كارلوۆى ۆارىنىڭ دەنساۋلىققا شيپالى مينەرالدى سۋى مەن ساف تازا اۋاسى جانىڭا تەك جاقسى سەزiم، بويىڭا قۋات، كوڭiلiڭە شابىت بەرگەندەي ەرەكشە اسەر ەتەدi ەكەن. سول كوڭiل-كۇيمەن جۇرگەن كۇندەردiڭ بiرiندە شيپالى سۋ كولوننادالارىنىڭ بiرiنiڭ تۇسىندا قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى، ەلiمiزگە بەلگi­لi قالامگەر مۇحتار ماعاۋين اعامىزبەن بەتپە-بەت جولىعىسىپ قالدىم، تالاي جىلدان بەرi كارلوۆى ۆارى قالاسىندا تۇرىپ جاتقانىنان حاباردار بولاتىنمىن. سالەم بەرiپ قولىن الدىم، قۇشاقتاپ بەتiنەن ءسۇيدiم. جىراقتا ءجۇر عوي، مەنiڭ تانىپ ءسا­لەمدەسكەنiمە ول كiسi وتە ريزا بولىپ قالدى، دەرەۋ ءجون سۇراستىق. ءسال تانىستىقتان كەيiن مەن مۇحتار اعاعا ءوزiمنiڭ كۋرستاسىم امان شوتاەۆتىڭ سالەمiن جەت­كiزدiم. امان دا تەگiن ادام ەمەس، كورگەن-بiلگەنi مول، بiر جاعى عىلىم دوكتورى، پروفەسسور، ۇلتتىق اكادەميانىڭ اكادەميگi, جانۋارلاردىڭ گەنەتيكا، سەلەكتسيا جانە بيومورفولوگيا سالالارىنا تەر توككەن تانىمال عالىمنىڭ بiرi, ستۋدەنت كەزiندە سامبودان سپورت شەبەرi بولاتىن. ونىڭ مەككەگە قاجىلىققا بارىپ كەلگەنiن، ءوزiن اتاقتى حان ابىلايدىڭ التىنشى ۇرپاعى سانايتىنىن دا بiلەتiنمiن.

مۇحتار اعانىڭ قاسىندا بەلگiلi عالىم ءسابيت بايزاقوۆ بiرگە كەلە جاتقاندىقتان وعان دا سالەمدەسكەن ەدiم. جازۋشى اعا: ”بۇل ءسابيت بايزاقوۆ دەگەن اكادەميك قوي،” – دەپ ماعان تانىستىرىپ جاتتى. مەن ءسوز كەزە­گiندە مۇحتار اعاعا ەلدە بولىپ جاتقان جاڭالىقتارمەن بiرگە، بيىلعى جىلى ماۋسىم ايىنىڭ التىنشى جۇلدىزىندا تورەلەردiڭ زيالى ازاماتتارى ۇلىتاۋدا جينالىپ، جوشى حاننىڭ كەسەنەسiنە بارىپ تاعزىم ەتiپ، باعىشتاپ قۇران وقىپ، سونان كەيiن جەزقازعان قالاسىنىڭ “كەڭگiر” دەگەن مەيرامحاناسىندا ۇلى حان بابالارىنا ارناپ اس بەرگەندەرiن ايت­تىم. ول كiسi مەنiڭ ايتقاندارىمدى مۇحيات تىڭداپ بولعاننان سوڭ، ماعان: “بولاتبەك، ەندi سەن تورەلەرگە مەنiڭ قايتارا سالە­مiم­دi جەتكiز، ولاردىڭ مەنiڭ شىڭ­عىس حان تۋرالى جازعان ەڭبە­گiمدi جوعارى باعالاپ، مىڭ دا بiر العىس ايتىپ جاتقاندارىنا راقمەت! ول تاريح قوي، جالعىز تورەلەرگە قاتىستى ەمەس، بۇل كۇللi قازاققا، قازاق حالقىنىڭ قالىپتاسىپ، iرگەلi ەل بولۋىنا تiكەلەي ىقپال ەتكەن شىڭعىس حان داۋiرiنە، ونان كەيiنگi تاريحي كەزەڭدەرگە تيiستi ەمەس پە؟! بiراق مەنiڭ ولارعا دەگەن رەنiشiمدi دە ايتىپ بار. وسىدان ءتورت جىل بۇرىن تورەنiڭ ازاماتتارى تۇركiستان قالاسىندا جينالىپ، وتكەن قازاق حاندارىنىڭ رۋحىنا ارناپ اس بەرگەن ەكەن، سوندا ولار، قازاق حاندارىنىڭ سوڭى كەنەسارى سۇلتانمەن اياقتالعانىنا بايلانىستى، بۇدان بىلاي قازاق ەلiندە قارادان دا حان سايلاۋعا بولاتىندارىن، وعان كەلiسiمدەرiن بەرەتiندەرiن ايتىپتى. سوندا ولار وزدەرiن كiم ساناعانى، سوناۋ باتۋ، جوشى حانداردىڭ داۋiرiنەن كەلە جاتقان حان سايلاۋ ءتارتiبiن وزگەرتەتiن؟! كەرەك دەسەڭ، ول ءتارتiپتi (حانداردى شىڭعىس حان ۇرپاقتارىنان، ياعني سۇلتانداردان سايلايتىن) كەزiندە جارتى الەمدi تiتiرەتكەن، ايگiلi قولباسشى بولعان ءامiر اقساق تەمiر دە بۇزباعان، قايتا التىن وردا حاندارىنىڭ تورەلەردەن سايلانۋىنا تiكەلەي ىقپال ەتiپ، ءوزiنiڭ كەلiسiمiن بەرiپ وتىر­عان. كەي جاعدايلاردا كەيبiر سۇلتانداردىڭ حان تاعىنا وتىرۋىنا اقىل-كەڭەسiمەن دە، قاجەت بولعان كەزدە اسكەرiمەن دە كومەكتەسiپ وتىرعان بولاتىن، ال ءوزi تورە تۇقىمىنان بولماعاندىقتان حان بولۋعا ەشقاشان دا ۇمتىلماعان، مۇنى وتكەن تاريحتان جۇرتتىڭ كوبiسi بiلەدi. مەنiڭ تورەلەرگە ايتار قايتارا سالە­مiم وسى”، – دەپ جازۋشى اعامىز ءسوزiن اياقتادى…

الماتىعا كەلگەن سوڭ كۋرستاسىم امان جولداسىما تەلەفون شالىپ، مۇحتار اعانىڭ تورەلەرگە ارنايى جولداعان قايتارا سالەمiن جەتكiزدiم. امان باۋىرىمىز سونداي تولقىپ، بiر جاعى ماعان ريزاشىلىعىن بiلدiردi. “بولاتبەك، كارلوۆى ۆارىدا ماعا­ۋينگە جولىعۋ كەزدەيسوقتىق ەمەس، بiر اللانىڭ iسi! ال ەندi مۇحاڭنىڭ ايتقان ۋاجiنە كەلسەك، تۇركiستانداعى اس تۋرالى ول كiسiگە جاڭساق اڭگiمە جەتكەن ءتارiزدi. مەن ءوزiم ول اس بەرiلگەن جەردە بولىپ، استىڭ باسىنان اياعىنا دەيiن قاتىسقانمىن. جازۋشى باۋىرىمىز ەستiگەندەي، قارادان حان سايلاۋ تۋرالى ارانداتۋشى سوزدەردiڭ بولعانى راس، بiراق سول اڭگiمەنi شىعارعان ادامداردى ول جەردەن قۋىپ شىققامىز، حان سايلاۋ جونiندە ەشقانداي دا شەشiم دە، ءيا بولماسا كەلiسiم دە شىعارىلعان جوق. كەيiن ەستiسەم، قايسىبiر بۇقارالىق اقپارات كوزدەرi ار­قىلى حان سايلاۋ تۋرالى سونداي جاڭساق اڭگiمەلەر تاراتىلعانى راس ەكەن. ماعاۋينعا جەتكەنi دە سول قاۋەسەتتەر سەكiلدi. ءارتۇرلi سەبەپتەرگە بايلانىستى ول كiسiگە شىنايى اقيقاتتى جەتكiزۋدiڭ ءساتi تۇسپەدi, ەندi كورسەك مۇحاڭا ءبارiن دە ايتىپ بەرەمiز”، – دەپ، امان تاعى دا ماعان ريزاشىلىعىن بiلدiرiپ، راقمەتiن ايتىپ تەلەفون تۇتقاسىن قويدى. ال مەنiڭ كوز الدىمنان قيىر شەتتە، شەت ەل چەحيادا تۇرىپ جاتقان اياۋلى اعامىز، عۇلاما قالامگە­رiمiز مۇحتار ماعاۋينمەن كەزدەسكەن سول بiر ءسات شىعار ەمەس…

zhasalash.kz