Öz elinde, öz jerinde qwqay körumen kele jatqan qazaq tiliniñ-aq basınan bwlt arılmay qoydı. “Memlekettik” degen märtebesi – “til!” dep küñirengen köptiñ köñilin jwbatıp, aldarqatar ayla bolıp qaldı. Äytpese biligi resmi türde räsimdeler twsta özi üstine qolın qoyıp ant bergen Ata Zañda ol turalı ne aytılğanın prezident wmıtar ma edi?! Osı orayda eske alar bolsaq, tap sol Ata Zañda qazaq tili “…memlekettik basqaru, zañ şığaru, sot isin jürgizu jäne is qağazdarın jürgizu tili” retinde wlıqtalğan jäne “Qazaqstan halqın toptastırudıñ asa mañızdı faktorı” retinde Qazaqstan Respublikasınıñ ärbir azamatı meñgerui parız sanal­ğan. Endeşe orıs tilinde ötiniş aytqan adamğa memlekettik tilde jauap bergende twrğan qanday zañ bwzuşılıq bar?! Sol üşin kijinuge, jazalauğa negiz bar ma? Memlekettik tildiñ qadir-qasietinen göri, orıstildi saylauşılarınıñ özine degen ıqılasın joğarı qoyatın prezidenttiñ bwl äreketin köpşilik qalay qabıldadı?!

– “Qazaqşa hatqa jauaptı orısşa berseñder, jazalaymın. Orındarıñnan quam. Öytkeni memlekettik til – qazaq tili. Qazaq tilin sıylañdar” dep, kerisinşe aytuı kerek edi. Ol basqaşa ayttı. Sondıqtan bwl sözi tağı da qazaqtı basqağa jığıp ber­di. Bizdiñ ana tilimizdi, ardaqtı tilimizdi sonşama qwnsızdandırıp, jer bauırlatıp jibergeni meniñ janıma battı. Til – eñ birinşi halıqtıñ simvolı, halıqtıñ tölqwjatı. Sol tildi qwrmetteu joğarıdan bastaluı kerek. Sonda ğana tilimiz örkendeydi, bosağadan törge şığadı, öziniñ twğırına qonadı.

– “Orısşa aytılğan ötiniş­ke qazaqşa jauap beripti” degen prezidenttiñ deñgeyinde aytılatın söz emes. Ol – tehnikalıq, twr­mıstıq deñgeydegi mäsele. Biraq ol kisi solay dedi eken dep, biz toqtap qalmauımız kerek, qazaq tilin qoğamnıñ barlıq salasına engizip, jwmıstana beruimiz kerek. Sol arqılı ğana el birigedi. Bizdiñ halıqtıñ bir erek­şeligi, orısşa bilmeytin qazaq joq. Sondıqtan Qazaqstanda orıs tili mäselesi joq.

Ğılım, bilim, äleumettik sala bolsın, barlıq salada qazaq tilin damıtu kerek. Eger memleketimizdi mäñgilik el jasaymız desek, soğan jalğız qazaq emes, bükil el jwmılıp, äreket etui tiis. Al qazaq memleket qwruşı negizgi wlt bolğandıqtan, eldegi beybitşilik, tınıştıq, olardıñ da tilin, mä­denietin damıtu, dästürin saqtau degen mäselelerde basqa halıqtarğa qamqor bola bilui qajet. Qazaq qa­şannan keñ halıq. Bwl jağınan bizde mäsele joq. Al endi Memlekettik til – Täuelsiz­diktiñ negizgi wstanımı.

“Mäñgi el” dep jatırmız ğoy. Onıñ öziniñ bir wstanımdarı boladı: bir til, bir din, bir moral' degen. Biz negizi, soğan bağıt aluımız kerek. Mwnda da qay til deytin emes, memlekettik til – bizde bireu. Al odan basqa jüz til boluı mümkin. Eger bireu jaña tehnologiyanı, bireu käsipker­likti qıtaydan meñgerem dese, meñgere bersin, öz erki. Onda eşkim­niñ şaruası joq. Qıtayda bizdiñ 1 mln 800 mıñday halıq bar. Sonıñ işinde jastar soñğı kezde qazaq tilinen ayırılıp, bäri qıtayşa söylep ketti. Qıtayşa biletin mamandar kerek pe, solardı şaqırsın. Biz üşin qazirgi jağdayda memleket­tik deñgeyde “orıs nemese qıtay tilin üyreniñder” deu – otarşıldıqqa qaytadan iterudiñ bir jolı. Jalpı, Qazaqstandı “Otanım” dey­tin osı eldiñ barlıq azamattarınıñ tili qazaq tili boluı kerek.

– Prezidenttiñ til turalı aytqanın estigende, meniñ jüregim auırdı. Özim tarihşımın. Onıñ üstine mına Resey de “oybay, orıstardı söytip jatır eken” dep intervenciya jasauı mümkin. Qalay bolğanda da, tım asıra siltep jiberdi. Bir jağınan, orıstardıñ da köñilin tapqısı kelgen şığar. Jalpı, mwnıñ bir saldarı boluı mümkin. Qazaqstan qazaqtanıp kele jatır. Mısalı, bizdiñ zamanda qazaqtıñ jartısı ğana qazaqşa oqi­tın. Qazir 88-89 payızı qazaqşa oqidı. Orısşa oqığan qazaqtıñ özi mendey bolsa, jağdaydıñ jaman emes bolğanı. Bwl desakralizaciyağa äkelui ıqtimal. Wltaralıq qatınastar biraz uşığuı mümkin. Anau aytadı: “Memlekettik tildi biluiñ kerek” dep. Mınau aytadı: “bilmeseñ de boladı” dep. Osı sözge baylanıstı ua­qıt­şa dürdarazdıq tudı. Biraq bwl qazaqtıñ qazaq tilinen tüñilui­ne emes, kerisinşe, tistenip, jiger­lenuine äkeledi. “Oybay, birinşi basşı tildi qoldamaydı eken” dep qoya salmaydı. Halıqtıñ öziniñ mem­leketşil wstanımdarı bar. “Aqırı bilik qoldamasa, biz özimiz qoldaymız”, “olarğa senim joq, ana kisiniñ aytıp twrğanı anau”, “sengen qoyım sen bolsañ…” degen siyaqtı köñil küy, namıs qazirdiñ özinde oyandı…

zhasalash.kz