Qazaqtan Alaş tuadı, Alaştan Aqarıs, Bekarıs, Janarıs. Aqarıs degenimiz wlı jüz, Bekarıs degenimiz orta jüz, Janarıs degenimiz kişi jüz. Bükil qazaq osı üş jüzden taraydı.
Wlı jüz ben kişi jüz bölek bir äñgimeniñ jelisi, men bwl jerde orta jüzdi aytayın. Orta jüzden qoñırat, qıpşaq, arğın men nayman (bwl ekeui bir anadan), uaq pen kerey (bwl ekeui de bir anadan) bolıp altı ru taraydı.
Uaq ağası eken, Kerey inisi eken. Kerey ölgende artında Qwttıqoja degen jalğıs wlı qalıptı. Apamız Abaq bolsa jesir qalıptı. Kereydiñ asın berin twlın audarıp Uaq batır anamız Abaqqa kisi jiberip “Mağan qarasın” dep sälem aytıptı. Apamız Abaq oğan “Qwttıqoja aman bolsa, mağan baydıñ keregi joq” dep jauap qaytarıp timey qoyıptı.
Sonsoñ Abaq apamızdıñ bir küni bir sıyırı küylepti. Uaq batırdıñ bir bwqasın aydap kel dep qaynağasınıñ aulına bir kisi jiberipti. Uaq batır kelgen kisini qamşınıñ astına alıp sabap “Özi sopı nemeniñ malı da sopı, meniñ özim aram bolğanda malımnıñ sidigi halal ma?” dep onı quıp jiberipti.
Mwnday jauaptı kütpegen Abaq apamız “Biz süyenip jan etemiz degen tuısımız mwnı istese, bwl jerde twruğa bolmaydı eken” dep Qwttıqojanı arğımaqqa tañıp alıp wlı jüz üysindegi törkinine köşip ketipti.
Törkinine barsa Näzir qoja deytin bir sart molla auılda bala oqıtıp otır eken. Balası Qwttıqojanı mollağa “eti seniñki, süyegi meniñki” dep oquğa beripti. Bir küni Abaq apamız Näzir molladan şariğat jolın swrap: “Qaynağam alam dedi. Oğan timedim. Alam degen qaynağam tura ma, timeymin degen men tura ma?” depti.
Sonda molla: “Jas qatın twl qalıp bayğa timese, aqqan sudıñ bas jağınan däret alsa, ayaq jağınan işken su şoşqanıñ sorpasımen birdey boladı” dep aytıptı.
Apamız Abaq şoşıp ketipti. Keri qaytıp Uaq batırğa tigendi ar körip Näzir mollanıñ özine tiipti. Odan eki wl bolıptı. Bireuiniñ atı Jienşora, bireuiniñ atı Berdişora qoyıptı. Berdişoramız qwltaybolat, merkit boladı.
Qwttıqoja erjetip üylenip odan Bağanalı men Jappas tuıptı. Bağanalınıñ üş wlı bolıptı. Olar: Jädik, Jäntekey, Şeruşi.
Jappastan üş wl bolıptı: Nwrğazı, Nwrjwbay, Nwrmanbet.
Nwrgazınıñ qası wzın eken. Qaraqastı dep jürip Qaraqas atanıp ketipti. Nwrjwbayımız sadaqker kisi eken. Sadağı sınıp toqtamağan soñ, tüyeniñ jas terisimen sadağın qaptatıptı. Köñsadaqtı dep jürip Könsadaq atanıptı.
Nwrmanbettiñ şeşesi mongol qızı eken. Nwrmanbetten basqa bala kötermey jüripti. Sonda qwrbı qwrdastarı bala tappadın ğoy değende: “Nwrmanbetim aman bolsa bolqı, bolqı, yağni boldı, boldı” dep jauap beredi eken. Sodan molqı atanıp ketipti.
Nağız kereyler osı altauı deydi. Bwl altauı sarttan tuğan ekeumen segiz boladı. Segizi de batır bolıp on jüz aymauıt pen toğız jüz torğauıttı şauıp jürgende eki bala oljalap alıptı. Ekeudiñ bireuiniñ atın Baylau, bireuiniñ atın Qoylau qayıptı. Baylauıñız sartoğay, sarbas, jastaban boladı. Qoylauıñız iteli boladı.
Bwl batırlar jäne el şauıp bir qalmaqtıñ jalğız wlın oljalap alıptı. Ol mıqtı jigit bolğan eken. Bir küni Mwztaudıñ arqasında qwlındap twrğan bwlan degen andı atıp qwlının äkep eki enekke telip qwnan küninde jibekten arqan tağıp, dönen küninde üstine minip üyretken eken. Söytip jabayı andı ayğır küninde üyretken eken. Sodan ol altı aylıq joldı altı künde jüretin arğımaq bolğan eken. Onı el şıbarayğırlı kele jatır dep aytıp jürip Şıbarayğır atanıp ketipti.
Bwl on bir batır tünde bir auıldıñ üstine tüsip qalıptı. Ol auıl qaşıp ketipti. Erteñine kün ağarğanda qarasa jwrtta bir meşel bala qalıp qoyıptı. Şimoyın meşel dep at qoyıptı. Şimoyın, şimoyın dep jürip şimoyın atanıp ketipti.
Mine on eki kereyiñ osımen bitedi.
Äñgimeni aytqan: Ibrahim Dazuhan. Odan 1985 jılı wlı Ğanimet Dazuhan jazıp alğan. Qoljazbadan dayındağan: Äbdiuaqap Qara Tarih ğılımınıñ doktorı, Mimar Sinan körkem öner universitetiniñ professorı
Pikir qaldıru