ءوز ەلiندە، ءوز جەرiندە قۇقاي كورۋمەن كەلە جاتقان قازاق تiلiنiڭ-اق باسىنان بۇلت ارىلماي قويدى. “مەملەكەتتiك” دەگەن مارتەبەسi – “تiل!” دەپ كۇڭiرەنگەن كوپتiڭ كوڭiلiن جۇباتىپ، الدارقاتار ايلا بولىپ قالدى. ايتپەسە بيلiگi رەسمي تۇردە راسiمدەلەر تۇستا ءوزi ۇستiنە قولىن قويىپ انت بەرگەن اتا زاڭدا ول تۋرالى نە ايتىلعانىن پرەزيدەنت ۇمىتار ما ەدi?! وسى ورايدا ەسكە الار بولساق، تاپ سول اتا زاڭدا قازاق تiلi “…مەملەكەتتiك باسقارۋ، زاڭ شىعارۋ، سوت iسiن جۇرگiزۋ جانە iس قاعازدارىن جۇرگiزۋ تiلi” رەتiندە ۇلىقتالعان جانە “قازاقستان حالقىن توپتاستىرۋدىڭ اسا ماڭىزدى فاكتورى” رەتiندە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءاربiر ازاماتى مەڭگەرۋi پارىز سانال­عان. ەندەشە ورىس تiلiندە ءوتiنiش ايتقان ادامعا مەملەكەتتiك تiلدە جاۋاپ بەرگەندە تۇرعان قانداي زاڭ بۇزۋشىلىق بار؟! سول ءۇشiن كiجiنۋگە، جازالاۋعا نەگiز بار ما؟ مەملەكەتتiك تiلدiڭ قادiر-قاسيەتiنەن گورi, ورىستiلدi سايلاۋشىلارىنىڭ وزiنە دەگەن ىقىلاسىن جوعارى قوياتىن پرەزيدەنتتiڭ بۇل ارەكەتiن كوپشiلiك قالاي قابىلدادى؟!

– “قازاقشا حاتقا جاۋاپتى ورىسشا بەرسەڭدەر، جازالايمىن. ورىندارىڭنان قۋام. ويتكەنi مەملەكەتتiك تiل – قازاق تiلi. قازاق تiلiن سىيلاڭدار” دەپ، كەرiسiنشە ايتۋى كەرەك ەدi. ول باسقاشا ايتتى. سوندىقتان بۇل ءسوزi تاعى دا قازاقتى باسقاعا جىعىپ بەر­دi. بiزدiڭ انا تiلiمiزدi, ارداقتى تiلiمiزدi سونشاما قۇنسىزداندىرىپ، جەر باۋىرلاتىپ جiبەرگەنi مەنiڭ جانىما باتتى. تiل – ەڭ بiرiنشi حالىقتىڭ سيمۆولى، حالىقتىڭ تولقۇجاتى. سول تiلدi قۇرمەتتەۋ جوعارىدان باستالۋى كەرەك. سوندا عانا تiلiمiز وركەندەيدi, بوساعادان تورگە شىعادى، ءوزiنiڭ تۇعىرىنا قونادى.

– “ورىسشا ايتىلعان ءوتiنiش­كە قازاقشا جاۋاپ بەرiپتi” دەگەن پرەزيدەنتتiڭ دەڭگەيiندە ايتىلاتىن ءسوز ەمەس. ول – تەحنيكالىق، تۇر­مىستىق دەڭگەيدەگi ماسەلە. بiراق ول كiسi سولاي دەدi ەكەن دەپ، بiز توقتاپ قالماۋىمىز كەرەك، قازاق تiلiن قوعامنىڭ بارلىق سالاسىنا ەنگiزiپ، جۇمىستانا بەرۋiمiز كەرەك. سول ارقىلى عانا ەل بiرiگەدi. بiزدiڭ حالىقتىڭ بiر ەرەك­شەلiگi, ورىسشا بiلمەيتiن قازاق جوق. سوندىقتان قازاقستاندا ورىس تiلi ماسەلەسi جوق.

عىلىم، بiلiم، الەۋمەتتiك سالا بولسىن، بارلىق سالادا قازاق تiلiن دامىتۋ كەرەك. ەگەر مەملەكەتiمiزدi ماڭگiلiك ەل جاسايمىز دەسەك، سوعان جالعىز قازاق ەمەس، بۇكiل ەل جۇمىلىپ، ارەكەت ەتۋi تيiس. ال قازاق مەملەكەت قۇرۋشى نەگiزگi ۇلت بولعاندىقتان، ەلدەگi بەيبiتشiلiك، تىنىشتىق، ولاردىڭ دا تiلiن، ءما­دەنيەتiن دامىتۋ، ءداستۇرiن ساقتاۋ دەگەن ماسەلەلەردە باسقا حالىقتارعا قامقور بولا بiلۋi قاجەت. قازاق قا­شاننان كەڭ حالىق. بۇل جاعىنان بiزدە ماسەلە جوق. ال ەندi مەملەكەتتiك تiل – تاۋەلسiز­دiكتiڭ نەگiزگi ۇستانىمى.

“ماڭگi ەل” دەپ جاتىرمىز عوي. ونىڭ ءوزiنiڭ بiر ۇستانىمدارى بولادى: بiر تiل، بiر دiن، بiر مورال دەگەن. بiز نەگiزi, سوعان باعىت الۋىمىز كەرەك. مۇندا دا قاي تiل دەيتiن ەمەس، مەملەكەتتiك تiل – بiزدە بiرەۋ. ال ودان باسقا ءجۇز تiل بولۋى مۇمكiن. ەگەر بiرەۋ جاڭا تەحنولوگيانى، بiرەۋ كاسiپكەر­لiكتi قىتايدان مەڭگەرەم دەسە، مەڭگەرە بەرسiن، ءوز ەركi. وندا ەشكiم­نiڭ شارۋاسى جوق. قىتايدا بiزدiڭ 1 ملن 800 مىڭداي حالىق بار. سونىڭ iشiندە جاستار سوڭعى كەزدە قازاق تiلiنەن ايىرىلىپ، ءبارi قىتايشا سويلەپ كەتتi. قىتايشا بiلەتiن ماماندار كەرەك پە، سولاردى شاقىرسىن. بiز ءۇشiن قازiرگi جاعدايدا مەملەكەت­تiك دەڭگەيدە “ورىس نەمەسە قىتاي تiلiن ۇيرەنiڭدەر” دەۋ – وتارشىلدىققا قايتادان يتەرۋدiڭ بiر جولى. جالپى، قازاقستاندى “وتانىم” دەي­تiن وسى ەلدiڭ بارلىق ازاماتتارىنىڭ تiلi قازاق تiلi بولۋى كەرەك.

– پرەزيدەنتتiڭ تiل تۋرالى ايتقانىن ەستiگەندە، مەنiڭ جۇرەگiم اۋىردى. ءوزiم تاريحشىمىن. ونىڭ ۇستiنە مىنا رەسەي دە “ويباي، ورىستاردى ءسويتiپ جاتىر ەكەن” دەپ ينتەرۆەنتسيا جاساۋى مۇمكiن. قالاي بولعاندا دا، تىم اسىرا سiلتەپ جiبەردi. بiر جاعىنان، ورىستاردىڭ دا كوڭiلiن تاپقىسى كەلگەن شىعار. جالپى، مۇنىڭ بiر سالدارى بولۋى مۇمكiن. قازاقستان قازاقتانىپ كەلە جاتىر. مىسالى، بiزدiڭ زاماندا قازاقتىڭ جارتىسى عانا قازاقشا وقي­تىن. قازiر 88-89 پايىزى قازاقشا وقيدى. ورىسشا وقىعان قازاقتىڭ ءوزi مەندەي بولسا، جاعدايدىڭ جامان ەمەس بولعانى. بۇل دەساكراليزاتسياعا اكەلۋi ىقتيمال. ۇلتارالىق قاتىناستار بiراز ۋشىعۋى مۇمكiن. اناۋ ايتادى: “مەملەكەتتiك تiلدi بiلۋiڭ كەرەك” دەپ. مىناۋ ايتادى: “بiلمەسەڭ دە بولادى” دەپ. وسى سوزگە بايلانىستى ۋا­قىت­شا دۇردارازدىق تۋدى. بiراق بۇل قازاقتىڭ قازاق تiلiنەن ءتۇڭiلۋi­نە ەمەس، كەرiسiنشە، تiستەنiپ، جiگەر­لەنۋiنە اكەلەدi. “ويباي، بiرiنشi باسشى تiلدi قولدامايدى ەكەن” دەپ قويا سالمايدى. حالىقتىڭ ءوزiنiڭ مەم­لەكەتشiل ۇستانىمدارى بار. “اقىرى بيلiك قولداماسا، بiز ءوزiمiز قولدايمىز”، “ولارعا سەنiم جوق، انا كiسiنiڭ ايتىپ تۇرعانى اناۋ”، “سەنگەن قويىم سەن بولساڭ…” دەگەن سياقتى كوڭiل كۇي، نامىس قازiردiڭ وزiندە وياندى…

zhasalash.kz