QIZILBASQA ÖTE ALMAY QALĞAN “ORALMANDAR”
Olar – meniñ ata-babalarım edi.
Tama, alşın, taraqtıdan qwralğan, kileñ ığay men sığay, keñes ükimetimen kelispeymiz, orıstıñ mizamına kirmeymiz degen 300-400 tütin.., kezinde Abılaydıñ özi qasietti Arqa jerine qonıstandırğan tekti äuletter, qaraqşını qaqıratıp jiberetin qorğauıl jigit-jeleñi bar, kez-kelgen körşi eldiñ han-swltanına tike kiretin bi-töbesi bar, mıñğırğan mal, jük-jük altın-kümis qorı bar baquattı top Qızılbas-Iranğa bet tüzegen eken.
Bwl toptıñ üdere köşkeninen zäre-qwtı qalmağan keñes ükimeti jergilikti Qazaq komissariatına arnayı tapsırma berip, aua köşken Arqa qazaqtarın aldarqatu üşin jeri şüygin, auası saf Merke jerine otırıqşı etuge barın salıptı.
Aqsaqalın jerge qaratpaytın, aq anasınıñ aq süti jolında janın pida etetin kileñ marğasqa jigitter bastağan qalıñ köşti kün-tün dep toqtamay, jeteginde birneşe atı bar şağın toppen, Betpaqtıñ qws wşpas şölin basıp ötkende, komissar Oraz Jandosov quıp jetken eken. Jetken bette, ädettegi qızıl keñes, ügit-nasihatpen qalıñ jwrtqa toqtau bolğan ükimet adamdarı köşti ayaldatıp, birneşe kün qoñsı bolğan. Sol jolı.., sol kezdesude köşken elge basşı bolğan Qordaş atam (nebarı 28 jasta) belgisiz jağdayda döñbekşip jatıp, baqilıq bolğan. Bet alğan jwrttı toqtatu üşin basalqa biine ne basqosşı batırına u beru degen jımısqı sayasat…
Jolbasşı wlı oñ bosağasında aq kebinge oranıp jatsa, dağdarğan el ne isteydi? Añırap, tüye şögeredi. Bozdap jürip, bağıtınan aljasadı…
Qordaş atam köz jwmğan soñ, tekti jibimizdi üzbeymiz degen tilekpen babalarım ekinşi wl – Jaqanğa ämeñgerlikpen äjem Bälkendi qosadı. Sol Jaqan atamnan qazaq-qırğızdıñ mädenietin tel emgen, belgili kompozitor, önertanuşı İliya Jaqanov, qazaqtıñ Gülfayruz Ismailovadan keyingi düniya tanığan suretşi qızı Zeynep Tüsipova tudı.
1927-29 jıldarda köbe bwzğan sol köş qasietti Jambıl topırağınıñ Betpaqpen astasqan twsında kilt üzildi. Biz Qızılbas-Iranda emes, kieli Äulieata topırağında düniege keldik…
Nağaşı jwrtımda Qordaş, Jaqan, Jaqıp degen üş wl, Bapan degen bir qız bolğan. Bapan apamızdıñ küyeui Toqta degen militsanı qazaq-özbek jaqsı biletin. Toqta jezdemizdiñ twqımı Sarağaştağı Alay bazarğa ielik etken, özbek ağayındar tik twrıp qwrmetteytin ülken äulet. Wlı jüzdiñ işindegi Qañlısı.
“Qızıl ükimetke qauip töndirgen, köşuşi jwrt, Arqa qazaqtarına eşqaşan memlekettik qızmet berilmesin” degen jasırın bwyrıq äli künge küşin joymay keledi. Qasietti Äulieata jeriniñ Sarısu topırağı Qazaq qoğamına tolassız qazına berdi. Qazaqtıñ memlekettiligine tüuu Abılaydıñ zamanınan beri tanbay üles qosıp keledi. Eki ortada qanşa mwñlıqtarımızdı wstap äketti, qwrbanğa şaldı…
Aqın Ğalım Jaylıbay ağam kezdesken sayın aytatını bar, «Äy, seniñ atalarıñ bizdiñ Sarısu degen mörimizdi alıp ketken» dep. Sol kezdiñ qazaqtarı netken tekti edi deseñizşi?! “Senderden jetken habardıñ rastığına senimdi boluımız kerek!” dep, Arqa boyındağı Arğındar özderiniñ mörin köşken jwrttıñ tuına baylağan. Ol köştiñ öne boyında kimder bolmadı? Abılaydıñ qolınan tu alğan batırlardıñ, Han ordasın qarauıldap, Abılay hannıñ oqqağarları bolğan jekebatırlardıñ twqımdarı, Qarnaqtağı äygili dini medreseniñ bilimin tauısqan ilimdar moldalar, Alaştıñ asıl wldarımen tikeley baylanısıp, Wlttıq memleketti qarjılandırğan bay-bağlandar.., Qwday-au, moynıña bwrşaq baylasañ, Täñiriñ bere salmaytın kileñ tekti-töre, asıl süyekter edi ğoy!..
Kieli Sarısu topırağınan kimder şıqtı?
Qorqıttıñ jalğız joqtauşısı, qobızşı-abız Iqılas Dükenwlı, Qajımwqandı qarjılandırğan öz atam Eskendir molda, soğıs kezinde sämölöt jasatqan şirigen bay Qwrmanseyit qariya, balası basın bäygege tikken, keñes zamanında qazaqılığı üşin qudalauğa wşırağan, “Bwl twqımmen jaqın bolğandar şettetilsin!” degen kleymosı bar twqımnıñ basşısı, däuletti bay Qwlmırza Erseyit, Bilik salasında qazaqtıñ üni basım bolu üşin bükil ğwmırın arnağan qoğam qayratkeri Aytbay Nazarbekov, qoğam qayratkeri, jazuşı Adambaev, jarq etken jarıq jwldız, qazaq poeziyasınıñ twmşa balası Artığali, Kolbinge “ket!” dep Ortalıq komitettiñ s'ezinde tike aytqan jazuşı, diplomat Beybit Qoyşıbaev, Täuelsizdiktiñ tañında sırttağı qazaqqa ıstıq qwşağın aşqan, eldiñ äni “Altaydıñ ar jağınan kelgen Aru”-dıñ avtorı Tınışbay Rahimov, Qazaq kinosınıñ pasportı Asnäli Äşimov, Qazaq SSR-nen şıqqan twñğış himik akademik Qosılğan Küzembaev, qazaqtan şıqqan twñğış argonist Ğabit Nesipbaevtiñ äkesi akademik Töken Nesipbaev. Klassik jazuşı Pernebay Düysenbin. Estet-jazuşı, atabel jurnalist Qali Särsenbay. Qazaq ädebietiniñ jaña tınısın aşqan jaña buınnıñ jarqın ökili, aqın Maraltay Rayımbekwlı, bokstan asa auır salmaqtağı Europa çempionı Serik Ömirbekov, Qazaqtan şıqqan taekvondodan twñğış älem çempionı Mwstafa Öztüriktiñ töl şäkirti, taekvondodan twñğış qazaqstandıq älem çempionı Qayrat Qırğızbaev, Qırğız-Qazaqtıñ qwrmetti azamatı, kompozitor İliya Jaqanov, La-Skalada twñğış ret än salğan opera änşisi, tarihi twlğa, korifey Amangeldi Sembin, wlttıñ joğın joqtap jürgen ğalım, sayasatker Berik Äbdiğali, Mäskeudiñ törin bermeytin Jarqın Öteşova jäne onıñ mıqtı matematik inileri, Qazaq äniniñ boztorğayları – äygili Säule Janpeyisova, Aygül Maqaşeva, Ardaq Isataeva, Amerikadağı bokser Beybit Şümenov, Almatınıñ är trubasın jatqa biletin bıvşiy zam.akim häm deputat Serik Seydumanov, kino salasınıñ jarıq jwldızdarı – Dulığa Aqmolda, Erjan Tüsipov. Şertpe küydiñ şeberi, qobızşı Sayan Aqmolda. Almatı men Astanadağı tarihi qwrlıstardıñ arhitektorları Qanatbek Amanjolov jäne basqa da qwrlısşılar. “Boy bez pravildiñ” tegeurindi jauıngerleri (attarın aytuğa rwqsat joq). Jas ğalım, belgili jurnalist Däuren Dariyabek. Auılşaruaşılığı salasınıñ jas ğalımı Birjan Swltanwlı.., basqa da atı atalmağan bay wrıqtardı berdi. Äli de beredi, in şaa Alla!
…
Keñes düniesinen qudalau körip kelgen bir buın, ürkerdey bop köşken bir jwrt osını berdi, Qazaq millätine. In şaa Alla, äli de beredi!
Qazaqstannıñ qojası – Qazaq degenge seneyikşi! Dünie aynaladı, twqım köbeyedi. Wlttı wlttıñ wldarı qorğaydı, saqtap qaladı.
Köbeyeyik, Qazaq!
Qoja ekenimizdi bilip qana qoymay, bildirip te twrayıq!!!
Pikir qaldıru