“үш уалаят” және “жеті уалаят” атынан сайланған делегаттар
kerey.kz
Бұл сүгірет 1946-жылдың қараша айында Нань Кин қаласында түсірілген. Сол жылы қытай астанасы Нань Кинде гоминьдан үкіметінің мүкілмемлекеттік құрылтай жиналысы өтті. Жиналысқа шыңжаң өлкелік коалиция үкіметтен 18 делегат қатысты (ұйғыр, қазақ, қырғыз, моңғол, шибо, дағур, дұңған және қытай).
Сүгіретте, қытай президенті Жан Кәйшек (ортада әскери киім) және шыңжаң өлкелік коалиция үкіметткен келген екі қазақ, бір қырғыз бар. Олар: Әнуар Салжанұлы, Қадуан Мамырбекқызы және қырғыз Маданбек.
Әнуар Салжанұлы- “үш уалаят” жақтан сайланған делегат.
Қадуан Мамырбекқызы- “жеті уалаят” жақ сайлаған делегат.
Маданбек- “жеті уалаят” жақ сайлаған делегат.
Шыңжаң өлкелік коалиция үкімет екі жік делегаттан құралды. Олар, “үш уалаят” және “жеті уалаят” мүшелері. Бұндағы “үш уалаят” дегені 1944-жылы Құлжада құрылып 1946-жылы гоминьдан үкіметіне бағынған сол кездегі Шарқи Түркістан уақытша үкіметі және құрамына кіретін үш уалаят. Ал, “жеті уалаят” дегені аталмыш Шарқи Түркістан уақытша үкіметі құрамына кірмейтін әм гоминдан үкіметі үстемдік құрған өлкедегі қалған жеті аймақ (уалаят). Осы екі аймақтың (уалаят) уақытша үкіметі 1946-жылы атысты тоқтатып ортақ коалициялы үкімет құрған болатын.
1946-жылы атыс тоқтап өлкелік үкімет құрылған соң сол жылдың қараша-желтоқсан айында өтетін бүкілмемлекеттік құрылтай жиналысына делегат жіберу дайындығы қаурт жүріп кетті.
Бір қызығы аталмыш “үш уалаят” жақ яғни бұрынғы Шарқи Түркістан уақытша үкіметі жақ халық санының 70-80 пайызыны қазақтар ұстағанына қарамастан жалғыз қазақ делегатын сайлаған. Ол- Әнуар Салжанұлы. “үш уалаят” дегеніміз- Іле уалаяты (12 аудан), Тарбағатай уалаяты (7 аудан), Алтай уалаяты (7 аудан) ұзынсаны 30-ға жуық ауданда қазақтар өте жиы қоныстанған. 1944-жылғы санайғаққа сүйенсек Алтай уалаяты 99%, Тарбағатай уалаяты 90% және Іле уалаяты 60% қазақтар болған.
“Жеті уалаят” жақта қазақтар екі уалаятта шоғырлы қоныс отырды. Олар: Үрімжі уалаяты (8 аудан) және Құмыл уалаяты (2 аудан). Сол тұста Үрімжі уалаятына 12 аудан қараған, оның 8 ауданында қазақтар мүлде басым орынды ұстады. Ол 8 аудан: Манас, Құтыби, Санжы, Мичуань, Бөкен, Жемсары, Шонжы және Мори. Бұл аталмыш аудандардың әкімдерң дерліктей қазақтар болды, тіпті 12 ауданды басқаратын Үрімжі уалаятының аймақ уәлиі (әкімі) қазақ болды. Ол- Қадуан Мамырбекқызы еді. 1944-жылғы санақ бойынша Үрімжі уалаятына қарасты 8 аудан 1 қалада жалпы ұзын саны 100 мыңнан астам қазақтар өмір сүрді. Ал, Құмыл уалаятында қазақтар Баркөл және Аратүрік атты екі ауданға шоғырлы қоныстанды.
Үш уалаят жақ не үшін жалғыз қазақ делегатын сайлайды? Бұның бірқанша ішкі-сыртқы себебі бар:
Бірінші, ішкі жергілікті догма тар ұлтшылдық;
Екіншісі, “қызыл үй” факторы яғни өңірдегі совет консулдығының қас-қабағы;
Үшіншісі, аймақтық дипломатиядағы Мәскеудің ықпалы;
Төртіншісі, саяси әм әкімшілік басқару саласындағы қиянатшыл бұрмалау;
т.б
Нань Кинде өткен бүкілмемлекеттік құрылтай жиналысын келесі постта кеңінен жазайын. Әзірге осы…
Пікір қалдыру