قىتاي-xالىقتاردىڭ قىرىق قۇراق قۇراۋىنان قالىپتاسقان xالىق
kerey.kz
قىتايدىڭ ىشكى سىرىن قاراماققا كانىگى جۇرت وڭاي بايقاي بەرمەيدى. بىلايعى جۇرت قىتايدى ءبىرتۇتاس، بىرىڭعاي، ءبىرتىلدى، ءبىرتيىپتى xالىق دەپ سەزىنەدى. شىنتۋايتىندا، قىتاي وتە كۇردەلى ۇلت. جۇزدەن استام تاريxي ەتنوس پەن وننان استام ۇلىس، xالىقتاردىڭ قىرىق قۇراق قۇراۋىنان قالىپتاسقان xالىق. سونداي كۇردەلى دۇنيەنىڭ ءبىرى- قىتايدا قالىپتاسقان “وڭتۇستىك پەن سولتۇستىك” ايىرماشىلىعى. ۇزاقتان بەرى داۋى تارقاماعان ىشكى قاقتىعىس.
ءبىرىنشى، وڭتۇستىك قىتايلىقتاردىڭ پىكىرىنشە سولتۇستىك قىتايلار تازا قىتاي ەمەس، قويعىرتپاق قىتاي، ول قىتايلار كونە كوشپەندى عۇن، تۇركى، موعول-تاتارلار مەن مانجۋرلاردىڭ ۇزاق ۋاقىت ارالاسۋىنان قالىپتاسقان ءھام كەيىن قىتايلانعان xالىق.
ەكىنشى، وڭتۇستىك قىتايلىقتاردىڭ پىكىرىنشە سولتۇستىك قىتايلار ءتىلى مەن اكتسەنتى تازا قىتايدىڭ ءتىلى مەن اكتسەنتى ەمەس. عۇن، تۇركى، موعول مەن مانجۋلاردىڭ ىقپالىندا قالىپتاسقان ءدۇبارا، شۇبار، قويعىرتپاق تىلگە جاتقىزادى. كومەنەس ۇكىمەت قىتايدىڭ ءبىرتۇتاس اكتسەنتى رەتىندە سولتۇستىك قىتايلىقتاردىڭ سويلەۋ اكتسەنتىن زاڭعا ەنگىزگەندىكتەن كۇشپەن ۇيرەتىپ جاتىر.
ءۇشىنشى، وڭتۇستىك قىتايلىقتاردىڭ تانىمىندا سولتۇستىك قىتايلار قىتايدىڭ ءتول وركەنيەتىمەن ءومىر سۇرمەيدى، سالت-ءداستۇرى ءدۇبارا، كوشپەندى عۇن، تۇركىلەردىڭ ىقپالىندا كوپ قالعان، سولاردىڭ سارقىنشاعىن يلەيدى دەپ سانايدى دا شىن قىتايدىڭ وركەنيەتى وڭتۇستىكتە دەپ ەسەپتەيدى.
ءتورتىنشى، وڭتۇستىك قىتايلىقتار قىتايدىڭ بايىرعى يەروگليفىن قولدانىپ جاتىرمىز دەپ سولتۇستىك قىتايلىقتاردىڭ يەروگليفكە جاساعان رەفورماسىنا مويىنسال بولمايدى. سولتۇستىك جەڭىل يەروگليفتى (简体字) قولدانادى، وڭتۇستىك بۇعان كۇنى بۇگىنگە دەيىن نارازى، ولار كلاسسيك بايىرعى يەروگليفتى قولدانادى (繁体字).
بەسىنشى، ۇلتتىق دەموكراتيا، ۇلتتىق بۇرجۋازيا مەن باتىسشىل ساياسي ەليتا كوبىندە وڭتۇستىك قىتايلىقتاردىڭ اراسىندا قالىپتاستى. ولار باتىستىڭ وركەنيەت ساۋلەسىنىڭ ىقپالىنا ەرتە ۇشىرادى. سول سەبەپتى، قىتايدىڭ ۇلتتىق بۇرجۋازياسى مەن ەليتاسى وڭتۇستىك تەڭىز جاعالاۋىنداعى قالالار مەن ەلدى-مەكەندە وركەن جايدى. ءتىپتى قىتايدىڭ ۇلت زيالىلارى قۇرعان ۇلتشىلداردىڭ گومينداڭ ۇكىمەتىنىڭ ورتالىعى دا وڭتۇستىك قىتايلىقتاردىڭ اۋماعىندا بولدى. جاپوندار قىتاي استاناسى نانكيندى باسىپ السا دا ولار استاناسىن تاعى دا وڭتۇستىك ءوڭىردىڭ ءىرى ساياسي قالاسى چۋن چينگە كوشىردى. ال، سولتۇستىك قىتاي ماسكەۋدىڭ كومەگىمەن جاڭا ۇكىمەتىنىڭ استاناسىن موعول-تاتار قاعاناتىنىڭ جالعاسى قۇبىلاي بيلىگى مەن ءىرى قاعانات تسين مانجۋلارىنىڭ ساياسي، مادەني ورتالىعى پەكينگە اۋىسقان. وعان دەيىنگى ساياسي ورتالىق يان ان’دا سولتۇستىكت قىتايدىڭ اۋماعىندا بولعان.
التىنشى، قازىرگى قىتاي بيلىگى ىشىنەن ەكى توپقا بولىنەدى. ءبىرى، رەفورماشىلدار (وڭتۇستىكشىلدەر), كەلەسى ءبىرى پارتياعا، ماوعا ادال كونەشىلدەر. قىتايداعى نەبىر ساياسي كۇرەستەر وسى ەكى ءىرى توپتىڭ تايتالاستىعىنان تۋىندايدى.
جالپى، سوسىن قىتاي تىلىندە ەكى مىڭنان استام اكتسەنت، وننان استام اۋماقتىق ديالەكت ساقتالعان. ءبىز كورسەتكەندەر “وڭتۇستىك-سولتۇستىك” ايىرماشىلىعىنىڭ سىرتقى كورىنىسى عانا. ولار ءوز ىشىنەن تاعى باسقا ءتۇرلى ايىرماشىلىق پەن قايشىلىقتارعا بولىنەدى. ونى دا تەرەڭ زەرتتەۋىمىز ءتيىس.
تاعىسىن تاعىلار …
1 پىكىر
erzat mellat
وتە دۇرىس بولعان