29 qırküyekte Duşanbege saparlağan Özbekstan sırtqı ister ministri Abdulaziz Komilov Täjikstan prezidenti Emomali Rahmonmen kezdesude eki el qatınasın qayta qarastıru jaylı mälimdedi. Ötken aptada BWW-da söylegen sözinde de ol soñğı birneşe jılda dağdığa aynalğan Özbekstannıñ Täjikstandağı Rogun GES-ine qarsılığı jaylı aytpadı. Islam Karimov qaytıs bolğanda janazasına Emomali Rahmon da qatıstı. Bwl şekara, su resurstarın paydalanu mäselesinde ünemi dauğa wrınıp kele jatqan osı eki el qatınasına jäne Ortalıq Aziyadağı ıntımaqtastıqqa qanşalıqtı äser etedi. Qazaqstandıq sarapşı Rasul Jwmalı Azattıqqa swhbatında osı mäselege toqtaldı.

Azattıq: - Soñğı bir aydağı eki el arasındağı «jılımıq» Taşkent pen Duşanbege ne beredi?

Rasul Jwmalı: - Meniñşe, bwl – uaqıtşa qwbılıs. Özbekstan sırtqı ister ministri Abdulaziz Komilovtıñ mälimdemesi kon'yunkturalıq sipatqa ie. Eki el arasında şekara dauı, kontrabanda, jalpı aymaqtağı qauipsizdik mäselesin şeşude alşaqtıq bar. Eñ negizgi tüytkil eki el arasındağı su energetikalıq mäsele şeşilmey keledi. Bolaşaqta da özenderdi bwrıp, GES-ke paydalanu kezinde Täjikstan twtınatın sudıñ kölemi wlğaya tüsedi. Özenderdiñ tömengi ağısında ornalasqan elder, sonıñ işinde halqınıñ köpşiligi auıl şaruaşılığımen aynalısatın Özbekstan üşin bwl ülken problemağa aynaladı.

2012-2013 jıldarı marqwm Islam Karimovtiñ özi de bwl mäseleniñ şeşilmeui soğısqa alıp kelui mümkin dep aytqan bolatın.

Vahş özenindegi Rogun su bögeti qwrılısı. Täjikstan, 13 qazan 2011 jıl. (Körneki suret.)

​Azattıq: - Özbekstan sırtqı ister ministri Abulaziz Komilov öz eliniñ Rogun GES-i qwrılısına qarsılığın sol 2013 jıldan bıltırğa deyin BWW minberinen aytıp keldi ğoy.

Rasul Jwmalı: - Iä, eki el arasındağı bwl tüytkil äli de qalıp otır. Nelikten «jılımıq» bayqalıp otır degenge kelsek, bwnı Özbekstandağı biliktiñ auısuımen jäne Rogun GES-i qwrılısındağı negizgi investor Reseydiñ qarjılıq mümkindiginiñ şekteluimen baylanıstıruğa boladı. Reseydiñ Rogun GES-ine uäde etken investiciyası kelgen joq jäne su stanciyası qwrılısı da toqırap qaldı.

Biraq erteli-keş GES bäribir salınadı. Sebebi Täjikstanda elektr quatı jetispeydi. Basqasın bılay qoyğanda, astanası Duşanbeniñ özinde jarıq şektelip beriledi. Tüytkilden şığudıñ jolı – elektr quatı kölemin wlğaytu.

Bwrındarı sudıñ qaytarımı retinde özenniñ tömengi ağısı boyında otırğan Özbekstan men Qazaqstan Täjikstan men Qırğızstanğa tömendetilgen bağamen gaz, mazut, kömir jiberip kompensaciya berip kelgen bolatın. Biraq soñğı kezderi onıñ bağası öse bastadı. Täjikterdi bwl qattı alañdatadı.

Sondıqtan da Özbekstan jağınıñ Täjikstanmen baylanıstı qayta qarastıramız dep mälimdeuin Rogun GES-i qwrılısınıñ toqırauımen baylanıstıra alamız. Onıñ sırtında bwl jeltoqsan ayında Özbekstanda bolatın prezident saylauı aldında prezidenttikke kandidat, qazir prezident qızmetin uaqıtşa atqaruşı Şavkat Mirziyaevtiñ sırtqı sayasatta belgili bir közqaras qalıptastıru äreketi de boluı mümkin.

Azattıq: - Auğanstanmen şekaralas Özbekstan men Täjikstan arasındağı qatınas Ortalıq Aziyada şeşuşi rol' oynay ala ma? Eki el qatınasınıñ oñ nemese teris boluınıñ Ortalıq Aziyadağı özge elderge äseri qanday?

Auğanstanmen şekara aymağında şolğında jürgen täjik şekaraşıları. 7 naurız 2016 jıl.

​Rasul Jwmalı: - Toqsanınşı, eki mıñınşı jıldarı Auğanstan faktorına qatıstı Özbekstan men Täjikstan arası uşıqqan bolatın. Sodırlardıñ Täjikstan arqılı Özbekstan jerine ötip, şabuıldar jasağanı belgili. Özbekstan sol kezde qatañ mälimdemeler jasadı. Özbekstan Täjikstandı qauipsizdik şaraların atqara almağanı üşin ayıptap, tipti Täjikstan aumağına kirip sodırlarğa toytarıs bere alatındığın mälimdegen.

Täjikstanda jağday uşığatın bolsa, Täjikstan men Özbekstan arasında şielenister payda bolsa, bwl bükil Ortalıq Aziya aymağına keri äser eteri anıq. Esteriñizde bolsa, toqsanınşı jıldarı Täjikstandağı azamat soğısı kezinde aymaqta bosqındar mäselesi tuındadı.

Özbekstan men Täjikstan arasındağı su-energetikalıq mäseleler osı eki eldiñ ğana emes, twtas aymaqqa da qatıstı. Täjikstan men Qırğızstannan keletin iri özenderdiñ suın Özbekstannan keyin su ayağındağı Qazaqstan da paydalanadı. Qazaqstannıñ oñtüstigindegi diqandardıñ şaruaşılığı da su resurstarına öte täueldi. Su jetpey qalsa, ekonomikalıq-äleumettik mäseleler tuındaydı.

Sovet zamanında Ortalıq Aziyada su mäselesin ortaq komissiya wzaq merzimge eseptep, şeşip, rettep otıratın. Qazir aymaqtağı su mäselesin retteu qısqa merzimge ğana josparlanadı. YAğni, su mäselesi taraptardı qanağattandıratınday kölemde şeşilmey keledi. Basqasın bılay qoyğanda, sovet zamanımen salıstırğanda qazir Täjikstan men Qırğızstannan keletin su kölemi tabiği türde de qısqarıp keledi. Sondıqtan bwl mäseleni şeşu üşin mıqtı sayasi erik-jiger kerek. Biraq biz aymaqtan sonday deñgeydegi sayasi erik-jigerdi bayqap otırğan joqpız.

​Azattıq: - Özbekstan prezidenti qızmetin uaqıtşa atqaruşı bolıp bekitilgennen keyin Şavkat Mirziyaev eldiñ sırtqı sayasatta Ortalıq Aziya elderimen qatınasına basa män beretinin jariyaladı. Mwnı Özbekstannıñ jaña wstanımı dep aytuğa bola ma? Eger aytuğa boladı desek, bwl Ortalıq Aziyada birdeñeni özgerte me?

Sayasattanuşı Rasul Jwmalı.

​Rasul Jwmalı: - Ortalıq Aziyada halqı eñ köp jäne osı aymaqtağı elderdiñ barlığımen de şekaralasıp otırğannan keyin Özbekstannıñ sırtqı sayasatı, sırtqı ekonomikalıq sayasatı ärine, mañızdı. Karimovtıñ zamanında baylanıstar şektelip, Özbekstan twyıq, jabıq memleketke aynaldı. Özbekstan körşi elderine täueldilikten ayrıluğa wmtıldı. Mäselen, Özbekstan astıq twtınuda bwrın Qazaqstanğa täueldi bolatın. Alayda köp şığın jwmsap onı rettep aldı.

Bwğan deyin Özbekstannıñ twyıqtığı aymaqtıq ıntımaqtastıqqa nwqsan keltirip kelgenin eskergende Mirziyaevtiñ mälimdemelerine ümitpen qarauğa boladı. Sırtqı sayasatı, sırtqı ekonomikalıq sayasatı özgeretin bolsa, äleueti zor Özbekstanmen baylanıs oñdı ıntımaqtastıqtıñ bası bolmaq. Ökinişke qaray bwl äleuetin Özbekstan äzirge paydalanbay keledi.

Osı arada ayta ketuge tura keledi, Ortalıq Aziyadağı bes memlekettiñ özara sauda qatınası olardıñ sırtqı sauda baylanısınıñ bar bolğanı bes payızın qwraydı. Aymaqtağı barlıq elmen şektesetin Özbekstannıñ izolyaciyalıq sayasatı özgeretin bolsa, Taşkenttiñ özine de, aymaq elderine de tiimdi bolar edi. Biraq bwğan qanşalıqtı Şavkat Mirziyaevtiñ erik-jigeri jetedi, onı uaqıt körsetedi.

Azattıq: - Swhbat bergeniñizge raqmet.

Quanışbek QARI

Azattıqradiosı