Şıñğıshan özi bağındırğan alıp teritoriyanı törit wlına bölip bergende mwrageri ögedayğa Orhon özeninen batısqa qaray Tarbağatay taularına deyingi jerlerdi; şağatayğa Şığıs türkistan, Jetisu, Mauerannahrdı; Joşığa Ögedayğa qarastı jerlerdiñ batısı men Şağatay wlısınıñ soltüstik batısın berdi. Joşı wlısı keyin «Altın orda» dep ataldı, oğan qarastı halıqtardı «toqsan eki baulı özbek ( nemese qıpşaq) dep atadı, ol halıqtardıñ tizimi mınanday:
1. Mıñ. 2. Jüz. 3. Qırıq. 5. Jalayır. 6. Pray. 4. Ügajat
6. Pray. 7. Qoñırat. 8. Alşın, 9. Nayman. 10. Arğın. 11. Qıpşaq . 12. kalmak. 13. Frat. 14. Qırıqtık. 15. Torğauıt. 16. Burlan, . 17. Şımırşıq. 18 Qatağan 19. Käji. 20. Kenehas. 21. Bwyrat. 22. Oyrat2 3.Kiat 24. Bağlan. 25. Qıtay. 26. Qañlı. 27. Özbek (özinşe
28. Koyşı. 29. Bwlanşı. 30. Şabwt. 31. Joyut. 32. Selşauıt,33. Bayauıt. 34. Otarşı. 35. Arlat. 36. Kereyt. 37. Wnğwt. 38, Mañğıt, 39. Tanğwt. 40. Oymauıt. 41. Qaşat. 42. Merkit. 43. Burkat. 44. Qiyat. 45 Koralas, 46. Töralas. 47. Qırarab. 48. Ilaşı. 49. Şwbırğan. 50. Kışlak. 51. Oğlan. 52. Türkmen. 53. Dürmen, 54. Tabut. 55. Tama. 56. Maçad. 57. Kerderi. 58. Ramadan. 59. Kerey. 60. Naday. 61. Qafsana. 62. Qırğız. 63. Wyarşı. 64. Joyrat, 65 Üysin, 66. Jorğa. 67. Bataş. 68. Qoysın. 69. Moldız. 70. Täbel. 71. Tatar. 72. Teleu. 73. Bashal. 74. Nian. 75. Qazğan. 76. Şirin. 77. Wntan. 78. Qwrlat. 79. Şilkac. 80. Üykorğan. 81. Tarğın. 82. Jabu. 83. Suran. 84. Twrğak. 85. Mutiyan. 86. Kaska. 87. Majar. 88. Twşlık. 89. Şoran. 90. Şürşit. 91. Bahrşı. 92. Wyğwrat.
Moñğoldıq rular: Qoñırat, alşın, qatağan, keneges, qiyat, selşuit, bayauıt, arlat, mañğıt, qwralas, dürmen, jwriyat, üysin, qatarlı rular. Tağıda keñ mağınada Moñğol atanğan kereyt, merkit, nayman, jalayır, oñğıt, oyrat, qalmaq, buriyat, kürleuit, oymauıt, tatar qatarlı rular. Bwlar Moñğol jorığınan keyin auıp kelgen taypalar.
Al Qıpşaq, qañlı, türkimen,qırğızdar bwrınnan bar türki taypaları.
Osı rulardıñ işinde Qazaqta barı 35 ru taypa eken. Olar: Mıñ, qırıq, jwz bwlar şänişqılı arasında, jalayır, qoñırat, alşın, arğın, nayman, kerey, qıpşaq, qalmaq, torğauıt, qatağan, keneges, qiyat, qıtay, qañlı, bayauıt(baywlınıñ moñğolşa aytıluı), kereyt, oñğıt, mañğıt, oymauıt, merkit, qwralas, dürmen, tabın, tama, kerderi, ramadan, kerey, qırğız, üysin, teleu, kürleuit, majar, şürşit qatarlı rular. Bwlardıñ keyi derbes iri ru taypalıq odaqtar, keybiri sol odaqtardağı rular.
Arasındağı Qıtay, tañğıt, şürşitter Qıtaydı bilegen moñğol jäne twñğıs tektiler, olar keyin Moñğol äskerlerimen birge nemese basqa sebeptermen kelgender. Arab, joyt(evrey) olar din tarata kelgender, mısalı evreyler Hazar handığı kezinde kelgen rular deuge boladı.
Keybir ru attarı Moñğol imperiyası kezindegi äskeri qwrlımdardıñ atauınan şıqqan. Mısalı tabın elu, tama jazalauşı, twrğaq wzın boylılar, yabğw türikşe lauazım, baqırşı aspazdar, mıñ, jüz, qırıq degenderde äskeri sandıq wğımdar. Käsipke baylanıstı: ilanşı, otarşı, qırıqtıq.
Bir qızığı bwnda oyrat, buriyat, qalmaq isyaqtı rular jür, olar yuan' imperiyasına qarastı edi, zäyiri Altın orda teritoriyası Bayqal köline deyin bolğan boluıda mümkin. Al Kişi jüziñ köp sandı rularınıñ atı atalmaydı, olardıñ at atauımen wqsas ruları Sayan Altay, Hakasiya, Tiba jerinen tabıladı. Olar äli auıp kelmegende boluı mümkin.Ne Baywlı men alşınnıñ işinde ataluıda mümkin.
Osı rular Qazaqtan tıs özbek, qaraqalpaq, noğay, başqwrt,türkimen siaqtı wlıttar arasında da kezdesedi, qazaqta joğın solardan tabuğa boladı. Biraq osı rular tiziminiñ birneşe nwsqası bar!
Erzat Käribay.
Pikir qaldıru