Коммунистік кәмпескіге дейін қытай қазақтарының буржуазиялық өнеркәсіптену белсенді көрініс тапты.

| Apr 8, 2020

Бұл сүгірет 1946-жылы Нань Кин (南京) қаласындағы бір тоқыма фабрикасында түсірілген. Сүгіреттегі кісі Үрімжі уалаятының әкімі Қадуан Мамырбекқызы және өлкелік коалиция үкіметтің төраға орынбасары Ақметжан Қасми.

Коммунистік кәмпескіге дейін (1951-1958′ге дейін) қытай қазақтарының буржуазиялық сипаттағы өнеркәсіптену қабілеті біршама белсенді көрініс тапты. Қазақ ССР-да социяистік жоспарлы шаруашылық ерте жүргізілгендіктен (1922-25) капиталистік сипаттағы нарыққа тікелей өте алмады. Тіпті сорақысы елде таптық күрес орын алып кетті, ірі буржуаз күштер түбегейлі кәмпескіге ұшырады, мал дүниесі таран-таражыға тап болды. Ал, қытайда коммунистік жоспарлы шаруашылық форматы 1951′ден соң басталды. Сол себепті 1912-1951 арасында қытай қазақтары капиталистік сипаттағы нарықтың дәмін біршама татып үлгірді.

1912- жылғы қытай революциясынан соң елде капиталистік нарық үлгісі жаппай орнай бастады. Осы жылдың революциясынан соң қытай қазақтары отырықшы тұрмысқа көшіп, тың игеріп, тоған қазып, жүн фабрикасы, ұн заводы немесе тері өңдеу цехі қатарлы шағын және орта бизнес ошақтарын құрыа бастады, сөйтіп бір жағы патшалық ресейдің “сауда соғысына” байланысты ел-елде, жер-жерде буржуазиялық нарыққа негізделген “өнеркәсіп төңкерісін” бастап кетті.

Қысқа уақыттан соң Алтай, Тарбағатай және Іле уалаяаттарындағы қазақтар біршама жиы орналасқан аудандарда капиталистік форматтағы өндіріс, сауда ошақтары пайда болды. Қазақ шонжарлары екі салада баса дами түсті. Олар: Малшаруашылығы; Ауылшаруашылығы;

Малшаруашылығына байланысты тері өңдеу, жүн мәнерлеу цехтері пайда болды. Тіпті мал тұқымын асылдандыру тәжірибесі 1912-жылдан соң қарқынды жұмыс істеді.

Ауылшаруашылығына байланысты тың игеру, суармалы егіс алаңдарын ашу, ұн фабрикасын құру, шетелден соқа саймандарын алдырып өндіріске реформа жасау, тб шағын өндіріс орындарын ашты.

20- ғасырдың 20-30-40 жылдарында бұл өндіріс орындары Іле мен Тарбағатай уалаяты қазақтарында біршама әктіп (актив) жұмыс жасады. бір жағы жергілікті әкімшілік те мүдделі болды, аймақтық өнімдерді қаржылай қолдап патшалық ресей мен совет одағының сауда-бизнес ықпалын азайтпақ болды.

20- ғасырдың 40- жылдарынан бастап өлкенің саяси, мәдени орталығы Үрімжі қаласында да қазақтар заманауи өндіріс ошақтарын құрып, ірі кәсіпорындардың кәперетібін (кооператив) алғашқы қадамда аша бастады. Бірақ, қазақтар өлкедегі азаматтық соғысқа белсенді қатысуына байланысты, шағын және орта өнеркәсіп біржолата құлдырай бастады. Бұрын шағын завод құрып, цех ашқан адамдар жеке бастың амандығы мен рулы елдің тыныштығы үшін көп ауғындыққа ұшырап, жер аударып кетті.

Eldes Orda

Елдес Орда, тарихшы: «Түркістан» атауын қолдану – аймақтағы жұмсақ күш позициясын нығайту тәсілі

kerey.kz

Фото ашық дереккөздерден алында Өткен аптада Түркияның ұлттық білім министрлігі мектеп бағдарламасына «Түркістан» деген терминді енгізген еді. Шетел басылымдарының жазуынша, бұл атау енді «Орталық Азия» ұғымының орнына қолданылмақ. Білім министрі Юсуф Текин жаңа атау түркі әлемінің бірлігін қамтамасыз етуге бағытталғанын айтады. Оның сөзінше, үкімет оқу бағдарламасынан империялық мағынасы бар географиялық атауларды алып тастамақшы. Ең қызығы, «Түркістан» аумағына Қазақстаннан бөлек, Қырғызстан, Өзбекстан, Түркіменстан мен Тәжікстан жатады екен. Сондай-ақ кейбір басылымдар бұл терминнің Қытайдың батысында орналасқан Шыңжан өлкесіне қатысы барын да атап өтті. Кейбір ғалымдар «Орталық Азия» термині колониализмнен қалғанын жиі атап жүр. ХХ ғасырдағы әлемдік академиялық ғылымды сол кездегі ірі империялар қалыптастырғандықтан, бүгінде мұндай терминдер мен атаулар халық санасына әбден сіңіп
АБАҚ АНА ЖӘНЕ ТАСБИКЕ АНА

kerey.kz

Мәми би Жұртбайұлының шежіресінде айтылуынша Керей ұлысының арғы тегі – Шеп, Сеп, Байлау, Қойлау, Елдей, Көлдей, Изен, Жусан секілді тайпалардан таралады екен. Аталған тайпалардың біразы ескі тарих беттерінен кездессе, енді бір бөлімі қазірге дейін Керей руындағы аталардың есімі ретінде аталып келеді. Мұның бір себебін арғы тарихтағы аталардың аты өшпесін деп кейінгі ұрпақтарының аталар атын қайта жаңғыртып қойған дәстүрінен қарау керек. Абақ атауына келсек, арыда Керей ханзадалары мен ханышаларының арасында Абақ, Абақберді, Абахан, Абақтай, Абақай, Абақ бике сынды есімдер болған. Сол ата-апаларының жолын жалғаған, тозып кеткен Керей елінің басын қосып, оған әз ана болған Абақ есімді қасиетті ана өмірде болған адам. Қазақ тарихында ру атына айналған әз аналар аз болмаған. Көрнекті жазушы,
Тұрсын Жұманбай «Үйсінбай кітабы»

kerey.kz

Бұл Дағандел, Бақанас өлкесінен шыққан би Үйсінбай Жанұзақұлы хақында құрастырылып жазылған кітап. Тың толықтырылған еңбекте болыс Әлдеке Күсенұлы, Дағанделі болысының басшылары мен билерімен қатар Әбдірахман Әлімханұлы Жүнісов сынды айтулы тұлғалар жайлы әңгіме қозғалған. Олардың ел алдындағы еңбектері, билік, кесім – шешімдері, халық аузында қалған қанатты сөздері мен өмір жолдары, ата – тек шежіресі қамтылған. Сонымен қатар мұрағат деректеріндегі мәліметтер келтірілген. Кітапқа есімі енген ерлердің заманы, үзеңгілес серіктері туралы жазылған кей мақалалар, жыр –дастандар, үзінділер енген. Кітап қалың оқырман қауымға арналған. Тұрсын Жұманбай «Үйсінбай кітабы», - Жебе баспасы, Шымкент қаласы.134 бет толық нұсқасын төмендегі сілтеме арқылы оқи аласыз. Үйсінбай кітап kerey.kz
ТАРИХ ҒЫЛЫМЫ ҚАЗІР ЭЗОТЕРИКАЛЫҚ ТОПТАРДЫҢ МЕНШІГІНДЕ

kerey.kz

Шығыстанушы-тарихшы Өмір Тұяқбайдың бұрында да «Қазаққа қандай тарих керек? Тәуелсіздік кезеңінде жасалған тарихи мистификациялар хроникасы» деп аталатын мақаласын (22.05. 2025. Zhasalash.kz) оқып ем. Риза болғам. Жақында Ө. Тұяқбайдың «Қазақстанда тарихи бұрмалаулар мен мифтерге тосқауыл қоюдың жолдары» (02.10. 2025. Zhasalash.kz) атты тағы бір мақаласымен және таныстық. Өте өзекті мәселені көтеріпті. Тарихта орын алып жүрген жағымсыз жайттар турасында ой толғапты. Журналистерді, блогерлерді айыптапты. Тарихтан арнайы кәсіби дайындығы жоқ, бәрін бүлдіріп болды деп. Келеңсіздікті тоқтатудың нақты жолдарын ұсыныпты. Бұған да көңіліміз бек толды. Әйтсе де тарихты бұрмалауға, өз өтіріктерін насихаттауға тек журналистер мен блогерлер ғана емес, «арнайы кәсіби дайындығы бар» «тарихшылардың» да «зор үлес» қосып жатқанын баяндап, айтылған пікірді одан әрі өрбітіп, жалғастырайық.
«Алғашқы кітап» деректі бейнефильмі

kerey.kz

Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігінің Мәдениет комитетіне қарасты Ұлттық киноны қолдау мемлекеттік орталығының тапсырысымен «JBF company» компаниясы Семей қаласында, Шыңғыстау өңірінде, Алматы облысының Жамбыл ауданында «Алғашқы кітап» атты деректі бейнефильм түсіруде. Деректі фильм Абайдың 1909 жылы Санкт Петербургтегі Илья Бораганский баспасында басылған алғашқы шығармалар жинағының жарық көруіне арналады. Ұлы Абай мұрасының қағаз бетіне таңбалану тарихын баяндайды. Қазіргі адамдар бұрынғы уақыттың, Абай заманының нақты, деректі бейнесін, сол кездегі адамдардың әлпетін, киім үлгісін көз алдарына елестетуі қиын. Көпшіліктің ол уақыт туралы түсінігі театр мен кинофильмдердегі бутафорлық киімдер мен заттар арқылы қалыптасқан. Алайда Абай уақытындағы қазақ тіршілігі, қазақтардың бет-әлпеті, киім киісі, үй – жайы, бұйымдары таңбаланған мыңдаған фотосуреттер сақталған. Бұлар Ресей, Түркия, Ұлыбритания