|  | 

Қазақ шежіресі

Ресейдің атақты заңгері Фёдор Плеваконың анасы Алма (Өлмесек) Алдарқызы туралы

325445303_559859616032791_3837280170134659388_n

Фотода: Ф. Н. Плеваконың анасы Алма Алдарқызы (Екатерина Степановна) Сурет: Ресей мемлекеттік жария тарихи кітапханасының мұрағатынан алынған

Ресейдің белгілі заңгері Фёдор Плевако Орта жүз қазақтарының Қарабалық қыпшақтары жерінде Алаш жұрты Мұнанай не Мағынай деген атаумен белгілі қазіргі Ресейдің Челябі облысының Троицк қаласында дүниеге келген. Қала қазақ шекарасынан 6 шақырым қашықтықта ғана тұр. Бірақ, тақырып қала туралы емес, тіпті, Фёдор Плевако жөнінде де емес, өзгенің тұтқынына түсіп, жастайынан қиыншылық көрген қазақ қызы Алма (Өлмесек) Алдарқызы туралы болмақ.
Алма Алдарқызы Торғай облысы Қостанай үйезінің Шұбар болысының 7-ші ауылында дүниеге келген деп есептеледі, әкесі Алдар бай һәм батыр болған кісі деседі. Еміс-еміс есінде қалған өз өмірі туралы Алма қартайған шағында былай деп айтады екен: «Біз киіз үйде тұрған едік, Троицкіге жақын маңда өмір сүрдік. Әке-шешем бақуатты адамдар болатын, киіз үйіміздің іші сән-салтанатты еді. Үйімізде қылыш, мылтық болатын. Ал, өзім үлде мен бүлдеге бөленген едім».
Міне, тарихтың тәлкегімен сахарада еркін өмір сүрген қазақ қызы жаугершілік заманда жау қолына түседі. Бір ақпаратта оның (Алманың) әке-шешесі (ауылы) жаудан қашқан кезде киіз үйден (бәлкім арбадан) түсіп қалғаны туралы айтылады. Меніңше, оның ауылының шекара бойында орналасқанын ескеріп, қандай да бір себептермен кішкентай кезінен Троицк қаласында күңдікте жүргенін көреміз. Меніңше оның себебі 1737 жылы орыстың қатын патшасы Анна Иоановна қазақ балаларын құлдыққа сатуға рұқсат беріп, орыс казактарының іргедегі қазақ ауылдарына шабуыл жасауларынан деп ойлаймын. Тіпті, бұл дәстүр одан әрі жалғасып, 1808 жылы Александр Бірінші патша аталған жарлықты заңдастырады. Ал, Ресейде крепостнойлық (басыбайлық) құлдықтың 1861 жылы ғана жойылғаны белгілі.
Екінші, оның есімі Алма болды деп ойлаймын. Ал, Өлмесек есімінің шығуына байланысты екі нұсқа бар. Бірінші, талай қиын-қыстау заманды, қиыншылықты көріп, есімі Өлмесек (Өлмес) аталуы мүмкін. Екінші нұсқа, оның отбасында (Алдар әулетінде) ұл бала болмай, ырымдап, Өлмесек қойылуы мүмкін.
Қалай десек те кейін оның (күшпен) шоқындырылып, Екатерина Степановна болғаны, сол есім-сойымен тарихта Фёдор Плеваконың анасы екендігі хатталып қалады.
1842 жылы Фёдор Плеваконы туған болса, оның жас шамасын бағалай беруге болады. Яғни, деректерге жүгінсек, Алманың шамамен 1816 жылы туып, 1883 жылы қайтыс болғанын көреміз. Алма Алдарқызы бес бала туып, оның үшеуі шетінейді. Ормандай орыс арасында небір қорлықты, кемсітушілікті (Фёдор Плевако да жастайынан небір зәбірлерді көреді) көрген ол ызадан, амалсыздан жас сәбиін суға лақтырып жібермекші болады. Сонда, шақалақ Фёдор жылағанда дауысы атырапқа естіліпті деседі. Қорғансыздың күнін көрген Алма Алдарқызы (Екатерина Степановна) ері Василий Иванович Плевакпен заңды некеде болмайды. Бір жағынан Плевактың өзі де қорлық-зорлық көрген Польша азаматы болса керек, оның Троицкіге қалай және қашан келгені белгісіз. Дегенмен, мұңдастар бір-біріп тапқан сияқты. Алайда, крепостнойлық (басыбайлық) құлдық қоғамға сәйкес Алма мен Василийдің балалары заңсыз (некесіз) туған деп саналып, Дормидонттың (Алма мен Василийдің үлкен баласы) кіндік әкесі Никифордың есімі Дормидонт пен Фёдордың әкесінің есімі болып, ал, Никифордың тегі Николаев екі ұлдың тегі болып тіркелді. Дегенмен, кейін олардың Плевак, дұрысы Плевако болып жазылғанын көреміз.
1851 жылы Алма Алдарқызының күйеуі Василий Ивановичтің доғарысқа кетуінен кейін олар (Плевако) отбасы Мәскеуге көшіп келеді. Алманың және оның балаларының бала жастан көрген қорлықтары мұнда да қайталанады. Алма мен Василийдің ұлдарының түрінен нағашы жұртына тартқаны білініп тұратын. Дегенмен, мұнда да өзі де балалары да небір қорлық пен зәбірді, кемсітушілікті көргеніне қарамастан, ол күйеуі Василий Ивановичке сүйеу бола білді. Алма Алдарқызының Троицк мещанкасы, ал 1863 жылдан Мәскеу мещанкасы және Мәскеу көпестігіне тіркелгенін, сондай-ақ, 3-ші көпес гильдиясы бойынша есепте тұрғанын көреміз.
Алма Алдарқызы туралы қысқаша дерек бергендегі мақсат, оның қиын да күрделі өмірін көрсету, отарлық жүйенің кезіндегі қазақтың бір қызының тағдыры туралы жеткізу ғана!

Related Articles

  • НАУРЫЗ туралы маңызды құжат

    НАУРЫЗ туралы маңызды құжат

    Ашық дереккөздерден 1920 жылғы 20 наурызда Ташкентте Тұрар Рысқұлов қол қойған Наурызды атап өту туралы бұйрыққа көзім түсті. Демек, биыл бұл тарихи құжатқа – 105 жыл! Алайда, арада небәрі алты жыл өткен соң 1926 жылы Наурызға тыйым салынды. Ал, 1920 жылы Түркістан Кеңестік Республикасының Орталық Атқару Комитетінің төрағасы болып қызмет еткен Тұрар Рысқұловтың тағдыры қандай қайғымен аяқталғаны баршамызға мәлім. Оны “халық жауы” деп танып, 1938 жылдың 10 ақпанында ату жазасына кескен… Нашел вот такой документ в открытых источниках: Приказ, изданный в Ташкенте Тураром Рыскуловым от 20 марта 1920 года о праздновании Наурыза. Получается, в этом году этому историческому документу исполнилось 105 лет! В 1926 году Наурыз оказался под запретом. А

  • Қазақ-жоңғар дін үшін соғыспаған!

    Қазақ-жоңғар дін үшін соғыспаған!

    Қазақ-жоңғар дін үшін соғысқан дегендер мына дерекке сүйенсе керек: 1691 жылы 6 ақпанда Иркутск қаласында Жоңғар ханы Галдан Бошогту (моңғол. Галдан Бошигт; Қалм. Галдан-Бошигт; 1644 – 1697) елшілерінің Қазақ хандығы туралы әңгімесі. «…Шабармандар: «Осыдан он жылдай бұрын олар, Қалмақ Бушухту ханы мен Казак Ордасы, діні әртүрлі болған. Бушухту хан қалмақтармен және басқа да орда мүшелерімен бірге Далай-ламаға сенеді, ал казак ордасы әсіресе Мұхаметке Қырымдық жолмен сенеді, бұсурмандық жолмен сүндеттеледі. Ал Бушухту хан Казак Ордасына онымен, қалмақ Бушухту ханымен және Орданың басқаларымен бір Далай Ламаға бірігіп буддаға сенсін деп жіберді. Сондықтан да олармен жанжал туындады, өйткені олар қалмақ жолымен Далай-ламаға сенгісі келмеді, осының салдарынан үлкен шайқастар болып, Бушухту хан олардың көптеген

  • Жин Нода: Қазақ хандары мен Цинь империясының байланысы тым терең

    Жин Нода: Қазақ хандары мен Цинь империясының байланысы тым терең

    Өткен жылы қолыма Токио шет тілдер университетінің профессоры Жин Ноданың «Ресей мен Цин империялары арасындағы Қазақ хандықтары: XVIII-XIX ғасырлардағы Орталық Еуразия халықаралық қатынастары» атты зерттеу еңбегі түсті. Өз тарихымызға қатысты болған соң, бір деммен оқып шықтым. Аталған кітапта қазақ ханы Абылай мен өзге сұлтандардың Цин императорына жазған хаттары туралы баяндалады. Жақында Жин Нодамен хабарласып, көкейімізде жүрген сұрақтарды қойдық. – Ғылыми зерттеу кітабыңыз ерте­дегі Қазақ-Цинь империясы қатына­сын өзгеше тануға арналған академия­лық еңбек екен. Бұндай зерттеуге бет бұруға не түрткі болды? – Мен Орталық Азияны зерттеу барысында Ресей және Цинь империясы туралы көзқарастарда үлкен алшақтық бар екенін байқадым. Осы алшақтықты жою мақсатында мен қазақтардың тарихын ресейлік және қытайлық дереккөздер негізінде зерттеуге кірістім.

  • Этникалық қазақтарға 65 «Ата жолы» картасы берілді

    Этникалық қазақтарға 65 «Ата жолы» картасы берілді

    Этникалық қазақтарға – басқа елдердің азаматтарына Қазақстанда 10 жыл өмір сүруге және жұмыс істеуге құқық беретін 65 «Ата жолы» картасы берілді. Елімізде өз ісін дамытуға дайын бизнес-иммигранттар 27 карта алды, ал сұранысқа ие мамандар осындай 38 картаның иегері атанды. «Қазақтар қай жерде өмір сүрсе де, олардың жалғыз Отаны – Қазақстан. Сондықтан біз үшін шетелде тұратын отандастарымызды қолдау әрқашан маңызды», – деді Қазақстан Республикасының Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев. «Ата жолы» картасын алушылар ішінде инженер-физик, инженер-математик, химиялық технологтар, жақ-бет хирургиясының дәрігерлері, педиатрлар және т.б. мамандар бар, олар Ресей, Германия, Моңғолия, Қытай, Ұлыбритания, АҚШ, Израиль, Франция, Нидерланды, Финляндия, Қырғызстан және Өзбекстан секілді шет елдерден келді. «Ата жолы» картасының иегерлері елге кірген кезде 10 жыл

  • 2025 жылы 1 070 этникалық қазақ қандас мәртебесін алды.

    2025 жылы 1 070 этникалық қазақ қандас мәртебесін алды.

    2025 жылы 1 070 этникалық қазақ тарихи отанымен табысып, қандас мәртебесін алды. Жалпы 1991 жылдан бері республикаға 1 млн 149 мыңнан астам этникалық қазақ оралды. Жыл басынан Қазақстанға келген қандастардың жартысынан көбі (51,9%) – Қытай Халық Республикасынан, 37,5% – Өзбекстаннан, 7,1% – Түрікменстаннан, 1,8% – Ресейден және 1,7% басқа елдерден. 2025 жылғы 1 ақпандағы жағдай бойынша еңбекке қабілетті жастағы этникалық қоныс аударушылар саны 60,2%-ды, кәмелетке толмағандар 32,9%-ды және зейнеткерлер 6,8%-ды құрайды. Еңбекке қабілетті жастағы қандастардың ішінен білім деңгейі бойынша 16,7%-ы жоғары білімді, 32,9%-ы орта кәсіби білімді, 48,4%-ы жалпы орта білімді, және 1,9%-ының білімі жоқ. Қоныс аударған этникалық қазақтар республиканың түрлі өңірлеріне қоныстанды. Сонымен бірге, қандастарды қоныстандыру үшін мынадай еңбек күші

Пікір қалдыру

Электорнды поштаңыз сыртқа жарияланбайды. Белгі қойылған өрісті толтыру міндетті *

Аты-жөні *

Email *

Сайты

Kerey.kz/Керей.кз

Біз туралы:

Тел: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz тің бұрынғы нұсқасын http://old.kerey.kz тен оқи аласыздар!

KEREY.KZ

Сайт материалдарын пайдаланғанда дереккөзге сілтеме көрсету міндетті. Авторлар пікірі мен редакция көзқарасы сәйкес келе бермеуі мүмкін. Жарнама мен хабарландырулардың мазмұнына жарнама беруші жауапты.

Сайт санағы:

Zero.KZ