Шыңғысхан өзі бағындырған алып територияны төріт ұлына бөліп бергенде мұрагері өгедайға Орхон өзенінен батысқа қарай Тарбағатай тауларына дейінгі жерлерді; шағатайға Шығыс түркістан, Жетісу, Мауераннахрды; Жошыға Өгедайға қарасты жерлердің батысы мен Шағатай ұлысының солтүстік батысын берді. Жошы ұлысы кейін «Алтын орда» деп аталды, оған қарасты халықтарды «тоқсан екі баулы өзбек ( немесе қыпшақ) деп атады, ол халықтардың тізімі мынандай:
1. Мың. 2. Жүз. 3. Қырық. 5. Жалайыр. 6. Прай. 4. Үгажат
6. Прай. 7. Қоңырат. 8. Алшын, 9. Найман. 10. Арғын. 11. Қыпшақ . 12. калмак. 13. Фрат. 14. Қырықтык. 15. Торғауыт. 16. Бурлан, . 17. Шымыршық. 18 Қатаған 19. Кәжі. 20. Кенехас. 21. Бұйрат. 22. Ойрат2 3.Киат 24. Бағлан. 25. Қытай. 26. Қаңлы. 27. Өзбек (өзінше
28. Койшы. 29. Бұланшы. 30. Шабұт. 31. Жоют. 32. Селшауыт,33. Баяуыт. 34. Отаршы. 35. Арлат. 36. Керейт. 37. Ұнғұт. 38, Маңғыт, 39. Танғұт. 40. Оймауыт. 41. Қашат. 42. Меркіт. 43. Буркат. 44. Қият. 45 Коралас, 46. Төралас. 47. Қырараб. 48. Илашы. 49. Шұбырған. 50. Кышлак. 51. Оғлан. 52. Түркмен. 53. Дүрмен, 54. Табут. 55. Тама. 56. Мачад. 57. Кердері. 58. Рамадан. 59. Керей. 60. Надай. 61. Қафсана. 62. Қырғыз. 63. Ұяршы. 64. Жойрат, 65 Үйсін, 66. Жорға. 67. Баташ. 68. Қойсын. 69. Молдыз. 70. Тәбел. 71. Татар. 72. Телеу. 73. Басхал. 74. Ниан. 75. Қазған. 76. Шірін. 77. Ұнтан. 78. Құрлат. 79. Шілкаc. 80. Үйкорған. 81. Тарғын. 82. Жабу. 83. Суран. 84. Тұрғак. 85. Мутиян. 86. Каска. 87. Мажар. 88. Тұшлык. 89. Шоран. 90. Шүршіт. 91. Баһршы. 92. Ұйғұрат.
Моңғолдық рулар: Қоңырат, алшын, қатаған, кенегес, қият, селшуіт, баяуыт, арлат, маңғыт, құралас, дүрмен, жұрият, үйсін, қатарлы рулар. Тағыда кең мағынада Моңғол атанған керейт, меркіт, найман, жалайыр, оңғыт, ойрат, қалмақ, бурият, күрлеуіт, оймауыт, татар қатарлы рулар. Бұлар Моңғол жорығынан кейін ауып келген тайпалар.
Ал Қыпшақ, қаңлы, түркімен,қырғыздар бұрыннан бар түркі тайпалары.
Осы рулардың ішінде Қазақта бары 35 ру тайпа екен. Олар: Мың, қырық, жұз бұлар шәнішқылы арасында, жалайыр, қоңырат, алшын, арғын, найман, керей, қыпшақ, қалмақ, торғауыт, қатаған, кенегес, қият, қытай, қаңлы, байауыт(байұлының моңғолша айтылуы), керейт, оңғыт, маңғыт, оймауыт, меркіт, құралас, дүрмен, табын, тама, кердері, рамадан, керей, қырғыз, үйсін, телеу, күрлеуіт, мажар, шүршіт қатарлы рулар. Бұлардың кейі дербес ірі ру тайпалық одақтар, кейбірі сол одақтардағы рулар.
Арасындағы Қытай, таңғыт, шүршіттер Қытайды билеген моңғол және тұңғыс тектілер, олар кейін Моңғол әскерлерімен бірге немесе басқа себептермен келгендер. Араб, жойт(еврей) олар дін тарата келгендер, мысалы еврейлер Хазар хандығы кезінде келген рулар деуге болады.
Кейбір ру аттары Моңғол империясы кезіндегі әскери құрлымдардың атауынан шыққан. Мысалы табын елу, тама жазалаушы, тұрғақ ұзын бойлылар, ябғұ түрікше лауазым, бақыршы аспаздар, мың, жүз, қырық дегендерде әскери сандық ұғымдар. Кәсіпке байланысты: иланшы, отаршы, қырықтық.
Бір қызығы бұнда ойрат, бурият, қалмақ исяқты рулар жүр, олар юань империясына қарасты еді, зәйірі Алтын орда териториясы Байқал көліне дейін болған болуыда мүмкін. Ал Кіші жүзің көп санды руларының аты аталмайды, олардың ат атауымен ұқсас рулары Саян Алтай, Хакасия, Тіба жерінен табылады. Олар әлі ауып келмегенде болуы мүмкін.Не Байұлы мен алшынның ішінде аталуыда мүмкін.
Осы рулар Қазақтан тыс өзбек, қарақалпақ, ноғай, башқұрт,түркімен сиақты ұлыттар арасында да кездеседі, қазақта жоғын солардан табуға болады. Бірақ осы рулар тізімінің бірнеше нұсқасы бар!
Ерзат Кәрібай.
Пікір қалдыру