Ämirjan Qosanov:«TAÑDAUI MEN TAÑDANATINI JOQ SAYLAU BOLDI»
kerey.kz
- Sonımen, OSK-nıñ resmi mälimeti boyınşa kezekten tıs prezident saylauında dauıs beruge saylauşılardıñ 95, 22 payızı qatısıptı. Saylauşılardıñ qatarında barsız ba? Bwl älemde saylauşılardıñ qatısuı boyınşa rekordtıq körsetkiş bolar, bälkim. Demokratiyalı elderdiñ özinde mwnday körsetkiş joq. Siz bwl sanğa senesiz be?
- Ärine, men de, Siz de, kökiregi oyau, közi aşıq, kerek deseñiz, özin äri öziniñ dauısın sıylaytın kez kelgen azamat ta senbeydi. Kerek deseñiz, mwnday rekordtıq körsetkişke osı saylaudı wyımdastırğan jauaptı şeneunikterdiñ özderi de senbeydi. Olar öz maqsatına jetti, büytip-söytip saylaudı ötkizdi. Olar üşin eñ mañızdısı – prezidentti jer men kökke sıyğızbay maqtap, tağı da adam sengisiz körsetkişpen tañ qaldırıp, köñilin bosatıp, degenine şığıp, nätijesinde özderiniñ wpayların bir tügendep alu.
Saylauğa barğan joqpın. Är adamnıñ, onıñ işinde, sayasatkerdiñ qimıl-äreketinde söz ben istiñ säykestigi boluı kerek emes pe? Osığan deyin «sayasi kloundar» qatısqan nauqan dep kelip, endi öz basım soğan at salısqanım dwrıs bolmas dep oyladım.
- Saylauşılardıñ 97,75 payızı dausın Nwrswltan Nazarbaevqa bergenin habarladı. Saylaudıñ qorıtındısı turalı ne aytasız?
- Al sizdiñ öziñiz osı 97,75 payız qaydan şıqqanın bilesiz be?
- Joq…
- Osı körsetkişke qatıstı meniñ öz joramalım bar. Saylaudı ötkizu tapsırılğan top qaytkende de elbasınıñ köñilin şıqqısı kelgeni tüsinikti. Prezident soñğı kezde maqtaudı wnatıp jürgenin ol qular bilmeydi emes, biledi. Sondıqtan da eldi ğana emes, alıs-jaqın şeteldi de tañ qaldıratın san kerek boldı. Basqa elderdiñ işinde osı künge deyingi maksimum… Türikmenstanda bolğan eken. 2012 jılğı saylauda Berdımuhamedov 97,14 payız alıptı. Bizdikiler bolsa, sodan asıp tüseyik degen ğoy.
Meniñşe, saylaudıñ qorıtındısına tek qana payızdıq twrğıdan bağa beru – sayasi qarabayırlıq pen twrpayılıqtıñ bir körinisi. Al bizdiñ jağdayda, yağni OBSE-niñ özi keşe aytqanday, «barlıq saylau komissiyalarındağı müşeler men olardı basqarıp otırğandar «Nwr Otan» partiyasınıñ ökilderi» bop otırğanda, bilik kez kelgen payızdı jaza saladı. Onı biz bwrınğı saylauda da öz közimizben talay-talay körgenbiz. Sondıqtan da payızdardı talqılaudan göri osı «saylau özi ne üşin ötkiziledi?» degen saualdan bastağanımız dwrıs sekildi. Kez kelgen elde saylau azamattar balama bağdarlamalar men balama twlğalardı tañdap, öziniñ köñilinen şıqqanına dauıs beru arqılı memlekettiñ tayau bolaşaqtağı bağıtın anıqtau üşin ötedi. YAğni, osı nauqan kezinde şınayı balamalıq boluı şart.
Al bizde şe? Osığan deyin eşkim de atı-jönin estimegen, tür-twrpatın körmegen eki kandidatsımaqtı biz qazirgi prezidentke ras balama boldı dep ayta alamız ba? Joq! Olardıñ bağdarlamaları da «qızıq» boldı. YAğni biri – Batıs ömir saltın jatıp-twrıp jamandasa, ekinşisi – ekologiya sekildi bir ğana taqırıptan asa almadı. Eñ qızığı ekeui de «men saylauğa jeñu üşin tüsip otırmın! Men mindetti türde jeñemin!» dep dauısın şığarıp, ayta almadı. Joğarıdan berilgen bwyrıq sonday bolsa kerek. Bir sözben aytsam, bwl saylau – tañdausız äri eşbir tañdanatını joq saylau boldı!
- «Azattıq» tilşisi dayındağan videoda saylau uçaskesindegi komissiya müşeleriniñ barlığı derlik «Nwr Otan» partiyasınıñ ökilderi bolğan. Saylau komissiyasında är türli partiya ökilderi boluğa tiis. Osı zañdılıq bizde saqtaldı ma?
- Saqtalmay keledi, bwl jolı da saqtalğan joq. Eger de ol komissiyalardıñ qwramı şın mäninde köppartiyalıq bolsa, qazirgidey köpe-körineu bwrmalauşılıq, byulleten'derdi jappay türde jäşikke laqtıru, «karusel'» dep atalatın täsildi qoldanu (yağni, bir adamnıñ birneşe jerde dauıs beruin wjımdıq türde wyımdastıru) sekildi masqaralarğa tosqauıl qoyılar edi. Sondıqtan da bilik tek qoğamdı ğana emes, saylau komissiyaların da birpartiyalıq etip otır.
- Saylau nauqanına qanday bağa beresiz? Jalpı onday nauqan bizde boldı ma?
- Ärine, berer bağam osınau spektakl'di sayasi sahnağa şığarğan bilikke jağa qoymas. Bir sözben aytsam, Qazaqstan öziniñ demokratiyalıq damu jolında artqa qaray bir ülken qadam jasadı. Onsız da toqırap qalğan qoğamdıq-sayasi ömir tigizer äseri mol bwl saylaudıñ naqtı sayasi nätijesin biz köp wzamay köre alatın bolamız.Öytkeni, sayasatta biliktiñ legitimdigi, yağni zañdı boluı degen wğım bar.
Osınau masqara saylaudı bäri öz közimen kördi emes pe? Auıldağı ağayınnan bastap Astanadağı şeneunikterge deyin bwrmalaudıñ nebir köpe-körineu äri qwytırqı täsilderiniñ kuäsi boldı. Byudjettik mekemeler, studentterdi, keşiriñiz, mal sekildi tizimge tirkep, «saylauğa barmasañ, jazalanasıñ!», – dep qorqıtıp-ürkitip, olardıñ tiisti jauaptı adamğa esep berui kerektigin wyımdastırğan biliktiñ bedeli qanday bolmaq?! Basqasın aytpağanda, saylau komissiyalarında otırğan on mıñğa juıq mwğalim men däriger saylaudı öz qolımen bwrmalauğa mäjbür boldı emes pe? Osınıñ bäri olarğa wnaydı deysiz be? Ärine, joq! Sol azamattar da osı nauqandardan özinşe qorıtındı şığaradı ğoy. Osılayşa, qaraq jasap saylanğan bilikke, sonıñ işinde prezidenttiñ özine, olar endi asa bir qwrmetpen qaraydı degenge men sene qoymaymın!
«Ötiriktiñ qwyrığı bir twtam», sondıqtan erteñderi osı tehnologiyalardıñ bar sırı jariya boladı, qanşama jauaptı adamnıñ artı aşıladı deseñizşi! Mwnıñ özi qoğamdağı sayasi twraqtılıqqa oñ ıqpal etedi dep men äste de oylamaymın!
- Siz äueli saylauğa qatısu nietin bildirgen ediñiz. Ondağı oyıñız, sizde bwl saylauğa qatıstı qanday da bir ümit boldı ma?
- Oppoziciyada qanşama jıl jürip talay-talay saylaularğa qatısıp, onıñ nebir qwpiyaların öz közimmen körip, qolımmen wstap körgen adammın. Birikken oppoziciyanıñ respublikalıq saylaualdı ştabınıñ jetekşisi de boldım. Sondıqtan da «saylau endi ädil ötedi eken, sonıñ arqasında men degenime jetermin» degen oy mende tipti de bolğan emes. Biraq, şınımdı aytsam, saylau jariyalanğannan keyin mağan azamattıq qoğamnıñ belsendileri, tanımal sayasattanuşılar men sarapşılar, qoğamdıq wyımdar jetekşileri kelip: «talay jıl oppoziciyada jürsiz, osı jolı bağıñızdı sınap köriñiz, biz sizdi qoldaymız!» dep qolqa salğan bolatın. Jasıratın nesi bar, alğaşında, et qızulıqpen bäygege qatısqım kelgeni de ras. Jañağı azamattardıñ meni közimdi baqıraytıp twrıp maqtağanı ötip ketken bolsa kerek. Biraq, «jeti ret ölşep, bir ret kes» demey me? Qabırğammen, äriptesterimmen keñesip, osı jolı saylauğa tüspeymin dep şeştim.Onıñ birneşe sebebi boldı.
Sonıñ işindegi eñ bastı ekeuin atayın. Birinşiden, meniñ tüsinuimşe, osınau asa mañızdı nauqanda biz talay jılğı täjiribemiz ben sayasi kürestegi qazınamız – birligimizdi körsetuimiz kerek edi. Bilikke sın aytıp jürgen bar küşter birlesip, bir kandidat wsınuımız kerek edi. Bwl jolı olay bolmadı. Ekinşiden, bara-bara saylaudıñ klounadağa wqsap bara jatqanın bärimiz kördik. Men köp klounnıñ biri bolğım kelmedi!
- Prezidenttik saylaudan keyin, parlamenttik saylau söz bola bastadı. Parlamentke qanday partiyalar kelui mümkin?
- Tağı da qaytalap aytayın: saylau zañnamasın özgertpey, saylau özgermeydi! YAğni, qazirgi jağdayda Aqorda nwsqağan partiya ğana parlamentke öte aladı. Onı biz birikken «Azat» JSDP partiyası parlament saylauına tüsken kezde de kördik. Qazir de solay boladı. Naqtı qay partiya parlamentke enetinin men ayta almaymın. Parlamentke biliktiñ qalauımen engisi keletin partiyalar üşin bastı eki kriteriy bar. Aldımen, olar is jüzinde biliktiñ aytqanınan şıqpaytının ispen däleldeui qajet. Mäselen, keşe ğana ötken prezident saylauın qoldap, altı partiya mälimdeme jasadı emes pe? Bälkim, sol partiyalar parlamentke ener.
Onıñ üstine, bizdegi dästür boyınşa, ärbir partiyanıñ öz «kökesi» bar, yağni olardıñ ärqaysısınıñ artında belgili bir oligarhtıq top twr. Öytkeni sayasi partiya sekildi qwrılımdı qarjılandıru ärkimniñ qolınan kele bermeydi. Ol üşin qıruar qarjı qajet. Sondıqtan da bilik ärbir partiyağa öz demeuşisin belgilep qoyğan. Al däl osı kezeñde qay oligarh Aqordağa meylinşe jaqın, prezidentke tikeley kirip-şığıp, öz sözin ötkize aladı, sonıñ partiyasınıñ tası parlamentke qaray domalaydı.
Qorıta aytsam, alda twrğan parlament saylauın eldiñ köñilinen şığatınday etip, partiyalardıñ şınayı bäsekelestigine qol jetkizu üşin bir sayasi mäseleni şeşip alu qajet. Ol wsınıs birazdan beri aytılıp keledi. YAğni, prezident Nazarbaev «Nwr Otan» partiyasınıñ törağası qızmetinen ketui tiis. Äytpese, bwl saylauda 95,75 payız alğan ol basqarğan pariyağa da sol körsetkişke para-par payızdar jazıp qoymasına kim kepil? «Nwr Otan» Nazarbaevsız bäsekege tüsip körsin! Quırdaqtıñ kökesin sonda, tüye soyğanda köretin bolamız!
- Elimizde bolıp jatqan soñğı jağdaylar “Qarağandıdağı su tasqını, köpirdiñ qwlauı, jas balanı ölimşi etip sabau, bazardıñ örtenui – bwnıñ barlığınıñ da aldın aluğa bolar edi” deydi köp halıq. Sizdiñ pikiriñiz qanday?
- Ärine, kez kelgen apatqa ne jağımsız oqiğağa tek qana bilik kinäli dep, eşbir dälelsiz küyeni jağa bergen jaramas. Biraq sizdiñ söziñizde bir aynımas aqiqat bar. YAğni, osı atalğan qılmıstar men apattardıñ orın aluına elde qalıptasqan qoğamdıq-sayasi, kerek deseñiz, moral'dıq-psihologiyalıq ahual da öz äserin tigizip otır. Al sol ahualdı qalıptastırğan – bilik emey kim?
Qızılağaştan tiisti äri der kezinde sabaq alsaq, Qarağandıdağı jäne basqa oblıstardağı tasqın bolmas edi. Qwrılıs salasındağı «otkattar» bolmasa, sapasız material men biliksiz jwmıs küşin paydalanıp salınğan köpir qwlamas edi. Öziniñ mindetti türde jazalanatının bilse, Astanadağı anau baylıqtan bası aynalğan bayşıkeş jas balanı ölimşi qıp sabamas edi. Kezinde baraholkanıñ örtenuin ıjdağattı türde zerttep, naqtı kinälilerdi tapqanda «Ädem» bazarı da örtke oranbas edi. Kördiñiz be, eñ bastı tüyin mınada: bilik ötkende bolğan oqıs oqiğalardan tiisti sabaq almadı, bolaşaqta ondaylar qaytalanbauı üşin qajetti qorıtındı şığarmadı! Sonımen birge osı oqıs oqiğalar üşin tek bilikti ğana küstänalay bergen jaraspas, osı kemşilikterde qoğamnıñ da, ärbir azamattıñ öz kinäsi bar! Tek qana şeneunikterge senip qalmay, özimiz de qoldan kelgenşe qoğamdıq baqılau jasap, retti jerinde tiisti talap qoyıp, swrap otıruımız da qajet dep sanaymın.
- Ortalıq Aziya jönindegi reseylik sarapşı, Mäskeudegi Karnegi ortalığınıñ ğılımi keñesi müşesi Aleksey Malaşenko «Aşığın aytqanda, bwl – saylau nauqanı emes, onıñ aldamşı imitaciyası ğana, al saylauda kimniñ jeñetini belgili, yağni qazirgi prezident Nazarbaevtıñ jeñedi. Formal'dı sipattağı bwl nauqan – eldegi formaldı demokratiyanıñ körinisi ğana», – dedi. Sarapşı pikirimen kelisesiz be?
- Bayqaysız ba, osı saylauğa qatıstı sırtqı baqılauşılardıñ eki türli jañsaq pikiri bar. Mäselen olar «Nazarbaev sözsiz jeñedi» degen twjırımdı jattap alğanday qaytalay beredi. Söz joq, qazirgi prezident – asa täjiribeli sayasatker, qoğam aldındağı bedeli de barşılıq. Onı jağımpazdarı da, qarsılastarı da moyındaydı. Biraq bir adamdı däripteymiz dep, biz twtastay bir halıqtı, onıñ ortasınan şığa alatın bolaşaq prezidentterdi manswq etip jatqan joqpız ba?
Basqasın aytpağanda, şirek ğasır Täuelsizdik boyına 10 million qazaqtıñ işinen el basqara alatın eñ bolmasa 10 adam şıqpağanı qalay? Jäne de eldiñ bügini ğana emes, erteñi üşin de tikeley jauaptı prezidenttiñ töl mindeti däl osı, yağni memleketti basqaruğa layıqtı bir adamdı emes, twtas bir şoğırdı tärbieleu emes pe edi?! Al bizde bäri kerisinşe bop jatır: eldiñ közine tüsip, bas köterer bireu şığa qalsa, onı ne sottaydı, ne türmege jabadı, ne şetel asuına mäjbürleydi! Nemees biliktiñ işinde wstap, qalıptan şığarmaydı. Osı teris täjiribeden qwtılmay, biz erteñ el basqaratın twlağalarsız qalamız!Ekinşi jañsaqtıqtıñ sayasi äri qwqıqtıq sipatı bar. Osı künge deyin biz saylau barısın talqılap jürip, eñ bastı swraqtı qoya almay kelemiz. Ol mınaday: «nelikten prezident besinşi ret saylauğa tüsedi?».
Kez kelgen örkenietti memlekettiñ eñ bastı demokratiyalıq wstını – biliktiñ jüyeli türde, ädil de aşıq saylau barısında auısıp otıruı. Kelesi saylauda öte almasa, ornınan ketetinin biletin kez kelgen basşı öziniñ saylauşılarımen, yağni halqımen sanasıp, meylinşe ädiletti sayasat jürgizedi. Öytkeni ärbir dauıs ol üşin mañızdı! Bir adamnıñ twraqtılığı – memlekettiñ twraqtılığı degen sayasi tezisten ayrıluımız kerek. Mäselen, AQŞ-ta keşe Buş boldı. Odan keyin Obama keldi. Obama qanşama mıqtı äri jas bolsa da, öz merzimin wzartıp, üşinşi ret saylanuğa qaqı joq. 1951-jılı AQŞ Konstituciyasına engizilgen 22-şi tüzetude solay bekitilgen! Konstituciyanı da Obama öz qalauınşa özgerte almaydı! Sondıqtan aldağı 2016-jılğı saylauda onıñ ornına Aq üyge mindetti türde basqa adam keledi. Prezidentteri auısıp twrğanınan AQŞ sekildi memleket ıdırap, twraqsızdıqqa wşırap jatqan joq qoy! Jalpı bizge büginde prezident turalı pikir aytqanda bir närseni eskeru kerek siyaqtı. Ärbir azamattıñ prezidentti (nemese basqa bir lauazım iesin) süyuge ne süymeuge, qoldauğa ne qarsı şığuına, maqtauğa ne sınauğa qaqı boluı kerek! Ol degeniñiz nağız demokratiyanıñ, pikir men söz bostandığınıñ belgisi. Qoldağannıñ bäri jağımpaz emes bolar, öytkeni Nazarbaevtı şın nietimen jaqsı köretin adamdar da boladı ğoy. Biraq sonımen birge sınağannıñ bäri jauı emes qoy. Tek bäri, çğni sol közqarastı, sol nietti bildiru örkenietti, mädenietti türde boluı kerek dep oylaymın! Ökinişke oray, bizde bäri şekten şığıp ketedi. Maqtasa, Payğambarğa teñeydi. Sınasa, namısına tiip jatadı, jerden alıp, jerge saladı.
- Söytip, prezident Nazarbaev öz biligin tağı bir merzimge wzarttı. Biraz boljam boyınşa, bwl soñğı merzim. Siz qalay oylaysız? Köp aytılatın postnazarbaevtıq kezeñ jaylı pikiriñiz qanday? Oğan dayındıq biline me?
- Däl tap basıp aytu qiın. Onı prezidenttiñ özi de bilmeytin şığar. Tayau bolaşaqtı aytpağanda, küni erteñ ne boların bir Alla ğana biledi. Bir jağınan, bügingi sözderi men qimıl-äreketine qarağanda, prezident tayau arada öz qızmetinen keter oyı joq. Josparlarınıñ özi 2030-dıñ ar jağınan bir asıp jatır. Öz basım prezident bwl bilikten öz erkimen ketpeydi dep oylaymın. Soñına deyin otıradı. Jäne de mwnday jospar onıñ aynalasına öte-möte tiimdi äri ıñğaylı. Öytkeni, qalıptasıp qalğan jağday bar, basqa adam kelse, ol balans özgeredi, onıñ özi bireulerge jaysız boluı äbden ıqtimal. Ekinşiden, erteñ postnazarbaev kezeñi tuğanda «bizdiñ eş şatağımız joq, bärin prezident özi şeşip otırdı, biz tek amalsızdan onıñ tapsırmasın orındadıq» deuşiler qazirdiñ özinde dayın otır ğoy!
Ekinşi jağınan, prezident te ömirdiñ qamşınıñ sabınday ekenin, erte me, keş pe onıñ da uaqıtı keletinin bilmeydi emes, biledi. Sondıqtan da kez kelgen pende retinde ol da öziniñ dayındığın jasap jatqan bolar. Mäselen, mwrager boluğa jaraydı-au degenderdi sınnan ötkizip alğan, äli de ötkizip jatqan şığar. Bälkim, onıñ bir josparında «qazaqstandıq Putin» variantı da bar bolar. Kim bilgen… Qazir prezidenttiñ aldında asa mañızdı kezeñ twr. Ne ol tük bolmağanday, ömiriniñ soñğı künine deyin ornında otıra beredi. Bälkim, Konstituciyağa özgeris engizip, özi ketkennen keyin bilik auısuınıñ jaña mehanizmin jasap qoyar. Biraq bwl asa qauipti jol. Öytkeni, «özi joqtıñ közi joq» dep qoyğan atam qazaq. Sondıqtan da ol kisi tayau bolaşaqta mwragerin qwttı jerine qondırıp, özi «Twñğış prezident turalı» Zañnıñ ayasına köşip, qızmetin jalğastıra berui de mümkin. Kerek bolsa, ol Zañğa tağı da ökiletti qosıp alına boladı emes pe?
Biraq mınaday bir saual tuındadı: «ekinşi Nazarbaevtı» qazirgi qoğam, sayasi jüye, ekonomika kötere ala ma? Mwrager halıqtıñ, qala berdi bilik aynalasındağı klandar men toptardıñ köñilinen şığıp, qoldauına ie bola ala ma? Gäp sonda! Öytkeni ol da bükilhalıqtıq saylaudan ötui tiis qoy! Ol jolğı saylau qazirgidey, Dariğa Nazarbaeva aytqanda «ünsiz» saylau bolmaydı. Ärine, Konstituciyağa «prezidentti parlament saylaydı» degen bap qosıluı mümkin degen boljamdar da aytılıp jür. Biraq onday jağdayda prezidenttiñ bedeli tım tömendep ketedi. Al qiındap bara jatqan geosayasi jağdayda Qazaqstan sekildi unitarlıq memleketke şın mäninde qauqarlı da quattı prezident qajet-aq! Onsız bolmaydı! Meniñşe, bir adamnıñ emes, memlekettiñ müddesi twrğısınan qarağanda bizde bir oñtaylı jol bar.
Ol üşin äri «ekinşi Nazarbaev» faktorına wşıramauımız üşin şınımen de tübegeyli sayasi reforma qajet. YAğni, prezident, parlament jäne ükimet sekildi bilik tarmaqtarınıñ tepe-teñdigin jasau qajet. Tek osınday jağdayda biliktiñ bir ğana qolda şoğırlanıp, avtoritarlıq jüyeniñ odan sayın qataya tüsu qaupinen qwtıla alamız.
Prezident Konstituciya men memleket Täuelsizdiginiñ kepili bop qaladı, parlament ökilettigin küşeytip, zañdar şığarıp, ükimetke tiisti baqılau jasay aladı. Eñ bastısı – asa mañızdı mäseleler tek qana parlamenttiñ, yağni wjımdıq basşınıñ qoldauımen ğana qabıldanadı da, bilik tarmaqtarı bir toptıñ soyılın soğıp ketpeydi. Söytip birjaqtılıqtan, sub'ektivizm men volyuntarizmnen qwtıla alamız! Kelisip pişken ton kelte bolmaydı! Al ol üşin qazirgidey quırşaq emes, şın mäninde halıqtıq oy-pikirdi bildire alatın, şınayı köppartiyalıq parlament kerek! Mine, osı üş tağan – prezident, parlament jäne ükimet – alda twrğan ötpeli kezeñnen eldi aman alıp şığadı dep oylaymın.
- Prezident saylau aldında «qazaqtarğa alğıs aytu küni» turalı ayttı. Bwl supertoleranttı prezidenttik jüyeniñ zaman talabına say beyimdelu processi, qazaqqa bet bwru bağıtı bastalğanınıñ belgisi me? Älde kezekti saylaualdı söz jüzinde qalatın mälimdeme me?
- Bayqasañız, aqparat qwraldarınnıñ özinde osı bastama eki türli nwsqada berildi. Orıs tildi BAQ tek qana «qazaqtarğa» emes, «barlıq etnostar bir-birine alğıs aytatın kün» degen sözin qosıp berdi. Al qazaq tildi BAQ «qazaqtarğa» dep, basqa etnostardı atamadı. Sondıqtan aldımen osı jağın qwnttap aluımız kerek. YAğni, oosı künniñ resmi atauın eki tilde de birdey bolatın nwsqasın bekitip alu qajet.
Al jalpı memleket sayasatınıñ «qazaqqa bet bwruına» keletin bolsaq… Ol process qoğamnıñ özinde bayağıdan-aq jürip jatır. Sondıqtan da bilik osı köşten qalıp qoyğısı kelmese, qazirgi sayasatın özgertui qajet. Jäne de ol tek qana işki sayasatqa qatıstı emes. Ol jağı pisip-jetildi, wlttıq sayasat turalı qoğamda belgili bir ortaq tüsinik pen tüsinistik qalıptasqan. Mäselen, basqa wlt ökilderiniñ özi bwl procestiñ tarihi twrğıdan dwrıs äri ädiletti ekenin tüsinip jatır. Sol tendenciyanı odan sayın tereñdete tüsuge mindettimiz.
Bwl mäseleniñ tağı bir wşı sırtqı sayasatta jatır. Mäselen, Qazaqstannıñ Euraziyalıq odaqtağı jağdayın alayıq. Ortaq kelisim-şartqa qol qoyılğanımen, ol odaqtıñ bir qaynauı işinde ekendigi künnen künge badıraya tüsude. Jäne de tım asığıs bekitilgen odaqta işki qarama-qayşılıqtar orın alatının biz o bastan aytıp qoyğan edik. Öytkeni ärbir memlekettiñ öziniñ tüpkilikti müddesi bar. Al qanday da bir odaqqa kiru degen söz sol müddeni belgili bir därejede tärk etu degen söz. Onıñ üstine Ukrainadağı sayasatı üşin Resey Batıs elderiniñ sankciyalarına duşar boldı. Onsız da ekstensivti joldan şığa almay kele jatqan reseylik ekonomika asa qiın jağdayda, jäne de ol jağday tayau arada tüzele qoymaydı. Mwnıñ özi EAEO işindegi ekonomikalıq ahualğa, onıñ işinde Qazaqstan ekonomikasına öziniñ salqının tigizip jatır. Sondıqtan da qazaq wltınıñ, Qazaqstan memleketiniñ müddesin aşıq ta däleldi türde qorğay alatın şeneuikterdiñ jaña şoğırı bilikke kelui qajet. Onsız bolmaydı! Ökinişke oray, qazir bizde «memlekettik sayasat» degen wğım «wlttıq sayasatpen» qabısıp jatqan joq, ekeui – eki türli älem, eki türli wğım siyaqtı. Osı üylesimsizdikti joyu kerek!
- Ol üşin ne isteu kerek dep oylaysız?
- Onıñ kem degende eki jolı bar. Birinşiden, biliktiñ özi qazaq wltınıñ tüpkilikti müddesi degen ritorikadan qorıqpauı tiis! Basqasın aytpağanda, Putinniñ özi «orıs ädemi», «orıstardıñ qwqıqtarın barlıq jerde qorğaymız» dep aşıqtan-aşıq, eşkimnen imenbey aytıp jatır emes pe? Putin qwrlı bolmağanımız ba? Biz basqa memleketter turalı emes, öz aumağımızdı ğana aytıp jatırmız ğoy!
Ekinşiden, bilik öziniñ wlttıq müddelerdi qorğau jolında qoğamğa da arqa süyeui tiis. Sondıqtan da qazirgi tañda Qazaqstannıñ Täuelsizdigin, onıñ jer aumağınıñ twtastığın qorğay alatın, sonı öziniñ bastı maqsatı etip alğan mıqtı sayasi küş qajet! Jäne de ol principti türdegi demokratiyalıq sipattağı qozğalıs boluı tiis. Ökinişke oray, osınday jaña twrpattağı küştiñ payda boluına kedergi jasap, bilik öziniñ bolaşaqtağı bir odaqtasınan ayırılıp otır!
- Swhbatıñızğa rahmet!
Äñgimelesken Madina Jälelqızı
“AŞIQ ALAÑ” gazeti
Pikir qaldıru