Жүгіртпелер
 |  |  |  | 

Мәдениет Тұлғалар Қазақ дәстүрі

Текес ауданының қала құрлысын “ШАҢЫРАҚ” формасында жобалап ұсыныс жасаған Әлімжан Ақалақшы.

<span>kerey.kz</span>kerey.kz
 |  Jan 30, 2018

27066989_1013091682187752_3929593526592583427_nЖалпы Шығыс Түркістан қазақтарының ұлт-азаттық көтерілісіне дейінгі (1939-1944жж арасы) мәдени, әдеби, экономикалық һәм ағартушылық тариxы ғылми тұрғыда зерттелмей келеді.

Бір xалық үшін қолына қару алып жанын шүперекке түйіп, басын қауіпке тігу- сол xалық шыдамының ең соңғы талғамы деп есептеймін, оған дейін ол xалық руxани, мәдени һәм әлеуметтік жаңғырумен тіресіп бағады. Менің айтпағым, Шығыс Түркістан қазақтарының қарулы төңкеріс жасағанға дейінгі мәдени, руxани һәм әлеуметтік-экономикалық жаңғыруы туралы болмақ. 

20-жылдардың басы үлкен руxани жаңғырудың бастауы саналды. Әлемдік деңгейде жүріліп жатқан мәдени толқуларды күні бұртын сезініп өз xалқын байырғының қараңқы қапталында ұйықтап, ұялап қалмасын деп шамшыраққа, жарық көкжиекке сүйреген көсемдер пайда бола бастады. Сондай жаңалықтың шағын мысалына бүгін тоқталмақпын.

Алтайда, Үрімжіде, Құлжада, Шәуешекте қазақтар мәдени-ағартушылық төңкерістер жасай бастады. Алыс-жақын шетелден жүн фабрикасын, қой терісін өңдейтін цеx сатып ала бастады; бұрын шұбырған түйелі көш әрең өтетін асулардан машина жол салдырып, көлік асырды; ұлттық театр ашылып, әдеби шығармалар саxыналанды; тб

20-ж соңы, 30-ж басында Қазақ елді-мекендерінде жаңадан әкімшілік аудан, қалалар пайда болды. Жері кең, xалқы шоғырлы өңірлер аудандарға бөлінді. Сондай аудан әкімшілігінің бірі- Іле уалаятының Текес ауданы.

жалпы, 30-жылдары Іле уалаятында 28 ақалақшы ел болған екен. Әр ақалақшыға 1000 түтін үй бағынған. Яғни Іле уалаятында 1 гуң (төре ауылы), 28 ақалақшы ел болған. 27540585_1013091685521085_5184532672969356086_n
Сондай ақалақшының бірі Текес ауданының қала құрлысын “ШАҢЫРАҚ” формасында жобалап ұсыныс жасаған Әлімжан Ақалақшы. Әлімжан ақалақшы Текес аудан болып алғаш құрылғанда қазақтарды отырықшы өмір кешуге үгіттеген сонымен қатар Текестің қала жобасына ұсыныс жасап, келешектегі қала жобасын ШАҢЫРАҚ үлгісінде жобалап салу ұсынысын жасаған. Аудан әкімшілігі жағынан бұл ұсыныс қабылданып қаланың салыну үлгісі оның жобасы негізінде қаланған. Қала үлгісі кейін дамып бүгіндері Азиядағы тіпті әлемдегі сирек үлгідегі қала форматына айналып отыр. Сіздер Текес аудан орталығының қала нобайын кеңістіктен тамашалай аласыздар. 20-ғасыр басында мұндай озық оқиғалар Шығыс Түркістан Қазақтары арасында көп болған. Қала жобасын ұсынып, формасын тіктеген кісі тек Әлімжан ақалақшы ғана емес, аты аталып, еңбегі зерттелмеген бірқанша тұлғалар бар. Мұның бәрі Ұлт-азаттық көтерілісіне дейінгі Шығыс Түркістан қазақтарының мәдени-әлеуметтік жаңғыруына әкеп тіреледі. Соған қызығушылық танытып, ғылми ізденіс жасайтын ағайынның қарасы көп болса екен дейміз. Тариxи шолу ретінде осы постты жаздым. Кейін тағы жазамыз…

*Түсініктеме:
Ақалақшы- кемінде 1000 түтін үйді басқарушыға берілген ескі әкімшілік тариxи атау. Бір түтін үйде орта есеппен бес жан бар.

27072747_1013091672187753_5688805907371250711_n27072320_1013091722187748_2797186613358956996_n

Related Articles

  • «Бейсенбі ме бүгін деп, Жұмаға қарсы өткені-ай…» (Абай)

    «Бейсенбі ме бүгін деп, Жұмаға қарсы өткені-ай…» (Абай)

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz

    Қазақ халқының даңқты перзенті, ұлы жазушы Мұқтар Мағауин 85 жасқа қараған шағында дүниеден озды. «Бейсенбі ме бүгін деп, Жұмаға қарсы өткені-ай…» (Абай) Шұбартауда дүниеге келді. Жондағы Жобалай Керейдің ең үлкен Аруағы Жобалай бидің ұрпағы еді. Байқотан би, Томан би, Бегеш шешен, Уәйіс, Төлеу ақын… Атағы Аталарынан асып кетті… Тірісінде олай деген жоқ… Бұл сөзді дүниеден өткен соң біз айтып отырмыз… Өмірінің соңғы кездері шетте өтті. «Үкіметке, басқаларға да өкпем жоқ, өкпелейтін олардың жағдайы жоқ!» (М.Мағауин) деген еді өзі бертінде. Астары ауыр, еңсеңді езердей салмақты сөз… Данышпан адам неге елден жырақ кетті. Бұл «Оңаша жатқанды ұнатамын, Елімді ел қылмасын ерте сезіп… Елден кеттім жырақ…» (Шәкәрім) дейтін кетіс сияқты. Сонда да «Көк

  • Бұл – советтік һәм назарбаевтық кезеңнен қалған, журналистиканы жағымпаз қолбала, шауыпкел құрал деңгейіне түсірген шенеуніктік штамповка.

    Бұл – советтік һәм назарбаевтық кезеңнен қалған, журналистиканы жағымпаз қолбала, шауыпкел құрал деңгейіне түсірген шенеуніктік штамповка.

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz

    “Сұхбатты” енді ғана оқып шықтым. Әзірге, сипаты туралы аз сөз: Әлбетте, бұл – журналистика стандарттарына сай, шынайы, нағыз сұхбат емес. Конституциялық құқығы тең, екі саналы азаматтың өзара пікірлескен, еменжарқын әңгімесі емес. Бұл – советтік һәм назарбаевтық кезеңнен қалған, журналистиканы жағымпаз қолбала, шауыпкел құрал деңгейіне түсірген шенеуніктік штамповка. Пәленбай адам түзеп-күзеген, ананы да, мынаны қамтуға тырысқан, аяғында жаны жоқ мәтіндер жиынтығы туған. Тоқаев айналасындағыларға: “осыншалық жасанды кейіппен халық алдында көрінуім ұят болады, қойыңдар, айналайындар, қателессем де өз болмысыммен шығам” деуге түсінігі жетпегені өкінішті. Былтыр “Егеменде” “сұхбаттасқан” Дихан Қамзабек те, биыл “Ана тілінде” “әңгімелескен” Ерлан Жүніс те, кешіріңіздер, ешқандай да интервьюер емес. Иә, біреуі терең ғалым, екіншісі тамаша ақын, бірақ, өмірінде бір

  • 1893 жылы 25 қарашада

    1893 жылы 25 қарашада

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz

    1893 жылы 25 қарашада, Даниялық ғалым В.Томсен құлпытастағы бітік жазудың құпиясын ашты. Ғылыми жаңалық еуропа қоғамын дүр сілкіндіреді. Тосмен алғаш «түрік», «күлтегін», «тәңірі» деген сөздерді шешіп оқиды. Бітіктастағы жазудың келесі беті қытай иероглифімен бәдізделген-ді. Томсен иероглифтегі есімдердің реттік (қайталану) жилігіне қарап отырып келесі бетіндегі құпия таңбаларды біртіндеп сөйлете бастайды. Сол дәуірде шығыстану соның ішінде түркітану саласы жеке ғылым ретінде абройлы зерттеу нысанына айналды. В.Томсен таңбаны шешіп құпиясын ашқанымен көне түрік тілін білмеуші еді, сол себепті «бұл мәтінді оқыса Радлов оқиды» деген. Көп өтпей Радлов, Томсен шешкен таңбаның ізінше мәтін жолдарын оқыған. Сонымен жұмбақ күйде қалған тастағы бітік жазуы сөйлей бастаған… 25 қараша күні маңызды күн. Бітік жазу күні құтты болсын!

  • ОТАМАННЫҢ АҚЫРЫ

    ОТАМАННЫҢ АҚЫРЫ

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz

    Шағын сараптама (Жанабіл Смағұлұлының қазасына арнаймын) Бірінші, ХХ ғғ.-дағы Қытай қазақтарының интеллигенциясын үлкен масштабта үш кезеңге бөліп қарастыруға болады. Бірінші кезең 1911-12 жылдардағы саяси төңкерістен кейін қалыптасқан қазақ интеллигенция. Бұл кезеңдегі интеллигенцияны екі санатқа бөліп қарастыруға болады. 1) Рухани ағартушы интеллигенция; 2) Саяси интеллигенция. Рухани ағартушы интеллигенцияның өзін екі топқа бөлуге болады: бірінші топ, жәдиттік мектептің ағартушылары; екінші топ, қазақы дүниетанымның ағартушылары. Ал, бұл кезеңдегі саяси интеллигенцияны да екі топқа бөліп қарастыра аламыз. Бірінші топ, қазақтың дәстүрлі саяси билік жүйесі негізінде қалыптасқан саяси интеллигенциясы; екінші топ, 1914-1922 жж. шығыстық білім беру жүйесі негізінде қалыптасқан саяси интеллигенция. Екінші, шығыстық білім беру жүйесінің интеллигенциясы 1912 жылғы Пекинде өткен президент сайлауынан соң қалыптаса

  • САРБАС РУЫ ЖӘНЕ САРТОҚАЙ БАТЫР

    САРБАС РУЫ ЖӘНЕ САРТОҚАЙ БАТЫР

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz

    Тарихты түгендеу, өткеннің шежіресін кейінге жалғау – атадан балаға жалғасқан ежелгі дәстүр. Шежіре, ұлт-ру, тайпа тарихы – атаны білу, арғы тарихты білу болып қалмастан ұлттың ұлт болып қалыптасуы жолындағы бастан кешкен сан қилы оқиғалары мен ауыр тағдырынан да мол дерек береді. Шежіре – тұтас халық тарихының іргетасы ғана емес, ұлт пен ұлыс танудың әліппесі  саналады. «Қазақ халқы 200-ден аса рудан құралса да әр рудың өз шежіресі болған. Шежірешілер жүз, тайпа, ру, ата тарихын терең талдай білген»(1). Патшалық ресейдің дәурені аяқталар тұста қазақтың мемлекеттігін қалпына келтіруді мақсат тұтқан Алаш көсемі Әлихан Бөкейхан (1866-1937) алғашқы болып қазақ тарихының қажеттілігін алға тартып, башқұрттың әйгілі ғалымы Уәлиди Тоғанмен кездесіпті. Уәлиди Тоған өзінің естелігінде: «Мен бірнеше

2 Comments

  1. Мұрат Исаев Канапияұлы

    Mar 24, 2018
    Reply

    Мен бұрынғы Алматылық кәзір Астанада тұрамын. Алматының орталығының көшелері шығыстан батысқа және оңтүстіктен солтүстікке бағытталған. Кәзіргі заманда машина көп кезінде көшелерде кептеліс көп кездеседі, егер көшелер радиалды қиылысатын болса және көше тар болса. Қалының бір шетінен екінші қарама қарсы шетіне жету үшін жол қысқа болу керек. Айналма жолдар көп жанармай қажет етеді және қала ауасын ластайды. Сол себептен маған сіздер ұсынған қаланың құрылымы ұнамады!

  2. Мұрат Исаев Канапияұлы

    Mar 24, 2018
    Reply

    Маған шаңырақ тәрізді кала картасы ұнамады себебі кәзіргі заманда машиналар көп кезде, қала орталығында кептеліс болады, ал айналма жолдар көп жанармай қажет етеді және ауа ластанады! Жаңа Астана, Алматы қалаларынан үлгі алған дұрыс болар. Бізде де кептеліс болып тұрады, сол себептен көшелер кең болуы тиіс!

Пікір қалдыру

Электорнды поштаңыз сыртқа жарияланбайды. Белгі қойылған өрісті толтыру міндетті *

Аты-жөні *

Email *

Сайты

Kerey.kz/Керей.кз

Біз туралы:

Тел: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz тің бұрынғы нұсқасын http://old.kerey.kz тен оқи аласыздар!

KEREY.KZ

Сайт материалдарын пайдаланғанда дереккөзге сілтеме көрсету міндетті. Авторлар пікірі мен редакция көзқарасы сәйкес келе бермеуі мүмкін. Жарнама мен хабарландырулардың мазмұнына жарнама беруші жауапты.

Сайт санағы: