|  | 

Қазақ шежіресі

Ресейдің атақты заңгері Фёдор Плеваконың анасы Алма (Өлмесек) Алдарқызы туралы

325445303_559859616032791_3837280170134659388_n

Фотода: Ф. Н. Плеваконың анасы Алма Алдарқызы (Екатерина Степановна) Сурет: Ресей мемлекеттік жария тарихи кітапханасының мұрағатынан алынған

Ресейдің белгілі заңгері Фёдор Плевако Орта жүз қазақтарының Қарабалық қыпшақтары жерінде Алаш жұрты Мұнанай не Мағынай деген атаумен белгілі қазіргі Ресейдің Челябі облысының Троицк қаласында дүниеге келген. Қала қазақ шекарасынан 6 шақырым қашықтықта ғана тұр. Бірақ, тақырып қала туралы емес, тіпті, Фёдор Плевако жөнінде де емес, өзгенің тұтқынына түсіп, жастайынан қиыншылық көрген қазақ қызы Алма (Өлмесек) Алдарқызы туралы болмақ.
Алма Алдарқызы Торғай облысы Қостанай үйезінің Шұбар болысының 7-ші ауылында дүниеге келген деп есептеледі, әкесі Алдар бай һәм батыр болған кісі деседі. Еміс-еміс есінде қалған өз өмірі туралы Алма қартайған шағында былай деп айтады екен: «Біз киіз үйде тұрған едік, Троицкіге жақын маңда өмір сүрдік. Әке-шешем бақуатты адамдар болатын, киіз үйіміздің іші сән-салтанатты еді. Үйімізде қылыш, мылтық болатын. Ал, өзім үлде мен бүлдеге бөленген едім».
Міне, тарихтың тәлкегімен сахарада еркін өмір сүрген қазақ қызы жаугершілік заманда жау қолына түседі. Бір ақпаратта оның (Алманың) әке-шешесі (ауылы) жаудан қашқан кезде киіз үйден (бәлкім арбадан) түсіп қалғаны туралы айтылады. Меніңше, оның ауылының шекара бойында орналасқанын ескеріп, қандай да бір себептермен кішкентай кезінен Троицк қаласында күңдікте жүргенін көреміз. Меніңше оның себебі 1737 жылы орыстың қатын патшасы Анна Иоановна қазақ балаларын құлдыққа сатуға рұқсат беріп, орыс казактарының іргедегі қазақ ауылдарына шабуыл жасауларынан деп ойлаймын. Тіпті, бұл дәстүр одан әрі жалғасып, 1808 жылы Александр Бірінші патша аталған жарлықты заңдастырады. Ал, Ресейде крепостнойлық (басыбайлық) құлдықтың 1861 жылы ғана жойылғаны белгілі.
Екінші, оның есімі Алма болды деп ойлаймын. Ал, Өлмесек есімінің шығуына байланысты екі нұсқа бар. Бірінші, талай қиын-қыстау заманды, қиыншылықты көріп, есімі Өлмесек (Өлмес) аталуы мүмкін. Екінші нұсқа, оның отбасында (Алдар әулетінде) ұл бала болмай, ырымдап, Өлмесек қойылуы мүмкін.
Қалай десек те кейін оның (күшпен) шоқындырылып, Екатерина Степановна болғаны, сол есім-сойымен тарихта Фёдор Плеваконың анасы екендігі хатталып қалады.
1842 жылы Фёдор Плеваконы туған болса, оның жас шамасын бағалай беруге болады. Яғни, деректерге жүгінсек, Алманың шамамен 1816 жылы туып, 1883 жылы қайтыс болғанын көреміз. Алма Алдарқызы бес бала туып, оның үшеуі шетінейді. Ормандай орыс арасында небір қорлықты, кемсітушілікті (Фёдор Плевако да жастайынан небір зәбірлерді көреді) көрген ол ызадан, амалсыздан жас сәбиін суға лақтырып жібермекші болады. Сонда, шақалақ Фёдор жылағанда дауысы атырапқа естіліпті деседі. Қорғансыздың күнін көрген Алма Алдарқызы (Екатерина Степановна) ері Василий Иванович Плевакпен заңды некеде болмайды. Бір жағынан Плевактың өзі де қорлық-зорлық көрген Польша азаматы болса керек, оның Троицкіге қалай және қашан келгені белгісіз. Дегенмен, мұңдастар бір-біріп тапқан сияқты. Алайда, крепостнойлық (басыбайлық) құлдық қоғамға сәйкес Алма мен Василийдің балалары заңсыз (некесіз) туған деп саналып, Дормидонттың (Алма мен Василийдің үлкен баласы) кіндік әкесі Никифордың есімі Дормидонт пен Фёдордың әкесінің есімі болып, ал, Никифордың тегі Николаев екі ұлдың тегі болып тіркелді. Дегенмен, кейін олардың Плевак, дұрысы Плевако болып жазылғанын көреміз.
1851 жылы Алма Алдарқызының күйеуі Василий Ивановичтің доғарысқа кетуінен кейін олар (Плевако) отбасы Мәскеуге көшіп келеді. Алманың және оның балаларының бала жастан көрген қорлықтары мұнда да қайталанады. Алма мен Василийдің ұлдарының түрінен нағашы жұртына тартқаны білініп тұратын. Дегенмен, мұнда да өзі де балалары да небір қорлық пен зәбірді, кемсітушілікті көргеніне қарамастан, ол күйеуі Василий Ивановичке сүйеу бола білді. Алма Алдарқызының Троицк мещанкасы, ал 1863 жылдан Мәскеу мещанкасы және Мәскеу көпестігіне тіркелгенін, сондай-ақ, 3-ші көпес гильдиясы бойынша есепте тұрғанын көреміз.
Алма Алдарқызы туралы қысқаша дерек бергендегі мақсат, оның қиын да күрделі өмірін көрсету, отарлық жүйенің кезіндегі қазақтың бір қызының тағдыры туралы жеткізу ғана!

Related Articles

  • КЕНЕСАРЫ ХАНҒА ТАҒЗЫМ

    Жүз елу жыл! Биыл Кенесары ханның шәйіт болғанына бір жүз елу жыл толды. Кенесары ғана емес. Наурызбай бахадұр сұлтан, Ержан сұлтан, Құдайменде сұлтан. Қыпшақ Иман батыр, Тама Құрман батыр, Дулат Бұғыбай батыр, Дулат Жауғаш батыр, Дулат Медеу би, қылыштың жүзі, найзаның сүңгісі болған тағы қаншама азамат. Қазақ Ордасының ең соңғы жарақты жасағында қалған үш мыңнан астам аламан. Бәрі де шәйіт болды.Кенесары ханның, оның ең соңғы жауынгер серіктерінің қасиетті қаны шашылған ақырғы сағатта төрт ғасыр бойы төре таңбалы қызыл туы желбіреген ұлы мемлекет Қазақ Ордасы шайқалып барып құлады. Алаш баласы сонау Үйсін, Ғұн, Түрік заманынан тартылған, Алтын Ордаға жалғасқан, Қазақ Ордасына ұласқан, Орталық Азия төсінде жиырма ғасырдан астам, ғаламат ұзақ уақыт

  • БАЙБАТЫРҰЛЫ ЫҚЫМ.

          Байбатырұлы Ықым Алматы облысы ( 1940-жылға дейін Шұбартау Алматы облысына қараған) Шұбартау ауданы, Қосағаш ауылында 1876 -жылы қой төлдеген уақытта ауқатты отбасында дүниеге келеді. Жастайынан өзінің  пысықтығы мен әкесі Байбатырдың қолдауымен Шұбартау өңіріне танымал Нақысқожадан арабша, кейіннен латынша оқып хат таниды. Көптеген шығыстың хисса- жырларын оқып жатқа айтатын. Өзінің парасаты мен білімділігінің арқасы шығар ол Семей облысы, Шұбартау ауданы, Мадениет ауылдық округі, Бақанас өзенінің бойына (Ақүшкел аталған) 1923-жылы  Тойғарин Бейсенбаймен бірігіп, алғашқы мектеп салдырады.  Ынтасы бар ауыл балаларын Ташкенткке апарып оқу орындарына орналастырады. Солардың бірі – Ибраев  Кәрімді  Ташкентке апарып САГУ-дің (Среднеазиатский государственый университет) медицина факультетіне түсіреді. Ауыл тұрғындарына қамқорлық көрсетіп, еңбекке тартып, отырықшылық өмірге бейімдеуге септігін тигізеді. Егістік жерлерді суғару үшін

  • Үкімет: Қазақ тілін білмейтіндерге Қазақстан азаматтығы берілмейді

    Премьер-министр Әлихан Смайылов Үкімет “Қазақстан Республикасының азаматтығы туралы”заңға өзгеріс мәселесін қарастырып жатыр. Бұл өзгеріс бойынша, мемлекеттік тілді, мемлекет тарихы мен негізгі заңдарын білмеу – Қазақстан азаматтығын беруден бас тартуға не азаматтығын қалпына келтіруден бас тартуға қосымша негіз бола алады. Бұл туралы премьер-министр Әлихан Смайыловтың депутат сауалына жолдаған жауабына сілтеп, Kursiv.Media жазды. Премьер жауабында бұл талап қос азаматтыққа жол бермеу үшін де енгізіліп отырғанын айтқан. “Қазіргі заң бойынша Қазақстанда заңды негізде кемі бес жыл тұрақты өмір сүрген немесе Қазақстан азаматымен кемі үш жыл некеде тұрған, сондай-ақ Қазақстанда тұрақты тұру мақсатында келген және жақын туыстарының бірі Қазақстан азаматы болып саналатын бұрынғы одақтас республика азаматтарына Қазақстан азаматтығы беріледі” дейді премьер-министр. Қазіргі қолданыстағы заңға сай, мына

  • Алексей Скалозубов, қазақ тілі курсының негізін қалаушы: “Қазақстандағы орыстар қазақ қоғамындағы бөлек ру сияқты”.

    Пётр ТРОЦЕНКО Алексей Скалозубов, “Batyl bol” қазақ тілі курсының негізін қалаушы. Алматы, 1 қазан 2022 жыл.  Batyl bol қазақ тілінде сөйлесу клубының негізін қалаушы Алексей Скалозубов Азаттыққа берген сұхбатында Қазақстандағы орыстардың Украинадағы соғыс туралы пікір білдіруі неге маңызды екенін, “қазақ” орыстардың Ресейдегі орыстардан қандай айырмашылығы барын, мобилизациядан қашқан ресейліктерге қалай қарайтынын айтып берді. “БІЗДІҢ ОРЫСТАРДЫҢ ОЙЫНДА НЕ БАР?”  Пётр Троценко: Қазақстандағы орыстар мен Ресейде туып-өскен орыстардың арасында қандай айырмашылық бар? Алексей Скалозубов: Айырмашылық өте көп. Бірінші кезекте, мәдени айырмашылық. Қазақстандағы орыстар басқа ұлттарға, жат мәдениет пен дінге толерантты қарайды. Олар көпмәдениетті ұлттық ортада өскен, бала күнінен басқаларға құрметпен қарауды үйренген. Бұған біз өмір сүріп жатқан орта әсер етті: әртүрлі ұлттар араласқан мәдени

  • ИТЕЛІНІҢ ТҰРПАН МЕН ЖЕМСАРЫДАҒЫ ТАРИХЫ

    Ителі не үшін Абақ Керейдің «ноқта ағасысы» болды? Әуелі, құлағы тың, ұраны күн, шырағы мың оқырман, сіз өз шежіреңізді кіші руыңыздан бастап таратсаңыз да, үлкен рудан таратсаңыз да, арғы үлкен ұлыстан таратсаңыз да ұзаса 15-25 атаның арасында болады. Олай есептей беретін болсаңыз Керей де, Найман да, Албан да бірнеше ғасыр бұрын ғана өмір сүрген тұлға болып қалады да, мың жыл бұрын тарихта аты аталатын осы тайпалардың тарихымен қайшы келеді. Мұның себебі мынау. Сіздің ұлысыңыздың, руыңыздың тарихы кемінде мың жылды құрайды да, ру шежіреңіздің ең басындағы бірнеше адам мың жыл бұрынғы адамдар. Осы ұмытылмас бірнеше түркіше байырғы бабаның есіміне кейінгі ғасырлардағы арабшаланған есімдегі аталар есімі жалғанады. Әрқашан ру атаулары ең ескі

Пікір қалдыру

Электорнды поштаңыз сыртқа жарияланбайды. Белгі қойылған өрісті толтыру міндетті *

Аты-жөні *

Email *

Сайты

Kerey.kz/Керей.кз

Біз туралы:

Тел: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz тің бұрынғы нұсқасын http://old.kerey.kz тен оқи аласыздар!

KEREY.KZ

Сайт материалдарын пайдаланғанда дереккөзге сілтеме көрсету міндетті. Авторлар пікірі мен редакция көзқарасы сәйкес келе бермеуі мүмкін. Жарнама мен хабарландырулардың мазмұнына жарнама беруші жауапты.

Сайт санағы: