“O”-nıñ mañızı
On şaqtı jıl bwrın Japoniyadağı iri BAQ-tarda tağılımdamadan ötip jürip, bir apta osakalıq japon otbasında twrdım. Japoniyalıq “äke-şeşemmen” söylesip otırıp, kölikterin maqtadım. Biraq, qay model' turalı aytıp otırğanımdı birden tüsindire almadım. “TaEta şe, TaEta” dep biraz äureledim. Sosın barıp gäp meniñ älgi sözdi aytuımda ekenin bayqap, belgisin körsetip em, ekeui “O, TwywtA ma, iä TwywtA jaqsı mäşine” dep qauqıldasıp qaldı. Sol kezde bwl sözdiñ öz tilinde qalay aytılatının bilip aldım. Keyin Londonğa barsam, ağılşındar da “ToyotA” dep japon tiline wqsas türde eki “o”-nı anıq aytıp, ekpindi soñğı “a”-ğa tüsiredi eken.
Keyin Batısta jäne Şığısta twratın qazaq diasporalarındağı ağayınnıñ halıqaralıq terminderdi tüpnwsqasına jaqın türde, erkin dıbıstaytının añğardım. “Qazaq tilinde şeteldik, ya orısşa ataular tek orıs orfoepiyasınıñ erejesimen aytıluı kerek” degen resmi ereje joqtığı esime tüsti. Endeşe qazaqşa söylegende “soldat” sözin ne sebepti “sAldat”, “policiya” sözin “pAliciya” dep aytuımız kerek? Qazaqtildi adam üşin bwlay söyleu “Domalaq Ananı” “DAmalaq Ana” dep aytumen birdey emes pe? Keyin bwl ädettiñ qazaq işine äbden siñgenine köp kuä boldım. Astana tübindegi maldı auıldan şıqqan, orısşa jöndi bilmeytin bir şopır jigittiñ Ğalım Dosken ağamızdıñ familiyasın “DAsken” dep aytuın qoyğıza almadım. Pragağa Qazaqstannan keletin qazaqtildi qonaqtarım OBI degen avstriyalıq şaruaşılıq dükenin körgende “Mına “Abi” degen ne mägäzin?” dep swraydı. Latınşa jazılıp twrsa da, “Obi” dep oqi almaydı. Büyte bersek, bir küni “Otan ottan da ıstıq” degen maqaldı “Atan attan da ıstıq” dep aytatın küyge wşırarmız?
Sayasi-ekonomikalıq täueldilikten bölek, til deñgeyindegi täueldiliktiñ de osınday türi boladı eken. Kele-kele mınaday qorıtındı jasadım – qazaq tilinde söyleuşiniñ tım qwrısa lingvistikalıq keñistikte tabiği qalpın tauıp, azat oylauı üşin eñ äueli qarapayım ğana “O-nı aytu erejesin” engizu kerek eken. Dıbıstau jüyesiniñ täuelsizdigi qalıptassa, bälkim söz ben oy täuelsizdigine jol aşar. Ümitsiz – şaytan.
Ğalım BOQAŞtıñ facebook paraqşasınan alındı
Pikir qaldıru