«DÄSTEMNAMA» (tarihi dastan)
kerey.kz
Dästem sal Qarabaswlı – qazaq halqınıñ XVII ğasırdıñ soñğı şiregi men XVIII ğasırdıñ birinşi jartısında ömir sürgen suırıp salma änşi-aqın, küyşi, kompozitorları men halıq batırlarınıñ biri.
Qazaq halqınıñ XVII ğasırdıñ soñğı şiregi men XVIII ğasırdıñ birinşi jartısında ömir sürgen suırıp salma änşi-aqın, küyşi, kompozitorları men halıq batırlarınıñ biri – Dästem sal Qarabaswlı.
Dästem sal 1677 jılı – jılan jılı, naurız ayınıñ basında qazirgi Soltüstik Qazaqstan oblısınıñ Jambıl audanındağı «Blagoveşenka» (Jekeköl) sovhozına qarastı ormandı, köldi, kök şalğındı öte äsem qonıstardıñ biri Gültöbede Qarabas batır Tolıbay sınşı wlınıñ sem'yasında düniege kelip, äkesinen enşige alğan mekeni – qazirgi Qorğan oblısınıñ Petuhovo audanındağı Özental degen qalıñ ağaştı qıstauında 1752 jılı – meşin jılı säuir ayında auırıp qaytıs bolğan (Kerey şejiresi boyınşa).
Dästem bala kezinde auıl moldası Kärimnen oqıp, hadimşe hat tanidı. Odan keyin onı äkesi Qarabas bi Samarqandtağı medresege oquğa beredi. Sebebi, onda Qarabastıñ äkesi ataqtı qolbasşı batır Tolıbay sınşınıñ tuğan nağaşısı Kişi Jüz Alşın işinde Älim wlınan şıqqan Jalañtös bahadür Seyitqwlwlınıñ (öz twsında Samarqand uälayatın qosa bilegen adam) nemereleri wstaz eken. Dästem Samarqand medresesin jaqsı oqıp bitirip, dini bilim alıp şığadı. Biraq medrese bitirgen Qarabas batırdıñ öleñşi balasınıñ molda, ne işan, ne iman boluına sol kezdegi Edil özeniniñ batıs jağın mekendeytin qalmaq şapqınşıları men şığıstan Joñğar qalmaq basqınşılarınıñ qazaq, noğay, qaraqalpaq halıqtarına eşbir sebepsiz jasağan jii-jii şabuıldarı mümkindik bermeydi.
Dästem aqın jigit kezinde atalas tuısı Täşim batır Satıbaldıwlımen birge sol uaqıttağı Üş jüzdiñ hanı äz Täukege elşilik qızmet atqaradı. Sonan soñ ol äz Täuke han Salqam Jäñgürwlınıñ eñ dañqtı äskerbasılarınıñ biri bolıp qol basqarıp, dwşpardardıñ şabuıldarınan qorğauğa belsene aralasıp, iri-iri erliktermen zor bedelge ie boladı.
Dästemdi aqındıqqa, änşilikke, küyşilikke, baluandıqqa, qolönerşilikke jäne basqa da önerdiñ köptegen türlerin meñgeruge baulığan onıñ ağası Qojabergen jırau eken. Bwl Dästemniñ erligi äygili qolbasşı-bahadür Qojabergen jıraudıñ (1663-1763j.j.) 1723 jıldıñ küzinde qazaq, noğay, qaraqalpaq, Sibir tatarları halıqtarına kelgen öte auır apattı öz közimen körip, jwrtpen birge zor qiınşılıqtı öz basınan keşirgendigin şınayı türde surettep şığarğan «Elim-ay!» jırında keñ orın alğan.
D.Qarabaswlınıñ «Dästemnama» hissasın biz 1956 jılı 24-25-26 şilde künderi qazirgi Soltüstik Qazaqstan oblısı Presnov audanındağı Petrovka (Bayan) selosınıñ twrğını, pensioner-qart, belgili şejireşi Qojahmet Däribaywlınan jazıp aldıq. Qojahmet aqsaqal «Dästemnama» jırın öz äkesi Däribay Malşıbaywlı änşiden jazıp alıptı.
Kölemi 200 şumaq, «Dästemnama» jırınıñ 156 auzı Qazaq SSR köne mädeni eskertkişter qorğau qoğamınıñ ortalıq sovetinde saqtaulı. Sondıqtan esimi el esinen wmıt boluğa aynalğan Qarabaswlınıñ «Dästemnama» attı tarihi töl tuındısınan tömendegi birtalay şumaqtardı baspasöz betinde twñğış ret «Ortalıq Qazaqstan» gazeti arqılı oqırmandar nazarına wsınudı jön kördik.
«DÄSTEMNAMA»
(tarihi dastan)
Jaña şıqqan qıran em,
Qiyağa şırqar talpına.
Sälem berdim äueli,
Jinalğan toyğa halqıma.
Aqtarayın el-jwrtım,
Buulı teñdi qoymada.
«Dästemnama» degenge,
Maqtanşaq dep oylama!?
Qazaqtağı Orta jüz,
Kereyden şıqqan serimin.
Öleñge de, soğısqa,
Birdey bop jürgen börimin.
Tolıbay sınşı balası,
Qarabas erdiñ wlımın,
Halqın jaudan qorğağan,
Jas sardardıñ birimin.
Wstaz bolğan özime,
Qojabergen ağamız.
Aqındıq pen erlikke,
Baulığan sol danamız.
Ağam atı – Er Asqap,
Öz esimim – Dästem sal.
Qızıljar* degen öñirde,
Mekenim meniñ Özental.
Äriden jaydı qozğayın,
Mwsılmanğa paş qılıp,
Järdem etkey jalğız haq,
Köñildi qoyma aş qılıp.
Zeyinge mıqtap toqıdım,
Moldanıñ bergen bilimin.
Boyıma tağı siñirdim,
Jaqsılardıñ ilimin.
Şejireden körgendi,
Oqıp jaqsı bilgendi,
Jariya etsek jarasar,
Qwlaqqa jäne ilgendi.
Mwnı bizge qaldırğan,
Tarih etip eski köz.
Kereydiñ köne jırauı –
Şanşarbekten jetken söz.
Şanşarbay jazğan şejire.
Ärkimderdiñ qolında,
Qızmet qılğan er eken,
Din islamnıñ jolında.
On segizge kelgen soñ,
El qorğauğa saylanıp,
Twlpar minip, jer şoldıq,
Är öñirdi aynalıp.
Seri boldım, top bastap,
Dombıra, qobız qolğa alıp.
Sibirlik türik ahualın,
Jır etpekke tolğanıp.
Ötindiñder şığar dep,
Tıñdauğa hissa layıq.
Olay bolsa, jarandar,
Sizderge qızmet qılayıq.
Eren şabıt şaqırıp,
Şırqap änge salayıq.
Ata-baba şejiresin,
Ärdayım eske alayıq.
Jıraulıq pen erlikti,
Kördim boyğa layıq.
Tirşilikte äleumet,
El qorğanı bolayıq.
Qolğa qobız alğan soñ,
Jwrt köñiline tolayıq.
Şıñğıs hannan bastaudı,
Maqwl kördim halayıq.
Tatar, Qırğız handığın,
Biley almay jalğanda,
Ötken eken Esuqay,
Şerli bolıp armanda.
Kim deseñiz Esuqay,
Şıñğıs hannıñ äkesi.
Tatardıñ, mañğwl jwrtınıñ,
Twsında bolğan serkesi.
Tatar, qırğız handığın,
Biriktirgen şığısta.
Äsker bastap batısqa,
Attanğan jıljıp Şıñğıs ta
Jol-jönekey köp elge,
Körsetken tatar zorlıqtı,
Bağınıptı talay jwrt,
Körmeu üşin qorlıqtı.
Basşısına är eldiñ,
Şıñğıs bwyrıq joldağan.
Qiratu üşin köp jwrttı,
Islam diiin qoldağan.
Key kösemdi Şıñğıs han
Aldap-sulap köndirgen.
Elemese bwyrıqtı,
Qauip-qater töndirgen.
Meyirimsiz Şıñğıs han,
Öz mizamın endirgen.
Tıñdamağan halıqtıñ,
Şırağın birden söndirgen.
Qın josa qıp Şıñğıs han,
Qırılıp neler el qalğan.
Öz jwrtı ere köşken soñ,
Qwlazıp jeri bos qalğan.
Alğan eken tatarlar,
Şıñğıs hannıñ kezinde,
Tom men Edil arasın,
Jalğan joq osı sözimde.
Bolıp ötken Edilde,
Şıñğıs hannıñ şayqası.
Mekendegen Qazandı,
Tatardıñ mañğwl taypası.
Handığına Şıñğıstıñ,
Tatardıñ bäri bolğan mas.
Qızıl-sarı jüzderi,
Közderi kök, jiren şaş,
Osılay bolğan mañğwldıñ,
Wqsas halqım öñderi.
Altay taudan äri eken,
Ejelgi tatar jerleri.
Mañğwl, meşer, qırğız ben
bwlğar da tatar taypası.
Oñ qolı bolğan Şıñğıstıñ,
Qızğanda jaumen şayqası
Qwmar bop jwrttı jaulauğa
Degendey bizdi sen bayqa.
Şıñğıstı qattı qoldaptı,
Bwl atalğan tört taypa.
Toqtağan jeri Şıñğıstıñ,
Edildiñ Qalqa salası,
Qaytıs bolğan sol jerde,
Esuqay bektiñ balası,
Jerlengen jeri Şıñğıstıñ,
Qalqa özeni jağası.
Ölgende onı kömgender,
Tabılmay ketken molası,
Hanı qaytıs bolğan soñ,
Tatardıñ köñili torıqtı.
Sübitayday sardarı,
Toqtatqan sozbay jorıqtı.
Mañğwl, bwlğar, meşerler,
Mekendep şahar Qazandı,
Saldırıp sonda meşiti,
Moldası aytqan azandı.
Er jetkeşe Batihan,
Bastamay tatar soğıstı.
Iemdendi berik wstap,
Özderi alğan qonıstı.
Aylalı sardar Sübitay,
Aldın boljap şolıptı.
Edildiñ eki jağına,
Sol şaqta tatar tolıptı.
Köp jwrtqa ziyan şektirgen,
Şıñğıs hannıñ hannıñ soğısı.
Äli künge bos jatır,
Ejelgi mañğwl qonısı.
Bos qalğan tatar jerleri,
Añdardıñ qazir mekeni.
Mäşhür boldı barşağa,
Iesiz aymaq ekeni.
Esker, barın, barabı,
Qwrlaş, swñqar qarabaş,
Bwlar da tatar taypası,
Sibirde twrğan aralas.
Osı altı eli tatardıñ,
Astana etken Tümendi.
Mekendegen jerleri,
Esil, Ertis, Tobıldıñ,
Twtasar jeri tömengi.
Qazaq, estek, östekter,
Kämi, mansa, qanttar da,
Qonıs qılıp Sibirdi.
Körşi qılıp Sibirdi,
Körşi twrğan tatarğa,
Osı elderge han boldı,
Şıñğıs hannıñ wrpağı,
Baqıtı asqan wl boldı,
Jädiger degen swñqarı,
Tatar swltan Jädiger,
Salmasa da tas qamal,
Or qazdırıp är jerden,
Qorqanuğa etti amal.
Sibirlik türik jwrtına,
Jädiger jaylı han boldı.
Daq tüsirmey ğwrpına,
Aytqanı onıñ zañ boldı.
Jädiger hannıñ sardarı,
Orta jüz Kerey Elaman,
Jädiger bilep twrğanda,
El-jwrttıñ boldı bası aman.
Jädiger ölip ornına,
Köşim swltan han boldı.
Ol da Şıñğıs wrpağı,
Aqılğa küşi say boldı.
Jädiger de, Köşim de,
Tatardıñ beldi swltanı.
Şıñğıs hannıñ twsınan,
Tatarlar boldı el wltandı.
Han bolğan soñ Köşim er,
Tümennen äri Tobılda,
Öz ordasın qondırdı,
Toğaylı, sulı ormanğa.
Jasıl ala tu tigip,
Auılın han jaynattı.
Elaman wlı Seydekti
Bas uäzir saylattı.
Qımız ben şwbat işpek bop,
Bie men ingen baylattı.
Qolına qobız wstatıp,
Jırauların sayrattı.
Seydekti köşirip äkelip,
Auılımen mañğa qondırdı.
Bie men begin köbeytip,
Öz degenin boldırdı.
Jädiger de, Köşim de,
Qazaqtarmen dos boldı.
Tatu körşi molayıp,
Köñilderi hoş boldı.
Tobıl özen boyınan,
Köşim han üyler saldırdı.
Balta, wsta, zergerdi,
Köşirip sonda aldırdı.
Özi qonğan mekende,
Köşim han bazar aşadı.
Jüz üylik ülken auıldı
Han qıstağı dep atadı.
Han bazarı sonda ornap,
Mal men astıq satadı.
Tobıl özen boyında,
Aybındı auıl ornadı.
Ğaskerin qoyıp janjaqqa,
Jwrtın Köşim qorğadı.
Jerge toymas qalmaqtar,
Köşim hanmen öş boldı.
Dwşpannan kek qaytarğan
Elemanwlı Tös boldı.
Tatar hanı Köşimniñ,
Qonısı bolıp bazarlı.
Twrğanına eriksiz,
Audardı iske nazardı.
Jazığı joq Köşimge,
Batıstan bir jau tap boldı.
Beyğam jwrttı bas salıp,
Es jidırmas şaq boldı.
Tatardıñ hanı Köşim de,
Keleşegin erte oylağan,
Elamanwlı Tös erdi,
Ordabası etip saylağan.
Tös Seydektiñ ağası,
Qazaqtıñ edi danası,
Seydek edi bas uäzir,
Artıqşa jigit bağası.
Tom jağınan jau tiip,
Köşim han soğan attanğan.
Qanişer qalmaq dwşpannan
Aldın ala saqtanğan,
Ar jağınan Qazannıñ,
Istırağan degen jau şığıp,
Qara epandı qoldauşı,
Baylığı mol däu şığıp,
Qara Epan men Istırağan,
Mwsılmanğa qas bolğan.
Tatar menen Qaysaqqa*
Köñilderi tas bolğan.
Tatarlardı jaulauda
Jauızdarğa bas bolğan.
Dwşpandar şauıp Qazandı,
Közine jwrttıñ jas tolğan.
Qazan men jaulap Üpini*,
Şığısqa qaray jıljığan.
Istırağan, Epan jalmauız,
Baylığın jwrttıñ qılğığan
Jarmaq degen düleydi,
Istırağan, epan jaldağan.
Jiıp berip köp jendet,
Soğıstı äri jalğağan.
Temepey küşigi – Jarmaqtı,
Tatar men qaysaq qarağan.
Nege deseñ jauızdıñ,
Qırmağan auılı qalmağan.
Oral taudan beri asıp,
Istırağan swmıray jasağı.
Añğal türik jwrtına,
Tağı da soğıs aşadı.
Qandıbalaq Jarmaqtıñ,
Qan tökse köñili tasadı.
Östekti* şauıp jazıqsız,
Ülken obal jasadı.
On altı mıñ auır qol ertip,
Jelgiş atpen zaulağan.
Jendetteri bes jüzden,
Bölinip jwrttı jaulağan.
Kämi men qant, mansağa,
Jan-jaqtan dwşpan saulağan.
Beybit jatqan juas el,
Emes jaudı añlağan.
Jarmaq degen jalmauız,
Batıstan solay wrınğan.
Şığısta Köşim jürgende,
Momın jwrt mansa qırılğan.
Istırağandar jendeti,
El tonağış Jarmaq swm,
Betpe-bet kelmey maydanda,
Jigerin köptiñ qılğan qwm.
Sabıla jürip el şauıp,
Sibirdiñ jerin qandatqan.
Damılsız jortıp qwzğındar,
Kök şalğındı şañdatqan.
Ölmegen eken ajdaha,
Alsa da halıq qarğısın,
Qırğızğan Jarmaq qanişer
Mansa jwrtı jartısın.
Kämi, mansa, östekti,
Abaysızda olar şaptı da.
Dünie qoñız düleyler,
Sau qoymadı qanttı da.
Ataña nälet jarmaq swm,
Qanttı da qırıp şulattı.
Beyğam jatqan auılğa
Qorğasın oqtı zulattı.
Batıstan jau bolar dep,
Oylamağan Köşim han.
Esitip dwşpan tigenin,
Şoşındı suıq habardan.
Jarmaq esirik şapqınşı,
Soğıs aşıp basınğan.
Adamın bosqa qırğan soñ,
Kämi, qant, mansa aşınğan.
Qayırımsız qabanday,
Sibirdi kezip şarlağan,
Mäjnünderden şoşınıp,
Estek* pen tatar zarlağan.
Tatar men körşi qazaqqa.
Torın Jarmaq qamdağan.
Köşimniñ uäziri er Seydek,
Bolar dep qauip añlağan.
Bastağan Tös köp qoldı,
Qalmaq jaqqa qaldırdı.
Astanağa qaytpaq bop,
Boz attı han aldırdı.
İşine hannıñ şoq tüsip,
Özegin örtep jandırdı.
«Jartı jasaq qaytadı»,
Ğaskerge habar saldırdı.
Jartısın qoldıñ bölip ap,
Öz soñınan ergizdi.
Er Seydekke ım qağıp,
Orazdıñ küyin şertkizdi.
Qırılğanın estip halqınıñ,
Han keledi qayğı artıp,
Köñilin aulap Seydek er,
Sıbızğıdan küy tartıp.
Tümenge keldi Köşim han,
Soñınan qolın qaptatıp.
Qoymaymın dedi jauızğa ,
El-jwrtımdı taptatıp.
Bwyrıq berdi halqına,
Otırsın dep ormanda.
Jarlıq şaştı jalpığa,
Bekinsin dep qorğanğa.
Qandıbalaq Jarmaqqa,
Bastasa da qarsı jorıqtı,
Qırılğan soñ şetki eli,
Hannıñ da köñili torıqtı.
Sibirlik türik jwrtınıñ,
Jarlısı da şonjarı,
Qaru asıp jinalıp,
Halqın jaudan qorğadı.
Jarmaq swmğa er Seydek,
Şıq dese de jekpe-jek,
Alıstan barıp oq atıp,
Kelmey qoyğan qaşıp şet.
Wrısqa qamdap qauımın,
Batır men bi, begi de
Ketti dep jauğa küyindi,
Mwsılmannıñ kegi de.
Bermeu üşin qonıstı,
Tatarğa qazaq bolısıt.
Körgen tüsin sardarlar,
Jaqsılıqqa jorıstı.
Qazaqtıñ ordabası*,
Däulen batır der eken.
Kerey-Uaq kösemi,
Däulen asqan er ekne.
Öz twsinda sol Däulen,
Mwsılmanğa bel eken.
Jarmaqqa qarsı soğısta,
Erligi onıñ köp eken.
Orta jüz Kerey-Uaqtar,
Jarmaqpen qarsı soğısqa.
Estekke de, tatarğa,
Olar şındap bolısqan.
Estektiñ bii Şalabay,*
Qazaqtıñ begi – er Däulen,
Jarmaqtı bögep soğısıp,
Qarsı twrdı köldeneñ.
Soğısam dep Köşimmen,
Jarmaqtıñ qolı azaydı.
Bermek boldı er Seydek,
Jalmauızğa sazaydı.
Qalmaqtarmen soğısta,
Jeñiske jetip Seydek er,
Qalmaqtıñ qolın köp qırıp,
Bedel alğan kemeñger.
Tatar, qazaq, estektiñ.
Qarsılığı qajıttı.
Bes jılğı boy,ı qandı wrıs,
Jarmaq swmdı aljıttı.
Alğaşqı jıldar jeñse de.
Köşimnen keyin jeñilgen.
Jendetter sanı köp kemip,
Jeñisten Jarmaq tüñilgen.
Sibirlik türik elderin,
Bes jıl boyı tonağan.
Qanişer, jauız Jarmaqqa,
Qayğılı jağday ornağan.
Qwtılmaq bop azaptan,
Tatarlar wrıs salıptı.
On altı mıñ jırtqıştan,
Bes jüz bwzıq qalıptı.
Köşim han isi oñdaldı,
Halqı ılği qoldağan.
Aştıq jaylap aqırı,
Bes jüz wrı sorlağan.
Bekingen jerin Jarmaqtıñ
Köşim men Seydek barlağan.
Añdığan erge tap boldı,
Bes jüz qwzğın sandalğan.
Jarmaqqa pana bolmadı,
Ertistiñ Bağay salası.
Qorşauğa aldı el jauın,
Mwsılmannıñ balası.
Tañ alañ-eleñ atqanda,
Şırt wyqıda jatqanda,
Bağay özen boyında,
Tüsirdi jaudı qaqpanğa.
Şaşın jwldı Jarmaq swm,
Tatarlar dabıl qaqqanda.
Tws-twsınan andızdap,
Mwsılman qolı şapqanda.
Bwyrıq berip Köşim han,
Soğısqan kündiz jön dedi.
Birde-birin qwtqarmay,
Jan-jağınan tön dedi.
Tiri wsta dep Jarmaqtı,
Köşim han ayttı jarlığın.
Körsetem dep jauızğa,
Keñ dünieniñ tarlığın.
Añdıñdar dedi zalımdı,
Tüsirmey suğa barlığın.
Orındalmaq boldı jwrt,
Hannıñ etken jarlığın.
Atqarmaqşı qalıñ qol,
Köşimniñ bergen bwyırığın.
Tiri wstap äkep Jarmaqtı,
Almaq bop hannıñ sıylığın.
Tatar, qazaq, estekter,
Jarmaqtıñ qolın qıradı,
Qwtlıtpay tiri eşbirin,
Qılışpen bärin turadı.
Ketpesin dep tirilip,
Qanjarmen işin jaradı.
Jarmaqtıñ bes jüz jendeti,
Tügel qaza tabadı.
Istırağan jırtqış ğaskeri,
Qınaşa qırğan kämidi.
Soları eske tüskende,
Türikter qalay jibidi.
Körinse de maydanda,
Wstayın dese Jarmaq joq.
Qwtılmas dep qaşqanmen,
Köşim hannıñ köñili toq.
Öliktiñ qarap arasın,
Jarmaqtı ğasker tappadı.
Süziñder dep say-aydı,
Han sabırlıq saqtadı.
Şoqpar tiip, älsirep,
Jarmaqtıñ bası dañ boldı.
Soğısam dep tatarmen,
Denesi jara, qan boldı.
Jılatqan jwrttı jauızdıñ
İşi örtenip şoq boldı.
Esalañsığan Jarmaq swm,
Toğayğa kirip joq boldı.
Arasına enip taldardıñ,
Hali azayıp qwlad,
İsine qılğan ökinip,
Saqalın jwlıp jıladı.
Eske almadı sol sätte,
Sauıt-sayman,qwraldı.
İşip-jeuge tamaq joq,
Aş tışqanday bwraldı.
Küşin jinap aqırğı,
Şıqpaq bop sırtqa bet aldı.
Toğaydan şetke şığarda,
Twrıp-jığılıp qinaldı.
Hannan Seydek qalağan,
Bağay özen toğayın.
Qıstap sonda şıqpaqşı,
Şaruanıñ oylap oñayın.
Köşip kep qonğan küzdikke,
Bağay özen boyına,
Bas uäzir Er Seydek,
Qolaylı jer dep qoyma.
İlese kelip Sedekkke,
Qazaqtar da üy tikken.
Bes auıl ğana qazaq bar,
Han tobımen birikken.
Ol beseui şınında,
Seydektiñ ertken auılı.
Bilmek bolsaöñ basqasın,
Tatardıñ taza qauımı.
Wstağan jerde Jarmaqtı,
Talatıp itke öltir dep,
Öz qılğanın jauızdıñ,
Aldına bügin keltir dep.
Sol arada Köşim han,
Özgertip birden bwyrığın.
Öligin äkep körsetseñ,
Dayın dep alar sıylığıñ.
Jauızdığı Jarmaqtıñ,
Halıq auzında söz boldı.
Alğaşqıda tatarlar,
Köp şabılıp zarlaptı,
Sol sebepti Jarmaqtı,
Mwsılman jwrtı qarğaptı.
Kereydiñ begi Seydek te,
Jarmaqqa bwğau arnağan.
İzine tüsip, jauızdıñ,
Soñınan säri, qalmağan.
Köşimdi Seydek qostağan,
Bwğalıq jauğa tastağan.
Jarmaqtı mıqtı dese de,
Seydekten küşi aspağan.
Adal edi Seydek er,
Aram jolğa bastağan.
Kün-tün jorıp el üşin,
Basına erin jastağan.
Soğıspasa jauımen,
Wrpaqqa keyir atası.
Halıq pen han-bilerdiñ,
Qabıl bolıp batası.
Orta jüz Kerey Seydek te,
Er edi asqan sanattan.
Süyrep äkep Jarmaqtı,
Qabağan itke talatqan.
Qandıbalaq qaraqşı,
Qolğa tüsip qazaqqa,
Qazaq, tatar, estekter,
Saldı onı äbden azapqa.
Jwrttıñ alğan mazasın,
Tarttı jauız jazasın.
Täñirim ärkez qoldaydı,
Pendeniñ adal, tazasın.
Qaza tapqan soğısta,
Qazaqtıñ nebir danası.
Oqiğa bolğan osıdan,
Jüz on bes jıl bwrın şaması.
Han men batır, bekterdiñ,
El-jwrtqa bolğan opası,
Joq şığar dep oylaymın,
Bwl sözimniñ qatası.
Ärqaşanda jarandar,
Jaqsı eldiñ amanı.
Jarmaqpen soğıs bolğan kez,
Şığay hannıñ zamanı.
Jädiktiñ wlı Şığay da
Sol twsta qazaq hanı eken.
Taqqa otırdı demese,
Äyteuir jürgen jan eken.
Tatar, qazaq, estektiñ,
Bäri aytadı osılay.
Şejireni negizge ap,
Jır jırladım tosılmay.
Hissa ettim qısqaşa,
Uaqiğanıñ tötisin.
Orıstan kelgen elşiden,
Jarmaqtıñ bildik äkesin.
* Qaysaq – başqwrt halqın qwraytın eki ülken taypalıq odaqtıñ biri
*Üpi – Ufa qalası.
* Östek – ostyak.
* Estek – başqwrt halqın qwraytın eki ülken taypalıq odaqtıñ biri.
* Ordabası – köne türik tilinde bas qolbasşı degen mağınanı bildiredi.
* Şalabay – qazirgi Çelyabi qalası ornalasqan qonıstıñ bwrınğı iesi.
Q aratay Biğojin,
Amantay Barlıqbaev
fol'klorşılar
(«Ortalıq Qazaqstan» gazeti, 6-jeltoqsan, 1990 jıl)
Pikir qaldıru