باس ءمۇفتي: راقىم ايى – رامازان قۇتتى بولسىن!
2016 جىلدىڭ 6 ماۋسىمى – قاسيەتتى رامازان ايىنىڭ ءبىرىنشى كۇنى!
ەرجان قاجى مالعاجىۇلى،
قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني
باسقارماسىنىڭ توراعاسى، باس ءمۇفتي
راقىم ايى – رامازان قۇتتى بولسىن!
اسا قامقور، ەرەكشە مەيىرىمدى اللانىڭ اتىمەن باستايمىن!
قۇرمەتتى مۇسىلمان باۋىرلار، وتانداستار!
بارشامىزدى قاسيەتتى رامازان ايىنا امان-ەسەن جەتكىزگەن اللا تاعالاعا سانسىز شۇكىرلەر بولسىن. سىزدەردى مۇباراك رامازان ايىنىڭ كەلۋىمەن قۇتتىقتايمىن!
رامازان – ون ەكى ايدىڭ سۇلتانى، بەرەكەلى دە كەشىرىمى مول اي. كۇندەلىكتى تىرشىلىك قامىمەن جۇرەتىن پەندەنىڭ جۇرەگىنە بۇل ايدا يمان نۇرى قۇيىلادى. ويتكەنى، ورازا ادامدى تاقۋالىققا تاربيەلەيدى. سابىرلىق، قايىرىمدىلىق، مەيىرىمدىلىك، باۋىرمالدىق سەكىلدى ادامدىق اسىل قاسيەتتەر ارتىپ، يمان كۇشەيەدى. رامازان – اللانىڭ مەيىرىمى توگىلىپ، جۇماقتىڭ ەسىگى ايقارا اشىلاتىن، يماندى كۇشەيتۋگە مۇمكىندىك بەرىلگەن بەرەكەلى اي. بۇل – جاراتۋشى يەمىزدىڭ ۇلى سىيى ءارى نىعمەتى.
ساۋاپتار ەسەلەنىپ جازىلاتىن ايدا جاسالعان قايىرلى ءىستىڭ قايتارىمى ادام بالاسى ءۇشىن قۇپيا-سىر. ءتىپتى، اۋىز بەكىتۋشىگە بەرىلەتىن سىي مەن ساۋاپ، قۇرمەت پەن ماراپات پايعامبارلار مەن پەرىشتەلەرگە دە بەلگىسىز.
قۇدسي حاديستە اللا تاعالا: «ورازا – تەك مەن ءۇشىن. ونىڭ سىيىن (ساۋابىن) ءوزىم عانا بەرەمىن…» – دەپ ورازانىڭ قادىرى مەن قاسيەتىن، ءمانى مەن ماڭىزىن بايانداعان.
شاراپاتى مەن شاپاعاتى مول ايدا كۇنالى ىستەردەن باس تارتىپ، ساۋاپ جيناۋعا، ىشكى دۇنيەمىزدى تازارتۋعا، جاراتۋشىنىڭ رازىلىعىنا بولەنۋگە اسىعايىق!
رامازاننىڭ قادىرىن جاقسى تۇسىنگەن ساحابالار ورازاعا التى اي قالعان ساتتەن باستاپ: «راببىمىز، ءبىزدى رامازان ايىنا امان-ەسەن جەتكىزە گور!» – دەپ دۇعا ەتكەن. پەندەنىڭ وسى ايدا ۇستاعان ورازاسى، قوسىمشا قۇلشىلىقتارى، وزگەلەرگە جاساعان قايىرىمدىلىعى، بارلىق ساۋاپتى امالدارى ەسەلەنىپ جازىلادى.
ورازا – كۇندىز تەك ءىشىپ-جەۋدەن ءوزىن شەكتەۋ دەگەن ءسوز ەمەس. ورازا – رۋحتىڭ ازىعى، ءتاننىڭ شيپاسى. رامازان جان مەن ءتاندى رۋحاني تازارتاتىن، مۇسىلمان ءۇشىن ۇلكەن سابىر مەكتەبى. اۋزى بەرىك جاندار ادەپ بىلمەس پەندەلەردىڭ وزىنە جاساعان كەيبىر وعاش ءىس-ارەكەتتەرىن كورىپ، تۇرپايى سوزدەرىن ەستىسە دە: «مەن ورازامىن»، – دەگەن ءبىر اۋىز سوزبەن ناپسىسىنە توقتاۋ سالىپ، سابىر ساقتايدى. ال سابىر يەسىنە بەرىلەتىن سىي – ءجاننات.
دەنساۋلىعىنا بايلانىستى نەمەسە كارىلىك جەتىپ ورازا ۇستاۋعا شاماسى جەتپەگەن ادامدار اۋىز بەكىتكەن كىسىلەرگە اۋىزاشار بەرسە، ول دا – ۇلكەن ساۋاپ. پايعامبارىمىز مۇحاممەد (اللانىڭ وعان سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن): «اللا تاعالا ەڭ بولماسا ءبىر ءتۇيىر قۇرما، ءتىپتى ءبىر ۇرتتام سۋمەن بولسا دا قامقورلىق جاساعانعا ساۋاپ جازادى…» – دەگەن.
بيىل ماۋسىم-شىلدە ايلارىنا تۇسپا-تۇس كەلگەن رامازاندا اۋىز بەكىتۋگە كۇننىڭ ىستىعى كەدەرگى كەلتىرمەيدى دەپ سەنەمىز. سەبەبى، ورازانى رۋحاني تۇرعىدان سەزىنگەن جان اللانىڭ تەڭدەسسىز سىيىنان شەت قالعىسى كەلمەيتىنى حاق.
راقىم ايى – رامازان قۇتتى بولسىن! قاسيەتتى ايدا ۇستاعان ورازامىز، جاساعان دۇعا-تىلەكتەرىمىز، قۇلشىلىق-عيباداتتارىمىز، ءاربىر قايىرلى امالدارىمىز قابىل بولعاي! اللا تاعالا وتباسىمىزعا اماندىق، جۇمىسىمىزعا بەرەكە-بىرلىك ءناسىپ ەتكەي!
تاۋەلسىزدىگىمىز باياندى، ەلىمىز امان، جۇرتىمىز تىنىش بولعاي! ءاۋمين!
قمدب: ناماز ۋاقىتتارى وزگەردى
بيىلعى رامازان ايىنىڭ قارساڭىندا الماتى قالاسىنداعى ۆ.گ.فەسەنكوۆا اتىنداعى استروفيزيكالىق ينستيتۋتتىڭ كومەگىنە جۇگىنە وتىرىپ، قمدب شاريعات جانە ءپاتۋا ءبولىمى جاڭا ناماز ۋاقىتتارىن جاساپ شىعاردى.
بۇعان دەيىن قازاقستان اۋماعىندا ناماز ۋاقىتتارى وزگە ەلدەردىڭ استرونوميالىق ەسەپتەرىنە سايكەس جاسالىپ كەلگەن بولاتىن.
بۇگىنگى تاڭدا قمدب-عا قاراستى بارلىق ءدىني-تانىمدىق سايتتار مەن پورتالداردا اتالمىش جاڭا ناماز ۋاقىتتارى كورسەتىلگەن. وسى رەتتە، ناماز ۋاقىتتارىن جانە ورازا كەستەلەرىن تەك قمدب-نىڭ رەسمي muftyat.kz سايتىنان الۋ قاجەتتىگىن ەسكەرتەمىز.
جالپى الەمدە ناماز ۋاقىتتارىن زەرتتەپ، بەلگىلەۋمەن اينالىساتىن تانىمال بىرنەشە مەكەمە بار. ولار:
1. دۇنيەجۇزىلىك مۇسىلماندار ليگاسى (MWL), 18°/17°;
2. يسلام عىلىمدارى ۋنيۆەرسيتەتى، كاراچي (UIS) 18°/18°;
3. ەگيپەت يسلامي زەرتتەۋلەر ورتالىعى، كاير (UGAS) 19,5°/17,5°;
4. سولتۇستىك امەريكالىق يسلام قاۋىمداستىعى (ISNA) 15°/15°;
قمدب-نىڭ شاريعات جانە ءپاتۋا ءبولىمى جانە ۆ.گ.فەسەنكوۆا اتىنداعى استروفيزيكالىق ينستيتۋتى جاڭا ناماز ۋاقىتتارىن ەسەپتەۋدە سولتۇستىك امەريكالىق يسلام قاۋىمداستىعىنىڭ (ISNA) استرونوميالىق ەسەپتەۋى مەن جەرگىلىكتى جەردىڭ «شىعىس بويلىعى» مەن «سولتۇستىك ەندىگى» كوورديناتتارىن نەگىزگە الدى. سەبەبى، اتالمىش مەكەمەنىڭ استرونوميالىق ەسەپتەۋلەرى ەلىمىزدىڭ باسىم كوپشىلىك ەلدىمەكەندەرىنىڭ جاعرافيالىق بەلدەۋلىك جاعدايىنا جانە استرونوميالىق ەرەكشەلىكتەرىنە ساي كەلەدى.
سونداي-اق، سولتۇستىك ەندىگى 48°-تان جوعارى بەلدەۋدە ورنالاسقان ەلىمىزدىڭ كەيبىر سولتۇستىك، باتىس، شىعىس وڭىرلەردەگى جازعى ناماز ۋاقىتتارىن جاساۋ بارىسىندا جاعرافيالىق بەلدەۋلىك ەرەكشەلىكتەرى سايكەس كەلەتىن، ياعني سولتۇستىك ەندىگى 48°-تان جوعارى بەلدەۋدە ورنالاسقان رەسەيدىڭ، تاتارستاننىڭ وزىق تاجىريبەلەرى پايدالانىلدى.
تومەندە ءاربىر ناماز ۋاقىتىنا قاتىستى شاريعي ءھام استرونوميالىق ەسەپتەۋلەر نەگىزىندەگى مالىمەتتەر بەرىلگەن.
اڭداتپا
پارىز نامازدارمەن بىرگە قوسا وقىلاتىن سۇننەتتەر، ءۇتىر، تاراۋىح جانە ايت نامازدارى ءۇشىن ۋاقىتتىڭ كىرۋى – شارت. پارىز نامازدار: بامدات (تاڭ), بەسىن، نامازدىگەر (اسىر، ەكىنتى), اقشام (نامازشام) جانە قۇپتان نامازدارىنان تۇرادى. جۇما نامازى بەسىن نامازىنىڭ ورنىنا وتەدى. ۋاقىتى كىرمەي ەشقانداي ناماز وقىلمايدى. ۋاقىتىنان كەيىن وقىلعان ناماز “نامازدىڭ قازاسى” بولىپ سانالادى. ناماز پارىز ادامعا نامازدىڭ ۋاقىتتارىن ءبىلۋ اسا ماڭىزدى. ونىڭ ۋاقىتتارى قۇران مەن سۇننەتتە كەلگەن.
بامدات (تاڭ) نامازى
ەكىنشى تاڭنىڭ اتۋىنان كۇننىڭ شىعۋىنا دەيىنگى مەزگىل – بامدات نامازىنىڭ ۋاقىتى. ەكىنشى تاڭ – تاڭعا قاراي شىعىس كوكجيەگىنىڭ بوزارۋى. بۇل ۋاقىتپەن بامدات ۋاقىتى كىرىپ، قۇپتان نامازىنىڭ ۋاقىتى شىعادى. وسى ساتتەن باستاپ ورازا ۇستايتىندار ءۇشىن عيبادات ۋاقىتى باستالادى. سول سەبەپتى بۇنى «شىنايى شاپاق» دەپ اتايدى. بۇنىڭ الدىندا ءبىرىنشى تاڭ بار. بۇل – شىعىس
كوكجيەگىنىڭ ورتاسىندا جوعارىعا تىكەلەي كوتەرىلگەن، ەكى جاعى قاراڭعى بەينە ءبىر سوزىلعان سىمداي جايىلعان جارىق. بۇل جارىق از ۋاقىت ىشىندە جوعالىپ، ورنىن قاراڭعىلىق باسادى. وسىدان كەيىن ەكىنشى تاڭ اتادى. وسى ءبىرىنشى تاڭعا، تاڭ ۋاقىتىنىڭ كىرگەنىن كورسەتپەگەندىكتەن ءارى جالعان جارىق بولعانى ءۇشىن «جالعان تاڭ» دەپ اتالادى. بۇل تاڭ – ءتۇننىڭ جالعاسى. بۇل ۋاقىتتا قۇپتان ۋاقىتى شىقپايدى دا، تاڭ نامازى كىرمەيدى دە. ورازا ۇستايتىندار وسى ۋاقىتتا ءىشىپ-جەۋلەرىنە بولادى. بۇعان مىنا حاديس دالەل:
اللانىڭ ەلشىسى (س.ا.ۋ.) بىلاي دەيدى: « تاڭ (شاپاق) ەكەۋ. ءبىرىنشىسى – بامدات نامازىن وقۋعا بولمايتىن، بىراق ءىشىپ-جەۋگە بولاتىن جالعان شاپاق. ەكىنشىسى ء–ىشىپ-جەۋدى حارام، تاڭ نامازىن وقۋدى ادال ەتكەن تاڭ شاپاعى». «تاڭ نامازىنىڭ ۋاقىتى – ەكىنشى تاڭنىڭ اتۋىنان كۇننىڭ شىعۋىنا دەيىنگى مەزگىل»[1]. كۇن شىققاننان باستاپ، تۇسكى ۋاقىتقا دەيىنگى مەزگىلدە – ەشقانداي پارىز ناماز مىندەتتەلمەگەن ارالىق ۋاقىت. بامدات نامازىن اينالا كورىنىپ جارىق بولعان كەزدە وقۋ – مۇستاحاب.
ال استرونوميالىق ەسەپتەرگە سۇيەنسەك، كۇن كوكجيەكتەن تومەن 15° ورنالاسقان كەزىندە تاڭ شاپاعىنىڭ باستالۋىمەن تاڭ نامازىنىڭ ۋاقىتى كىرەدى. ەگەر كۇننىڭ 15° -عى ورنالاسقان جەرىنەن تاڭ اتۋ ارالىعىنداعى ۋاقىت 1,5 ساعاتتان كوپ بولسا، وندا تاڭ نامازىنىڭ ۋاقىتى كۇن شىعۋ ۋاقىتىنان 2 ساعات الدىن كىرەدى. كۇننىڭ شىعۋى ماتەماتيكالىق تۇرعىداعى كوكجيەكپەن الىنىپ، كۇن ديسكىنىڭ جوعارعى باسىنىڭ كورىنۋ ۋاقىتىنا سايكەس كەلەدى.
بەسىن نامازى
بەسىن ۋاقىتى – كۇننىڭ كوكتىڭ ەڭ جوعارى تۇسىنان باتىسقا قاراي اۋا باستاعاندا باستالىپ، يمام ءابۋ حانيفا بويىنشا بەسىننىڭ ۋاقىتى بارلىق نارسەنىڭ كولەڭكەسى، ەكى ەسە ۇزارعانعا دەيىن جالعاسادى. وسى كەزدە بەسىن نامازى شىعىپ، اسر (نامازدىگەر) ۋاقىتى كىرەدى. بەسىن نامازى ۋاقىتىنىڭ باستاۋىنا بايلانىستى بارلىق مۇجتاھيتتەردىڭ سۇيەنگەن دالەلى مىنا ايات: «كۇن باتىسقا اۋعاننان، ءتۇن قاراڭعىلىعىنا دەيىن ناماز وقى»[2].
ال استرونوميالىق ەسەپتەرگە سۇيەنسەك، بەسىن نامازىنىڭ ۋاقىتى كۇن ديسكىنىڭ اسپان مەريديانىنان تولىعىمەن ءوتۋ ۋاقىتىنا سايكەس كەلەدى.
اسر (ەكىنتى)
اسر ۋاقىتى – بەسىن ۋاقىتىنىڭ شىققان ساتىنەن باستاپ، كۇننىڭ باتۋىنا دەيىنگى مەزگىل. بۇعان حاديس دالەل: «كۇن باتپاي تۇرىپ، اسر نامازىنىڭ ءبىر راكاتىنا ۇلگەرگەن ادام، اسر نامازىنا ۇلگەرەدى»[3]. مۇجتاھيتتەردىڭ باسىم كوپشىلىگى بويىنشا، اسر نامازىن كۇننىڭ سارعايۋ ۋاقىتىنا دەيىن كەشىكتىرۋ – ماكرۇھ. ويتكەنى، اللا ەلشىسى (س.ا.ۋ.) بىلاي دەيدى:«بۇل ۋاقىتتا وقىلاتىن ناماز – مۇنافىقتاردىڭ (ەكى جۇزدىلەردىڭ) نامازى. مۇنافىق وتىرىپ الىپ، كۇندى كۇتەدى. كۇن شايتاننىڭ ەكى ءمۇيىزىنىڭ اراسىنا كىرگەن (باتا باستاعان) كەزدە، اپىل-عۇپىل اسر نامازىن ءتورت باس وقىپ، اللانى وتە از ەسكە الادى»[4].
ال استرونوميالىق ەسەپتەرگە سۇيەنسەك، اسر نامازى حانافي ءمازھابى بويىنشا كەز كەلگەن زاتتىڭ كولەڭكەسىنىڭ ۇزىندىعى ەكى ەسە بولعاندا كىرەدى. بۇعان تال تۇستەگى كولەڭكەنى دە قوسۋ قاجەت.
اقشام نامازى
اقشام (نامازشام) نامازىنىڭ ۋاقىتى – كۇننىڭ تولىق باتۋىمەن باستالىپ، شاپاقتىڭ جوعالۋىمەن اياقتالادى. ءابۋ حانيفا بويىنشا، شاپاق – اقشام ۋاقىتىندا باتىستىڭ كوكجيەگىندەگى قىزىلدان كەيىنگى بوزامىق. ءابۋ يۋسۋپ، يمام مۇحاممەد جانە حانافيلاردان باسقا ءۇش ءمازھاب پەن ءابۋ حانيفادان ريۋايات ەتىلگەن باسقا ءبىر ريۋايات بويىنشا شاپاق – كوكجيەكتە پايدا بولعان قىزامىق. كۇننىڭ باتۋى كۇن ديسكىنىڭ جوعارعى باسىنىڭ كوكجيەككە باتۋ ساتىنە سايكەس كەلەدى.
ال استرونوميالىق ەسەپ بويىنشا كۇننىڭ باتۋى كۇن ديسكىسىنىڭ جوعارعى باسىنىڭ كوكجيەككە باتۋ ساتىنە سايكەس كەلەدى.
قۇپتان نامازى
قۇپتان نامازىنىڭ ۋاقىتى–قىزىل شاپاقتىڭ جوعالعان ساتىنەن ەكىنشى تاڭنىڭ اتۋىنا دەيىنگى مەزگىل. ەكىنشى تاڭ اتقان ساتتە قۇپتاننىڭ ۋاقىتى شىعادى. بۇعان يبن وماردىڭ (ر.ا.) بىزگە جەتكىزگەن مىنا ءحاديسى دالەل: «شاپاق – قىزامىق. شاپاق جوعالعان ساتتە، ناماز وقۋ پارىز»[5]. قۇپتان نامازىن ءتۇننىڭ ۇشتەن بىرىنە دەيىن كەشىكتىرۋ – مۇستاحاب. ءتۇننىڭ ورتاسىنا دەيىن كەشىكتىرۋ – مۋباح، سەبەپسىز ەكىنشى تاڭعا دەيىن كەشىكتىرۋ – ماكرۇھ. ويتكەنى، بۇل ۋاقىتتا ادام ناماز وقىپ ۇلگەرمەۋى ىقتيمال. ءۇتىر نامازىنىڭ ۋاقىتى – قۇپتان نامازىنان كەيىن باستالادى. ونىڭ سوڭعى ۋاقىتى – ەكىنشى تاڭنىڭ اتۋىنا از ۋاقىت قالعانعا دەيىن. ءۇتىر نامازىن ويانۋىنا كۇمان كەلتىرگەن ادام ۇيىقتاماي تۇرىپ، ال وياناتىنىنا سەنىمدى جان وسى نامازدى ءتۇننىڭ اقىرىنا دەيىن كەشىكتىرسە ابزال. تاراۋىح نامازىنىڭ ۋاقىتى، تاڭدالعان كوزقاراسقا قاراي، قۇپتان نامازىنان كەيىن باستالىپ، بامدات نامازىنىڭ ۋاقىتىنا دەيىن جالعاسادى. تاراۋىح نامازى ءۇتىر نامازىنان بۇرىن وقىلادى. بىراق قۇپتان نامازىنان بۇرىن تاراۋىح وقىلسا، قايتا وقۋعا تۋرا كەلەدى.
استرونوميالىق ەسەپ بويىنشا كۇن كوكجيەكتەن تومەن 15° باتقان ۋاقىتتا تۇنگى ناماز ۋاقىتىنىڭ كىرگەندىگىن بىلدىرەدى. ەگەر كۇن ديسكىنىڭ كوكجيەككە باتۋى مەن كوكجيەكتەن تومەن 15°-قا ورنالاسۋ ۋاقىت ارالىعى 1,5 ساعاتتان ارتىق بولسا قۇتپان نامازىنىڭ ۋاقىتى كۇن باتقاننان 1,5 ساعات وتكەننەن كەيىن كىرگەن بولىپ ەسەپتەلەدى.
ەسكەرتۋ: ارنايى ەسەپ جۇرگىزىلگەن نۇكتەدەن قۇلشىلىق اتقارىلاتىن ورىننىڭ ءار 30 شاقىرىمعا الىستاۋىنان 1 مينۋت قوسىلادى. وسىنى ەسكەرگەن ءجون. دەمەك، 150 شاقىرىمعا دەيىن الىستاۋ – 5 مينۋت قوسۋ قاجەتتىگىن بىلدىرەدى.
قمدب، شاريعات جانە ءپاتۋا ءبولىمى.
ورازا – 2016: ءمان بەرەر مالىمەتتەر
■ رامازان ايى 2016 جىلدىڭ 6 ماۋسىمىندا باستالادى. بيىل مۇسىلماندىق اي كۇنتىزبەسى بويىنشا ورازا 29 كۇن.
■ وسى جولعى ورازا كۇننىڭ ەڭ ۇزارعان ساتىنە سايكەس كەلىپ وتىر. تاڭنىڭ اتۋى مەن كۇننىڭ باتۋى 17-18 ساعاتقا دەيىن سوزىلادى. الايدا كۇننىڭ ۇزاقتىعى مەن شىلدەنىڭ اپتاپ ىستىعى وتانداستارىمىزدىڭ ورازا ۇستاۋىنا كەدەرگى كەلتىرمەيدى دەپ سەنەمىز. ويتكەنى، رامازان – جىلىنا ءبىر رەت كەلەتىن، ساۋاپتار ەسەلەنىپ جازىلاتىن بەرەكەلى، قاسيەتتى اي. مۇسىلمان بالاسى مۇنداي مۇمكىندىكتەر ايىن جىبەرىپ الماۋعا تىرىسادى.
■ باس ءمۇفتي ەرجان قاجى مالعاجىۇلىنىڭ توراعالىعىمەن وتكەن قمدب تورالقا ماجىلىسىندە وكىل يمامداردىڭ ءبىراۋىزدان كەلىسۋىمەن رامازان ايىندا بەرىلەتىن ءپىتىر ساداقا مولشەرى 200 تەڭگە بولىپ بەكىتىلدى. ءپىتىر ساداقانى رامازان ايىنىڭ ءبىرىنشى كۇنىنەن باستاپ، ورازا ايت نامازىنا دەيىن بەرۋگە بولادى.
■ ءپىتىر-ساداقادان تۇسكەن قاراجات ەسەبىنەن مۇگەدەكتەر مەن قارتتارعا، جەسىر ايەلدەر مەن جەتىمدەرگە، الەۋمەتتىك تۇرمىسى تومەن وتباسىلارىنا قايىرىمدىلىق كومەك كورسەتىلەدى.
■ قاسيەتتى قادىر كەشى – شىلدەنىڭ 1-نەن 2-سىنە قاراعان ءتۇن. قادىر تۇنىندە مەشىتتەردە تاڭعا دەيىن رۋحاني باعدارلامالار ۇيىمداستىرىلادى. ۋاعىز ايتىلىپ، قۇران وقىلىپ، جاماعاتپەن دۇعا جاسالادى.
■ 5 شىلدە كۇنى ورازا ايت مەرەكەسى باستالادى. ورازا ايت كۇندەرى مەشىت اۋلالارىنا قازاق ۇيلەر تىگىلىپ، جاماعات اراسىندا ۇلتتىق سپورت تۇرلەرىنەن (اسىق اتۋ، ارقان تارتۋ، قول كۇرەس، گىر تاسىن كوتەرۋ، ت.ب.) جارىستار ۇيىمداستىرىلادى.
■ 5 ماۋسىم كۇنى قۇپتان نامازىنان كەيىن مەشىتتەردە تاراۋيح نامازى وقىلادى. تاراۋيح نامازى 29 كۇن وقىلىپ، قاسيەتتى كىتابىمىز قۇران كارىم تولىق حاتىم ەتىلەدى. قۇدايعا شۇكىر، قازىر ءوز ەلىمىزدەن جاس قاريلار شىعىپ، تاراۋيح نامازىن وقۋدا. وتكەن جىلى «ازىرەت سۇلتان» مەشىتىندە 14 جاستاعى ەڭ جاس قاريىمىز، رەسپۋبليكالىق قۇران جارىسىنىڭ باس جۇلدەگەرى دۋلات بولاتبەكۇلى تاراۋيح نامازىن وتەپ، جاماعاتتىڭ العىسى مەن قۋانىشىنا بولەندى.
■ جولاۋشىلارعا، جۇكتى، ەتەككىرى كەلگەن نەمەسە ومىراۋدا بالاسى بار ايەلدەرگە، ناۋقاس جاندارعا ورازا ۇستاۋ – پارىز ەمەس.
■ ساپاردا ورازا ۇستاماۋعا بولادى. بىراق باسقا كۇندەردە سانىن تولتىرىپ، اۋىز بەكىتەدى. ەگەر ساپار قيىندىق تۋعىزباسا، ابزالى – اۋىز بەكىتۋ.
■ جۇكتى نەمەسە ومىراۋدا بالاسى بار ايەلدەر ەگەر دەنساۋلىعى مەن سابيىنە زيان كەلۋدەن قورىقسا، ورازا ۇستاماي كەيىن قازاسىن وتەسە بولادى.
■ رامازان كەزىندە ەتەككىرى كەلگەن نەمەسە بوسانعان ايەلدىڭ ورازاسى بۇزىلادى. مۇنداي جاعدايدا اۋزىن اشىپ، كەيىننەن ۇستاماعان كۇندەردىڭ قازاسىن وتەيدى.
■ رامازان ايى قارساڭىندا باس ءمۇفتي ەرجان قاجى مالعاجىۇلى مۇسىلمان قاۋىمىنا ۇندەۋ جولداپ، حالقىمىزدى ورازانىڭ ءار كۇنىندە جاقسىلىق جاساپ، قايىرىمدىلىق ءىس-شارالارعا اتسالىسۋعا شاقىردى. سونىمەن قاتار، كاسىپكەرلەردى تۇرمىسقا قاجەتتى زاتتارعا جەڭىلدىك جاساۋعا، جاماندىقتىڭ باستاۋى بولعان اراق-شاراپ ساتپاۋعا ۇندەدى.
■ قاسيەتتى ايدىڭ قارساڭىندا الماتىداعى رەسپۋبليكا سارايىندا، استاناداعى بەيبىتشىلىك جانە كەلىسىم سارايىندا، وبلىستارداعى مادەنيەت ۇيلەرىندە «قوش كەلدىڭ، رامازان!»، «بەرەكەلى مەرەكە»، «بەرەكەلى رامازان» دەگەن تاقىرىپپەن رۋحاني-مادەني، پاتريوتتىق كەشتەر ۇيىمداستىرىلدى.
■ جىل سايىنعى ءداستۇر بويىنشا رامازان ايىنىڭ قۇرمەتى ءۇشىن «تەگىن تاكسي»، «تەگىن اۆتوبۋس»، «قايىرىمدىلىق – قايىرلى ءىس»، «بارىڭمەن ءبولىس», ت.ب. قايىرىمدىلىق اكتسيالار ۇيىمداستىرىلادى.
■ تاراۋيح نامازدارىنان كەيىن جاماعات ءۇشىن مەشىت اۋلالارىنا ارنايى اۆتوبۋستار قويىلىپ، تۇرعىندار تەگىن جەتكىزىلەدى.
■ ەلىمىزدە اۋىزاشار بەرۋدىڭ قازاقى-مۇسىلماندىق مەرەكەلىك مادەنيەتى قالىپتاسا باستادى. اۋىزاشارلاردا تەك ۋاعىز-ناسيحات ايتىلىپ قانا قويماي، ارناۋ، جىر-تولعاۋ، تەرمەلەر ورىندالىپ، وسيەتتى ولەڭدەر وقىلادى. سونىمەن قاتار، جىلى لەبىزدەر مەن تىلەكتەر ايتىلادى. ورازا، يماندىلىق، بىرلىك، ىزگىلىك تۋرالى عيبراتتى بەينەروليكتەر كورسەتىلىپ، تاعىلىمى مول، ادام ءورىسىن دامىتاتىن ۆيكتورينالىق سۇراقتار قويىلادى. جەڭىمپازدار قۇندى سىيلىقتارمەن ماراپاتتالادى.
اعابەك قوناربايۇلى،
قمدب ءباسپاسوز ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى
پىكىر قالدىرۋ