– Qwdıs mırza, Türkiyadağı qazaqtar Qazaqstan men Türkiyanıñ qarım-qatınasında öte mañızdı röl atqaratını belgili. Sizder Türkiya Respublikasınıñ azamatı jäne qazaq retinde eki el ortasında köpir sekildisizder. Eñ alğaş Qazaqstan täuelsizdigin jariyalağanda qanday sezimde boldıñız? Türkiyadağı qazaqtar üşin Qazaqstan Tuğan jer me, otan ba, älde atajwrt pa?
– Rahmet sizderge! Bwl swraq meniñ 20 jasımdağı bir oqiğanı esime tüsirdi. 1986 jılı Jeltoqsan köterilisi kezinde men Parijde edim. Oqiğanı gazetterden oqıdıq. Men şamalas köptegen jigitter qırılğanda qattı küyzeldim. Sonımen 1990 jılı Qazaqstan egemendigin jariyalağanda quanıp, esemizdiñ ketpegenin tüsindim. Basqa elder edel-jedel täuelsizdigin alıp jatqanda türkiyalıq azamattar bizden: «Endi Qazaqstan qaşan täuelsizdigin aladı?»,- dep swrap jattı. Sonda men tanıstarıma: «Qazaqstan şınar siyaqtı öte ülken el. Jaña ğana bürşik attı. Endi güldene bastaydı»,-degenimdi bilemin. Aqırı köp wzamay täuelsizdigin jariyaladı. Sonda Türkiyanıñ elbası Qazaqstannıñ egemendigin älemde birinşi bolıp tanığanı bizdi tağı bir quanışqa böledi.
Türkiyadağı qazaqtar üşin Qazaqstan – tuğan jer, otan, jäne atajwrt. Öytkeni türkiyalıq qazaqtar işinde Qazaqstanda tuılğandar da bar. Köbinese adamdar ata jwrtım, atamekenim dep ataydı. Bärinen de otan degen dwrısıraq. Öytkeni, tarihta bizdiñ ata-babalarımız Abılay hanmen birge otan üşin soğıstı emes pe?!

      – Qazaqstannıñ el bolıp, halıqaralıq arenada tanıla bastauı ärine sizderdiñ de mereyleriñizdi üstem etedi. Qazir Qazaqstan Türkiyada qanşalıqtı tanımal? Qazaqstan degende Türik qoğamında qanday el eske tüsedi? 
– Eki eldiñ ekonomikalıq, mädeni jäne oqu-bilim salasındağı qarım-qatınası artıp kele jatır. Studentterdiñ bilim alıp, barıs-kelis jasauınıñ jäne köptegen mädeni şaralardıñ ötuiniñ arqasında türikter mädenietimizdi jete tanıp jatır. Türik qoğamı Qazaqstan degende tegimiz, dinimiz, dilimiz bir, tilimiz de wqsas elmiz deydi. Elbası Nwrswltan Nazarbaevtı «Türki düniesiniñ aqsaqalı, kösemi» siyaqtı ataularmen öte joğarı bağalaydı. Mısalı, ötken jılı Qoja Ahmet YAsauidiñ izbasarı jäne Türik düniesiniñ ğwlaması YUnus Emreniñ dini änderi tübi bir Türik elderiniñ tilderine audarıldı. Bwl üşin Ankarada jäne Almatıda şaralar ötkizildi. Qazaq tiline audarğan avtor retinde osı is-şarağa qatıstım. Sonda türiktiñ iri twlğalarınıñ «Qazaqstan – bizdiñ atajwrtımızdıñ ortalığı» degen sözderin estigende Türkiyanıñ Qazaqstanğa degen közqarasına, süyispenşiligine, tanımaldığına quanıp, töbem kökke jetkendey boldı. Äñgimelesip otırğanda men olarğa jazba aqındıq talantımmen öleñ jolımen ıstıq lebiz aytıp edim. Sonda eki auız öleñ sözdiñ mağınasın tüsine qoyğan Anadolınıñ adamdarı elimizge alğıstarın bildirip jattı.
     – Qazaqstannıñ Türkiyağa tanıluı üşin Türkiyadağı qazaqtardıñ da köp eñbek siñirip jatqanı mälim. Mwndağı qazaqtardıñ qanday wyımdarı, qauımdastıqtarı bar?
– Qazaqstan täuelsizdigin alğannan keyin, şet eldegi qazaqtardı otanğa köşuge şaqırdı. Ülken qwrıltaylar arqılı qazaq otbasıların köşirip alıp jattı. Osı kezde Türkiyadağı qazaq ağayındar işinen de köşkender boldı. Äsirese Auğanstannan Türkiyağa kelgen köptegen qazaq qandastarımız Almatığa jaqın jerlerge barıp, bir auıl bolıp ornalastı. Qazaqstan osılay köşi-qon arqılı kelgenderge üy berdi, jer berdi. Qazaqstannıñ da, Türkiyanı da azamatı bolıp jürgen kisiler bar. Osı orayda Türkiyadağı qazaqtar işindegi qwrılğan qoğamdar elge oralğandarğa däneker bolıp jattı. Qazaqtannıñ da qoldauımen Europa jäne Türkiyadağı qoğamdarımızdıñ jıl sayın ötkizetin kişi qwrıltaylar el arasındağı qandastarımızğa da, öz işimizdegi tuıstarımızğa da qarım-qatınas jağınan paydası boldı. Biraq, Türkiyadağı qazaq qoğamdarı bir şañıraq astında küşeyuimiz kerek.

– Sizdiñ Türkiyada qazaq tili men mädenietiniñ tanıluına eñbek etip kele jatqanıñızdı bilemiz. Demek, türik qoğamında qazaqqa degen qızığuşılıqtıñ artıp kele jatqanı ğoy, solay ma?
– Iä, dwrıs aytasız. Türkiyadağı halıqtıñ Qazaq eline degen qızığuşılıq artıp keledi. Äleumettik jeliler arqılı tübi bir türki tilderi turalı paraqşalar jürgizeyik degen bir oy bolğan. Mwnı jeke wyımdastırayın degen oyda emes edim. Bwl jöninde teginnen beri Türkiyada tuıp ösken ağayındar tilimizdiñ jaqındığı jöninde menimen köp äñgimelesti. Kiril, latın jäne töte äripteri turalı jattığu ülgilerin bereyik degen wsınıs jasadı. Men de «igi dästürdiñ jattığı joq» degen oymen bwl wsınıstı qabıldadım. Sonımen 6 jıldan beri qaray Dr. Baki Dökme jäne Osman Gündüz Akın ağaylarmen birge qazaq tiliniñ tanıluına üles qosıp kele jatırmız. Türkiyada köptegen studentterdiñ qazaq tilindegi dissertaciya sekildi tapsırmalarına kömektesip jatırmız. Mwnımen birge qazaq mädenieti, ädet-ğwrıp, salt-sanası turalı türik tilinde jazıp qwrastırğan jinaqtarımdı internet arqılı jariyalap ta otıramın. Osı dostarımmen jäne sayttağı müşelerimizben birge eki el arasındağı til jäne mädenietimizdiñ wqsastığın däleldep kele jatırmız. Mwnımen birge tanısqan joldastar işinde ekonomikalıq salada Qazaqstanmen sauda jasağısı keletinder bar. Bwl da Qazaq eline degen qızığuşılıq ğoy.

– Türkiya men Qazaqstan qazir türki äleminiñ eñ mañızdı memleketteri bolıp tabıladı. Qazaqstan üşin Türkiya qanşalıqtı mañızdı bolsa, Türkiya üşin de Qazaqstan sonşalıqtı mañızdı. Türkiyadağı qazaqtar twrğısınan eki el qarım-qatınasına qanday bağa berer ediñiz?
– Türkiya men Qazaqstan – türki äleminiñ bolaşağın qalıptastıratın eki mañızdı el. Mwnımen qatar ekonomika jäne tarihi jağınan da bir-birine baylanıstı eki küş. Tegi bir boluımen qatar mädenietimiz de wqsas memleketpiz. Bwl eki erekşe el arasındağı qarım-qatınas, ekonomikalıq baylanıspen birge äskeri jäne mädeni saladağı basqan qadamdarı keleşek üşin strategiyalıq ıntımaqtastığı ayasında qolğa alınuda. Bwl türki düniesiniñ de osı salada damıp biriguine jağımdı üles bolıp twr.
Nazar audaratın eñ mañızdı isterdiñ biri, Nwrswltan Nazabaevtıñ Astanada qwrğan Halıqaralıq Türik akademiyası. Bwl akademiyada belgilengen bastı maqsat – türki älemindegi türkologtardıñ zertteulerin biriktirip jüzege asıru. Sonday-aq, türki düniesi ädebietimen birge til salasındağı zertteulerdi bir ordağa jinap, elektrondıq kitaphanalardı jäne mwrağattarın qalıptastıru sekildi joğarı deñgeyde qızmet etip keledi.
Türkiyadağı qazaq qandastarıñızdıñ biri retinde eki eldiñ qarım-qatınasına degen pikirlerimdi bılayşa tüsindireyin. Jer betindegi qiınşılıqtarğa tap bolğan bükil türki tektes azamattarğa kömekteseyin degen joğarı maqsattı özine mindet etip alğan Türkiya siyaqtı, Qazaqstan da şeteldegi qandastarına qoldan kelgen jaqsılığın jasadı. Qazaqstan degen bir memleketimiz, elimiz bar degen qanday ğanibet. Tabiği baylığı men keñ jerine qızıqpaytın el bar ma? Endi bizder elge oralıp, qolımızdan kelgendi isteuimiz kerek. Täuelsizdigimiz mäñgi bolsın. Elimiz aman, jerimiz tınış bolsın!

baq.kz