ҮЛКЕН МЫРЗА……. | Kerey.kz/Керей.кз

ÜLKEN MIRZA…….

| Dec 25, 2023

412899257_2065758517125669_2677222144893674548_n

Mwsa Şormanwlı (1818-1884) – Bayanauıl ağa swltanı, mecenat, ağartuşı. Ol jaylı G.N.Potanin: “Mwsa Şormanwlı – Şoqannıñ tuıs ağası, ol daladağı öte bedeldi adam edi, dala basşılarınıñ qwrmetine ie boldı, orıs polkovnigi degen şen alğan.

Biraz jılday Ombıda twrdı, eki ret Peterborğa barğan, jalpı aytqanda qazaqtıñ nağız europalanğan twlğası” dep jazdı.

Birjan sal: “Qazaqta bir qwtım bar Mwsa Şorman,

Üzilmey kele jatır eski qordan” dese,

Mäşhür Jüsip:

“Bes jasta “bismilla” aytıp jazdım hattı,

Bwl dünie jastay mağan tidi qattı.

Segizden toğızğa ayaq basqan kezde,

Mwsa edi qosaqtağan Mäşhür attı” dep jırlağan.

Mwsanı Bayanauıl orıstarı “Bol'şoy gospodin”, auıl qazaqtarı “Mwsa mırza” dep atağan. Öz qarjısına Bayanauılda meşit, medrese saldıradı.

İnisi Isamen birge Pavlodar, Aqmola, Sankt-Peterburg qalalarında meşit saluğa qarjı beredi. Halıq mwraların jinap, olardı fol'klor jinauşılarğa, baspagerler men sayahatşılarğa (Uälihanov, Potanin) tapsırıp otırğan.

Ol auıl balaların oqıtuğa ülken köñil böledi. 1865 j. Ombı qalasında Mwsa qatısuımen bolıs keñseleri qızmetkerlerin dayarlaytın qazaq mektebi aşıladı.

Öz okrugi boyınşa är bolıstan eki balanı mindetti türde qala mektebine jiberu turalı şeşim qabıldaydı. Mwsa sonımen qatar ğılımi jwmıspen de aynalıstı.

Qazaq halqınıñ tarihı, etnografiyası qızıqtıruşı orıs oqımıstıları men şeneunikteri Mwsamen mindetgi türde keñesip otırğan.

Mwsa Şorman 1884 j. 26 jeltoqsanda Ombıda qaytadı. Onıñ asına 10 mıñ adam qatısıp, 100 aq üy tigilip, 300 qoy, 200 jılqı soyıladı.

M.J.Köpeywlı Mwsa qazasına “Joqtau” şığaradı. Mwsa turalı D.Geyns, G.Potanin, D.Putincev kündelikter, qazanama jazğan.

Şeker Alşınbekova.

Qazaq mektebinde oqitın 7 jasar bala orıs tili sabağında nege orısşa sayrap twruı kerek?

kerey.kz

Magnumdı özim mülde wnatpaydı ekenmin. Ünemi barsam, esi dwrıs kökönis tappaytınmın. Eskirgen, şirigen. Azıq-tülikti tek bazardan alamın. Biraq magnumge baykottı toqtatpau kerek! Sonımen birge, orıstildi kino, fil'mderge de baykot jariyalau kerek. Biraq, odan küştisi, balalarıñdı tek qazaqşa oqıtıp, qazaqşa tärbieleu kerek. Biraq, balañdı qazaqşa tärbieleyin deseñ, tağı bir kedergi şığıp jatır. Ğalımdardıñ aytuınşa, balanı 13 jasqa deyin qazaq tilinde oqıtıp, wlttıq qwndılıqtardı boyına, oyına siñiru kerek. Endi solay istep jatsaq, 7-8 jasar qap-qazaqşa ösip kele jatqan balañdı mektepte orıs tilin üyretip miın aşıtuğa tura kelip otır. YAğni, 2-sınıptan bastap orıs tili mektep bağdarlamasında twr. Bjb, tjb-sında orıs tili mwğalimderi balanıñ orısşa mazmwndamasın (govorenie) tekseredi. Talap etedi. Sonda, biz bayğws qazaq,
Qazaq jastarı büginde jappay orıstanu procesin bastan keşude.

kerey.kz

Qazaq jastarı büginde jappay orıstanu procesin bastan keşude. Bala-baqşadan bastap, mektep, joğarı oqu ornı, eñbek mekemeleriniñ barlığı negizinen orıs tiline köşude. Öz erkimen emes, ädiletsiz biliktiñ wzaq jılğı solaqay sayasatınıñ arqasında. Köşede, keñsede, dükende, kölikte, qoğamdıq orında qazaqqa qazaq orısşa söylemeseñ nemese wlttı saqtau kerek degen jauapkerşilik jügin wstanıp, senimen orısşa söylesip twrğan qazaqqa qazaqşa söyle dep eskertu jasasañ boldı, bitti, bäle-jalağa qalasıñ. Zañ da, onı orındauşı policiya, prokuratura, sot ta orısqwldı qoldaydı, wltqa janı aşığan qazaqtı mülde qorğamaydı. Bwl qanday ädilettilik?! Memlekettik tildi, memlekettik qauipsizdikti jekelegen adam emes, osığan jauaptı memlekettik qwrılımdar qorğauı kerek qoy. Jeke adam emes, eñ aldımen bilik qorğauı kerek. Qazaq jeke täuelsiz memleket bolıp twrsa
Jwmabek Täşenevtiñ tuğanına 110 jıl

kerey.kz

Bügin Jwmabek Täşenevtiñ tuğanına 110 jıl tolıp otır. Qwjattardı oqısaq, Hruşev Qırımdı Ukrainağa bergen soñ respublikalardıñ aymaqtarın basqaşa bölmek bolğan eken. Qazaqstanda celinnıy kray qwrıp, eldiñ oñtüstik böligin körşi elderge beruge üzildi-kesildi qarsı bolğan. Bwl mäseleniñ tipti qarastırıluına qarsı şıqqan. Keyin osı wstanımı üşin qızmeti tömendetildi. Ministrler kabinetiniñ törağası qızmetinde B.Momışwlı, R.Qoşqarbaevtı Wlı Otan soğısınıñ batırı atağına birneşe ret wsınıptı. S.Nwrmağambetovke kömektesipti. 1960j 212 päterli üydi qazaq öneriniñ maytalmandarına bergizipti. 1955j Qıtaydan oralğan 100 otbası dalada qalğanda olardıñ mäselesin şeşu üşin ükimetten arnayı komissiya qwrudı swrağan eken. Elge qızmet etken azamat qoy. p.s. mwnday principşildik – büginde sirek kezdesetin qasiet. Nurmukhamed Baigarayev
NAURIZ turalı mañızdı qwjat

kerey.kz

Aşıq derekközderden 1920 jılğı 20 naurızda Taşkentte Twrar Rısqwlov qol qoyğan Naurızdı atap ötu turalı bwyrıqqa közim tüsti. Demek, biıl bwl tarihi qwjatqa – 105 jıl! Alayda, arada nebäri altı jıl ötken soñ 1926 jılı Naurızğa tıyım salındı. Al, 1920 jılı Türkistan Keñestik Respublikasınıñ Ortalıq Atqaru Komitetiniñ törağası bolıp qızmet etken Twrar Rısqwlovtıñ tağdırı qanday qayğımen ayaqtalğanı barşamızğa mälim. Onı “halıq jauı” dep tanıp, 1938 jıldıñ 10 aqpanında atu jazasına kesken… Naşel vot takoy dokument v otkrıtıh istoçnikah: Prikaz, izdannıy v Taşkente Turarom Rıskulovım ot 20 marta 1920 goda o prazdnovanii Naurıza. Poluçaetsya, v etom godu etomu istoriçeskomu dokumentu ispolnilos' 105 let! V 1926 godu Naurız okazalsya pod zapretom. A
Aytılmay qalğan bir auız söz (Bolat Bopaywlın eske alıu)

kerey.kz

«Ajal aytıp kelmeydi, Qaza- qasqağımda» deytin babalar sözi osındayda eske tüsedi eken, älgindeğana äzildesip, arğı – bergiden keñes qozğay otırıp, «aldağı aydıñ jıyrma neşelerinde ministrlik jağınan kitaptarınıñ twsau keseri bolatının, juırda tele arnadan salt – sana jöninde bir sağattıq sühpat beretin» quanşın mwndağılarmen bölisip janarı nwrlanıp, jüzi jäynap otırğan Qazaqıstan Jazuşılar Odağınıñ müşesi , aytulı Etnograf, jazuşı Bolat Bopaywlı arada tısqa şığıp keluge üy yesinen rwqsat sürap ketken edi, bir neşe minut ötbesten «Bökeñ jığılıp qaldı» degen suıq habar kelgende aldımızdağı dastarhandı tastay tısqa wmtıldıq, oypırmay älginde ğana qatarımızda otırğan azamattıñ qwlap jatqanın körgenimizde abdırap qaldıq, jedel järdem ortalığındağı kezekşi mamannıñ bwyıruımen Bökeñdi jatqan orınınan qozğamay qoldarın wyqalap, tamırların wstap,