–             Ortalıq saylau komissiyası kezekten tıs saylauğa saylauşılardıñ 95 payızı qatıstı degen derekti jariya etti. Tolğanay Bödenqızı, siz­diñ oyıñızşa, bwl kör­set­kiştiñ şınayılığına senuge bola ma? Ras bolğan jağdayda, mwnı nemen tüsindiresiz? Bwl azamattıq sana‑sezim men sayasi mädeniettiñ ösui me, äl­de mwnıñ astarında bas­qa närse jatır ma?

–             Birinşiden, saylauşılardıñ mwnday joğarı payızı saylauğa qatıstı degenge kümän keltiremin. Äsirese, Almatıdağı qatısu körsetkişi kümändi. Qalanıñ teñ jartısı marafonda boldı, tağı bir böligi qalanıñ sırtında jürdi. Özim de qalanıñ sırtına şıqqan soñ, qanday kölik tığını bol­ğanın kördim. Sondıqtan mwnday körsetkişti beru arqılı asıra siltep jibergen tärizdi. Bwl rette publicist Sergey Duvanovtıñ “Almatı halqınıñ otız payızı saylauğa qatıstı” degen pikiri­men kelisemin.

Al endi bwl nemen baylanıstı degenge kelsek, birin­şi sebep – sayasi mädenieti­miz siyaqtı. Bwl – bäri minsiz boluı kerek degen tüsinikten şıqqan dünie. Qatısudıñ joğarğı körsetkişin bersek qana köpşilik Nazarbaev jeñdi degenge köz jetkizedi. Al az körsetkişti körsetse, halıq oğan kümänmen qaraydı, sayasi qarsılastar üşin abıñ‑kübiñ äñgimege jol aşıladı, prezidenttiñ le­gi­tim­diligi jäne ol bilikte qaluı kerek pe degen mäsele köterile bastauı mümkin. Sondıqtan senimdi türde jeñiske jetu üşin, Nazar­baev eñ tanımal sayasatker degenge halıqtıñ közin jetkizu üşin osınday sandardı berdi. Bilik halıq tek osınday joğarğı körset­kiş­ti tüsinedi dep topşılaydı. Eger halıq 60 payızdı dw­rıs qabıldaydı dep şeş­se, onda naqtı payızdı kör­seter edi.

Ekinşi jağınan prezident reytingisi tömendep jatır degen pikir bar. Bwlay dep twjırımdaytındardıñ qatarında özim de barmın. Bwl pikirdi öz zertteuime süyenip aytıp otırmın. Onıñ reytingisi 2008 jıldan beri tömendep keledi. Osı pikirdiñ kereğar ekenin, sarapşılardıñ bw­rıstığın däleldeu üşin jüz payızğa jeteqabıl kör­setkişti alğa tarttı. Qıs­qası, bwl prezident joğarğı qoldauğa ie, bedelinen ayırılıp jatqan joq degenge qoğam men qarsılastardı sendiru äreketi.

–             2008 jıldan bastap prezident N.Nazarbaevtıñ reytingisi tö­mendeu üstinde dediñiz. Onı körsetetin naqtı bir zertteuler bar ma?

–             Äleumettik zertteu­lerdiñ basım böligi biliktiñ tapsırısımen jasaladı. Demek, onı jariyalau‑jariya­lamau, qalay jariyalau – biliktiñ öz qolında. Söytip, köptegen zertteu jariyalanbay qaladı. Jariyalanğan künniñ özinde tüzetiledi. Äleumettik zertteulerge tapsırıs bergen mem­lekettik organdardıñ hat joldap, öz körset­kiş­te­riñizdi bizdikimen säykes­tendirip tüzetip jiberiñiz­der degenine özim kuämin. YAğni prezident rey­tingisi tömendegennen bastap onıñ reytingisin qoldan joğarılatu äreketi qolğa alındı. 2004 jılı onıñ reytingisi 60-70 payız şamasında bolğanda, bwl joğarı körsetkiş boldı jäne solay körsetildi. Tömendey bastap edi, kerisinşe kartinanı körsetetin cifrlardı qoldan jasadı. Bwl eñ aldımen prezidentten küş‑qayrat ketken joq, halıq süyispenşiligine ie degenge özderin özderi sen­diru äreketi. Ärine, bizde bäri Nazarbaevtı jek kö­redi deuden aulaqpın. Elde onı qattı qoldaytın, jaqsı köretin top bar. Alayda olardıñ sanı da barğan sayın azayıp jatır. 2004-06 jıldarı ärbir äleumet­tik toptıñ arasında pre­zidentti qattı qoldap bağalaytındardıñ ülesi köp bolsa, qazir olardıñ sanı azayu üstinde.

–             Iä, biz onday zertteu­ler jürgizemiz. Mäselen, Almatı qalası boyınşa prezidentti qoldaytındar sanı 43 payız şamasında. Almatı boyınşa soñğı 3-4 jıldağı onıñ reytingisi 40-43 payız şamasında.

–             Iä. Naqtı payızdıq körsetkişter saualnama arqılı anıqtaladı.

–             Iä, anıqtauğa boladı. Biraq bwl rette swraqtı aşıq türde emes, janama türde qoyu kerek. Äytpegende, “prezidentke degen qarım‑qatınasıñız qanday?” degen swraq qoysañız, adam birden twyıqtalıp, jauap bermey qoyadı. Sol sebepti onıñ ömirine köñili tola ma, tolmasa, nelikten tolmaydı? Onıñ sebebin kimnen köredi tä­rizdi janama swraqtar ar­qılı adamdardıñ sayasi närselerge degen   qarım-qatınasın anıqtauğa tura keledi.

–             Bizdiñ elde solay. Öytkeni jazalanamın degen qorqınış bar. Bizde bi­likke qarım‑qatınasımız tüzu boluı kerek degen saya­si mädeniet qalıptasqan. Onı talqılauğa qwqımız joq degen tüsinik beleñ alğan. Äsirese qazaqtildi toppen söyleskende “ol bizdiñ elbasımız, onı talqılauğa bolmaydı” deydi. Orıs­tildiler de bastapqıda sekemdenip aytpağanımen, aşıla kele sınay bastaydı. Özderi, öz bastarındağı mäseleleri turalı ayta bastağanda, oğan kimdi ayıptaysız dep swraudıñ da qajeti bolmay qaladı. Adamdar onı özderi aşıq aytıp saladı. Tizimdi äkim­nen bastaydı da, prezidentpen ayaqtaydı.

Saualnamada prezident qızmetin qalay bağalaysız dep alğaşqı saualdı qoy­saq, 70-80, tipti 90 payızı “jaqsı bağalaymız” dep jauap beredi. Üş‑tört swraq­tan keyin osı saualdı basqaşa täsilmen qaytalaymız. Mäselen, prezident qızmetin suretteytin on pikir beremiz. On pikirdiñ arasınan şındıqqa jaqın üşeuin tañdap al deymiz. Artınşa bärin saralap toptastıratın kezde ayırma jer men köktey, mülde basqaşa pikir bolıp şığadı. Al fokus toptarda prezidentti tipti köp sınaydı. “Nege sonşa wzaq otıradı, ornın jastarğa bermey me?” degendey närse aytadı. Onday jasta eş­qanday damu, jaña ideya bolmaytını anıq. Tek özin maqtasa degen ideya ğana bar. Sondıqtan fokus toptardı tıñdağan kezde, şırpı twtansa boldı, ha­lıq alañğa şığuğa dayın degen pikirde qalasıñ. Biraq is jüzinde olay bolmay şığadı.

–             Iä. Men bwl adamdardı jaylılıqtı tañdaytındar deymin. Bwl jolı dauıs beruge barğandar özderin Nazarbaev twrğanda jaylı ortadamız dep se­zinetinder. Ol bilikte qala berse, bwlar arı qaray da jaylı ömir süre beremiz dep esepteydi.

Saylauğa qarsı dauıs beru üşin barğandar da boldı. “Feysbuk” äleumet­tik jelisinde kimge dauıs bergenin qalamsappen jazıp ketken byulleten'derdi körgen şığarsız. Mwnday halıq Borat, Kianu Rivz, tağı basqalarğa “dauıs berdi”. Byulleten'de “bäri­ne qarsımın” degen bağan bolmağandıqtan, öz qarsılıqtarın osınday jolmen bildirdi.

–             Öytkeni eñ aldımen prezidentke jağımdı kartinanı körsetip, ädemi sandardı salıp beru kerek. Bwl – bir. Ekinşiden, Nazarbaevtıñ qarsılası bolu öte qauipti. Sondıqtan qa­zirgi “qarsılastar” Nazarbaevtı sınağan da joq. EQIW baqılauşıları ümit­kerlerdiñ tipti Nazarbaevtı maqtağanın ayttı. Onı maqtap, memleket basşısı boluğa sol layıq dese, ümitkerligin ne üşin wsınadı? Bwl rette osı saylau nauqanı eñ qızıqsız boldı degen pikirmen kelisemin. Bwl tipti saylau emes, Nazarbaev bilikte qala ma degendi qarastırğan referendum der edim. Al eki “qarsılastı” qarsılas emes, Nazarbaevqa bilik basında qaluğa järdemdesken kömekşi deymin. Saylauğa demokratiyalıq pen zañdılıqtı qamtamasız etken sahna men dekoraciya rölin oynadı.

–             Oppoziciyalıq alañdı twnşıqtıru, onday sayasi küşterdi qudalau prezident reytingisi tömende­geniniñ tağı bir däleli. 2004 jılğı parlament, 2005 jıl­ğı prezident saylaularınıñ qızıqtı ötip, oğan oppoziciyanıñ qatısu se­bebi – ol uaqıtta prezident rey­tingisi joğarı boldı. Ol uaqıtta prezident äkim­şiliginde qorqatınday negiz bolğan joq. Qazir prezident reytingisi tömen bol­ğan kezde jäne prezident äkimşiliginiñ özi de osığan köz jetkizgendikten, oppoziciyalıq alañdı, öz wstanımı bar azamattardı qıstı.

Sayasi alañğa öz ideyasımen şığatın jaña adam prezidentti jeñip ketui mümkin ekenin olar jaqsı tüsinedi. Söytip, tipti aqparattıq arnanı japtı. Jariya emes türde saylau nau­qanın talqılauğa da tıyım saldı. Eşqanday pikirtalas bolmadı, bağdarlamalar da söz bolğan joq. Tipti prezident ümitker retinde wsınğan bağdarlama qayda? Joq! Ol tek s'ezde ğana qolğa alatın şaruasın belgiledi. Biraq bağdarlamasın körmedik. Öytkeni prezident ötken saylaudıñ aldındağı bağdarlamasın orındamadı. 2011 jılı N.Nazarbaev saylau aldında eki mañızdı mäsele köterdi. Qazaqstannıñ 99 payız halqı qazaq tilinde söyleydi dedi. Ekinşisi – sayasi reformalar jasalıp, parlament­tik‑prezi­denttik jüyege köşemiz delindi. Osı eki punkt iske asırılmağan küyi qaldı. Söytip, prezident bwl jolı sayasatqa qatısı joq när­selerdi belgiledi. Bwl – sot jüyesi men memlekettik apparattıñ reforması. Desek te memlekettik apparat jıl sayın reformalanadı. Bwl saylaualdı nauqanı üşin köteretin taqırıp emes.

Ekologiya taqırıbı qı­zıq bolğanımen, Qazaqstanda asa özekti emes. Sondıqtan onı ümitkerdiñ birine wstattı. Al qazaq tiliniñ mäselesi nege kö­terilmedi? Al Euraziyalıq odaq qayda qaldı?

–             Ärine, olar jiberil­medi. Prezident reytingisi öte tömen bolğandıqtan, onday ümitkerlerdi qatıstırmaydı. Halıq nazarın audaruı mümkin twlğalardı jolattırmaydı. Wlttıq patriottıq bağıttıñ qı­zıqtı ekenin eskersek, J.Qalıbaydıñ wstanımı köptiñ qızığuşılığın tudırar edi. Wlttıq patriottıq bağıt tar etnikalıq toptıñ ayasınan şığa aldı, bwl bağıttı közi aşıq basqa wlttıñ ökilderi de qoldaydı. J.Qalıbay osı taqırıptı köterip şıqsa, bel­gili bir payız dauıs jinar edi. Äri bwl Qazaqstandağı wlttıq patriottıq qozğalıs­tıñ qazirgi uaqıtta qanday deñgeyde ekenin, halıq bwl ideyanı qanşalıqtı qoldaytının körseter edi.

–             Biz prezidenttiñ ideya­ları iske aspay jatqanın köpten beri körip‑bilip jürmiz. Prezident tapsırmasın orındaytın jäne orındamaytın ministrlik­ter degen tüsinik qwr bekerden şıqpasa kerek. Meniñ­şe, onıñ bastamaları köp uaqıttan beri iske aspağan küyi qaldı. Joldaulardı qarañız. Jıl sayın auqımdı ideyalar arqau boladı. Mäselen, “Mäñgilik el” turalı eki jıldan beri söz qozğalğanımen, sol qwjattı äli künge deyin körmedik. Prezident ol bağdarlamanı dayındau jöninde eki jıl bwrın tapsırma bergeni­men, onıñ mazmwnın eşkim bilmeydi. YAğni prezidenttiñ qol astındağı prezident äkimşiliginiñ özi onıñ tapsırmasın orındamaydı. Kez kelgen joldaudı alıp, ärbir punktin qarap şığuğa boladı. Eşqaysısı orındalmadı. Osılayşa prezi­denttiñ ideyaları tek qağaz jüzinde qalıp qoydı. Sondıqtan prezident s'ezde aytqan bes reforma da iske aspaydı. Jüyeni reformalau üşin onıñ älsiz twstarın bilu kerek. Al onı zertep, taldap jatqan eşkim joq. Bizde bükil eski dünieni sızıp tastaydı da, jañasın jasağanday boladı. Biraq ol qaytadan eski soq­paqqa tüsedi. Äkimşilik reforma degende, közboyau üşin üstirtin närseler jasaluı mümkin, biraq bwl aytarlıqtay özgeristerge äkel­meydi.

Halıqtıñ 99 payızı qazaqşa söyleydi dedi, biraq prezidenttiñ özi qa­zaq tilinde söylemeydi ğoy. Adam özinen bastauı kerek. Konstituciyada qazaq tili memlekettik til ekeni jazıl­ğan, orısşanı qospasa, onı eşkim de ayıptamaydı. Bwl – prezidenttiñ nemese apparatınıñ qorqınışı. Orıs tilinde söyleytin özge etnikalıq toptar – prezidentke twraqtı dauıs bere­tin elektorat. Olar wlttıq patriottıq qozğalıstan bilik basına bireu kelse, öz bolaşağı üşin alañdaydı. Öytkeni wlttıq patriottıq qozğalıstıñ mänin tüsinbeydi. Prezident äkim­şiligi ükimettik BAQ arqılı olardıñ jağımsız bey­nesin qalıptastırdı. Er­teñgi küni bwl qozğalıstan bilikke bireu kelse, bizdi qwrtadı, qısım körsetedi degen tüsinikteri qalıptastı. Tek sayasi belsendiligi bar özge wlt ökilderi ğana qazirgi wlttıq patriottıq qozğalıstar mwnday piğıldan ada, senim artuğa bolatın küş ekenin tüsinedi. Saya­si sauatı joq basım böligi Nazarbaevtan basqasınan qorqadı. Säykesinşe prezident bwl elektoratqa täueldi, sondıqtan olardıñ jeteginde ketken.

Prezident bwrınnan reformator, ideya bastamaşısı boludan qalğan, ol öz elektoratına täueldi, sol twzaqqa tüsip qalğan. Öz tanımaldılığın joğaltıp jatqanı da sodan. Batıl ideyalardı körmeytin se­bebi, bilikten ayırılıp qalam ba dep qorqadı.     Bi­likte neğwrlım köp uaqıt otırğan sayın bwl üreyi öse tüsedi. Üreyi ösken sayın sol topqa täueldiligi artadı. Söytip, sol toptıñ müddesi öz ideyasınan basım tüsedi.

–             Qarsı şıqpaytını anıq. Olar jaña bilikke beyimdelip, özderi üşin oñ twstardı izdey bastaydı. Äri bwl bilik basına kele­tin jaña prezident pen onıñ komandasına baylanıstı. Olar özderiniñ wlt­tıq patriottıq ideyaların qalay nasihattaydı, äñgime sonda. YAğni Ukrainadağıday radikaldı bağıtpen emes, öz ideyaların bayıptap tüsindirui kerek. Sonda älgi top qarsılaspay, jaña jüyege beyimdeledi. Al eger “erteñnen bastap tek qazaqşa söyleñder, äytpegende köresini körsetemiz” dese, onda ärine, bwl toptı özderine qarsı qoyadı. Mwnday jağdayda ahualğa sırtqı küşter de aralasadı.

–             Jaña prezidenttiñ bağdarlamasında wlttıq patriottıq ideyalarğa orın beriledi dep esepteymin. Nazarbaev ketip bara jatqan prezident, onı jaña ideyalar asa qızıqtırmaydı. Al bilikte qalam degen jaña prezident bwl ideyalardı elemey ketu mümkin emestigin jaqsı tüsinedi. Tipti wlttıq patriottıq bağıttağı adam bolmasa da, ol öz bağdarlamasınıñ belgili bir böligin osığan arnaydı. Äytpegende, onı tez arada ığıstırıp tastaydı. Wlttıq patriottıq küşter – bwl endi ğana küş alıp kele jatqan, jas bağıt. Oğan jası 25-40 aralığındağı belsendi top kiredi. Sondıqtan qazirgi prezident onı elemese de, jaña prezidentke bwl azamattardı eskeruge tura keledi.

–             H sağatı keldi dep esepteyik. Prezidenttiñ uaqıtşa mindetin Senat spikeri atqaradı. Biraq oğan deyin elita bas qosıp, mämilege kelui tiis. Olar belgili bir mämilege kel­meyinşe, H sağatı boldı degendi halıqqa eşkim habarlamaydı. Bärin kelis­tirip, jete oylastırıp, rölderdi belgilep, ahualdı baqılauğa alğan soñ ğana habarlaydı. Sosın özderi jabıq jağdayda kelisip-pişken scenariydi iske asıradı. Äytpegende, onsız da ürey qwşağında otırğan halıqqa “Nazarbaev joq, al biz äli ımırağa kelmedik” degendi qalay aytadı? Tek belgili bir element esepke alınbasa, mäselen, elitanıñ bir tobı bwl ımırağa qatıspay qalsa, şaqırılmasa, onda aqparat sırtqa şığıp ketui mümkin. Desek te öte tar auqımdağı top mäseleni talqılap, küştik qwrılımdardı baqılauğa alıp, kelesi prezidenttiñ ümitkerligin maqwldağannan keyin qaralı aqpar habarlanadı.

Al Dariğa Nazarbaevağa kelsek, onıñ ümitkerligi elitanıñ köñilinen şığuı müm­kin. Öytkeni, meniñşe, D.Nazarbaevanı oñay kön­dirip, basqaruğa boladı. Wldarı da ösip jetildi. Biraq özi sayasi oyınşı retinde äl­siz. Degenmen qazir Timur Qwlıbaevtı ısırıp jatqanın eskersek, Dariğa bwl orınğa talasatın siyaqtı. Onıñ üstine otbasınıñ jasıratınday närsesi bar. Sondıqtan ol tranzittik prezident rölin atqaruı mümkin ekenin joqqa şığarmaymın. Desek te bäri belgili, aydan anıq bolğan künniñ özinde ayaq astınan eşkim oylamağan ümitkerler payda boluı mümkin. Mäselen, Brejnev. Hruşevti bilikten alıp tastau operaciyasın basqarğan – KGB-nıñ törağası. Bükil sayasi byuro soğan dauıs berdi. Biraq ol birden bas hatşığa aynalsa, küdik tuatın edi. Osılayşa älsiz, ambiciyası joq, bos, sılbır Bre­jnev­tiñ ümitkerligine toqtadı. Onı uaqıtşa otır­ğızıp, bir jıldan keyin alıp tastaymız dep kesti. Alayda olar qattı qateles­ti. Brejnev bilikke kelgen soñ eñ aldımen KGB törağasınıñ közin joyıp, apparattı tazalap, öz adamdarın qoyıp, mıqtı oyınşığa aynaldı. Sondıqtan sayasattağı oyınşını älsiz dep bağalauğa bolmaydı. Onı jete bağalamau qauipti. Sondıqtan biz qazir jete bağalamay otırğan bir älsiz oyınşı H sağatında mıqtığa aynaluı mümkin.

Qazir Dariğanıñ küşeyip jatqanı jasırın emes. Ol barlıq jerge öz adamdarın äkep jatır. Prezident äkimşiliginde adamdarı bar, sarapşılıq qwrılımdardı onıñ adamdarı basqarıp otır. Endi öz aynalasındağı bir adamdı Bilim jäne ğılım minis­trligine äkelmek oyı bar siyaqtı. Äytpese, prezident äkim­şiliginiñ Bilim jäne ğılım ministrligin tekser­geni qay sasqanı? Prezident äkimşiliginiñ onday ökileti mülde joq.

Tipti R.Älievten keyin basımdıqqa ie bolğan Timur Qwlıbaevqa “bilikke baruğa ambiciyam joq” degendi aytqızdı. Qısqası, qazir otbası arasında da, elita men biznes ökil­deri arasında da taqqa talastıñ belgileri bilinedi. Köpten beri körinbey ketken Maşkeviç Qarağandı oqi­ğaları kezinde qayta payda bolıp, qayırımdılıqpen aynalıstı. Sayasattan bir kezde ketken adamdar elge jinalıp, belsene bastağanday. Aytalıq, Timur Qwlıbaev käsipkerlerdiñ wlttıq palatası arqılı antieuraziyalıq ideyanı alğa tartıp jür. Şın mäninde, sayasi ambiciyası bar bolsa, bwl wpay jinauğa müm­kindik beretin jaqsı taqırıp.

–             Ärine, bwl öz aynalasındağı adamdar. Tasma­ğam­betovti birden mwragerler tiziminen sızıp tastar edim.

–             Meniñ oyımşa, qazir prezident bolmasa, Tasma­ğambetovtiñ üstinen birden jemqorlıq boyınşa is “qozğap”, türmege jauıp tastar edi. Nazarbaevqa bwl kerek emes. Oğan batıstan şıqqan, sol öñirdi wstaytın batıs elitasınıñ ökili kerek. Osılayşa batısqa da “bilikte senderdiñ ökil­deriñ bar, senderdiñ müd­de­leriñ eskeriledi” degendi körsetedi. Tasmağambetov – bwl jüyeniñ twtqını. Elitanı seskendiretini, Tas­ma­ğam­betovtiñ basımdıqqa ie ekeni. Mäselen, saylauğa D.Nazarbaeva men I.Tasmağambetov tüsse, ärine, soñ­ğısı jeñedi.

Meniñşe, Tasmağam­betov­tiñ özi de öz betinşe ümitkerligin wsınbaydı. Öytkeni mwnıñ artı qan­tögiske, qaqtığısqa wlasuı mümkin. Sondıqtan elita onı ne ısırıp tastaydı ne birden kelisimge keledi. Biraq Tasmağambetovtiñ öziniñ de ambiciyası öşken siyaqtı. Jwmıs istep jüre bersem, öz tirligimdi ayağına deyin jetkizsem deumen ğana jür. Bwrınğıday öz közqarasın körsetu joq. Şaruaşılıqtı döñgeletip äketetin qabileti bar. Degenmen betine salıq qılıp basuğa bolatın tirlikteri barşılıq. Almatıdağı “Şañıraq” oqiğasın auızğa alsaq jetkilikti.

–             Qazaqtildi, köşbasşılıq qabileti bar, eñ bas­tısı, jaqsı jwmıs is­teydi. Elita onımen küres­peytini, ümitker­ligin wsınbaytını da sodan. Bir kezde I.Tasma­ğam­­betovti tran­zittik prezident retinde qarastıratınmın. Biraq qazir pikirim özgerdi. Öyt­keni ol tran­zittik prezident bolsa, wzaq uaqıtqa keletin twraqtı prezidentke aynaladı. Onı bäri jaqsı tüsinip otır.

–             Öytkeni ol mıqtı. Ol bilikke kelse, halıq qoldauına süyenip, öz betinşe şeşim qabıldaydı, elitanı tıñdamay qoyadı.

Qorğanıs ministrliginiñ basına kelgen soñ, bwl vedomstvonı qalay tazalap jatqanına özimiz kuämiz. Demek, ol bilikke kelse de, at qoranı tazalaydı. Bwl keybireulerge wnamaydı. Al qorıqpay tazalaytınınıñ sırı – meniñşe, Tas­mağam­betovtiñ ayıp tağuğa negiz bolatın las tirlikteri joq. Jalğız künäsi – Almatıdağı “Şañıraq” oqiğası. Eger artında şikilikteri şwbatılıp jatsa, bayağıda moynına qıstırar edi.

Meniñşe, soñğı jıldarı közge körinbey, köleñkege ketkenimen, jwrttıñ Tasmağambetovke auatın nazarı arta tüsti. Onı artqı orındarğa jıljıtıp jatır dep qwrban etip körsetu arqılı kerisinşe, abıroyın ösire tüsti. Onıñ üstine Qorğanıs minis­trli­gi­ne baruı tegin emes. Öytkeni bwl – barınşa bılıqqa batqan qwrılım. Eger Tas­mağambetovti ığıstırıp, şegindiremin dese, bwl öte ıñğaylı vedomstvo. Biraq bilik onı neğwrlım artqa şegindirgen sayın halıq onı ayap, reytingisi öse tüsedi.

–             Meniñşe, N.Nığ­ma­tul­­linniñ ambiciyası barşılıq. Bıltırğı jılı “prezident boluğa eşqanday talasım joq” dep aqtal­ğanı tegin emes. Meniñ oyımşa, ol taqqa talasa aladı.

Al N.Äbiqaev talasuı mümkin be? Meniñşe, ol şarşadı äri ömir boyı N.Nazarbaevqa qızmet etti. Sondıqtan ol talaspaytın sekildi.

Kärim Mäsimov taqqa talaspaydı degendi birden kesip aytuğa boladı. Öytkeni onı eşkim qoldamaydı. Tranzittik twlğa retinde ğana wsınıluı mümkin. Onı äkelu töñ­keriske wlaspaytının elita jaqsı tüsinedi.

–             Meniñşe, joq. Tas­ma­ğam­betovtiñ halıq arasında qoldauı bar bolsa, Musindi halıq ta, elita da qoldamaydı. Prezident äkimşiginiñ jetekşisi bol­ğanda özin mıqtı oyınşığa aynaldıra almadı. Elita arasındağı ornın saqtay almağanı onıñ älsizdigin körsetedi. Sondıqtan elita arasında oynay almağanda, mwragerlik ne teñi. Meniñ­şe, ol özin wsınbaydı, biraq I.Tasmağambetovtiñ ümitkerligin qoldauı mümkin.

–             Klandardıñ arasınan äreketin boljap biluge bolmaytın, öte qwpiyalı top bwl. Şükeev bwğan deyin de, qazir de belsendi oyın jürgizgen joq. Işki sayasattağı jwmıs täjiribesi joq. Ol tek atqaruşı organdarda jwmıs istedi. Prezident äkimşiligi tärizdi şeşim qabıldaytın jerlerde mülde jwmıs istemedi.

Bwrındarı B.Sağıntaev­tı ümitker retinde qarastırsam, qazir onı tipti tranzittik prezident re­tinde de qarastırmaymın.

Berdibek Saparbaevtı da şaruaşılıqtı jürgi­zetin adam retinde bilemin. Biraq ol eş uaqıtta prezident äkimşiliginde, işki saya­satta jwmıs istemedi. Al onday täjiribesiz qiın. Aytalıq, K.Mäsimov mıqtı apparat oyınşısı bolğanımen, prezident äkim­şiliginde jartı jıl ğana jwmıs istedi. Işki sayasattı basqaru öte qiın şarua. Al onda jwmıs istep körmegen adam tipti işki sayasatta eşteñe tındıra almaydı. Qızığı, oñtüstiktiñ ökil­deri ne atqaruşı, ne aymaqtıq deñgeyde ğana, odan arğı satığa köterilmeydi. Desek te oñtüstik tobın esepten alıp tastauğa bolmaydı. Mäselen, 2004 jılı ötken prezident saylauında Şım­kent N.Nazarbaevtı qoldasa, keyin ötken parlament saylauında Jarmahan Twyaqbaydıñ JSDP partiyasın qoldadı. Nazarbaevtı qoldasa, “Nwr Otanğa” da­uıs berui kerek edi. Biraq olay bolmay şıqtı. Sondıqtan oñtüstik “Nazar­baevtı qoldaymız” dese de, şın mäninde işterinde ne jatqanın eşkim tap basıp ayta almaydı.

Soltüstikti basqarıp otırğan Qanat Bozımbaevqa täjiribe jinauğa kömek­tesip jatqanday bolıp körinedi. Özin Tasmağambetov siyaqtı wstauğa tırısadı. Biraq ol qolınan onşa kelmeydi. PR nauqanı onıñ äreketiniñ aldın orap jüredi. Jambıl oblısında köp närse istegendey kör­setti, biraq qazir halıqtan swrastırsañ, jağımsız pikirin köp aytadı. Mäselen, meniñ oyımşa, Bozımbaev Jambıl oblısında äkim bolsa da, sol oblıstıñ jwrtı jeme-jemge kelgende onı emes, Tas­mağambetovtiñ ümitker­ligin qoldaydı.

–             Men birinşi scenariyge köbirek süyenemin. Nazarbaev öz ornın eş­kimge bermeydi. Beretin bolsa, osı künge deyin ötkizer edi. Prezident öte asığıs. Saylaudan üş kün öte salısımen inauguraciya­sın ötkizdi. Bilikti uıstan şığarıp aluğa qorqadı. Bälkim, inauguraciyanı Re­seydegidey bir aydan keyin ötkizse, ahual baqılaudan şığıp kete me dep qorqatın şığar.

–             Senimsizdik. Mwra­gerin belgilegen küni biligi bitetinin ol jaqsı tüsinedi. Ol salmağı men ornınan tez arada ayırılıp qaladı. Bwl – bir. Ekinşiden, ol aynalasındağı eşkimge senim artpaydı. Onıñ Resey­degidey El'cinniñ qauip­sizdigin qamtamasız etetin Putini joq.

–             Ol endi özimizge baylanıstı. Biz N.Nazarbaev salıp ketken soqpaqpen jüremiz be, älde basqa joldı tañdaymız ba?.. N.Nazarbaev “men bar jerde twraqtılıq bar, mensiz jağdaylarıñ naşarlaydı” degen scenariydi belgilep, sanağa siñirdi. Onıñ jete­ginde ketsek, demek, biz tobırmız. Al sana-sezimi bar qoğam bolsaq, odan keyin de ömir jalğasatının tüsine­miz. Ol ömir twraqtı, tınış bola ma, älde resurstar bölinisinen tıs qalğan toptıñ jeteginde ketemiz be, bwl öz qolımızda.

–             Meniñşe, iä. Qazir de talas-tartıstı baqılap qana otır ğoy. Meniñşe, prezident ketken soñ da eşteñe özgermeydi. Halıq töñkeriske barmaydı. Ürey men qorqınış basım bol­ğan sayın jwrt bwğa tüsedi.

–             Aşıq ta ayqın pikirleriñiz üşin raqmet!

zhasalash.kz