىن اتقارۋشى ۆ.ۆ.حراپۋنوۆتىڭ ماسقارا ارەكەتتەرىن جاريا ەتتىك. بۇل سول كەزدە وتە قاۋىپتى قادام بولاتىن. اسىرەسە قورىقپاي بىزگە تىكەلەي ەفيرگە شىعۋىمىزعا مۇمكىندىك بەرگەن ايتان (مارقۇمنىڭ جانى جانناتتا بولسىن!) باۋىرىمىزدىڭ ەرلىگىنە ءالى كۇنگە تاڭ قالامىن. ايتەۋىر ءبىز جارتى ساعات ىشىندە «ازات» قوزعالىسىنىڭ، بۇكىل دەموكراتيالىق توپتاردىڭ، نەفورمالداردىڭ گكچپ-عا قارسى ەكەندىگىن، بۇلىكتىڭ حالىققا قارسى سيپاتىن ايتىپ ۇلگەردىك.

سول كۇنى بۇلىكشىلىك ارەكەتتى ايىپتاعان ماقالا جازىلىپ، ول ەرتەسىنە «حالىق كەڭەسى» گازەتىندە جاريالانىپ كەتتى. قازاقتا «ءار نارسەدە ءبىر قايىر بار» دەيدى عوي، توتەنشە تامىز بۇلىگى جاڭا وداقتىق شارت قۇرۋ تۋرالى، ونىڭ فەدەراتسيالىق نەمەسە كونفەدەراتسيالىق سيپاتى جونىندە ءجۇرىپ جاتقان تولاسسىز داۋلاردى ساپ تيىپ، كەڭەس وداعىنىڭ ىدىراۋ ۇدەرىسىن تەزدەتتى.

مارات توكاشباەۆتىڭ facebook پاراقشاسىنان الىندى

Related Articles

  • ەلدەس وردا، تاريحشى: «تۇركىستان» اتاۋىن قولدانۋ – ايماقتاعى جۇمساق كۇش پوزيتسياسىن نىعايتۋ ءتاسىلى

    ەلدەس وردا، تاريحشى: «تۇركىستان» اتاۋىن قولدانۋ – ايماقتاعى جۇمساق كۇش پوزيتسياسىن نىعايتۋ ءتاسىلى

    فوتو اشىق دەرەككوزدەردەن الىندا وتكەن اپتادا تۇركيانىڭ ۇلتتىق ءبىلىم مينيسترلىگى مەكتەپ باعدارلاماسىنا «تۇركىستان» دەگەن تەرميندى ەنگىزگەن ەدى. شەتەل باسىلىمدارىنىڭ جازۋىنشا، بۇل اتاۋ ەندى «ورتالىق ازيا» ۇعىمىنىڭ ورنىنا قولدانىلماق. ءبىلىم ءمينيسترى يۋسۋف تەكين جاڭا اتاۋ تۇركى الەمىنىڭ بىرلىگىن قامتاماسىز ەتۋگە باعىتتالعانىن ايتادى. ونىڭ سوزىنشە، ۇكىمەت وقۋ باعدارلاماسىنان يمپەريالىق ماعىناسى بار گەوگرافيالىق اتاۋلاردى الىپ تاستاماقشى. ەڭ قىزىعى، «تۇركىستان» اۋماعىنا قازاقستاننان بولەك، قىرعىزستان، وزبەكستان، تۇركىمەنستان مەن تاجىكستان جاتادى ەكەن. سونداي-اق كەيبىر باسىلىمدار بۇل تەرميننىڭ قىتايدىڭ باتىسىندا ورنالاسقان شىڭجان ولكەسىنە قاتىسى بارىن دا اتاپ ءوتتى.  كەيبىر عالىمدار «ورتالىق ازيا» تەرمينى كولونياليزمنەن قالعانىن ءجيى اتاپ ءجۇر. حح عاسىرداعى الەمدىك اكادەميالىق عىلىمدى سول كەزدەگى ءىرى يمپەريالار قالىپتاستىرعاندىقتان، بۇگىندە مۇنداي تەرميندەر مەن اتاۋلار حالىق ساناسىنا ابدەن ءسىڭىپ

  • تۇرسىن جۇمانباي ء«ۇيسىنباي كىتابى»

    تۇرسىن جۇمانباي «ءۇيسىنباي كىتابى»

    بۇل داعاندەل، باقاناس ولكەسىنەن شىققان بي ءۇيسىنباي جانۇزاقۇلى حاقىندا قۇراستىرىلىپ جازىلعان كىتاپ. تىڭ تولىقتىرىلعان ەڭبەكتە بولىس الدەكە كۇسەنۇلى، داعاندەلى بولىسىنىڭ باسشىلارى مەن بيلەرىمەن قاتار ءابدىراحمان ءالىمحانۇلى ءجۇنىسوۆ سىندى ايتۋلى تۇلعالار جايلى اڭگىمە قوزعالعان. ولاردىڭ ەل الدىنداعى ەڭبەكتەرى، بيلىك، كەسىم – شەشىمدەرى، حالىق اۋزىندا قالعان قاناتتى سوزدەرى مەن ءومىر جولدارى، اتا – تەك شەجىرەسى قامتىلعان. سونىمەن قاتار مۇراعات دەرەكتەرىندەگى مالىمەتتەر كەلتىرىلگەن. كىتاپقا ەسىمى ەنگەن ەرلەردىڭ زامانى، ۇزەڭگىلەس سەرىكتەرى تۋرالى جازىلعان كەي ماقالالار، جىر –داستاندار، ۇزىندىلەر ەنگەن. كىتاپ قالىڭ وقىرمان قاۋىمعا ارنالعان. تۇرسىن جۇمانباي «ءۇيسىنباي كىتابى»، - جەبە باسپاسى، شىمكەنت قالاسى.134 بەت تولىق نۇسقاسىن تومەندەگى سىلتەمە ارقىلى وقي الاسىز. ءۇيسىنباي كىتاپ kerey.kz

  • تاريح عىلىمى قازىر ەزوتەريكالىق توپتاردىڭ  مەنشىگىندە

    تاريح عىلىمى قازىر ەزوتەريكالىق توپتاردىڭ  مەنشىگىندە

         شىعىستانۋشى-تاريحشى ءومىر تۇياقبايدىڭ بۇرىندا دا «قازاققا قانداي تاريح كەرەك؟ تاۋەلسىزدىك كەزەڭىندە جاسالعان تاريحي ميستيفيكاتسيالار حرونيكاسى» دەپ اتالاتىن ماقالاسىن  (22.05. 2025. Zhasalash.kz) وقىپ ەم. ريزا بولعام. جاقىندا ءو. تۇياقبايدىڭ «قازاقستاندا تاريحي بۇرمالاۋلار مەن ميفتەرگە توسقاۋىل قويۋدىڭ جولدارى» (02.10. 2025. Zhasalash.kz) اتتى تاعى ءبىر ماقالاسىمەن جانە تانىستىق. وتە وزەكتى ماسەلەنى كوتەرىپتى. تاريحتا ورىن الىپ جۇرگەن جاعىمسىز جايتتار تۋراسىندا وي تولعاپتى. جۋرناليستەردى، بلوگەرلەردى ايىپتاپتى. تاريحتان ارنايى كاسىبي دايىندىعى جوق، ءبارىن ءبۇلدىرىپ بولدى دەپ.  كەلەڭسىزدىكتى توقتاتۋدىڭ ناقتى جولدارىن ۇسىنىپتى. بۇعان دا كوڭىلىمىز بەك تولدى. ايتسە دە تاريحتى بۇرمالاۋعا، ءوز وتىرىكتەرىن ناسيحاتتاۋعا تەك جۋرناليستەر مەن بلوگەرلەر عانا ەمەس، «ارنايى كاسىبي دايىندىعى بار» «تاريحشىلاردىڭ» دا «زور ۇلەس» قوسىپ جاتقانىن بايانداپ، ايتىلعان پىكىردى ودان ءارى ءوربىتىپ، جالعاستىرايىق.

  • «العاشقى كىتاپ» دەرەكتى بەينەفيلمى

    «العاشقى كىتاپ» دەرەكتى بەينەفيلمى

    قازاقستان رەسپۋبليكاسى مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگىنىڭ مادەنيەت كوميتەتىنە قاراستى ۇلتتىق كينونى قولداۋ مەملەكەتتىك ورتالىعىنىڭ تاپسىرىسىمەن «JBF company» كومپانياسى سەمەي قالاسىندا، شىڭعىستاۋ وڭىرىندە، الماتى وبلىسىنىڭ جامبىل اۋدانىندا  «العاشقى كىتاپ» اتتى دەرەكتى بەينەفيلم تۇسىرۋدە. دەرەكتى فيلم ابايدىڭ 1909 جىلى سانكت پەتەربۋرگتەگى يليا بوراگانسكي باسپاسىندا باسىلعان العاشقى شىعارمالار جيناعىنىڭ جارىق كورۋىنە ارنالادى. ۇلى اباي مۇراسىنىڭ قاعاز بەتىنە تاڭبالانۋ تاريحىن باياندايدى. قازىرگى ادامدار بۇرىنعى ۋاقىتتىڭ، اباي زامانىنىڭ ناقتى، دەرەكتى بەينەسىن، سول كەزدەگى ادامداردىڭ الپەتىن، كيىم ۇلگىسىن كوز الدارىنا ەلەستەتۋى قيىن. كوپشىلىكتىڭ ول ۋاقىت تۋرالى تۇسىنىگى تەاتر مەن كينوفيلمدەردەگى بۋتافورلىق كيىمدەر مەن زاتتار ارقىلى قالىپتاسقان. الايدا اباي ۋاقىتىنداعى قازاق تىرشىلىگى، قازاقتاردىڭ بەت-الپەتى، كيىم كيىسى، ءۇي – جايى، بۇيىمدارى تاڭبالانعان مىڭداعان فوتوسۋرەتتەر ساقتالعان. بۇلار رەسەي، تۇركيا، ۇلىبريتانيا

  • جالبىرۇلى قويباس جايىنداعى كۇماندى كوڭىرسىك اڭگىمەلەر

    جالبىرۇلى قويباس جايىنداعى كۇماندى كوڭىرسىك اڭگىمەلەر

                          1. اماندىق كومەكوۆتىڭ ايتىپ جۇرگەنى – ايعاقسىز بوس سوزدەر        قازاقستاننىڭ باتىس ايماعىندا عۇمىر كەشكەن ونەرپازدىڭ ءبىرى – جالبىرۇلى قوجانتاي  جايلى سوڭعى كەزدە قيسىنى كەلىسپەيتىن نەشە ءتۇرلى اڭگىمەلەر ءورىپ ءجۇر. مۇنىڭ باسىندا تۇرعانداردىڭ ءبىرى – اماندىق كومەكوۆ. بۇرىندا دا ونىڭ، باسقا دا كىسىلەردىڭ ەلدى اداستىراتىن نەگىزسىز سوزدەرىنە بايلانىستى ناقتى دالەلدەر كەلتىرىپ، «قۇلان قۇدىققا قۇلاسا، قۇرباقا قۇلاعىندا وينايدى» دەگەن اتاۋمەن تۇزگەن سىن ماقالامىزدى رەسپۋبليكالىق «تۇركىستان» گازەتى (28.09. 2023 جىل) ارقىلى جۇرت نازارعا ۇسىنعانبىز-دى. الەۋمەتتىك جەلىدە ازامات بيتان ەسىمدى بلوگەردىڭ جۋىردا جاريالاعان ۆيدەو-تۇسىرىلىمىندە ا. كومەكوۆ ءوزىنىڭ سول باياعى «الاۋلايىنە» قايتا باسىپتى. ءسوزىن ىقشامداپ بەرەيىك، بىلاي دەيدى ول: «1934 الدە 1936 جىلى (؟) ماسكەۋدە وتكىزىلەتىن

پىكىر قالدىرۋ

ەلەكتورندى پوشتاڭىز سىرتقا جاريالانبايدى. بەلگى قويىلعان ءورىستى تولتىرۋ مىندەتتى *

اتى-ءجونى *

Email *

سايتى

Kerey.kz/كەرەي.كز

ءبىز تۋرالى:

تەل: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz ءتىڭ بۇرىنعى نۇسقاسىن http://old.kerey.kz تەن وقي الاسىزدار!

KEREY.KZ

سايت ماتەريالدارىن پايدالانعاندا دەرەككوزگە سىلتەمە كورسەتۋ مىندەتتى. اۆتورلار پىكىرى مەن رەداكتسيا كوزقاراسى سايكەس كەلە بەرمەۋى مۇمكىن. جارناما مەن حابارلاندىرۋلاردىڭ مازمۇنىنا جارناما بەرۋشى جاۋاپتى.

سايت ساناعى: