ءساۋىردىڭ 3-ءى كۇنى سانكت-پەتەربۋرگ مەتروسىندا بولعان تەراكتىدەن كەيىن رەسەيدىڭ وڭتۇستىگىندە پوليتسيانىڭ ەكى قىزمەتكەرىن اتىپ، ءولتىرىپ كەتتى. الگى شابۋىلدى «يسلام مەملەكەتى» ەكسترەميستىك ۇيىمى موينىنا الدى. جول-كولىك قىزمەتى ەكيپاجىنا جاسالعان قاستاندىقتان كەيىنگى العاشقى ساعاتتاردا سەگىز ادامعا حالىقارالىق ىزدەۋ جاريالاندى. ىزدەۋ اقپاراتتارىندا بەت-الپەتتەرى نەگىزىنەن ازيالىققا كەلەتىن ادامداردىڭ فوتوسى جاريالانىپ، ولاردىڭ ۇشەۋى قازاقستان تۋماسى دەپ حابارلانعان.

رەسەيلىك كەي باق-تار استراحانداعى شابۋىلدى بىلتىر جازدا باتىس قازاقستاندا ەكسترەميستەردىڭ قاۋىپسىزدىك قىزمەتتەرىنە جاساعان جۇرتتى شۋلاتقان شابۋىلىمەن بايلانىستىرعان ەدى. وزگەلەرى قاستاندىققا جەرگىلىكتى قازاق دياسپوراسى وكىلدەرىنىڭ قاتىسى بولۋى مۇمكىن دەپ مالىمدەگەن. مىسالى، ءساۋىردىڭ 4-ءى كۇنى «مير-24» تەلەراديوكومپانياسى «جاڭالىقتار» حابارىندا ىزدەۋ اقپاراتتارىن كورسەتكەننەن كەيىن جۇرگىزۋشى «استراحان ايماعىندا تۇراتىن حالىقتىڭ كوپ بولىگى – ورىستار، سانى جاعىنان ەكىنشى ورىندا – قازاقتار، ولار – حالىقتىڭ جالپى سانىنىڭ شامامەن 17 پايىزى» دەپ مالىمدەگەن بولاتىن.

ىلە-شالا قازاقستاندا تۋعان ءۇش ادامنىڭ شابۋىلعا قاتىسى راستالمادى. مىسالى، تىزىمگە ەنگىزىلگەن اتىراۋ وبلىسى تۋماسى الىبەك عيزاتوۆ شابۋىل جاسالعان ءساۋىردىڭ 4-ءى كۇنى اتىراۋ وبلىسىندا بولعان، ول وبلىستاعى كاسىپورىنداردىڭ بىرىندە جۇمىس ىستەيدى. ول ىزدەۋ اقپاراتتارىنان فوتوسىن كورىپ، جەرگىلىكتى پوليتسيا ۋچاسكەسىنە ءوزى بارعان.

سولتۇستىك كاۆكازدىڭ «كاۆپوليت» پورتالى ريا «نوۆوستي» اگەنتتىگىنە سىلتەمە جاساپ حابارلاۋىنشا، استراحان وبلىسىنىڭ تەرگەۋ كوميتەتىندەگى الدەبىر دەرەككوز «سەگىز كۇدىكتىنىڭ فوتوسى (كوبىنىڭ سىرت كەلبەتى ازيالىققا كەلەدى) – جالعان، سوندىقتان ونى ءباسپاسوز قاتەلەسىپ تاراتىپ جاتىر» دەپ ايتقان. استراحان وبلىسى تەرگەۋ كوميتەتى باسشىسىنىڭ اعا كومەكشىسى اندرەي حەگاي ازاتتىققا بەرگەن كوممەنتاريىندە ىقتيمال كۇدىكتىلەردىڭ ءبارىن بازا ارقىلى تەكسەرۋ – تەرگەۋ ورگاندارىنىڭ جۇمىس ەرەكشەلىگى دەيدى.

- كەي تۇلعالاردىڭ قىلمىسقا قاتىسى راستالدى، قالعاندارىنا قاتىستى تەكسەرۋ ءجۇرىپ جاتىر، – دەيدى اندرەي حەگاي.

ۇلتتىق ماسەلە

پوليتسيا قىزمەتكەرلەرى جول-كولىك وقيعاسىنا قاتىستى قۇجاتتار تولتىرۋ كەزىندە مەرت بولعان. ايماقتىڭ تەرگەۋ كوميتەتى دەرەگىنشە، مەملەكەتتىك اۆتوينسپەكتسيا قىزمەتكەرلەرىن الداپ قاقپانعا ءتۇسىرۋ ءۇشىن الگى اپاتتى ادەيى ۇيىمداستىرعان. پوليتسەيلەردى ولتىرگەن جەردەگى قىزمەت كولىگى سالونىنان استراحان وبلىسىنىڭ تۋماسى نۇربول ساسپانوۆتىڭ اتىنا جازىلعان قۇجاتتار تابىلعان. قۇقىق قورعاۋ ورگانى قىزمەتكەرلەرىنە جاسالعان شابۋىلدى استراحاندا تۇراتىن قازاق دياسپوراسىمەن بايلانىستىرۋعا وسى ايعاق سەبەپ بولۋى مۇمكىن. اۋەلى تاراعان باعىتتاماعا نۇربول ساپسانوۆ جاساعان ءارى ونىڭ جازاسىن وتەگەن قاراقشىلىق شابۋىلعا الدەبىر قاتىسى بار ازاماتتار ەنگەن بولاتىن. كەي ساراپشىلار قىلمىس ورنىنان قۇجاتتىڭ تابىلۋ فاكتىسىن تەررورشى-جانكەشتىلەردىڭ «قولتاڭبا» قالدىرۋ پراكتيكاسى دەپ تۇسىندىرەدى.

پوليتسيا ءبولىمىن كۇزەتىپ تۇرعان پوليتسەيلەر. ماسكەۋ وبلىسى، 17 تامىز 2016 جىل.

كۇدىكتىلەردىڭ جاسىرىنۋ نيەتى بولماعان – ءساۋىردىڭ 6-سى كۇنى ولار روسگۆارديا پوستتارىنىڭ بىرىنە شابۋىل جاسادى. اتىس كەزىندە ءۇش اسكەري قىزمەتشى جارالاندى. شابۋىلداعانداردىڭ ءبىرىنىڭ كوزى جويىلدى. ال قالا شەتىندەگى ونەركاسىپ ايماعىنا قاشىپ تىعىلعان قالعان قىلمىسكەرلەر قورشاۋعا الىنىپ، ولاردىڭ دا كوزى جويىلدى. شابۋىل جاساعاندار ورىمدەي جىگىتتەر بولىپ شىقتى. ىشىندەگى ەڭ ۇلكەنى نۇربول ساپسانوۆتىڭ جاسى 26-دا، ەرتەرەكتە ول قاراقشىلىق شابۋىل جاساعانى ءۇشىن سوتتالعان. رامزان كۋكۋلاەۆ – 20 جاستا، ول دا استراحان وبلىسىنىڭ تۋماسى. شەشەنستان تۋماسى رامزان سۋلتانمۋرادوۆ ءالى 18 جاسقا تولماعان ەكەن. داعىستاندا تۋعان يلياس ماگومەدوۆ 22 جاستا بولعان.

«رەسەي-24» تەلەارناسىنىڭ استراحان فيليالىندا جۇمىس ىستەگەن ليۋدميلا شناليەۆانىڭ ازاتتىققا ايتۋىنشا، تەررورلىق اكتىگە قازاق دياسپوراسى وكىلدەرىنىڭ قاتىسى تۋرالى بولجام ول ءۇشىن مۇلدە كۇتپەگەن جاڭالىق بولعان. ونىڭ سوزىنشە، استراحان وبلىسىندا تۇراتىن قازاق جاستارىنىڭ راديكالدانۋىنا ەشقانداي نەگىز جوق.

- قازاقتار – وزگە ۇلت وكىلدەرىمەن تاتۋ-ءتاتتى ءومىر سۇرگەن بەيبىت حالىق – دەيدى ول.

ليۋدميلا شناليەۆانىڭ سوزىنشە، ول «روسسيا-24» تەلەارناسىندا جۇمىس ىستەگەن كەزدە قازاق حالقى اراسىندا ءدىني ەكسترەميزم نەمەسە وشپەندىلىك فاكتىلەرىن كەزدەستىرمەگەن. ول الگى وقيعا استراحان قازاقتارىنا دەگەن جەككورىنىش تۋعىزۋى مۇمكىن دەپ قاۋىپتەنەدى.

ازاتتىققا استراحانداعى «جولداستىق» قازاق مادەني ورتالىعى باسشىلارىنىڭ ءبىرى عۇسپان ماحانبەت-اليەۆ تە «پوليتسەيلەرگە جاسالعان شابۋىلعا ءبىر قازاق جىگىتىنىڭ قاتىسى بولۋى جەرگىلىكتى قازاق جاستارى اراسىندا ەكسترەميستىك كوڭىل-كۇي كوپ تاراعان دەگەن ءسوز ەمەس» دەيدى.

- ءبىز كوشپەندى حالىقپىز. بىزدە دىنگە قاتىستى فاناتيزم جوق. مىنا وقيعا –توتەنشە جاعداي، – دەيدى ول.

جەرگىلىكتى تاريحشى ءارى يسلامتانۋشى اندرەي سىزرانوۆ ونىڭ پىكىرىمەن كەلىسپەيدى. ونىڭ ازاتتىققا ايتۋىنشا، قازاقتار كوشپەندى ءومىر سالتىنان كەتكەلى كوپ بولعان، ال دياسپورا جاستارى ءوز قۇرالپىلاستارى سياقتى ينتەرنەتتە كوپ وتىرادى، سوندىقتان راديكالدى اعىمداردىڭ ىقپالىنا ءتۇسىپ قالۋى مۇمكىن. بۇعان قوسا، سىزرانوۆ قازاق جىگىتتەرىنىڭ «كاۆكازدىق مەشىتتەرگە» بارىپ جۇرگەنىن كورگەنىن ايتادى. جاس جىگىتتەر ينتەرنەتتە پىكىر تالاستىرعاندا توزىمسىزدىك تانىتادى ءارى يسلامدى جالعىز ءدىن، قابىلداۋ مىندەتتەلگەن ءدىن دەپ اتايدى.

اندرەي سىزرانوۆتىڭ ايتۋىنشا، «شەتەلدەگى راديكال-ەكسترەميستىك قوزعالىستار مەن ۇيىمدار جۇرتتىڭ بىلىمسىزدىگىن، زاڭدى تىركەلگەن مۇسىلمان ۇيىمدارىنىڭ پروبلەمالارىن، ايماقتىق جانە مۋنيتسيپالدى بيلىك ورگاندارىنىڭ يسلامعا جەتكىلىكتى نازار اۋدارماۋىن ەپتى پايدالانىپ، مۇسىلمانداردىڭ اراسىندا ىرىتكى سالۋعا تىرىسادى».

استراحان وبلىسى مۇسىلماندار ءدىني باسقارماسى ازاتتىققا كوممەنتاري بەرۋدەن باس تارتتى.

يم جاھاندانىپ بارادى

استراحان وبلىسىنىڭ قازىرگى الەۋمەتتىك جاعدايى قيىن. سوۆەت وداعى كۇيرەگەننەن كەيىن سولتۇستىك كاۆكازدىڭ ەكونوميكاسى مەشەۋ اۋداندارىنان نيجنيايا ۆولگا ايماعىنا ىشكى ميگرانتتار اعىلا باستادى. شەشەنستانداعى ەكى سوعىستان كەيىن بوسقىندار كوبەيگەن.

قازىرگى اۋعانستاندى زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ جەتەكشى ساراپشىسى، نيجنەە پوۆولجە ساراپشىلارى كلۋبىنىڭ ۇيلەستىرۋشىسى اندرەي سەرەنكو ازاتتىققا «ۇلتارالىق قايشىلىقتار «يسلام مەملەكەتى» تەررورلىق ۇيىمى ءۇشىن پروبلەما سانالمايدى» دەيدى. ونىڭ سوزىنشە، «يسلام مەملەكەتى» (يم) تەررورلىق ۇيىمى يدەولوگياسى كەرىسىنشە ءوز قاتارىنا ءتۇرلى ۇلت وكىلدەرىن تارتۋدى كوزدەيدى.

- «يسلام مەملەكەتى» تەررورلىق ۇيىمى يدەولوگتارى قازىرگى جاعدايعا بەيىمدەلىپ كەلەدى: ەرتەرەكتە تەررورلىق ۇيىمداردىڭ تىرەگى ۇلت-ازاتتىق كۇرەس بولاتىن، قازىر يم-ءنىڭ ترانسۇلتتىق سيپاتى ايقىن بايقالادى. ۇيىمعا ادام ۇگىتتەيتىندەر قازىرگى زاماننىڭ ينتەرنەت سياقتى تەحنيكالىق قۇرالدارى مەن ادامعا پسيحولوگيالىق اسەر ەتۋدىڭ سوڭعى تاسىلدەرىن كوپ قولدانادى، – دەيدى اندرەي سەرەنكو.

كەزىندە تەررورشىلار باسىپ العان بەسلان قالاسىنىڭ مەكتەبى جانىنان ءوتىپ بارا جاتقان ادام. 13 ءساۋىر 2017 جىل.

ونىڭ سوزىنشە، تۇزاققا تۇسىرگىسى كەلەتىن ىقتيمال قۇربانىن تاڭداعان كەزدە ولار ادامداردىڭ السىزدىگىن ەپتى پايدالانادى. ونىڭ ايتۋىنشا، ەگەر الگى ادام قيىن جاعدايدا جۇرسە، ونىڭ سەنىمىنە كىرىپ، جاناشىرلىق تانىتادى، كەيدە ءتىپتى قارجىلاي كومەك كورسەتەدى.

ۇگىتكە ەرگەن نەمەسە وعان كونۋگە بەيىل ادامنىڭ پورترەتىن اندرەي سەرەنكو «بۇل – ادەتتە 25-تەن اسپاعان جاس جىگىت، ال 30-دار شاماسىنداعى ادامدار سيرەك كەزدەسەدى» دەپ سيپاتتايدى.

ساراپشىنىڭ ازاتتىققا ايتۋىنشا، ايماق ەكونوميكاسىنداعى قيىن جاعداي «يسلام مەملەكەتى» ۇيىمى قاتارىنا قوسىلۋعا يتەرمەلەيدى.

- جاستار ءجونى ءتۇزۋ جۇمىس تابا المايدى، وزدەرىن تۇلعالىق تۇرعىدان تانىتا المايدى. ولار ەلدى كوررۋپتسيا جايلاعانىن، سوتتار ادىلەتسىز شەشىم شىعاراتىنىن جانە بۇل ومىردە بۇكىل ورىن «ساتىلىپ قويعانىن»، ولارعا كەلەشەكتە ورىن جوق ەكەنىن كورىپ وتىر. ۇيىم ۇگىتشىلەرى ءدال وسىعان سۇيەنەدى، ولار يم ۇيىمى جاڭا، جۇرتتىڭ ءبارى تەڭ قۇقىلى، ادىلەتتى قوعام قۇرىپ جاتىر دەپ ۇگىتتەيدى، سوندىقتان وسى پاستورالدى كارتينا (قوي ۇستىندە بوزتورعاي جۇمىرتقالايتىن زامان دەپ سيپاتتاۋ) كەيدە يم-ءنىڭ زۇلىمدىقتارىن كولەگەيلەپ كەتەدى. ەرەسەك ادامنىڭ كۇندەلىكتى تۇرمىستاعى قيىندىقتار مەن الەۋمەتتىك پروبلەمالارعا دەگەن الدەبىر يممۋنيتەتى بولادى، ال جاس جىگىت البىرتتىقپەن شەكتەن شىققان ارەكەتتەرگە بەيىم كەلەدى، – دەيدى ول.

استراحان مەرى سايلاۋىنان كەيىن بولعان قارسىلىق اكتسياسى. 14 ءساۋىر 2012 جىل.

اندرەي سەرەنكونىڭ ايتۋىنشا، يم تەررورلىق ۇيىمىنىڭ جاقتاستارى 2016 جىلدان بەرى رەسەي تۇرمەلەرىندەگى جۇمىسىن كۇشەيتكەن. ونىڭ دەرەگىنشە، كامەرالاستارىن ۆاححابيزم پرينتسيپتەرىن ۇستانۋ قاجەت دەگەن ويعا يلاندىرۋعا تىرىسىپ، ۇگىتتەيتىن تۇتقىندار ءار كولونيادا بار.

شابۋىلداعانداردىڭ باسشىسى ءارى ولاردىڭ ىشىندەگى جالعىز سوتتالعان ادام بولعان نۇربول ساپسانوۆ تۇرمەدە جازاسىن وتەگەن كەزدە راديكال ۇيىمنىڭ ىقپالىنا تۇسكەن سياقتى. استراحان وبلىسى تەرگەۋ كوميتەتى ازاتتىق ساۋالىنا بۇل اقپاراتتىڭ قازىر تەكسەرىلىپ جاتقانىن حابارلادى.

استراحان وبلىسى سولتۇستىگىندە – ۆولگوگراد وبلىسىمەن، باتىسىندا كالمىكيامەن، شىعىسىندا قازاقستانمەن شەكتەسەدى، ال وڭتۇستىك بولىگى كاسپي تەڭىزىنە ۇلاسادى. ەرتەرەكتە استراحان وبلىسى تەرريتورياسىندا استراحان حاندىعى مەن نوعاي ورداسى بولعان. 1801 جىلى ءبىرىنشى پاۆەل يمپەراتوردىڭ جارلىعىمەن رەسەيدەگى العاشقى اۆتونوميانىڭ ءپروتوتيپى – بوكەي نەمەسە ىشكى قازاق ورداسى قۇرىلعان. العاشقى قازاق مەدرەسەلەرى مەن مەكتەپتەرى ، قارجى ينستيتۋتتارى مەن اۋرۋحانالارىنىڭ بوكەي ورداسىندا قۇرىلعانى بەلگىلى.                                                                                                                                                                                                                                     ازات ەۋروپا / ازاتتىق راديوسى