Зуқа батыр 150 жыл Руханият Тұлғалар Қазақ хандығына 550 жыл Әдеби әлем
ЗУҚАДАҒЫ АЛҚЫЗЫЛ НҰРЛАР
ЖЫЛҚЫЛАРЫ КӨК БАЛАҚ, СҰҢҚАРЛАРЫ АҚ БАЛАҚ, САУЫТТАРЫ САРЫ БАЛАҚ БАБАЛАР
ТҰМАРДЫҢ ҮЙІ
(Тұмар патшайымға)
Тұмар патшайым қарады тысқа:
Көк гауһар шашады дәрия.
Моншағымен ойнауда бәрі де алыста,
Өзенге телмірді бір қария.
Алтын ордасы тымық тұр неге,
Күлдіреуішке қарап масайды.
Жолаушылар сарынын біліп тұр дере,
Мамағаштар мың, мың жасайды .
Аспанда толқып отыр көк адам,
Аспанды көк адамдар құрайды.
Бұлттардан да тұяқ даусы бораған,
Меніңше, дүлдүлдер шұбайды…
деп ойлады Тұмар, аңырып қырға
Сары даланы көзінде жосытты.
Жаударақтардың желеңі жабығып тұрма,
Жапырағы шалғайға босыпты.
Перизат мұрағын сипады Тұмар,
Алтындары өксіп сықырлар.
Дүние деген бойды жылтады құмар,
Балалық елес мөлтеңдеп жыпырлар.
Самыр өмілдірік асылып тұр құрға,
Ұшып жүр үстінде көбелек.
Инеліктер ұшан еді былтыр да,
Сарысы да биыл неге көп?!
Өмілдірікте шайқалмақ қоңырау,
Қызылбастар жүрегі де шайқалар…
Біледі, туыстары тағылау,
Көздерінде қыран байқалар.
Барғысы келді побыраған көлге,
Побыраған көйлегін көтеріп.
Ошағаны құлазып абыраған жерде,
Тасырлады сағынышы жеті өріп.
Табыттай ғана қара көл жатыр,
Ал қарашығы көлді шайқап тұр.
Самырсындар арасына бараны батып,
Өксіген ғасырды жайқап құр.
Тас анарлы аймауыт қаңсып тұр,
Маусымның құбаң демімен.
Жер әлемді қырмызылатып таңсық нұр,
Қосылмады қара ебінің желімен.
Барыс мөрі бығып бүкіл қаруда,
Барысша аптықты қарулар.
Оқшантайда жебенің қыбы қалуда,
Наркескендегі зәһарлар ауырлар.
Ақинағы биші қыздарша,
Бұралып ойнайды-ау сермеліп.
Жылдарды қаңсытты бұл қанша,
Қара ебілердің ішінде тербеліп.
Тұмардың биші қыздары,
Айды нұсқай береді Тұмарға.
Жұлдызша жыпылықтап жылдары,
Ай нұрын құрады бұлар да…
… Ай нұрында <апам> жайланып,
Жердегі ақ жапырақтары семуде.
Ұйықтап кетті-ау апам айға алыс,
Сыр-Дәрия лықсып демінде.
ЗУҚАДАҒЫ АЛҚЫЗЫЛ НҰРЛАР
Зуқаның көгілдір семсері,
Бұл көгілдір туды көрмеді.
Ордасы да болған еңселі,
Туырлығы бұл күнге келмеді.
Алтайдың ақ маржан бұлағы,
Бір тұлпарды суарып жүреді.
Зуқаның қарлығаш пырағы,
Мүмкін бұлттарға түнеді.
Зуқаның сарсора терлері,
Қандай бір шытта домалап?!
Үліңгірдің сарша сеңдері,
Терілерінше толқынды аралап.
Зуқаның арқұбан өңдері,
Қыран көздерінен байқалар.
Оның топыршытқан белдері,
Ал нені қоңыр айта алар?!
Зуқаның қара шаштары –
Алтайдың қара изені.
Жасауылдарының аттары –
Қара сексеуілдей күйде еді.
Өтеді дөнен күндерім,
Зуқадай салқын көңілім.
Түйдектелген айларды білмедім,
Тарих шытырманынан жерідім.
Сағынам аңқылдақ атамды,
Апамды сағынам мамықтай.
Құмдарды шимайлаған сапарды,
Көңілім кезеді қабықтай.
Зуқаның көксауыр етігі,
Көнерді, түгеп қақ тұрды.
Болмады ғой бүгінге жетуі,
Тебер ем сонымен сатқынды.
Зуқаның қайран әкесі,
Сартеректі жатыр күзетіп.
Қаңғалақ арбалардың дәртесі,
Тұрым күмбезіне қарайды дір етіп.
Аңызға құяды ел мұны,
Келіншегімнен күтем бір хабар.
Зуқаның жарқылдаған кездігі,
Түсіне кірсе ұл табар.
Зуқаның болат үзеңгісі,
Аю жағын ұрса сындырар.
Алтайдың шөре-жөрелгісі,
Самырсындай ұлдарды тудырар!
ҚАМЫРЫҚ ЖҰЛДЫЗДАРЫ
Бұғының мүйізі әлемге көтернен,
Осынау бұлыңғыр орманда.
Эһ, тау сиқыры әреңге жетер ме ең,
Мүйіз сағымы шұбатылып арманға.
Қалжа шүлендеп дәм жайылған,
Бодұн да жатыр еді көшіп те.
Бөке атам иіскейді маңдайымнан,
Жылбысқаланып жатыр ем бесікте.
Алқынған жүрегім ну сағымға ауды,
Қара дүбір жауған бір кездерде-ай.
Зуқа батыр мені құшағына алды,
Дамылсыз аптап жатыр кеудемді-ай.
Ізғұтты кездік тастап кетіпті,
Жолшыбай түсіп үйімізге.
Кездігі кірпігіме айналып жетіпті,
Көз жасымды да ежелгі құйып ізге.
Жарқынбай атам ойыныма,
Қарап тұрырты үнсіз егіліп.
Қаршығадай мойыным қайырылуда,
Бір сарғылт жолдарға беріліп.
Ошың атам келгенде қадалып
қарап отырып, қойыпты атымды.
Ақ пенен Көктен жаралып,
Аспан мен ұдайы шақырды.
Қапас батыр сүйді шөпілдетіп,
Айналайын, ғазиз атам-ай!
Алтайдың желін селкілдетіп,
Күңгірт нұр шаншып батады-ай…
Сүлеймен атам мені алдына алды,
Ақбозаты тебініп тұр еді.
Орындап аты қарғымаларды,
Түсімде секіріп жүреді.
Эһ, Ақтеке атам жылап жіберді,
Шоққа күйіп қалдым бір күні.
Үліңгір көмді бұлаң кемерді…
Ағызуда көңілдердің дүлдүлі…
Сүйреп өтіп Ертістен аршамды,
Шың үстіне шықтым желпініп.
Ай боп туған тілсім арманды,
Көзім бажайлады ентігіп.
Астымдағы айғырым жоғалды,
Қара жел бұған ойланар.
балапан құстар тоналды,
Ұясынан әкеткен – айдағар…
Періште аналардың аймағы –
Санама осылай сілбілеп өттің.
Һай, һай атамның төр жайлауы,
Күңіреніп кеттің, іріңдеп кеттің!
(СОҢЫ)
Көкбөрі МҮБАРАК ( Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті Тарих, Археология және Этнология факультеті)
kerey.kz
Пікір қалдыру