Қытай туралы бір жұтым ой

Qıtay turalı bir jwtım oy

| Nov 18, 2018

Eldes Orda

Aqş-Qıtay teketiresi qıtay qoğamın eki jikke bölui bek mümkin. Jalpı bwl qıtay xalqınıñ Aqş-qa qarsı piğılı ma älde bilik basındağı qıtay kommunisteriniñ Aqş-qa qarsı teketiresi me? Meniñşe bwnıñ arasında ayırmaşılıq bar. Onday bolsa mınaday boljau jasauğa boladı:

Birinşisi, Aqş-qa qıtay kompartiyası baqtalas bolsa, Aqş mindetti türde qıtay kompartiyasına sayasi balama bola alatın kez-kelgen anti-kompartiyaşıl qıtay toptarmen jaña sayasi maqsattar qoya bastaydı. Bwnıñ soñı qıtay qoğamındağı kommunist partiyağa qarsı iştey tisin qayrap jürgen toptardıñ küşin biriktiredi. Sonday-aq, qıtay kommunistik partiyasınıñ sayasi oqşaulanuın jıl sayın asqındıra beredi. Tipti, eñ soñında kompartiya sayasi qajetinen ayrıla bastaydı;

Ekinşisi, Aqş-Qıtay sayasi ham ekonomikalıq dağdarısı qıtay oligarxına nemese klandıq toptarına kürdeli tañdau jasauğa jäjbürleydi. Qıtaydıñ jaña buın wlttıq kapitalizmi bileuşi partiyağa qatañ swraq, qatal talap qoya bastaydı, ne Aqş-pen sayasi oñ dialog jasa ne bolmasa sayasi reforma qabılda dep. Eger qıtay kompartiyası ekeuine de wtımdı jauap bere almasa qıtaydıñ jaña buın oligarx-klandarı sayasi revolucsiya jasauğa köşedi nemese dayın degen söz, onı Aqş astırtın qarjılandıradı. Bwnıñ soñı elde sayasi jüyeniñ tübegeyli auısuına alıp kelip, bilikke wltşıl liberal demokrattar keledi. Äri Batıs pen Aqş-qa jaña sayasi qarım-qatınas bastaladı;

Üşinşisi, Aqş nemese Auğan, Ortalıq Aziya faktorı qıtay kompartiyası men qıtaydıñ jaña buın oligarxı arasına birin-biri otqa itermeleytin sayasi bäsekelestikke jol aşadı. Osılay boljau jasasaq, däl qazirgi qıtay eompartiyasınıñ sayasi bağdarı nebäri BES JILğa deyin därendep odan keyingi kezeñ qıtay oligarxı uısına tolıqtay ötui mümkin. Onday bolsa qıtay kommunisteri bir tamşı qan tökpey-aq bilikti öz qolımen jaña buın qıtaydıñ klandıq jüyesine ötkizip berui mümkin. Aqş-tıñ sayasi texnologiyası bwrday sätte mindetti türde qıtayğa aşıq soğıs aşu nietin bildirmey qıtay jaqtıñ bwl procsesti tolıq orındauın sabırmen kütedi. Qalağan jağdayda sayasi moraldıq kömekke astırtın atsalısuı da mümkin;

Törtinşi, Aqş-Qıtay qarım-qatınası qıtay kompartiyası üşin de sayasi oray-dwr. Eldegi kapitalist kolandıq jüyege reforma jasaudıñ ilude bir kezigetin mümkindigi. Sondıqtan Aqş-tıñ bwğan iliguin keri bağıtta oray retinde atqaruı da mümkin. Ol jağday jüzege assa qıtayda kompartiyağa sayasi balama bola alatın oligarx, klandar qalmay qaluı da mümkin;

Qalay bolmasın qıtayda sayasi mektep öte erteden qalıptasqan jäne qıtay sayasi instituttarı älemdik geo-sayasi aqualdı jan-jaqtı talqılap saraptan äbden közden ötkizip aladı. Bwl jağına kelgende qıtay körşiden üyrenuimiz kerek. Dese de qıtay klandarı men qıtay kompartiyası arasındağı sayasi baqtalastıq pen bäsekelestik jalğasa beredi. Erteñ basqa formattarı jarıqqa şığuı mümkin…

Qazirgi zañnama ayasında memlekettik tildi qalay damıtuğa boladı?

kerey.kz

Zhalgas Yertay Qazaqstan biligi memlekettik tildi damıtu üşin qatañ şeşimderge barğısı kelmeydi deyik. Biraq qazirgi zañnama ayasında memlekettik tildi qalay damıtuğa boladı? Sonı oylanıp köreyik. Qazaq tilin damıtu jayın aytqan kezde Qazaqstan biligi qoğamdı ekige böledi. Biri – tildi damıtudıñ radikal şeşimderin wstanadı, ekinşi jağı – qazirgi status-kvonı saqtağısı keledi, yağni eşteñe özgertpey-aq qoyayıq deydi. Biraq eki joldı da tañdamay, ortasımen jürudi wsınıp körsek qaytedi!? Batıl qadamdarğa barayıq, biraq ol radikal jol bolmasın. Qazaq tilin küşpen emes, ortanı damıtu arqılı küşeytsek boladı. YAğni adamdar tildi üyrenip äure bolmay-aq, halıq jay ğana qazaq tili ayasında ömir sürudi üyrensin. Negizgi oy osı. Biz osı uaqıtqa deyin adamdar ortanı
Eldes Orda, tarihşı: «Türkistan» atauın qoldanu – aymaqtağı jwmsaq küş poziciyasın nığaytu täsili

kerey.kz

Foto aşıq derekközderden alında Ötken aptada Türkiyanıñ wlttıq bilim ministrligi mektep bağdarlamasına «Türkistan» degen termindi engizgen edi. Şetel basılımdarınıñ jazuınşa, bwl atau endi «Ortalıq Aziya» wğımınıñ ornına qoldanılmaq. Bilim ministri YUsuf Tekin jaña atau türki äleminiñ birligin qamtamasız etuge bağıttalğanın aytadı. Onıñ sözinşe, ükimet oqu bağdarlamasınan imperiyalıq mağınası bar geografiyalıq ataulardı alıp tastamaqşı. Eñ qızığı, «Türkistan» aumağına Qazaqstannan bölek, Qırğızstan, Özbekstan, Türkimenstan men Täjikstan jatadı eken. Sonday-aq keybir basılımdar bwl terminniñ Qıtaydıñ batısında ornalasqan Şıñjan ölkesine qatısı barın da atap ötti. Keybir ğalımdar «Ortalıq Aziya» termini kolonializmnen qalğanın jii atap jür. HH ğasırdağı älemdik akademiyalıq ğılımdı sol kezdegi iri imperiyalar qalıptastırğandıqtan, büginde mwnday terminder men ataular halıq sanasına äbden siñip
ABAQ ANA JÄNE TASBIKE ANA

kerey.kz

Mämi bi Jwrtbaywlınıñ şejiresinde aytıluınşa Kerey wlısınıñ arğı tegi – Şep, Sep, Baylau, Qoylau, Eldey, Köldey, Izen, Jusan sekildi taypalardan taraladı eken. Atalğan taypalardıñ birazı eski tarih betterinen kezdesse, endi bir bölimi qazirge deyin Kerey ruındağı atalardıñ esimi retinde atalıp keledi. Mwnıñ bir sebebin arğı tarihtağı atalardıñ atı öşpesin dep keyingi wrpaqtarınıñ atalar atın qayta jañğırtıp qoyğan dästürinen qarau kerek. Abaq atauına kelsek, arıda Kerey hanzadaları men hanışalarınıñ arasında Abaq, Abaqberdi, Abahan, Abaqtay, Abaqay, Abaq bike sındı esimder bolğan. Sol ata-apalarınıñ jolın jalğağan, tozıp ketken Kerey eliniñ basın qosıp, oğan äz ana bolğan Abaq esimdi qasietti ana ömirde bolğan adam. Qazaq tarihında ru atına aynalğan äz analar az bolmağan. Körnekti jazuşı,
Zelenskiydiñ “jalğız seneri äri oñ qolı”. Andrey Ermak kim?

kerey.kz

Rey FERLONG Andrey Ermak (sol jaqta) pen Ukraina prezidenti Vladimir Zelenskiy (oñ jaqta). 2019 jıl. Andrey Ermak wşaqtan tüse sala öziniñ bastığın qwşaqtadı. 2019 jılı qırküyekte prezident Zelenskiymen jılı jüzdesu jañadan bastalıp kele jatqan sayasi seriktestiktiñ bası edi. Bwl – Ermaktıñ Resey türmesinde otırğan 35 ukrainalıqtı Mäskeuden alıp kelgen säti. Al 2020 jılı Ermak Zelenskiy äkimşiliginiñ basşısı boldı. Biraq Ukrainadağı jemqorlıq şuınan keyin onıñ qızmetine jwrttıñ nazarı audı. Sebebi Ermak Ukraina energetikalıq infraqwrılımına bölingen qarjı jımqırılğan korrupciya shemasında negizgi rölde bolğan degen aqparat tarağan. Biraq tergeuşiler bwl jayttıñ jay-japsarın tolıq aşqan joq. Ermaktıñ özi Azattıqtıñ Ukraina qızmetiniñ resmi saualdarına jauap bergen joq. Sonımen Zelenskiydiñ keñsesin basqarıp otırğan Ermak kim? TELEVIDENIEDEN
TARIH ĞILIMI QAZİR EZOTERIKALIQ TOPTARDIÑ MENŞİGİNDE

kerey.kz

Şığıstanuşı-tarihşı Ömir Twyaqbaydıñ bwrında da «Qazaqqa qanday tarih kerek? Täuelsizdik kezeñinde jasalğan tarihi mistifikaciyalar hronikası» dep atalatın maqalasın (22.05. 2025. Zhasalash.kz) oqıp em. Riza bolğam. Jaqında Ö. Twyaqbaydıñ «Qazaqstanda tarihi bwrmalaular men mifterge tosqauıl qoyudıñ joldarı» (02.10. 2025. Zhasalash.kz) attı tağı bir maqalasımen jäne tanıstıq. Öte özekti mäseleni köteripti. Tarihta orın alıp jürgen jağımsız jayttar turasında oy tolğaptı. Jurnalisterdi, blogerlerdi ayıptaptı. Tarihtan arnayı käsibi dayındığı joq, bärin büldirip boldı dep. Keleñsizdikti toqtatudıñ naqtı joldarın wsınıptı. Bwğan da köñilimiz bek toldı. Äytse de tarihtı bwrmalauğa, öz ötirikterin nasihattauğa tek jurnalister men blogerler ğana emes, «arnayı käsibi dayındığı bar» «tarihşılardıñ» da «zor üles» qosıp jatqanın bayandap, aytılğan pikirdi odan äri örbitip, jalğastırayıq.