Bwlay bolmaydı ğoy… (patriottıq äñgime)
kerey.kz
Erteñ basqa bireu ozadı… Nauqan men dürmek – ötedi. Sen ozsa da, ozbasa da, jeñse de, jeñilse de, köşip ketpey, mäñgi ornında qalatın eliñniñ olqısın oylap qayğır, aldımen!
Abay eskertkişi. Säbittiñ karikaturası.
Elimizdegi, äsirese, dübirli oqiğalar twsında qozıp kete beretin patriottıq sezimimdi qayda qoyarğa bilmey, alaswrıp jürgende, qwday özi sätin salğan bir oqiğa boldı. Kündegi uaqıtta, kündegi ädetimmen jolımdağı teatr ğimaratınıñ twsınan ötip bara jatqanımda, teatrdıñ artqı esiginen şığıp, eşkimge körinbey, aqırın ğana jılısıp bara jatqan Abay Qwnanbaevtı körip qaldım!.. Qolpiğan wzın şapanınıñ etegi jer sıpırıp, ayağın asığa basadı. Suretinde şal siyaqtı köringenmen, ömirde pısıq, şiraq adam ekeni körinip twr.
- Abeke…Ibrahim Qwnanbaywlı, säl ayaldañızşı, – dep, soñınan twra jügirdim. – Ayıp etpeseñiz, sizden swraytın birer mäsele bar edi…
Abay Qwnanbaev juan moynın bwrıp, entigip jetken mağan tañırqay qarap, twrıp qaldı. Üstindegi bügingi modağa, täuelsiz zamanımızğa say kelmeytin kiimderinen ıñğaysızdandı ma, jan-jağına qarap, mazası ketiñkirep twr.
- Sağan ne kerek?..- dedi, şapanınıñ wzın jeñin qayırıp, sağatına üñilip qoyıp.
- Keşirersiz… Atıñızdı künde estimin… Suretiñizdi är jerden künde körem. Bügin sizdi…öziñizdi…tiriley körgenime quanıştımın!..
- Tiriley deysiñ be… Ha-xa-xa!.. Jaraydı, ayt şaruañdı.
- Uaqıtıñızdı köp almaymın… Siz danışpan adamsız ğoy, öleñderiñizdi mektepte oqıdıq… Keşe ğana bir kitabıñızdı tauıp alıp, qarap şıqtım… Jaqsı jazıpsız. Bwrınğı qazaqtar turalı jazğan ekensiz. Olardı, negizinen…sınapsız. Solay ğoy?.. Nadan depsiz, sözi köp, käsipke joq depsiz. Partiya qwrıp, dau quğan, el qıdırıp, bos sendelgen qılıp körsetipsiz. Qımız işip, et jegenge mäz bolğan dep sögipsiz… Tipti, orıstı bılay qoyıp, noğayğa ilese almaydı dep tüñilipsiz… “Maqtanşaq, beker mal şaşpaq” dep minezdepsiz… Odan da soraqıları bar… tipti köp!.. Aytuğa auız barmaydı…
- Iä, bäri ras, ayttım, jazdım, sınadım… – dep, sözimdi bölip jiberdi Abay. – Ne swrağıñ bar, jarqınım, asığıspın…
Sonda deymin de, Abeke, bas eriksiz beyşara eliñizdi sonşa twqırtqanıñız ne? Bwlay bolmaydı ğoy… Qazaqtıñ eşbir minezin jaqtırmapsız…
- Sonda deymin de, Abeke, bas eriksiz beyşara eliñizdi sonşa twqırtqanıñız ne? Bwlay bolmaydı ğoy… Qazaqtıñ eşbir minezin jaqtırmapsız… El jaqsıların minep, qoja-moldalardı şenepsiz… Qazir, öziñiz bilesiz, täuelsiz elmiz. Sonıñ özinde, siz siyaqtı sınağıştardıñ artıq-auıs sözi jüykemizge tiedi. Olar da tek jaman jağımızdı ğana köredi… Bwlay bolmaydı ğoy!.. Ärqaysımız öz elimizdiñ patriotı boluğa tiis emespiz be, qalay oylaysız?..
Abay mağan tañ-tamaşa qalıp qaradı.
- Şırağım-au, sonda, patriot bolsaq, bas salıp, bir-birimizdi, odan qalsa, tük körmegendey, basqalar bayağıda jasap tastağan kör-jerimizdi daraqılanıp, maqtay beruimiz kerek pe… Pälendi quıp jettik, tügennen ozdıq dep?!.
- Nege kör-jer?.. Älem moyındağan qanşama jetistikterge jetip jatırmız!.. Kosmosqa wştıq… Sporttan qanşama abıroy aldıq… Dünieni dümpitip qanday şaralar wyımdastırdıq… Sonıñ bärin qalay körmeuge boladı?!. – dedim, patriottıq ekpinmen qızına söylep. – Körşi elderge qarañız… Qaysısı sonday tabısqa jetipti?!.
Jaman degenge, şın jamandar ğana şamdanadı. Men elimniñ adam bolmaytın jamanı borday tozıp, jaqsısı şıñdalıp, zor bolsın dep sınadım. Onıñ nesi jaman?..
- Jä, – dedi Abay, tağı da sözimdi bölip. – Aytıp jatırmız ğoy sonıñ bärin, jağımız talmay, ayğaylap… Öz ayğayımızdan özimizdiñ qwlağımız twnar boldı!.. Qwlağıñ biteu me, älde sağan bwl dabıra-qiqu äli azdıq etip jatır ma? Apırmay… künde bir jañalıq oylap tabatın japondar, europa-amerikalıqtar qalay jer basıp jüredi eken, osı… Körşi elder deymisiñ? Men bir sözimde aytıp edim: jamanmen salısıp jaqsı bola ma eken, jaqsımen şendesip jaqsı bolmay ma dep… Oqımağan ekensiñ ğoy. Aldımen, ana batıs pen şığıstıñ jaqsılarına jaqındamaymız ba? Sosın maqtansaq bolmas pa? Daraqı şu, dañğazanı qoyıp, jwmıs isteu kerek, bauırım. Jaman degenge, şın jamandar ğana şamdanadı. Men elimniñ adam bolmaytın jamanı borday tozıp, jaqsısı şıñdalıp, zor bolsın dep sınadım. Onıñ nesi jaman?..
Men dayın twrğan qarsı uäjimdi aytpaq bolıp, auzımdı aşa berip edim, Abay qayta söylep ketti.
- Sosın… Patriot bolu üşin birdeñege maqtanu – mindet pe?.. Maqtanatın eşteñeñ bolmay qalsa şe?.. Onda patriot bolmay qalamız ba?! Osı sen…mäselen, äke-şeşeñdi mıqtı, bay, ataqtı bolsa ğana jaqsı köresiñ be? Janı aşu, küyinu – süygendikke jatpay ma, seniñşe… Aşulansañ, ıza bola almay, külseñ, quana almay şarşaytın jağday keşe, bas eriksiz kezde de boldı. Qazir de köp!.. “Körmeyin desem, közim bar” dep, äne, aqındarıñ da aytıp jatır…
- Jaqsı, solay-aq bolsın. Sonda patriotizm degen ne, sizdiñşe?! – dedim, şıdamım tausılıp.
Patriot bolu üşin birdeñege maqtanu – mindet pe?.. Maqtanatın eşteñeñ bolmay qalsa şe?.. Onda patriot bolmay qalamız ba?!
- Men orıstıñ täuir jazuşıların biraz oqıdım ğoy… Anau, kim edi… iä, Saltıkov-Şedrin: “ayaq astınan, patriotizm turalı ayta qalıptı… demek, bireuler tağı birdeñeni wrlağalı jatır-au, şaması” dep jazıp edi. Qwday saqtasın, bizde olay emes qoy… Biraq sol sözdi ayta bermeñderşi qwnın ketirip, köp jasağırlar!.. “Et-jüreksiz erniñniñ aytpa sözin” degenim bar edi, oqısañ… Tereñ sezim, el süyu – auızda emes, jürekte. Daraqı ayğayda emes – aşığan, küygen janıñnıñ azabında, köziñniñ ıstıq jasında twr möldirep patriotizm…. Patriotizm – eliñniñ erteñine ümitiñdi säule etip, qaray-qaray, jasaurap, talğan janarıñda! Al…anda-sanda auılıñnıñ atı ozıp kelgendegi quanışıñdı elimdi süygenim dep maldana berme, şıraq. Mäsele onda emes… Erteñ basqa bireu ozadı… Nauqan men dürmek – ötedi. Sen ozsa da, ozbasa da, jeñse de, jeñilse de, köşip ketpey, mäñgi ornında qalatın eliñniñ olqısın oylap qayğır, aldımen! Aqılıñ, qayratıñ, bärinen bwrın, jüregiñ süysin jwrtıñdı! – dep, belgisiz bir alıs qiırğa qıranşa qarap twrıp…- mä-ä-ässağan! – lağıp ketti Abay! “Quıp” ketti mülde… Osı, aqın degen qiyali xalıq, aspandamay, qaşan adamşa söylep üyrenedi?!. Osını da söz dep aytıp twr ma? Joq, mına kisi…şarşağan. Turasın aytayıqşı – aljığan… Ökinişti!.. Sonda da bolsa, adamnan ümit üzuge bolmaydı, endi men bar küşimdi jinap, Abaydıñ aldına soñğı uäjimdi tarttım:
- Sizdiki de dwrıs şığar… Biraq öziñiz oylañızşı, bwrınğı batırlarımızdı, bilerimizdi, qazirgi twlğalarımızdı wlıqtamasaq, täuelsizdigimizdi jırlap, däriptemesek, keşegi bodandıqta ezilgen eñsemiz, jasığan ruxımız qalay köterilmek?
Abay mağan şanşıla qarap, mırs etti. Közindegi mısqıl adam öltirerdey eken!..Beker Abay boldı deysiz be…
- Äy, şırağım, men eseptedim, qazir är audan, oblısqa onşaqtı batır, äldeneşe äulie, bi-bolıstan keledi eken… Bas-basına toy jasap, maqtanıp jatırsıñdar ğoy, sodan müyizderiñ şığar bolsa. Qaraşı, äne, är auılda, bar joldıñ boyında – at mingen, nayza wstağan bir-bir batırdıñ tas müsini. Qanşama abız-äulieniñ eskertkişi!… Key jerde, tipti, qos-qostan! Al, jırtıl, maqtan, “ruxıñdı köter”… Qanşa qalasañ, sonşa pwt bar bizde!.. Almatıdağı meniñ eskertkişimnen de ülken köbi!.. – dep, qarqıldap küle tüsip, saqalın saumalay sipap qalğan… Sol kezde, o, saytan… qauğaday saqalı jalbıray jwlınıp, qolında ketti!.. Kädimgidey…jaq pen iekten ajırap, sirä, äjeptäir salmaqtı saqal bolsa kerek, qapelimde abdırap qalğan Abaydıñ sausaq wşında şayqalıp, säl ilinip twrdı da, salp etip, jerge tüsti… Öz közime özim senbedim!.. Qarsı aldımda saqaldı, taqiyalı, üyrenşikti mosqal Abay emes, taqiyanıñ astına qayırıp tıqqan wzın şaşın jalbırata, sausağımen taraqtap, qarqılday külgen jap-jas jigit twr… Saqal ketken soñ, taqiyam ne sän dedi me, qolına büktep wstap alıptı. Ne isterin bilmey, eseñgirep qalğan mağan qarap, qayta-qayta küledi… Küle twrıp, eñkeyip, ekeumizdiñ aramızda ölgen qarğaday etpetinen tüsip, ilektenip jatqan saqalın jerden ilip aldı da:
- Qazir Abay joq bwl elde, – dedi. – İzdep äure bolmay-aq qoy… Men – ärtispin… Köşeniñ arğı betinde twrğan anau bir mektepti kördiñ be? Oquşılarmen kezdesuge şaqırğan bizdi. Qwr barğanşa, “Abay” spektaklinen üzindi oynap bereyik dep… Sen, davay, bauırım, patriotpın dep, bos ayğaylay bermey, bir dwrıs jelim zauıtın aşsañdarşı!.. Äytpese, äbden zıqımız şıqtı. Qattıraq söylesek, osılay…saqalımız tüsip qala beredi. Söyt, bratan, zauıt aşıñdar, “älemdegi eñ jaqsı jelimdi özimizdiñ jigitter şığaradı!” dep, maqtanıp jüreyik biz de… Sosın qazaq öneriniñ patriotı retinde, anda-sanda bolsa da, teatrğa kelip twrsañdarşı, azamattar!..
Osını aytıp, ol, saqalın dwrıstap japsırıp almaqqa, jañağı şıqqan esigine asığıs qayta kirip bara jattı… O, saytan!.. Men kimmen söylestim? Jın ba, joq, älgi… Abay Qwnanbaev pa?.. Men onımen özimdi qattı tolğandırıp jürgen asa mañızdı mäsele turalı söyleskim kelgen. Al ol… Ärtispisiñ degen!.. Meni aqımaq qılıp, oynap… Bwlay bolmaydı ğoy!.. Al, jalpı, teatr… Iä, bir…kelip, köru kerek edi, şınında…
Pikir qaldıru