ҚАЙРАН ДА МЕНІҢ ҚҰНЕКЕМ…

| May 12, 2015

Жасымнан жаттап өскен әфсана еді…
Жантұрған би Мақаш правительдің үйіне түсіпті.
– Әй, Жантұрған, – депті Мақаш. – Атадан баланы ширек кем туады дейді. Сонда қазағым мына мені де ширек кем туды дей ме екен?
– Ойбай-ау, жұрт сені ширек емес, пұт кем туды деп жүр ғой, – деп күліпті…
Мақаш от басқандай ыршып түсіпті:
– Мұнысы қай мазағы? Мен он екі түрлі пән оқыдым. Патшадан шен алып, екі бірдей округты уысымда ұстап отырмын. Жұрт сөзімді санап тыңдайды. Ал әкем Шолтыр қағазға бармағын да баса алмайтын надан адам еді. Жұрттың мені пұт кем туды деуінің қай мәнісі бар?
– Сабыр, Мақаш, – депті Жантұрған би. – Әкең Шолтыр өз әкесі Бекпенбет би өлгенде Сасықтауда сансыз жылқының жалы мен қойдың жабағысына илеп тамды өз қолымен салған екен. Сен соны көре тұра әкең Шолтыр өлгенде малдың қиына илеп там салдырғанда өзің еңкеймедің де. Әкесінен ширек емес, пұт кем туды дейтіні содан шығар…
Ал енді, айтайын деген әңгімемнің түйіні бір еді…
«Абай жолы» шыққанда Құнанбайдың бір қызы келіп: «Тәтемді тілің барып қалай ғана жамандадың!», – деп ұлы Мұхаңды таяқпен бастан салыпты», – деп сыбырлағандай айтып еді баяғыда бір профессор шал…
Абайға ғой ғаламда жоқ кесене салдық, еңселі ескерткіштері өз алдына. Ал Абайдай хәкімнің әкесіне деген сорыңды ұрайын советтік көзқарастың күні бүгінге дейін сызы қайтпағанын мына суреттен көріп, қайран қалдым һәм жағамды ұстадым.
Құнекемдей ғұламаның құлағалы тұрған көктасы рухымыздың қаншалықты жер бауырлағанын көзге шұқып көрсеткендей. Цементті үйіп-төгіп қалай болсын солай таспен қалаған мазарын мәрмәрдан өру керек еді ғой, садағаң кетейіннің! Сонда рухым аспанға шапшып, айбарымның сұсынан айбат шеккеннің құты қашар еді-ау…
Абай дегенде азуымызды айға білейміз. Ал сол Абайды таптырған қарадан хан шыққан қайран Құнекем емес пе еді?!

Қайрат Абдолланың facebook парақшасынан алынды

«Бейсенбі ме бүгін деп, Жұмаға қарсы өткені-ай…» (Абай)

kerey.kz

Қазақ халқының даңқты перзенті, ұлы жазушы Мұқтар Мағауин 85 жасқа қараған шағында дүниеден озды. «Бейсенбі ме бүгін деп, Жұмаға қарсы өткені-ай…» (Абай) Шұбартауда дүниеге келді. Жондағы Жобалай Керейдің ең үлкен Аруағы Жобалай бидің ұрпағы еді. Байқотан би, Томан би, Бегеш шешен, Уәйіс, Төлеу ақын… Атағы Аталарынан асып кетті… Тірісінде олай деген жоқ… Бұл сөзді дүниеден өткен соң біз айтып отырмыз… Өмірінің соңғы кездері шетте өтті. «Үкіметке, басқаларға да өкпем жоқ, өкпелейтін олардың жағдайы жоқ!» (М.Мағауин) деген еді өзі бертінде. Астары ауыр, еңсеңді езердей салмақты сөз… Данышпан адам неге елден жырақ кетті. Бұл «Оңаша жатқанды ұнатамын, Елімді ел қылмасын ерте сезіп… Елден кеттім жырақ…» (Шәкәрім) дейтін кетіс сияқты. Сонда да «Көк
ОТАМАННЫҢ АҚЫРЫ

kerey.kz

Шағын сараптама (Жанабіл Смағұлұлының қазасына арнаймын) Бірінші, ХХ ғғ.-дағы Қытай қазақтарының интеллигенциясын үлкен масштабта үш кезеңге бөліп қарастыруға болады. Бірінші кезең 1911-12 жылдардағы саяси төңкерістен кейін қалыптасқан қазақ интеллигенция. Бұл кезеңдегі интеллигенцияны екі санатқа бөліп қарастыруға болады. 1) Рухани ағартушы интеллигенция; 2) Саяси интеллигенция. Рухани ағартушы интеллигенцияның өзін екі топқа бөлуге болады: бірінші топ, жәдиттік мектептің ағартушылары; екінші топ, қазақы дүниетанымның ағартушылары. Ал, бұл кезеңдегі саяси интеллигенцияны да екі топқа бөліп қарастыра аламыз. Бірінші топ, қазақтың дәстүрлі саяси билік жүйесі негізінде қалыптасқан саяси интеллигенциясы; екінші топ, 1914-1922 жж. шығыстық білім беру жүйесі негізінде қалыптасқан саяси интеллигенция. Екінші, шығыстық білім беру жүйесінің интеллигенциясы 1912 жылғы Пекинде өткен президент сайлауынан соң қалыптаса
САРБАС РУЫ ЖӘНЕ САРТОҚАЙ БАТЫР

kerey.kz

Тарихты түгендеу, өткеннің шежіресін кейінге жалғау – атадан балаға жалғасқан ежелгі дәстүр. Шежіре, ұлт-ру, тайпа тарихы – атаны білу, арғы тарихты білу болып қалмастан ұлттың ұлт болып қалыптасуы жолындағы бастан кешкен сан қилы оқиғалары мен ауыр тағдырынан да мол дерек береді. Шежіре – тұтас халық тарихының іргетасы ғана емес, ұлт пен ұлыс танудың әліппесі саналады. «Қазақ халқы 200-ден аса рудан құралса да әр рудың өз шежіресі болған. Шежірешілер жүз, тайпа, ру, ата тарихын терең талдай білген»(1). Патшалық ресейдің дәурені аяқталар тұста қазақтың мемлекеттігін қалпына келтіруді мақсат тұтқан Алаш көсемі Әлихан Бөкейхан (1866-1937) алғашқы болып қазақ тарихының қажеттілігін алға тартып, башқұрттың әйгілі ғалымы Уәлиди Тоғанмен кездесіпті. Уәлиди Тоған өзінің естелігінде: «Мен бірнеше
ТӘҢІРІ ҚАЛАУЫ ТҮСКЕН ЖАН

kerey.kz

Мандоки Қоңырдың туғанына 80 жыл толуына орай «Тәңірі мені таңдады» Мұхтар Мағауин Мандоки Қоңыр Иштван – отаны Мажарстан ғана емес, күллі түркі дүниесі қастерлейтін ұлық есімдер қатарындағы көрнекті тұлға. Шыңғыс жорығы тұсында Карпат қойнауындағы мадиярлар арасынан пана тапқан құман-қыпшақ жұртының тумасы Мандоки Қоңыр оннан аса тілді еркін меңгерген, бұған қоса зерттеушілік қарымы ерен, Тұран халықтарының фольклорлық-дүниетанымдық санасын бойына дарытқан ғалым. Ол түркология ғылымымен дендеп айналысып қана қоймай, ХХ ғасырдың төртінші ширегінде Шығыс пен Батыстың арасында алтын көпірге айналды, миллиондардың ықылас алқауына бөленді. Яки ол халықтар арасын жақындастырған мәмілегер, озықтарға ой салған көреген еді. Замана алға жылжыған сайын мерейтой иелері туралы айтылатын жайттар естелік пен өткен шақ еншісіне көшеді. Көзі тірі
Нұралы батырдың кесенесі жөнінде

kerey.kz

Кейінгі кезде Нұралы батырдың кесенесі жөнінде әртүрлі әңгімелер шығып жүрген көрінеді. Оның бірі Моңғолиядан келген бір туысқанымыз басқа бір белгілі жерлесіміздің Нұралы батырдың зираты деп кигіз үй сияқты саман кірпіштен қаланған әдемі зираттың жанына барып құран оқығанына куә болғанын келтіріпті. Ол жігіттің көргені де, айтып отырғаны да шыңдық. Өйткені 1982 жылға дейін елдің көпшілігі, оның ішінде мен де солай ойладым. Әңгіме түсінікті болу үшін мен сол кездегі оқиғадан бастап баяндайын. Мен 1961 жылы Семейдің мал дәрігерлік институтын бітіріп келдім. Мені сол кездегі С.М. Киров атындағы колхозға мал дәрігері етіп жіберді. 1962 жылы бұл колхоз «Горный» совхозына айналды. Біз бала кезімізден: «Нұралы атамыздың зираты С.М Киров атындағы колхоздың жерінде орналасқан, Бабамыз батыр болған кісі, ал оның жанындағы қабырдың ұзындығы жеті кез, біздің бабамыздан да асқан