Қарақалпақстан қазақтары

Qaraqalpaqstan qazaqtarı

| Apr 9, 2017

Özbekstannıñ Qaraqalpaqstan aymağında ejelgi Horezmniñ köptegen qala-bekinisteriniñ izi qalğan. Solardıñ arasındağı eñ irileri Topıraqqala, Ayazqala men Qızılqala mañında bağzı zamannan twratın qazaqtar diqanşılıq, mal bağu, balıq aulaumen aynalısadı. Qızılqalada jergilikti qazaq Raqımbay aqsaqal bizge Beket Atanıñ besinşi wrpağı Köken Qoybağarwlınıñ mazarın körsetti.

Qızılqalanıñ töñireginde negizinen qazaqtar twradı, onşaqtı qazaq auılı bar. Alğabas auılı mañında qoy bağıp jürgen Säduaqas ata özin “Kişi jüz qazağımın, qojamın” dep tanıstırdı.

Jergilikti qazaqtardıñ biri 77 jastağı Raqımbay aqsaqal bwrın traktor aydağan. Ol osı mañda Beket Atanıñ besinşi wrpağı Köken Qoybağarwlınıñ mazarı barın ayttı. Aqsaqal mazardı köruge tilek bildirgen bizdi ol jerge bastap baruğa kelisti.

Sovet kezinde “Qızıl Qazaqstan” atalğan auıl qazir Alğabas dep ataladı. Jergilikti halıq onı “Köken äulie” dep te ataydı.

Alğabas auılında twratın qazaq Dosbolat Şuguraev. Ol şarua qojalığın wstaydı.

Raqımbay ata men Dosbolat Şuguraev bizdi Köken äulie mazarına bastap jürdi.

Köken äulie – Beket Atanıñ besinşi wrpağı Köken Qoybağarwlınıñ mazarı.

Raqımbay ata (oñ jaqta) men Dosbolat Şuguraev Köken Qoybağarwlınıñ mazarı basında qwran bağıştap otır.

Alğabas auılındağı ağayındı Şuguraevtardıñ üyi.

Dosbolat Şuguraevtıñ wlı qonaqqa kelgen Raqımbay atanıñ qolına su qwyıp qızmet körsetip jatır.

Dosbolat Şuguraevtıñ kişkentay jieni sütke ilenip pisirilgen tandır nan qoyılğan üsteldiñ janında twr.

Üy aldındağı tandır peş.

Dosbolat Şuguraevtıñ nemere inisi Nwrımbet.

Alğabas auılındağı qazaq mektebi.

Raqımbay atanıñ aytuınşa, Alğabas auılındağı bwl monşanıñ qwrılısı ayaqsız qalğan.

Alğabas auılında oynap jürgen qız balalar.

Ejelgi Horezm jerindegi köne qonıstardıñ biri Topıraqqala mañındağı köktemgi körinis.

Horezm oblısımen şektesetin Biruni audanı Şavat kentinde jañadan salınğan üylerdi jergilikti jwrt «prezident üyleri» atap ketken. Bwl üyler Özbekstannıñ twñğış prezidenti Islam Karimovtıñ twsında salınğan.

Şavat kentinen Horezm oblısınıñ äkimşilik ortalığı Ürgenişke baratın jol.

Bwl öñirdegi jergilikti twrğındar diqanşılıqpen, mal bağıp, Ämudariyadan balıq aulap küneltedi.

Surette: Ürgenişke baratın jolda qauın satıp otırğan jigit.

Jol boyında balıq satıp otırğan er adam. Azat Europa / Azattıq radiosı

ABAQ ANA JÄNE TASBIKE ANA

kerey.kz

Mämi bi Jwrtbaywlınıñ şejiresinde aytıluınşa Kerey wlısınıñ arğı tegi – Şep, Sep, Baylau, Qoylau, Eldey, Köldey, Izen, Jusan sekildi taypalardan taraladı eken. Atalğan taypalardıñ birazı eski tarih betterinen kezdesse, endi bir bölimi qazirge deyin Kerey ruındağı atalardıñ esimi retinde atalıp keledi. Mwnıñ bir sebebin arğı tarihtağı atalardıñ atı öşpesin dep keyingi wrpaqtarınıñ atalar atın qayta jañğırtıp qoyğan dästürinen qarau kerek. Abaq atauına kelsek, arıda Kerey hanzadaları men hanışalarınıñ arasında Abaq, Abaqberdi, Abahan, Abaqtay, Abaqay, Abaq bike sındı esimder bolğan. Sol ata-apalarınıñ jolın jalğağan, tozıp ketken Kerey eliniñ basın qosıp, oğan äz ana bolğan Abaq esimdi qasietti ana ömirde bolğan adam. Qazaq tarihında ru atına aynalğan äz analar az bolmağan. Körnekti jazuşı,
Twrsın Jwmanbay «Üysinbay kitabı»

kerey.kz

Bwl Dağandel, Baqanas ölkesinen şıqqan bi Üysinbay Janwzaqwlı haqında qwrastırılıp jazılğan kitap. Tıñ tolıqtırılğan eñbekte bolıs Äldeke Küsenwlı, Dağandeli bolısınıñ basşıları men bilerimen qatar Äbdirahman Älimhanwlı Jünisov sındı aytulı twlğalar jaylı äñgime qozğalğan. Olardıñ el aldındağı eñbekteri, bilik, kesim – şeşimderi, halıq auzında qalğan qanattı sözderi men ömir joldarı, ata – tek şejiresi qamtılğan. Sonımen qatar mwrağat derekterindegi mälimetter keltirilgen. Kitapqa esimi engen erlerdiñ zamanı, üzeñgiles serikteri turalı jazılğan key maqalalar, jır –dastandar, üzindiler engen. Kitap qalıñ oqırman qauımğa arnalğan. Twrsın Jwmanbay «Üysinbay kitabı», - Jebe baspası, Şımkent qalası.134 bet tolıq nwsqasın tömendegi silteme arqılı oqi alasız. Üysinbay kitap kerey.kz
TARIH ĞILIMI QAZİR EZOTERIKALIQ TOPTARDIÑ MENŞİGİNDE

kerey.kz

Şığıstanuşı-tarihşı Ömir Twyaqbaydıñ bwrında da «Qazaqqa qanday tarih kerek? Täuelsizdik kezeñinde jasalğan tarihi mistifikaciyalar hronikası» dep atalatın maqalasın (22.05. 2025. Zhasalash.kz) oqıp em. Riza bolğam. Jaqında Ö. Twyaqbaydıñ «Qazaqstanda tarihi bwrmalaular men mifterge tosqauıl qoyudıñ joldarı» (02.10. 2025. Zhasalash.kz) attı tağı bir maqalasımen jäne tanıstıq. Öte özekti mäseleni köteripti. Tarihta orın alıp jürgen jağımsız jayttar turasında oy tolğaptı. Jurnalisterdi, blogerlerdi ayıptaptı. Tarihtan arnayı käsibi dayındığı joq, bärin büldirip boldı dep. Keleñsizdikti toqtatudıñ naqtı joldarın wsınıptı. Bwğan da köñilimiz bek toldı. Äytse de tarihtı bwrmalauğa, öz ötirikterin nasihattauğa tek jurnalister men blogerler ğana emes, «arnayı käsibi dayındığı bar» «tarihşılardıñ» da «zor üles» qosıp jatqanın bayandap, aytılğan pikirdi odan äri örbitip, jalğastırayıq.
Stalin ajal auzına tastağan qazaqtıñ attı äskeri

kerey.kz

Osı uaqıtqa deyin qwpiya saqtalıp kelgen 106-qazaq attı äsker diviziyasınıñ derekteri endi belgili bola bastadı. 1942 jılı diviziya Aqmolada jasaqtalıptı. Äskeri şala dayındıqpen jasaqtalğan diviziya 1942 jıldıñ mamırında, Har'kov tübindegi qorşaudı bwzıp şığuğa bwyrıq berer aldında, 4091 sarbazğa 71mıltıq, yağni 7 adamğa bir mıltıq jäne bärine 3100 jarılğış oq –däri bärilipti. Qazaq bozdaqtarın qarusız jalañ qılışpen ölimge jwmsauı – «Gitlermen salıstırğanda Stalin soldattardı ölimge 8 ese köp jwmsadınıñ» ayğağı (Mihail Gareev, Äskeri akademiyadan.2005 jıl). “Törtinşi bilik» gazetiniñ 2016 – jılğı mamırdıñ 28-jwldızındağı sanında şeteldik arhivterden alınğan videosyujettegi 106-attı äsker diviziyası jönindegi nemis oficeriniñ aytqanı: «Ne degen qırğız (qazaq) degen jan keşti batır halıq, atqa minip, ajalğa qaymıqpay jalañ qılışpen tankterge
ŞOQAN UÄLIHANWLI DEGEN EKEN..

kerey.kz

El auzında qazaq oqımıstıları ayttı degen sözder az emes. Belgili ğalım, etnograf A. Seydimbek qwrastırğan tarihi twlğa, asqan oqımıstı Şoqan babamızdıñ tapqır sözderin nazarlarıñızğa wsınamız. * * * Ombığa oquğa jürer aldında bala Şoqan äkesiniñ el işi mäselesin şeşudegi keybir öktem, ojar qılıqtarına köñili tolmay, «oquğa barmaymın» dep qiğılıq salsa kerek. Tipten könbey bara jatqan balasın qatal Şıñğıs järdemşi jigitterine baylatıp almaqqa ıñğaylanıp: «Şıqpasa köterip äkeliñder, arbağa tañıp alamız!» − deydi. Sonda därmeni tausılğan Şoqan äkesine: «Baylatpa! Abılay twqımınan baylanğandar men aydalğandar jeterlik bolğan!» − dep til qatadı. Bala da bolsa aqiqat sözdi aytıp twrğan balasınan tosılğan äke dereu Şoqandı bosattırıp jiberedi. * * * Peterburgte Sırtqı İster ministrliginiñ bir