|  | 

قازاق شەجىرەسى

التىن ورداداعى 92 باۋلى رۋلار

شىڭعىسحان ءوزى باعىندىرعان الىپ تەريتوريانى ءتورىت ۇلىنا ءبولىپ بەرگەندە مۇراگەرى وگەدايعا ورحون وزەنىنەن باتىسقا قاراي تارباعاتاي تاۋلارىنا دەيىنگى جەرلەردى; شاعاتايعا شىعىس تۇركىستان، جەتىسۋ، ماۋەرانناحردى; جوشىعا وگەدايعا قاراستى جەرلەردىڭ باتىسى مەن شاعاتاي ۇلىسىنىڭ سولتۇستىك باتىسىن بەردى. جوشى ۇلىسى كەيىن «التىن وردا» دەپ اتالدى، وعان قاراستى حالىقتاردى «توقسان ەكى باۋلى وزبەك ( نەمەسە قىپشاق) دەپ اتادى، ول حالىقتاردىڭ ءتىزىمى مىنانداي:
1. مىڭ. 2. ءجۇز. 3. قىرىق. 5. جالايىر. 6. پراي. 4. ۇگاجات
6. پراي. 7. قوڭىرات. 8. الشىن، 9. نايمان. 10. ارعىن. 11. قىپشاق . 12. كالماك. 13. فرات. 14. قىرىقتىك. 15. تورعاۋىت. 16. بۋرلان، . 17. شىمىرشىق. 18 قاتاعان 19. كاجى. 20. كەنەحاس. 21. بۇيرات. 22. ويرات2 3.كيات 24. باعلان. 25. قىتاي. 26. قاڭلى. 27. وزبەك (وزىنشە
28. كويشى. 29. بۇلانشى. 30. شابۇت. 31. جويۋت. 32. سەلشاۋىت،33. باياۋىت. 34. وتارشى. 35. ارلات. 36. كەرەيت. 37. ۇنعۇت. 38, ماڭعىت، 39. تانعۇت. 40. ويماۋىت. 41. قاشات. 42. مەركىت. 43. بۋركات. 44. قيات. 45 كورالاس، 46. ءتورالاس. 47. قىراراب. 48. يلاشى. 49. شۇبىرعان. 50. كىشلاك. 51. وعلان. 52. تۇركمەن. 53. دۇرمەن، 54. تابۋت. 55. تاما. 56. ماچاد. 57. كەردەرى. 58. رامادان. 59. كەرەي. 60. ناداي. 61. قافسانا. 62. قىرعىز. 63. ۇيارشى. 64. جويرات، 65 ءۇيسىن، 66. جورعا. 67. باتاش. 68. قويسىن. 69. مولدىز. 70. تابەل. 71. تاتار. 72. تەلەۋ. 73. باسحال. 74. نيان. 75. قازعان. 76. ءشىرىن. 77. ۇنتان. 78. قۇرلات. 79. شىلكاc. 80. ۇيكورعان. 81. تارعىن. 82. جابۋ. 83. سۋران. 84. تۇرعاك. 85. مۋتيان. 86. كاسكا. 87. ماجار. 88. تۇشلىك. 89. شوران. 90. ءشۇرشىت. 91. باھرشى. 92. ۇيعۇرات.
موڭعولدىق رۋلار: قوڭىرات، الشىن، قاتاعان، كەنەگەس، قيات، سەلشۋىت، باياۋىت، ارلات، ماڭعىت، قۇرالاس، دۇرمەن، جۇريات، ءۇيسىن، قاتارلى رۋلار. تاعىدا كەڭ ماعىنادا موڭعول اتانعان كەرەيت، مەركىت، نايمان، جالايىر، وڭعىت، ويرات، قالماق، بۋريات، كۇرلەۋىت، ويماۋىت، تاتار قاتارلى رۋلار. بۇلار موڭعول جورىعىنان كەيىن اۋىپ كەلگەن تايپالار.
ال قىپشاق، قاڭلى، تۇركىمەن،قىرعىزدار بۇرىننان بار تۇركى تايپالارى.
وسى رۋلاردىڭ ىشىندە قازاقتا بارى 35 رۋ تايپا ەكەن. ولار: مىڭ، قىرىق، جۇز بۇلار شانىشقىلى اراسىندا، جالايىر، قوڭىرات، الشىن، ارعىن، نايمان، كەرەي، قىپشاق، قالماق، تورعاۋىت، قاتاعان، كەنەگەس، قيات، قىتاي، قاڭلى، باياۋىت(بايۇلىنىڭ موڭعولشا ايتىلۋى), كەرەيت، وڭعىت، ماڭعىت، ويماۋىت، مەركىت، قۇرالاس، دۇرمەن، تابىن، تاما، كەردەرى، رامادان، كەرەي، قىرعىز، ءۇيسىن، تەلەۋ، كۇرلەۋىت، ماجار، ءشۇرشىت قاتارلى رۋلار. بۇلاردىڭ كەيى دەربەس ءىرى رۋ تايپالىق وداقتار، كەيبىرى سول وداقتارداعى رۋلار.
اراسىنداعى قىتاي، تاڭعىت، شۇرشىتتەر قىتايدى بيلەگەن موڭعول جانە تۇڭعىس تەكتىلەر، ولار كەيىن موڭعول اسكەرلەرىمەن بىرگە نەمەسە باسقا سەبەپتەرمەن كەلگەندەر. اراب، جويت(ەۆرەي) ولار ءدىن تاراتا كەلگەندەر، مىسالى ەۆرەيلەر حازار حاندىعى كەزىندە كەلگەن رۋلار دەۋگە بولادى.
كەيبىر رۋ اتتارى موڭعول يمپەرياسى كەزىندەگى اسكەري قۇرلىمداردىڭ اتاۋىنان شىققان. مىسالى تابىن ەلۋ، تاما جازالاۋشى، تۇرعاق ۇزىن بويلىلار، يابعۇ تۇرىكشە لاۋازىم، باقىرشى اسپازدار، مىڭ، ءجۇز، قىرىق دەگەندەردە اسكەري ساندىق ۇعىمدار. كاسىپكە بايلانىستى: يلانشى، وتارشى، قىرىقتىق.
ءبىر قىزىعى بۇندا ويرات، بۋريات، قالماق يسياقتى رۋلار ءجۇر، ولار يۋان يمپەرياسىنا قاراستى ەدى، ءزايىرى التىن وردا تەريتورياسى بايقال كولىنە دەيىن بولعان بولۋىدا مۇمكىن. ال كىشى ءجۇزىڭ كوپ ساندى رۋلارىنىڭ اتى اتالمايدى، ولاردىڭ ات اتاۋىمەن ۇقساس رۋلارى سايان التاي، حاكاسيا، ءتىبا جەرىنەن تابىلادى. ولار ءالى اۋىپ كەلمەگەندە بولۋى مۇمكىن.نە بايۇلى مەن الشىننىڭ ىشىندە اتالۋىدا مۇمكىن.
وسى رۋلار قازاقتان تىس وزبەك، قاراقالپاق، نوعاي، باشقۇرت،تۇركىمەن سياقتى ۇلىتتار اراسىندا دا كەزدەسەدى، قازاقتا جوعىن سولاردان تابۋعا بولادى. بىراق وسى رۋلار ءتىزىمىنىڭ بىرنەشە نۇسقاسى بار!

ەرزات كارىباي.

Related Articles

  • سارباس رۋى جانە سارتوقاي باتىر

    تاريحتى تۇگەندەۋ، وتكەننىڭ شەجىرەسىن كەيىنگە جالعاۋ – اتادان بالاعا جالعاسقان ەجەلگى ءداستۇر. شەجىرە، ۇلت-رۋ، تايپا تاريحى – اتانى ءبىلۋ، ارعى تاريحتى ءبىلۋ بولىپ قالماستان ۇلتتىڭ ۇلت بولىپ قالىپتاسۋى جولىنداعى باستان كەشكەن سان قيلى وقيعالارى مەن اۋىر تاعدىرىنان دا مول دەرەك بەرەدى. شەجىرە – تۇتاس حالىق تاريحىنىڭ ىرگەتاسى عانا ەمەس، ۇلت پەن ۇلىس تانۋدىڭ الىپپەسى  سانالادى. «قازاق حالقى 200-دەن اسا رۋدان قۇرالسا دا ءار رۋدىڭ ءوز شەجىرەسى بولعان. شەجىرەشىلەر ءجۇز، تايپا، رۋ، اتا تاريحىن تەرەڭ تالداي بىلگەن»(1). پاتشالىق رەسەيدىڭ داۋرەنى اياقتالار تۇستا قازاقتىڭ مەملەكەتتىگىن قالپىنا كەلتىرۋدى ماقسات تۇتقان الاش كوسەمى ءاليحان بوكەيحان (1866-1937) العاشقى بولىپ قازاق تاريحىنىڭ قاجەتتىلىگىن العا تارتىپ، باشقۇرتتىڭ ايگىلى عالىمى ءۋاليدي توعانمەن كەزدەسىپتى. ءۋاليدي توعان ءوزىنىڭ ەستەلىگىندە: «مەن بىرنەشە

  • گەرب اۋىستىرۋ ماسەلەسى نەمەسە «تەرىستەۋ سيندرومى» قالاي پايدا بولدى؟!

    ەلىمىزدىڭ گەربىن اۋىستىرۋ تۋرالى پرەزيدەنتتىڭ ۇسىنىسى (و باستا ۇسىنىس سۋرەتشى-ديزاينەر مامانداردان شىققان سياقتى) تۇتاس قوعامدا بولماعانمەن، الەۋمەتتىك جەلىلەردە اجەپتاۋىر قارسىلىق تۋدىردى. بىراق، بايىپتاپ قاراساق، بۇل قارسىلىقتىڭ قازىرگى گەربتىڭ قازاق ءۇشىن ەرەكشە قاستەرلى نەمەسە ەستەتيكالىق تۇرعىدان ءمىنسىز بولۋىنا ەش قاتىسى جوقتىعىن اڭعاراسىز. سوڭعى ۋاقىتتارى، اۋىر ىندەتپەن قاتار كەلگەن قاڭتار تراگەدياسىنان باستاپ، حالىق ايتارلىقتاي كۇيزەلىسكە ۇشىرادى. قازاقستاننىڭ ەركىنەن تىس، سوعىسقا، باسقا دا سەبەپتەرگە بايلانىستى بولىپ جاتقان ەكونوميكالىق قيىندىق سالدارىنان حالىقتىڭ ءال-اۋقاتى تومەندەدى. وسىنىڭ ءبارى قازىر قوعامدا بايقالىپ قالعان «تەرىستەۋ سيندرومىنا» تۇرتكى بولدى. «تەرىستەۋ سيندرومى» – دۇرىستى دا بۇرىسقا شىعاراتىن، قانداي باستاماعا بولسىن قارسى رەاكتسيا شاقىراتىن قۇبىلىس. الەۋمەتتىك پسيحولوگيانى زەرتتەۋشىلەردىڭ پايىمداۋىنشا، وسى قۇبىلىستى بارىنشا كۇشەيتىپ تۇرعان فاكتور – الەۋمەتتىك جەلىلەر. ياعني، الداعى ۋاقىتتا

  • ايتپاي كەتتى دەمەڭىز… (تيبەت ءارحيۆى تۋرالى)

    التايدان اۋعان ەل تۋرالى تاريحي جازبالاردا وقتىن-وقتىن ايتىلعانى بولماسا ءيسى قازاق جۇرتىنا تيبەت تۋرالى تۇسىنىك ءالى كۇنگە دەيىن بەيمالىم. اسىرەسە تيبەت جازبا دەرەكتەرىندە كۇللى تۇركى بالاسىنىڭ تاريحى تۋرالى تىڭ دەرەكتەردىڭ كومۋلى جاتقانىن تىپتەن بىلە بەرمەيمىز. تيبەت- تاريحي دەرەكتىڭ ەڭ كوپ ساقتالعان ايماعى سانالادى. مادەني، ادەبي، رۋحاني جانە تاريحي ءتۇرلى دەرەكتەردىڭ ىقىلىم زاماننان بەرى جاقسى ساقتالۋىمەن سىرت الەمدى وزىنە باۋراپ كەگەن تيبەت جۇرتىنا 19 عاسىردان باستاپ باتىس ەكسپەديتسياسى باسا نازار اۋدارىپ كەشەندى زەرتتەۋلەر جاسادى. سونىڭ نەگىزىندە تيبەتتەگى كەيبىر سالالىق بايىرعى دەرەكتەر باتىسقا كوشىرىلدى. ەسەسىنە تيبەتتانۋ عىلىمى قالىپتاستى. جاعىرافيالىق ورنالاسۋى تىم ۇزاق بولعاندىقتان تيبەتتانۋ عىلىمى قازاق جۇرتىنا قاجەتتىلىك تۋدىرمادى. تيبەتتانۋمەن نەگىزىندە الپاۋىت كۇشتەر اينالىستى. ولار تيبەت جۇرتىن يگەرۋدى باسقا قىرىنان باعالادى. تيبەتتە

  • دەموگرافيالىق ساراپتاما

    1-ءشى سۋرەت قازاقتار; دەموگرافيالىق احۋال 1949-2020 جج. ارالىعىن سالىستىرمالى كورسەتكەن. 1949 جىلعا دەيىن، اتاپ ايتقاندا كوممۋنيستىك قىتاي ۇكىمەتى ورناعانعا دەيىن شىنجاڭ ولكەسىنىڭ سولتۇستىك بولىگىندە قازاقتار، وڭتۇستىك بولىگى قاشقاريادا ۇيعىرلار باسىم ساندى ۇستادى. 1951-54 جىلدارى ۇلتتىق مەجەلەۋ كەزىندە ورتالىق ۇكىمەت قۇرعان كوميسسيا ساراپتاماسى بويىنشا ۇلتتىق اۆتونوميالىق تەرريتوريانى انىقتاۋ مىنا ەكى باعىتتا جۇرگىزىلدى. ولار: ءبىرىنشى، ۇلتتىق اۆتونوميانى مەجەلەۋ بويىنشا ونىڭ اتاۋىن تۇراقتاندىرۋ. وسى بويىنشا ءۇش اتاۋ ۇسىنىلدى: *شىعىس تۇركىستان اۆتونوميالىق فەدەراتسيالىق رەسپۋبيليكاسى; *ۇيعىرستان اۆتونوميالىق رەسپۋبيليكاسى; *شىنجاڭ اۆتونوميالى رەسپۋبيليكاسى. ەكىنشى، اۆتونوميانىڭ اكىمشىلىك تۇرپاتىن انىقتاۋ; وسى بويىنشا: *فەدەرەتسيالىق تۇرپات; *اۆتونوميالىق وبلىس جانە وكۋرگ تۇرپات; *ايماق جانە اۋدان دارەجەلى اۆتونوميالىق وكۋرگ تۇرپاتى. مەجەلەۋ كوميسسياسى اتالعان ەكى باعىتتا ساراپتاما ناتيجەسىن قورىتىندىلادى. كوميسسيا قورىتىندىسى بويىنشا شىنجاڭ ولكەسىنىڭ

  • نۇرالى باتىردىڭ كەسەنەسى  جونىندە

    كەيىنگى كەزدە نۇرالى باتىردىڭ كەسەنەسى جونىندە ءارتۇرلى اڭگىمەلەر شىعىپ جۇرگەن كورىنەدى. ونىڭ ءبىرى موڭعوليادان كەلگەن ءبىر تۋىسقانىمىز باسقا ءبىر بەلگىلى جەرلەسىمىزدىڭ نۇرالى باتىردىڭ زيراتى دەپ كيگىز ءۇي سياقتى سامان كىرپىشتەن قالانعان  ادەمى زيراتتىڭ جانىنا بارىپ قۇران وقىعانىنا كۋا بولعانىن كەلتىرىپتى. ول جىگىتتىڭ  كورگەنى دە، ايتىپ وتىرعانى دا شىڭدىق. ويتكەنى 1982 جىلعا دەيىن ەلدىڭ كوپشىلىگى، ونىڭ ىشىندە  مەن دە سولاي  ويلادىم. اڭگىمە تۇسىنىكتى بولۋ ءۇشىن مەن سول كەزدەگى وقيعادان باستاپ باياندايىن. مەن 1961 جىلى سەمەيدىڭ  مال دارىگەرلىك ينستيتۋتىن ءبىتىرىپ كەلدىم. مەنى  سول كەزدەگى  س.م. كيروۆ اتىنداعى  كولحوزعا مال دارىگەرى ەتىپ جىبەردى. 1962 جىلى بۇل كولحوز «گورنىي» سوۆحوزىنا اينالدى. ءبىز بالا كەزىمىزدەن: «نۇرالى اتامىزدىڭ زيراتى س.م كيروۆ اتىنداعى كولحوزدىڭ جەرىندە ورنالاسقان،   بابامىز باتىر بولعان كىسى، ال ونىڭ جانىنداعى قابىردىڭ  ۇزىندىعى جەتى كەز، ءبىزدىڭ  بابامىزدان  دا  اسقان

پىكىر قالدىرۋ

ەلەكتورندى پوشتاڭىز سىرتقا جاريالانبايدى. بەلگى قويىلعان ءورىستى تولتىرۋ مىندەتتى *

اتى-ءجونى *

Email *

سايتى

Kerey.kz/كەرەي.كز

ءبىز تۋرالى:

تەل: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz ءتىڭ بۇرىنعى نۇسقاسىن http://old.kerey.kz تەن وقي الاسىزدار!

KEREY.KZ

سايت ماتەريالدارىن پايدالانعاندا دەرەككوزگە سىلتەمە كورسەتۋ مىندەتتى. اۆتورلار پىكىرى مەن رەداكتسيا كوزقاراسى سايكەس كەلە بەرمەۋى مۇمكىن. جارناما مەن حابارلاندىرۋلاردىڭ مازمۇنىنا جارناما بەرۋشى جاۋاپتى.

سايت ساناعى: