Qazaq halqı san ğasırlar boyı nebir tamaşa batır – qolbasşılardı tarih sahnasına şığardı. Solardıñ soñğı twyağı Ospan batır Islamwlı. Ospan batırdıñ (1858-1951) 20 jıldan astam uaqıt boyı at üstinen tüspey Şığıs Türkistandı azat etu jolında mert boluı qazaq halqınıñ ıqılım zamandardan jalğasqan at üstinde atoy salıp, jaudıñ üreyin wşıratatın, esimi tiri keziniñ özinde wran bolğan qazaqtıñ batrışıldıq dästüriniñ HH ğasırdıñ ortasına jetkeniniñ ayğağı.
Şın mäninde halqımızdıñ 2 mıñ jıldan astam jalğasqan batrılar galereyası Ospanmen ayaqtaladı. Ospan sonımen qatar añızdıñ, miftiñ batırı emes, sarbazdarınıñ sanın 10 mıñ attı äskerge jetkizip, olardı mwzday qarulandırıp, 1946 jılı Şıñjañ ölkesiniñ, qazaqtardıñ ejelgi ata qonıstarı Altay, Tarbağatay, İle aymaqtarın qıtaylardan azat etip, jwldızı janıp twrğanda atı bükil dünie jüzine äygili edi. Ağılşın jazuşısı Gofedi Lias bılay dep jazadı: «Ospan batır eger bwdan bes-altı ğasır bwrın düniege kelgende ataları Möñke, Şıñğıs jäne Temirlan deñgeyles wlı qolbasşı bolar edi». Keñes ökimetiniñ komissarı Lavrentiy Berya «Ospan batır – qazaqtıñ Robin Gudı» dep bağalağan.
Batır eşqaşan bel şeşip jatpağan, bir atı otta twrsa, bir atı beldeude twratın. Kiiz üydiñ artınan or qazıp, attıñ bireuin qapasta (jer astınan qazılğan qora — A.T.) wstağan kezi de bolğan. Ospannıñ birneşe süyikti attarı bolğan. «Qayqaya şapqan qarager» atımen tüsken batırdıñ suretinde, auızdığımen alısıp twrğan teke mwrın, talıs tanau, qwlja moyın, keñ keude, salpı omırau twrpatınan qazaqi Altay jılqısı ekenin köremiz. Batırdıñ tarihta qalğan 2-şi säygüligi äygili Aqbozatı. Aqbozattı körgenderdiñ aytuınşa «ayğay şıqsa, mıltıq, zeñbirek dauısı estilse qwlağın eleñdetip jata qalatın at eken, twyaqtarı şara kesedey ülken. Toptıñ aldında jüredi, eş attı toptıñ aldına tüsirmeydi. Basqa kisini jatırqap janına jolatpaydı, batır ayağına şider salğızbağan jay ğana baylap qoyğan.
2005 jıldıñ qırküyek ayınıñ 12-de Moñğoliyanıñ Bayan Ölgiy aymağınıñ Altınsökse swmınıñ is basqaru ornınıñ bastığı Twñğışbay Hasenwlımen kezdesudiñ säti tüsti. 54 jastağı Twñğışbaydıñ äkesi Hasen, Hasenniñ äkesi Qıdırbay, Ospannıñ äkesi Islammen birge tuısadı eken. Hasenniñ üyinde Ospannıñ er-twrmanı (1942 jılı, avgust ayında marşal Çoybolsan kezigip, kavaleriya er-toqımın sıylağan) jäne kiseni saqtaulı. Bwl zattar qalay keldi degende, 1958 jılı Qıdırhanwlı Hasen Qıtayğa Köktoğayğa barıp, Ospannıñ balası Şerdimanmen kezikken. Ol äkesiniñ Aqbozatı men ertoqımın, kisenin, qwran oqitın jaynamaz-kilemşesin bergen. Äkesiniñ közindey, atı men qasietti zattarın Moñğoliyadağı tuıstarına bergende, Şerdiman mümkin, Qıtayda alasapıran bolıp, mädeni revolyuciya bastaların sezgen bolar. Biz körgen er-toqım, kädimgi keñes äskerleriniñ bılğarı eri, tek aldıñğı qasına qol pulemet ornatqan temir topsa öte mıqtı qağılıptı. Erdi körgende aldığa qoyılğan qol pulemetten bwrşaqşa oq jaudırıp, Aqbozben qwyğıta şauıp bara jatqan batır beynesi közge eriksiz elesteydi eken. «Ospan jeñil pulemetpen at üstinde qaşıp jürip atısqan. At üstinde şauıp bara jatıp, bir jağınan oq atqanda, ekinşi jağına jığılıp, qaytıp bauırımen asıp ekinşi jağınan şığadı eken». Kiseni – kädimgi kiltpen aşılatın qazaq wstaları soqqan kisen. Jaynamazı 1980 j deyin bolıp, keyin joğalğan.
Aqbozat Hasenniñ qolında 3 jıl boladı, qartayıp aq burıldanıp ketedi. 1961 jılı Hasen soğımğa soyıptı. Aqboz 1951 jılı batır qaza tapqanda 9-10 jasar jılqı kemeline kelgen tolısqan at, 1961 jıl 20-ğa kelip boztarlandanıp qartayğan şağı. Aqbozdıñ köp erlikteriniñ biri wşıp bara jatqan jaudıñ aeroplanımen batır jarısa şapqılap, besatarımen atıp tüsirgenin el añız qılıp aytadı. (Alğaşında aspannan bomba tastap, pulemetten oq jaudırğan wşaqtan, qazaqtar torıqqan, keyin üyrenip, dauısı estilgende jata qalıp, mergender wşqıştıñ özin atıp, bolmasa janarmay bagin atıp 3 wşaqtı qwlatqan.) Ramazan degen aqın kezinde batırdıñ Aqbozına arnap poema şığarğan eken, swrastırıp taba almadıq. Bwl olqılıqtıñ ornın moñğoldıñ halıq aqını Sum'yagiyn Amirtayvannıñ «Ospannıñ Aqboz atı» degen öleñimen tolıqtırdıq. Aqın öleñiniñ epigrafına «Sayasatta sayqaldıq bolar, säygülikte ne jazıq bar…» degen sözdi alıptı, şınında Aqbozda ne jazıq bar.
Qiya betten jol tauıp,
Jota kezip.
Qır aqtap.
Tört ayağı tigen jer.
Ot şaşadı, jıraq qap.
Qızıl qırğın şerli azap,
Qır soñınan şüylikti.
Qırğiközdi er qazaq,
Serik etti jüyrikti.
Şiñgil, Qaptıq, Narında
Wşaqpen da şayqastı ol.
Zımıranday arındap,
Zımiyanmen ayqastı ol.
Qwyrıq-jalın, ot şalıp.
Qwyğıtadı sayğaqtay,
Aqbozatı Ospannıñ
Tarihtağı ayğaqtay.
«Bir atqa eki adam mingespeydi. Qıtaymen de, qızıl qıtaymen de, qızıl orıspen de birge bolmaymız. Qazaq özimiz jeke memleket bolamız» degen Ospan batırdıñ armanı orındaladı.