«Ätpiştiñ» äñgimesi
kerey.kz
Iqılas Ojaywlı
I
Ana jolı üstel basında bir top jigit «Abay jolındağı» Qodar men Qamqa ölimine qatıstı birşama sözge kelip qaldıq. Sondağı Qwnanbay qoldanğan jazanı köbisi nadandıq pen eskilik qaldığı dep sanaydı eken.
- Adamnıñ erik-qalauı degen boladı, ol bügingi ata zañımızdıñ aq
parağına qara siyamen ädiptelip twrıp jazılğan, – dedi alğaş söz alğan jigitimiz. – Sonda qayın atası men kelini… – dedim de kilt toqtay qaldım, arğı jağın aytuğa auızım daualamay. – Joq, – dedi ol jwlıp alğanday, – Bäribir de adamnıñ işki qalauına eşkimniñ de aralasuına jol berilmeui kerek. Sol kezde sözge ekinşi oponomentim aralastı. –Nemene, adamdı mindetti türde öltiru kerek pe? Mwnan keyin bwlay eş jasamañdar dep jazalamay-aq ta jibere saluğa boladı ğoy, – dedi ülken danışpandıq oy tastap. – Päli, – dedim men, – bwl jazanı Qwnanbay auadan alıp otırğan joq qoy, ärisi Qasım, berisi Esim han men äz Täukege deyin jalğasıp kele jatqan dala zañı emes pe? Nekeli jarınıñ basınan attap bögdemen köñil jarastırğan kez kelgen kisiniñ mwnday qılığına tek ölim jazası berilgen. Ras, Qwnanbaydıñ bwlay isteuine (olardı bosata saluına) aqılı jetpey otırğan joq qoy, – dedim, daudı odan ärmen uşıqtırğım kelmey.
II
Bwl arada äsire «gumanist» bolıp alğan älgi jigitterdiñ jetesi jetpey otırğan mäselesi mınau: Qos qarınıñ (dälirek aytsaq zinaqordıñ) BWL QILĞAN ÄREKETTERİNİÑ MORAL'DIQ QWNINIÑ ÖLİMGE PAR EKENDİGİ. Mwnı büginde jeñil jüriske boy aldırğan kez kelgen pende balası osı qalıpta qabıldauı tiis (Meyli ol XVIII, ya XXI ğasır bolsın, adam ar-wyatınıñ qwnı zamanağa qatıstı ämända özgermek emes). Zina – adamnıñ ar mäselesi, al ardıñ materialdıq qwnı degen atımen bolmaq emes. Oqiğadan tüyetin oymaqtay ğana oy josınımız mınau: Zinaqorlıq künäsiniñ qwnın töleuge döñgelek dünieniñ eş baylığı jetpeytinin, bwl künädän tazarudıñ jalğız-aq jolı öz şıbın janıñdı qwrban etu ekendigin ruhani twrğıdan tüsinuiñ (Qazaqtıñ «ölimnen wyat küşti» tanımı osı oyımızğa analogiya bola aladı degen ümittemiz). Ägäräki deyik, keşegi Qasımdar twsındağı osı bir mizamdı (zañdı) bügingi qazaqqa qayıra bir qoldansa ne bolar edi?!
Sözsiz, sanımız kürt qwldırap, Qazaqiyada demografiyalıq tragediya bastaladı. Mına jer kempir-şaldar men jas balalardıñ ğana mekenine aynalıp, qañırap bos qalar edi. Söyte twra biz ar men wyat haqında aqıl soqqanda aldımızğa jan salmaymız.
Sirä, auızdıñ duası, (osı) söz ben istiñ säykes kelmegendiginen de ketetin bolsa kerek…
III
Jüsip-Balasağwnıñ «Qız-kelinşektiñ läzzatı – nekelesken tünderi, Er jigittiñ läzzatı – jau qayırğan künderi» degen öleñ joldarın oqıp otırıp pwşayman halge tüstim.
Sosın, bizdiñ läzzatimiz şınımen-aq auısıp ketken eken ğoy degen oyğa bekidim. Añdağan adamğa ER AZAMAT ÖZİNİÑ EÑ WLI LÄZZATİN ELİNİÑ QAMIN KÜYTTEUDEN ALADI EKEN ĞOY. Sirä (azamat üşin), wlı erlik pen wlı läzzat ta osı bolsa kerek. Osını oylağanda janarğa jas keledi. Keşegi qaharlı han Kene men Alaş arıstarınıñ beynesi köz aldıña tizbektelip twra qaladı.
EL men ERDİÑ esimi bir desek, bizdiñ osı romantik boluımızdıñ sırı ne?! Ötirikke meldektegen qazaq socimuınıñ siqı bolsa mınau.
Bir tañdanarlığı, sayasi korpus el müddesine qarsı üsti-üstine qabağat qatelikter jasap jatsa da, bizdiñ ziyalılarımızğa onıñ bes tiın da keregi joq. Olarğa Şıñğıshannıñ türki, ya bolmasa qazaq bolğandığı qızıq. Al aqındarımız qarasañız bir ayıqpas «ğaşıqtıq» dertine şaldıqqanday. Tañerteñ ğana bir ğazalın ine-jipten şığarsa, keş qaraya tağı bireuin tämamdap, «osı bir qızdıñ qılığı-ay» dep ölip otırğanı (Ata saqalı auızına bitkenderimizdiñ arzan sentimentalizm men jeldegen jigit şaqtıñ uaqıt beldeuinde qalıp qoyğandığı öz aldına jeke jük).
«Tatardı tırnasañ orıs şığadı» demekşi, osılardıñ «mahabbat lirikası» dep jazıp jürgenderine şın nazar qoysañız, tek köten buffonadası. Dälirek aytar bolsaq, «ätpiştiñ» äñgimesi ğana. Qwmarlıq qwrsauına tüsip, töñkerilip qalğan twtas tüsinigimizdi qayıra tiktep, MAHABBATTIÑ asqaq wğım ekendigin, ol Alla men adam arasındağı ekeuara ruhani swhbat ekendigin sau sanağa ornıqtıru birqadar jük bolğalı twr.
P.S Bwl jazbamız, alda taldanbaq Abaydıñ «Ğaşıqtıñ tili – tilsiz til» wğımınıñ şağın ğana añdatpası ekendigin oqırmanğa eskertu bolatın.
facebooktegi jazbasınan alındı
Pikir qaldıru