Timur Süleymenov: Qazaqstanda valyutalıq odaq qwru jönindegi mindetteme bolğan emes
kerey.kz
QazTAG – Janbolat Mamışev. Euraziyalıq ekonomikalıq odaq (EAEO) elderi är türli mäselelerde integraciyanı tereñdetu jolında. Bizdi zeynetaqılıq qamtamasız etu salasında, tauarlardıñ jıljuı salasında qanday özgerister kütip twr? Birtwtas valyuta qaşan qoldanısqa engizilui mümkin? Osı jäne basqa da QazTAG qoyğan saualdarğa Euraziyalıq ekonomikalıq komissiyanıñ (EEK) ekonomika qarjılıq sayasat jönindegi kollegiya müşesi (ministri) Timur Süleymenov jauap berdi.
- Euraziyalıq ekonomikalıq odaq eñbekkerlerin zeynetaqımen qamtamasız etu turalı kelisim jobasın äzirleu jwmıstarı qalay jürip jatır?
- Ol bastamalar jeke kelisimde iske asırıluı tiisti. Bizde jwmıs tobı bar, olar osı mäseleni talqılauda, jäne biz osı mäseleni köşi- qon sayasatı jönindegi konsul'tativtik komitettiñ ayasında ünemi talqılap otıramız. Biz Astanada eki kün boyı osı kelisimniñ normaların sarapşılar deñgeyinde talqıladıq. Keyin, 8 säuirde, osı mäseleni köşi-qon sayasatı jönindegi konsul'tativtik komitettiñ otırısında talqıladıq. Kürdeli jwmıs jürude, sebebi bizdiñ memleketterdiñ zeynetaqılıq jüyelerinde ülken ayırmaşılıq bar. Odan basqa, osı siyaqtı jağdaydı retteytin bwrın qol qoyılğan köptegen kelisimder bar. Atap aytqanda, TMD ayasında jasalğan jäne ekijaqtı kelisimder bar. Demek, bir mäselege qatıstı birneşe kelisimniñ özara ıqpaldastığınıñ zañdıq qırın eskere otırıp mazmwndıq twrğıdan qabılddau kerek. Bwl öte kürdeli. Jalpı alğanda, biz osı otırısta jaqsı alğa jıljıp, säuirdiñ soñındağı vice-prem'erlerdiñ qatısuımen ötken komissiya keñesiniñ otırısında tek bir kelispeuşilik şığardıq. Onıñ mänisi bizdiñ elderdiñ zeynetaqılıq jüyeleri özgeristerge wşırap jatqan 1992 jıl men 2000-şı jıldar aralığındağı eñbek ötiline qatıstı qarjılıq jauapkerşilikti qay el moynına alatındığı jaylı. Ol kezeñde biz täuelsiz memleket bolğanbız. Sondıqtan ol ötildi kim eskerui jäne töleui kerek degen saual tuındaydı. Biz äzirge ol pikir alşaqtığın joya almadıq, sondıqtan biz (EEK – QazTAG) salalıq vice- prem'erlermen konsul'taciyalar jürgizudemiz.
- Bwl mäselede reseylik taraptan basqa, konsensus bar ğoy…
- «Qoldaytındar» men «qarsı» dauıstar 50-de 50 bolıp bölinip twr. Resey men Belarus' bwl mäseleni ekijaqtı türde rettep te alğan – ol kezeñ üşin zeynetaqını sol azamat eñbek etken jaq töleydi. – Eger EAEK-ge müşe memlekettiñ azamatı odaqqa müşe basqa elde eñbek etetin bolsa, zeynetaqını qayta esepteu tetigi qanday bolmaqşı? Zeynetaqını qayta esepteu üşin EAEK-te eñbek etudiñ eñ tömengi merzimi qanday boluı kerek?
- Birinşiden – ärine, zeynetaqılıq jasqa toluı kerek. Biz ol azamattıñ twraqtı meken etetin eldegi zeynetaqı jası dep otırmız. YAğni, EAEK-ge müşe bir eldiñ azamatı Reseyge ketetin bolsa, onıñ zeynetaqılıq qwqığı Reseyde qoldanıstağı zeynetaqılıq jasqa toluımen bastap iske asırıladı. Ekinşi mäsele – eñ tömengi eñbek ötiliniñ qajettigi turalı, adam odaqtıñ bir elinde eñbek qatınastarında bolıp, säykesinşe, qanday da qosımşa qwn jasauğa atsalısqan. EAEK-ge müşe kez kelgen eldegi eñbek ötilin anıqtauda zeynetaqılıq qwqıq alu üşin, eñ tömengi eñbek ötili bir jıl dep alıp otırmız. Är elderde alğan eñbek ötilin esepke aluğa qatıstı mäseleler bar. Bwl rette är elderde, är kezeñderde: Keñester odağı ıdırağan 1992-şı jılğa deyin, wlttıq zañnamalar küyine engenge deyin 1992-şı jılğa deyin. Ädette äñgime 1998-2002-şi jıldar jäne odan keyingi merzim turalı bolıp otır.
- YAğni, 1992 jılğa deyin – problema joq, keñestik ötil eskeriledi ğoy?
- Keñestik ötil esepke alınadı jäne qabıldanadı. Ol boyınşa azamat qazir twraqtı twrıp jatqan el töleytin boladı.
- Jäne EAEK-ge müşe elderdegi ötil de eskerile me?
- Iä, ärine. – Osı özgerister küşine engende qanday tauarlıq toptar EAEK ayasında «parallel'» importqa rwqsat etiledi?
- Birinşiden, qanday da tauarlıq toptar boyınşa «parallel'» importqa rwqsat etu turalı şeşim äli qabıldanğan joq. Demek, onday import qazir zañsız. Ziyatkerlik qwqıqtarmen qorğaulı tauarlar qwqıq iesiniñ kelisiminsiz äkelinui mümkin emes. Eger EAEK turalı kelisimge osınday özgerister engiziletin bolsa, onda, bizdiñşe, antimonopol'dıq organdardıñ jwmısı, önerkäsip ministrlikteriniñ jwmıstarı birinşi bastaladı. Olar qanday tauarlıq narıqtarda qwqıqtardıñ öñirlik sarqılu principiniñ negizinde bäsekelestikke qatıstı jağday bwrmalanğanın anıqtau üşin kerek. Naqtı tauarlıq narıqta naqtı taldama jasalğanda osı tauarlarğa «parallel'» importqa rwqsat berilui mümkin. Qazir ol turalı söz qozğauğa äli erte, sebebi onday taldama äzirge jasalğan joq. Farmacevtika salasında, avtomobil' qosalqı bölşekterine «parallel'» importqa rwqsat beru turalı wsınıstar bar, biraq olar ğılımi izdenister ayasında ğana.
- YAğni ol tauarlıq toptardı EAEK elderi wsınıp qoydı ma?
- Olar sarapşılar deñgeyinde aytıluda. Biraq biz onday taldamalar odaqtıñ barlıq narığında odaqtıñ qanday da bir memleketiniñ jeke organımen emes, wlttıq deñgeyden joğarı twrğan – EEK basşılığımen jürgizilui kerek dep esepteymiz. Ärine, olardı EAEK- niñ wlttıq organdarınsız jüzege asıru mümkin emes, biz olardı osı jwmısqa tartpaqşımız.
- Bwl jwmıs boyınşa qanday da bir merzimder bar ma?
- 23 säuir küni bizde ziyatkerlik menşik nısandarına degen ayrıqşa qwqıqtı tauısu qağidatın äri qarayğı qoldanuğa qatıstı wsınıstar jasap şığaru jönindegi jwmıs tobınıñ kezekti otırısı ötti, onda EAEO elderiniñ memlekettik organdarı men biznes- qauımdastıqtarınıñ bar öñirlik qağidattan odaqqa qatısuşı memleketter aumağında jekelegen tauar kategoriyalarına arnalğan qwqıqtı tauısudı tärkileu ıqtimaldığına baylanıstı poziciyası talqılandı. Otırıs qatısuşıları atalğan mäsele boyınşa poziciyaların tanıstırdı. Belarus', Qazaqstan jäne Resey EEK wsınısın quattadı, ol EAEO turalı kelisimde tauarlıq belgige degen qwqıqtı tauısuğa degen öñirlik qağidattı bazalıq retinde saqtauğa sayadı, biraq tauarlardıñ şektelgen kategoriyaları boyınşa tärkileuler belgileu ıqtimaldığı boladı. Öz kezeginde Armeniya halıqaralıq qwqıqtı tauısu qağidatın birtindep engizudi jaqtap söyledi. Endi biz EAEO elderiniñ ükimetterin, özimizdiñ jwmıs tobı retinde, ükimetter tapsırması boyınşa olarğa wsınıstar engizetinimizden habardar etemiz. Artınşa dop wlttıq ükimetterdiñ jağında boladı, olar jwmıs tobınıñ wsınıstarın zerttep şığıp, sodan soñ EAEO boyınşa barlıq seriktes elderge arnalğan özara tiimdi şeşim tabu üşin onı komissiya keñesine şığaruları tiis. Eger olar maqwldanatın bolsa, EAEO turalı kelisimdegi osı bölikte standarttı özgertuler engizu räsimi bastaladı.
- Jäne sonda birqatar tauarlardıñ qatarlas importına degen rwqsatnama küşine enui mümkin be?
- Bwl tım wzaq. Ol tetiktiñ jwmıs jasap ketui üşin, bir jıldau qajet, eger ol qabıldanatın bolsa. – YAğni eñ ertesi – ol 2016 jıldıñ ortasınan ba?
- Eñ ertesi – iä. Bizdegi reglamenttik merzimder ülken jäne ol sonşalıq oñay närse emes. Qazirgi tañda halıqaralıq qwqıqtı tauısu qağidatın engizuge salmaqtı negizdeme joq. Mwnımen qatar biz tärkileuge kiretin tauarlar kategoriyasın tañdau turalı şeşimdi qabıldau kezinde EAEO deñgeyindegi belgili bir ädistemeni jasap şığarudı josparlap otırmız, onda sonday tauar kategoriyalarınıñ ölşemderi men tärtibi bolmaq. Odan bölek, EEK josparında – tauar narıqtarındağı bäsekeli jağdaydı taldaudan ötkizu, äleumettik mañızdılıq pen tauarlar tapşılığınıñ ıqtimal türde bar boluın bağalau bar. Osı rette öndiristerdiñ oqşaulanu deñgeyine baylanıstı tärkileu qağidatı jol bergisiz. Öñirlik qwqıqtı tauısu qağidatınan jekelegen tauarlar kategoriyasına qatıstı tärkileuler tek qana odaqtıñ bükil elderiniñ müddesinde jüzege asırılatın boladı. eger EEK keñesiniñ tapsırmasın mamırda alsaq, onda ağımdağı jıldıñ qırküyegine taman tärkileuler boyınşa qwjattardıñ tolıq qorjının jasap qoya alamız.
- RF prezidenti Vladimir Putin Reseydiñ Ortalıq bankine RF ükimetimen birlesip maqsattılığı men keleşekte valyutalıq odaq qwru ıqtimaldığın zerttey otırıp 2015 jıldıñ 1 qırküyegine deyin EAEO ayasındağı valyutalıq jäne qarjılıq saladağı integraciyanıñ äri qarayğı bağıttarın tanıstırudı tapsırdı. Bwğan deyin 2025 jıl osı saladağı jwmıstıñ bastaluı retinde mälimdelgen. YAğni atalmış üderisterdi biz üdetemiz be?
- Birinşiden, siz dwrıs atap öttiñiz, bäri aytıp jürgen tapsırma ol – Resey Federaciyası prezidentiniñ RF Ortalıq bankine jäne RF ükimetine bizdiñ integraciyalıq özara qarım-qatınastıñ damu mümkindigi men maqsattılığın valyutalıq odaq kezeñine deyin qarastırıp, 1 qırküyekke deyin wsınıstar engizu jayındağı tapsırması. Biraq bwl şeşim qabıldandı degen söz emes. Bwl osı mäsele boyınşa reseylik taraptıñ wstanımı qalıptastı degendi bildirmeydi. Özderiñiz biletindey, odaq ayasında şeşuşi şeşimder ımıralastıqpen qabıldanadı, yağni äli künge deyin, barlıq taraptar «iä» dep aytpayınşa, şeşim qabıldanbaydı. Bwl älbette barşa mäseleler boyınşa tap osılay. Sol sebepti osı mäsele boyınşa eşqanday şeşim, ärine, joq. Biz reseylik jaqtan onıñ wsınıstarın kütetin bolamız, al keyin onı zertteymiz. Eger taraptar onı jönsiz dep tapsa, yağni olar «joq» dese, tiisinşe, ol wsınıstar ilgeri basa almaydı. Sondıqtan da reseylik äriptesterdiñ ne wsınatının tosıp köreyik. Bälkim, olar mülde eşteñe wsınbaytın da şığar. Mümkin, olar öz basşılarına barıp, barlıq «iä» men «qarsı» degenderdi pısıqtap şıqqandarın jäne qazirgi sätte äldebir orta merzimdik nemese wzaqmerzimdik perspektivada valyutalıq odaq bağıtına qozğaluda maqsattılıqtıñ joq ekenin aytatın şığar. Mwnda ayqındılıq qajet-aq. Bizde 2025 jılğa qaray valyutalıq odaq qwru jöninde mindettemeler eşqaşan bolğan emes. Biz 2025 jılğa taman üylestirilgen zañnama, äkimşilik ıntımaqtastıq bazasında qarjı narığın retteytin şağın wlttıq organ qwruğa tiispiz. Ol Ortalıq bank emes, onıñ aqşalay-nesielik sayasat funkciyası degen bolmaydı. Bwl qarjı narığın retteuşi. Sizdiñ esiñizde bolar, Qazaqstanda bwrın qarjı narığı men qarjılıq wyımdardı retteu jäne qadağalau agenttigi (QQA) bolğan edi. Ol aqşa sayasatımen emes, saqtandıru wyımdarın, qwndı qağazdar, bank narığın retteumen aynalıstı. Mine biz sol organ turalı aytqan kezde, biz qarjılıq qadağalau agenttiginiñ şağın wlttıq analogın eske alamız.
- Biraq Europa mısalı boyınşa makrokörsetkişterdi, zañnamanı, valyutalıq baqılaudı jäne t.b. üylestirip alıp, endigi kelesi qadamda birıñğay valyutanı engizudi josparlau tolıqtay qisındı. Al EAEO birıñğay valyutası qaşan payda boluı mümkin – 2025 jıldan keyin be?
- Eger siz Europalıq odaq turalı aytıp otırsañız, onda EO-ğa qajet bolğan merzimderge zer salıñız. Men biz tezirek qimılday alamız dep oylamaymın. Bizdiñ qozğalısımız jaman emes, biraq qanday jağdayda da valyutalıq odaq qwru üşin aytarlıqtay ülken merzimdi belgilep qoyu kerek. Aldımen biz özimizge EAEO ayasında tauarlardıñ, qızmetterdiñ, kapitaldıñ, jwmıs küşiniñ erkin qozğaluın beretin äleuetti tügeldey iske jaratıp aluğa tiispiz, sodan keyin bizge valyutalıq odaq jağına qaray qanday da bir ilgeri qozğalıs qajet ekenin tüysinip barıp qana ol jayında şeşim qabıldau kerek. Qazir äzirşe biz bastapqı kezeñde jatırmız. Bizde äli osı tört erkindiktiñ tolıq jüzege asırıluı joq. Ne aytuğa boladı? Qolda bardı iske asırıp bolmay, alğa şauıp ne kerek?
- Sizder qazirgi tañda qarjılıq narıqtar boyınşa äldenendey strategiyanı jasap jatsızdar ma?
- Biz qarjılıq narıqtardı retteu narığında belsendi jwmıs jasaudamız, biraq bwl degenimiz valyutalıq odaq böligindegi wsınıstardı jasap şığaruğa qarağanda müldem böten närse. Valyutalıq odaq boyınşa EEK eşqanday jwmıs jürgizip jatqan joq, öytkeni bwl mäsele şağın wlttıq organ retinde komissiyanıñ kün tärtibinde twrğan joq. Bizge tapsırmanı tek habarlay otırıp is qılğan, konsensuspen şeşim şığarğan elder ğana bere aladı. Elderdiñ eşqaysı komissiyağa jeke tapsırmaların bere almaydı. EAEO elderiniñ valyutalıq odaq qwru jönindegi onday şeşimi äzirge qabıldana qoymadı. Sondıqtan EEK boljal, keñestemeler rejiminde twr, biraq bwl bağıtta bizdiñ taraptan eşqanday is-äreket qabıldanıp jatqan joq.
- Swhbatıñız üşin alğıs aytamın!
kaztag.info
Pikir qaldıru