Жүгіртпелер
 |  | 

Тарих

“Шығыс Түркістан мәселесін” қытайға оң шешіп берген саясаткері Жаң Жыжұң (张治中).

<span>kerey.kz</span>kerey.kz
 |  Jan 22, 2018

Цин үкіметі құлап ұлтшыл-демократ қытайдың бірінші респубиликасы орнаған соң Цин құрамында дипломат немесе Цин-нің ұлттық қауіпсіздік комитетінде жұмыс жасаған кадрлары жаңа қытай респубиликасының өкілетті елшісі немесе сыртқы істер миністірі болып шыға келді. Арасында Гомендаң (国民党) үкіметінің ұлттық қауіпсіздік пен ішкі-сыртқы барлау саласында жұмыс істегендері де бар. Сыртқы Қалқа үкімет құрып тәуелсіздігін иығылан (жария) еткен соң және орталық азияда жаңа одақтас респубиликалар пайда болған соң барлық стратегиялық назар Қазақтарға ауғаны тариxи шындық еді. Бұны 1912-1922 жж арасындағы Қазақтарға ұстанған саясатынан аңғару қиын емес. Осы он жылдағы қытайдың қазақтар туралы ұстанымы бірқанша диссертацсиялық ғылми тақырыпқа жүк болары анық. Жалпы бірінші қытай респубиликасы кезінде Нан Кинде (南京) Сун Ятсеннің (孙中山) жеке қабылдауында болған алғашқы Қазақтар соңыра бірбөлім оқушыларды әскери офицсерлер гимназиясына қабылдауынан тартып Гомендаң (国民党) үкіметінің Шердиман Оспанұлы, Қамза Шөмішбайұлы, Дәлелқан Жанымқанұлы, Қадуан Мамырбекқызы т.б қазақ депудаттары мен ұлт делагаттарын қабылдауына дейінгі 40 жылды біз тым ашып айта алмай жүрміз. Ақтардың Алтай, Құлжа, Үрімжі-Шонжыдағы бүлігі, Алаш Орда өкілдерінің Шәуешектегі кіші құрылтайы, Орталық азиядағы ұлттық респубиликалардың құрылуы тағысын тағы тариxи даталарда қытай сыртқы істер миністірлігі мен ұлттық қауіпсіздік комитеті Қазақтар туралы “құпия мәлімдемені” орталық үкіметке қарша боратқан-ды. Бұның шет жағасын Яң Зыңшинның “қателіктің орнын толтыру үйінде жазылған шығармалары” мен жеке естелік “бугожай” жазбаларынан таба аласыз. Қазақтың ақтармен, Алашпен, орталық азиядағы респубиликаларымен бірігіп территория мәселесін қузауынан қалай алаңдағанын оның аузынан біле аласыз. Жалпы бірінші қытай респубиликасының сыртқы саясатының соңы өте сәтсіз болды деуге болады. Бірақ Шығыс Түркістан мәселесінде xалықара мен Совет одағының саяси пиғылын ұтымды пайдаланып өз пайдасына шешіп алды. Ал, дайын асқа тік қасық болған коммунист қытайлар (共产党) ұлтшыл қытайдың сыртқы саясаттағы жолы мен шылауынан 1972-ші жылға дейін шыға алмады. Коммунист қытайлар құрамында әлемдік геосаясатты жақсы білетін оқыған саясаткер немесе дипломат аз болғандықтан Формозға (台湾) қашпай құралын тапсырып бағынған көптеген мамандарды өлтірмей қайта маңызды жұмыстарға қоюға мәжбүр болды. Солардың бірі- Қытайдың бас ауруы “Шығыс Түркістан мәселесін” қытайға оң шешіп берген саясаткері Жаң Жыжұң (张治中).

Қытайдың ұлттық респубилика дәуіріндегі сыртқы саясаты мен ұлттық қауіпсіздік комитетінің Қазақтар туралы тариxи мәліметі қытай қазақтары туралы тың деректерді әлі де болса ашпай бұғып сақтап отыр. Алда-жалда ол ақиқаттар ашылып жатса қытай қазақтарының мәдени, саяси һәм әлеуметтік мәселелері туралы тың деректер шығатыны анық. Және бұны Гомендаң-Совет қатынастарының Қазақтарға ықпалы деп айырым зерттеуге де әбден болады. Айтпақшы, ұмытып барамын Гомендаң (国民党) үкіметі кезінде ҰҚК-да істеген қытайлардың көбі атылды, Үрімжіде Оспанмен қатар тұрып атылғандары да бар. Ал, кейбірі коммунист қытайдың (共产党) ҰҚК құрамында қайтадан жұмыс атқарды. Олар кейін 1954-58 жж, 1960-62 жж, 1966-76 жылдары неше мың Қазақтың атылып кетуіне, тұтқындалуына, маңызды жұмыстан қағылуына үлкен кесірі тиді. Бұны алда кеңейтіп жазамын…


Eldeç Orda 26733848_1006720156158238_113701663117975958_n22489934_1006720366158217_5091629545186577428_n26229762_1006720286158225_2040495128477309322_n26733527_1006720292824891_2287120779494645202_n26805266_1006720246158229_4768449161584674535_n26814595_1006720322824888_5450790259364471825_n26814750_1006720186158235_2408446684712476231_n26815355_1006720296158224_8602240570905370640_n26904708_1006720339491553_4304685692589766924_n26908111_1006720289491558_9203969746515798087_n26992237_1006720272824893_6269650746977196704_n 22489934_1006720366158217_5091629545186577428_n 26229762_1006720286158225_2040495128477309322_n 26733527_1006720292824891_2287120779494645202_n 26733848_1006720156158238_113701663117975958_n 26805266_1006720246158229_4768449161584674535_n 26814595_1006720322824888_5450790259364471825_n 26814750_1006720186158235_2408446684712476231_n 26814810_1006720342824886_2763994944960323195_n 26815355_1006720296158224_8602240570905370640_n 26904708_1006720339491553_4304685692589766924_n 26908111_1006720289491558_9203969746515798087_n
27067143_1006720306158223_1100610150503153670_n

Kerey.kz

Related Articles

  • Христиан миссионерлерінің құмдағы іздері

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz

    Орыны: Қашқар қ-сы; Жылы: 1933 ж; Аты-жөні: Қабыл Ахонд; Діні: христиан; Түсініктеме: Бұл жігіттің кейінгі есімі Қабыл Ахонд, христиан дінін қабылдаған алғашқы ұйғыр. Кейін діни сеніміне байланысты өлтірілген. Сурет еуропадағы миссионерлік музей архивінде сақтаулы. Аталған музейде жүздеген христиан ұйғыр өкілдерінің суреті сақталған. 1930 жылдары христиан ұйғырларына тұрғылықты мұсылмандар мен әкімшілік билік тарапынан қысым көрсетіле бастаған соң бір бөлімі миссионерлерге ілесіп еуропа елдеріне “һижраға” кетті. Алқисса Христиан әлемінің Қашқарияға баса мән беруі әсіресе Яқұп Бек мемлекеті кезеңінде жаңа мүмкіндіктерді қолға келтірді. 1860-70 жж. Қашқарияның Цин империясына байланысты көңіл күйін жақсы пайдаланған Христиан әлемі Үндістан мен Тибет арқылы Қашқарияға мәдени ықпалын жүргізе бастады. Олардың мақсаты бұл аймақты Ресей империясынан бұрын өз ықпалына

  • Айтпай кетті демеңіз… (Тибет архиві туралы)

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz

    Алтайдан ауған ел туралы тарихи жазбаларда оқтын-оқтын айтылғаны болмаса исі қазақ жұртына Тибет туралы түсінік әлі күнге дейін беймәлім. Әсіресе Тибет жазба деректерінде күллі түркі баласының тарихы туралы тың деректердің көмулі жатқанын тіптен біле бермейміз. Тибет- тарихи деректің ең көп сақталған аймағы саналады. Мәдени, әдеби, рухани және тарихи түрлі деректердің ықылым заманнан бері жақсы сақталуымен сырт әлемді өзіне баурап кеген Тибет жұртына 19 ғасырдан бастап Батыс экспедициясы баса назар аударып кешенді зерттеулер жасады. Соның негізінде Тибеттегі кейбір салалық байырғы деректер Батысқа көшірілді. Есесіне Тибеттану ғылымы қалыптасты. Жағырафиялық орналасуы тым ұзақ болғандықтан Тибеттану ғылымы қазақ жұртына қажеттілік тудырмады. Тибеттанумен негізінде алпауыт күштер айналысты. Олар тибет жұртын игеруді басқа қырынан бағалады. Тибетте

  • Демографиялық сараптама

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz

    1-ші сурет қазақтар; Демографиялық ахуал 1949-2020 жж. аралығын салыстырмалы көрсеткен. 1949 жылға дейін, атап айтқанда коммунистік қытай үкіметі орнағанға дейін Шынжаң өлкесінің солтүстік бөлігінде қазақтар, оңтүстік бөлігі Қашқарияда ұйғырлар басым санды ұстады. 1951-54 жылдары ұлттық межелеу кезінде орталық үкімет құрған комиссия сараптамасы бойынша ұлттық автономиялық территорияны анықтау мына екі бағытта жүргізілді. Олар: БІРІНШІ, ұлттық автономияны межелеу бойынша оның атауын тұрақтандыру. Осы бойынша үш атау ұсынылды: *ШЫғыс Түркістан автономиялық федерациялық респубиликасы; *Ұйғырстан автономиялық респубиликасы; *Шынжаң автономиялы респубиликасы. ЕКІНШІ, автономияның әкімшілік тұрпатын анықтау; Осы бойынша: *Федерециялық тұрпат; *Автономиялық облыс және окург тұрпат; *Аймақ және аудан дәрежелі автономиялық окург тұрпаты. Межелеу комиссиясы аталған екі бағытта сараптама нәтижесін қорытындылады. Комиссия қорытындысы бойынша Шынжаң өлкесінің

  • Бақсылар институты

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz

    Сараптама (оқысаңыз өкінбейсіз) Бірінші, ілкіде Түркі баласында арнайы қаған құзіреті үшін жұмыс істейтін көріпкел бақсылар институты болған. Аты бақсы болғанымен ханның қырық кісілік ақылшысы еді. Көріпкел бақсылар хан кеңесі кезінде алдағы қандайда бір саяси оқиға мен ситуацияны күні бұртын болжап, дөп басып талдап һәм сараптап бере алатын соны қабілеттің иесі-тін. Оларды саяси көріпкелдер деп атаса да болады. Хан екінші бір елді жеңу үшін білек күшінен бөлек көріпкел бақсылардың стратегиялық болжауына да жүгінетін. Қарсылас елдің көріпкел бақсылары да оңай емес әрине. Екінші, уақыт өте келе саяси көріпкел бақсылар түркілік болмыстағы стратегиялық мектеп қалыптастырды. Түркі бақсылары қытай, үнді, парсы, ұрым елдерін жаулап алуда маңызды рөл атқарды. Ол кездегі жаһандық жауласулар жер, су,

  • Шағын сараптама:Шыңжаң өлкелік үкіметі, шетелге оқушы жіберу жұмысы

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz

    Шағын сараптама 1934-35 жылы жаңа Шыңжаң өлкелік үкіметі құрылған соң шетелден оқу, шетелге оқушы жіберу жұмысы кешенді жүзеге асты. Соның негізінде өлкелік үкімет Совет Одағынан оқитын жас талапкерлерге конкурс жариялап арнайы үкіметтің оқу стипендиясын бөлді, нәтижесінде 1935-39 жылдары ұзын саны 300-ге тарта студент Совет Одағында білім алды. 1935 жылдары Шығыс Түркістандық студенттердің ең көп оқуға түскен білім ордасы- Ташкендегі САГУ еді, атап айтқанда Орталық Азия Мемлекеттік Университеті. Ташкеннен оқыған Шыңжаңдық студенттер Шығыс Түркістанның барлық аймақтарында түрлі қызметте жұмыс істеді, оларды кейін “Ташкентшілдер” деп те атады. 1939 жылдан кейін Мәскеу мен Шыңжаң өлкелік үкіметтің арасы дипломатиялық дағдарысқа ұшырады, соның кесірінен ресми Үрімжі Совет Одағы құрамындағы студент азаматтарды елге шақыртып алды. Білім

Пікір қалдыру

Электорнды поштаңыз сыртқа жарияланбайды. Белгі қойылған өрісті толтыру міндетті *

Аты-жөні *

Email *

Сайты

Kerey.kz/Керей.кз

Біз туралы:

Тел: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz тің бұрынғы нұсқасын http://old.kerey.kz тен оқи аласыздар!

KEREY.KZ

Сайт материалдарын пайдаланғанда дереккөзге сілтеме көрсету міндетті. Авторлар пікірі мен редакция көзқарасы сәйкес келе бермеуі мүмкін. Жарнама мен хабарландырулардың мазмұнына жарнама беруші жауапты.

Сайт санағы: