Жаһан жаңалықтары Саясат
Путин мен Ердоған: Қақтығысқандарды мүдделер тоғысы құшақтастырды
“Халықтарымыздың жоғарғы мүдделерi мемлекетаралық қарым-қатынастарымыздың деңгейiн қалпына келтiрудi талап етедi”. Ресей президентi Владимир Путин Түркия президентiмен бiрлесiп өткiзген баспасөз мәслихатында осылай дедi. Владимир Путиндi бес мәрте “қымбатты досы” есебiнде атаған Ережеп Ердоған: “Бүгiн мен және менiң қымбатты досым Владимир Путин қарым-қатынасымызды жақсарту мәселелерi бойынша бiрдей ұстанымда екенiмiздi көрсеттiк. Бiз екi елдiң әлеуетiн өңiрдегi тұрақтылық жолында пайдалануымыз керек” деп ағынан жарылды.
Жылға жетпес уақыт бұрын бiрiн-бiрi ата жауындай көрген саясаткерлердiң мұндай жүрекжарды лебiздерiн ұғыну ә дегеннен қиын шаруа. Сөйтсек, бәрiне түрiк елiнiң тыныштығы мен бiртұтастығын бұзуға талпынған, сыртқы күштердiң қолдауына сүйенген Фетхуллах Гүлен дейтiн шал кiнәлi екен. Гүленнiң нұсқауымен түрiк әскерилерi ресейлiк ұшақты атып түсiрген-мыс. “Бүгiн Фетхуллах Гүленнiң террорлық ұйымы мен олардың артында тұрған күштердiң сiз бен бiздiң қарым-қатынасымызды бұзып келгенiн бiлiп отырмыз”, – деген Ердоған “Владимир досына” мұңын шақты. Володяның да күткенi осы екен, “қос елдiң достығын” бiраз жырлады. Тоғыз ай бұрын “ту сыртынан пышақ ұрған” түрiк сұлтаны ендi Владимир Путиннiң “екi дос елдiң мүддесi жолында” иық тiрестiрер әрiптесi. Ердоған ресейлiк ақпарат құралдарында бұдан былай “терроршылардың жандайшабы” деп сипатталмайды, ал оның ұлының “ИМ” террорлық ұйымына мұнай сататыны туралы ұмытуға болады. Ендi орыстың бульдозерi “санкциялық соғыс” майданында түрiк қызанақтарын езгiлемейтiн болады. Жақсы көру мен жек көрудiң арасы бiр-ақ қадам, нақтырақ айтсақ, бiр ғана хат екенiн “тiзерлеген Ресейдiң еңсесiн көтерушi” Путин мен түрiк сұлтаны Ердоған тағы мәрте дәлелдедi.
Санкт-Петербургтегi сарайда Батыспен қарым-қатынастарын мүлдем нашарлатып алған, экономикалары тоқырауға ұшыраған екi елдiң президентi кездестi. Ресейдiң Батыспен неге қырғи-қабақ болғаны түсiнiктi, сондықтан бұған дейiн Еуроодаққа мүше болуға ұмтылған түрiк билiгiнiң Кремльмен ауыз жаласуға жүгiрген себептерiне тоқталайық.
Анкараны Мәскеумен жақындасуға экономикалық себептер мен Сириядағы жағдай және ондағы күрд мәселесi итермелеп отыр. Орыс-түрiк қарым-қатынасы ушыққанда салынған экономикалық эмбарго жеңiл өнеркәсiп, ауыл шаруашылығы, туризм секiлдi түрiк экономикасының ең маңызды салаларына үлкен соққы болды. Саяси дағдарысқа дейiн Ресей түрiк елiнде өндiрiлген азық-түлiк өнiмдерiнiң ең басты импорттаушысы едi. Ал ресейлiк туристерден айырылып қалған Анталья жағалауы биыл соңғы 30 жылда болмаған туристiк дағдарысты бастан өткердi. Геосаяси тұрғыдағы ең маңызды фактор – Сирия, оның iшiнде сириялық күрдтердiң мәселесi. Сирияда президент Башар Асадтың әскерi мен “ИМ” содырларына қарсы күресте тәжiрибе жинақтаған, сан жағынан көп күрд жасағының пайда болғаны Анкараны мазалайтыны рас. Солтүстiк Иракты бақылап отырған күрдтер мен Иран Түркияны Таяу Шығыстағы ықпалынан айыруы мүмкiн. Күрд жасақтарына Мәскеудiң қолдау көрсететiнiн Ердоған үкiметi жақсы бiлiп отыр. Бұл жағдайда Түркияның өзiнiң қақтығыс аймағына айналып кету қаупi күшейедi. Түркиядағы соңғы террорлық жарылыстар сол қауiптiң белгiсi iспеттi. Сондықтан түрiк сұлтаны бұл орайда тактикалық достасуды таңдауға мәжбүр.
Ердоғанның Еуроодақ және АҚШ-пен жүз шайысып қалғаны бұл қадамды жылдамдатып жiбердi. Өз кезегiнде әлемдiк қауымдастықтан оқшауланып қалған Ресейге де жаман болсын, жақсы болсын өңiрлiк деңгейдегi одақтас, болмағанда әрiптес керек. Путин Ердоғаннан Сириядағы жағдайға қатысты көзқарастарын өзгертудi талап еткенi сөзсiз. Егер әскер саны жағынан НАТО-дағы екiншi ел санатындағы әрi Таяу Шығыс өңiрiндегi геосаяси маңызды ойыншы – Түркия Мәскеудiң дегенiне көнсе, Путин АҚШ пен Еуроодақты кiшкентай баланың танауынан шерткендей қылады.
Бұл кездесуде Путин Оңтүстiк Еуропаға табиғи газ таситын “түрiк ағыны” газ жобасының құрылысын жандандыру туралы да сөз қозғаған болар. Ресей үшiн Түркия бұл газ бағытындағы ең маңызды буын, бiрақ түрiк жағы күнi бүгiнге дейiн бұл жобаны талқылау деңгейiнен әрi көтермей келедi.
Аттас зарядтардың бiр-бiрiн тебетiн физика заңдарынан айырмашылығы саясатта ой-өрiсi, көзқарасы бiрдей билеушiлер мұндайда керiсiнше, бiр-бiрiне тартыла түседi. Ердоған да, Путин де билiк басында кемiнде он жылдан артық отырған және саяси қарсыластарын аяусыз жазалайтын жандар. Күллi Ресейдiң билеушiсiне айналған Путиннен елiндегi Ататүрiк орнатып кеткен демократияны тұншықтырып жатқан Ердоған еш кем түспейдi. Керiсiнше, оңаша әңгiмеде Ердоған “Владимир досына” соншама адамды қысқа мерзiмде қалай түрмеге тоғытатынын мақтана айтып берген болар.
Осындай геосаяси ауқымдағы қос iрi тұлғаның ойындарынан Қазақстан президентiнiң пайда тапқысы келгенiн де атап кетейiк. Елдегi қазақ-түрiк лицейлерiн жабуды талап еткен Ердоғанға қырғыздар секiлдi тойтарыс берудiң орнына, Назарбаевтың “гүленшiлер анықталса елден қууға” уәде еткенi ерсi көрiнген. Кейiнiрек түрiк басылымдары Ердоған мен Путиндi қазақ президентi татуластырғаны туралы жазғанына қарап, Нұрсұлтан Назарбаевтың өзге елдiң басшысының алдында нелiктен осылай төменшiктегенi түсiнiктi болды. Бұл баяғы әлемдегi “татулық пен бейбiтшiлiктiң” туын көтерген тұлға ретiнде тарихта қалуға жанталасқан пендешiлiк. Ал егер президент Назарбаевтың араағайындығы iске аспағанда не болар едi? Оны да жалаулатып жария етер ме едi, әлде орыс-түрiк қарым-қатынасы о баста ушыққан кездегiдей үнсiз қалар ма едi? Бiрақ Н.Назарбаевтың араағайындығы туралы билiктiң басыбайлы басылымдары жарыса жазғанымен әлемнiң азулы ақпарат құралдары мен саяси сарапшылары оған мән де бермедi, бiр ауыз ләм-мим демедi.
Дегенмен “тарихи бауырлас елдердiң” бiр-бiрiне деген достық сезiмiн ғасырлар бойы қарумен, қара күшпен дәлелдеп келгенiн былай қойғанда, “Қасиеттi Русьтiң” патшасы мен дiни, ескiшiл Османлы империясын құруды көздейтiн түрiк сұлтанының достығы ұзаққа бармас. Гитлер мен Сталиннiң “мәңгiлiк дос” болғаны, бiр-бiрiн жеңiстерiмен “шын жүректен” құттықтағандары да есiмiзде. Бұл бiр-бiрiн жек көрсе де, қысыл-таяңда қалғанда тығырықтан шығудың барлық жолын қарастыратын қос билеушiнiң уақытша ымырасы. Ердоған қашанда Еуропаны Ресеймен бопсалап келдi. НАТО-ның мүшесi бола тұра Түркия ШЫҰ-ның мүшесi болуы мүмкiн, Түркия ЕуразЭО-на қосылуы мүмкiн деп мәлiмдегенiн еске алуға болады. Ердоғанның сондағы Батысқа бiлдiрген емеурiнi: бiздi шеттете берсеңдер, басқалармен дос боламыз. Ендi қазiр Ердоған қайтадан “түрiк ағыны” газ жобасы туралы айта бастады. Бiрақ, күнi бүгiнге дейiн түрiк тарабы газ құбыры құрылысын бастауға түрлi кедергi жасап келедi. Бұл да – сол Батыспен ойынның түрi. Оны Путин де жақсы бiлiп отыр. Бiрақ қазiргi сәтте екi әпербақан билеушiге “жақсы жаудан жаман дос” артық болып тұр.
Әдiл ҰЗАҚБАЙ.
zhasalash.kz
Пікір қалдыру