Зуқа батыр ұлы Қажы Сауатағзам (1928-2016)

زۋقا باتىر ۇلى قاجى ساۋاتاعزام (1928-2016)

| Nov 29, 2016

قاجى زۋقاۇلى قاجى ساۋاتاعزام (1928-2016) دۇنيەدەن وزدى:
زۋقا باتىردىڭ كەنجە ۇلى قاجى ساۋاتاعزام اتامىزدىڭ قازاسىنا وراي تاريحي قىسقاشا جيناعىمدى نۇسقاپ كەتەيىن.
التاي-كوكتوعاي اۋدانىندا دۇنيەگە كەلگەن ساۋات قاجى، اكەسىن جاۋ العاندا بەسىكتەگى بالا ەكەن. زۋقا قاجى احىرعى احۋالىن سەزىپ، اجالىنىڭ جاۋ قولىنان بولاتىنىن ءبىلىپ بەلقۇدىققا شەت قونىپ وتىرادى. سوندا بالا-شاعا، تۋىس-تۋعاندارىنىڭ ىشىندە قولتىعىنىڭ استىنان شىقپاي قاسىندا قالعاندار بولادى. قالىڭ اسكەر تاڭ اتا بەرگەندە ءبىر قورالى كيىزۇيدى وققا ۇستايدى. وسىندا قازا تاپقانداردىڭ ىشىندە ساۋات قاجىنىڭ اعاسى ءماۋلۇت ءشارىپ (1926-1929), اپكەسى قاماريا، ۇلكەن شەشەلەرىنەن مىقيا، نازار ء(بىلجاي) ۇلى ناسىردىڭ ايەلىمەن ەكى بالاسى، جارىلقاسىن دەگەن ءبىر جىگىت، ءبىتىمشى دەگەن ءبىر بالا، زۋقاۇلى ءشاميدىڭ نامازباي، ازانباي دەگەن قايىنىنىلەرى وسى قاندى قىرعىندا قازا تابادى. تاعى ءبىر قايىنىنىسى سىبانباي /كەرەي-مولقى/ جانە باتىرشاۇلى يمامباي تايقازاننىڭ استىنا كىرىپ جان ساۋعالايدى. زۋقانىڭ ءىنىسى داكەن دە وسىندا وققا ۇشقان دەلىنەدى. زۋقا باتىردىڭ جىگىتتەرىنەن توقاجان دەگەن قارۋلى پالۋان، اسكەرلەر كەتىپ بولعان سوڭ ەڭگەزەردەي قالعان ءبىر اسكەرمەن جەكپەجەك الىسىپ، ۇزاق ۋاقىتتان كەيىن اياعىندا ەكەۋى دە تالىقسىپ بارىپ جان ۇزەدى.
وسىندا امان قالعان زۋقاۇلى ءشاميدىڭ زايىبى قۋانقىزى بايان اجەمىزدەن ەستىپ، ۇلكەندەرىمىزدىڭ ايتۋى بويىنشا مىلتىق داۋىسىنان بەسىكتەگى بالالاردىڭ ءوزى ۇرەيى ۇشىپ جىلاي الماپتى. جاس نارەستە زۋقاۇلى ساۋات، سۇلتان ءشارىپۇلى ءانۋار جانە شاميقىزى ءشىنان وسى ۇيلەردىڭ ىشىندە بەسىكتە بولەۋلى جاتىپ امان قالىپتى. بۇلارمەن بىرگە قۇتىلعانداردىڭ ىشىندە جۇگىرىپ جۇرگەن بەس جاستاعى زۋقاۇلى قيزات (1924-1999) بار ەكەن. 1929 جىلى بولعان وسى قاندى قىرعىندا 53 كىسى شەيىت بولادى.
سوعىستان شىققان ادام جانعا “قازي” دەلىنەدى. بەسىكتەگى ءسابي شاعىندا قازي بولىپ ءوسىپ، توقساننىڭ تورابىنا كەلىپ توسەك تارتىپ جاتسادا ەسىنەن تانباي، يمانىنان جاڭىلماي وتىرىپ اكەسى زۋقا قۇساپ، تاڭاتار “زۋحا” (ساسكە) مەزگىلىندە جاراتقانعا جانىن ءتاسىلىم ەتەدى. قاجى ساۋاتاعزام اتامىز ساۋاتتى وقىمىستى كىسى ەدى. اللاھ الدىنان جارىلقاسىن.

Kuddüs Çolpanنىڭ facebook پاراقشاسىنان الىندى

ەلدەس وردا، تاريحشى: «تۇركىستان» اتاۋىن قولدانۋ – ايماقتاعى جۇمساق كۇش پوزيتسياسىن نىعايتۋ ءتاسىلى

kerey.kz

فوتو اشىق دەرەككوزدەردەن الىندا وتكەن اپتادا تۇركيانىڭ ۇلتتىق ءبىلىم مينيسترلىگى مەكتەپ باعدارلاماسىنا «تۇركىستان» دەگەن تەرميندى ەنگىزگەن ەدى. شەتەل باسىلىمدارىنىڭ جازۋىنشا، بۇل اتاۋ ەندى «ورتالىق ازيا» ۇعىمىنىڭ ورنىنا قولدانىلماق. ءبىلىم ءمينيسترى يۋسۋف تەكين جاڭا اتاۋ تۇركى الەمىنىڭ بىرلىگىن قامتاماسىز ەتۋگە باعىتتالعانىن ايتادى. ونىڭ سوزىنشە، ۇكىمەت وقۋ باعدارلاماسىنان يمپەريالىق ماعىناسى بار گەوگرافيالىق اتاۋلاردى الىپ تاستاماقشى. ەڭ قىزىعى، «تۇركىستان» اۋماعىنا قازاقستاننان بولەك، قىرعىزستان، وزبەكستان، تۇركىمەنستان مەن تاجىكستان جاتادى ەكەن. سونداي-اق كەيبىر باسىلىمدار بۇل تەرميننىڭ قىتايدىڭ باتىسىندا ورنالاسقان شىڭجان ولكەسىنە قاتىسى بارىن دا اتاپ ءوتتى. كەيبىر عالىمدار «ورتالىق ازيا» تەرمينى كولونياليزمنەن قالعانىن ءجيى اتاپ ءجۇر. حح عاسىرداعى الەمدىك اكادەميالىق عىلىمدى سول كەزدەگى ءىرى يمپەريالار قالىپتاستىرعاندىقتان، بۇگىندە مۇنداي تەرميندەر مەن اتاۋلار حالىق ساناسىنا ابدەن ءسىڭىپ
تۇرسىن جۇمانباي «ءۇيسىنباي كىتابى»

kerey.kz

بۇل داعاندەل، باقاناس ولكەسىنەن شىققان بي ءۇيسىنباي جانۇزاقۇلى حاقىندا قۇراستىرىلىپ جازىلعان كىتاپ. تىڭ تولىقتىرىلعان ەڭبەكتە بولىس الدەكە كۇسەنۇلى، داعاندەلى بولىسىنىڭ باسشىلارى مەن بيلەرىمەن قاتار ءابدىراحمان ءالىمحانۇلى ءجۇنىسوۆ سىندى ايتۋلى تۇلعالار جايلى اڭگىمە قوزعالعان. ولاردىڭ ەل الدىنداعى ەڭبەكتەرى، بيلىك، كەسىم – شەشىمدەرى، حالىق اۋزىندا قالعان قاناتتى سوزدەرى مەن ءومىر جولدارى، اتا – تەك شەجىرەسى قامتىلعان. سونىمەن قاتار مۇراعات دەرەكتەرىندەگى مالىمەتتەر كەلتىرىلگەن. كىتاپقا ەسىمى ەنگەن ەرلەردىڭ زامانى، ۇزەڭگىلەس سەرىكتەرى تۋرالى جازىلعان كەي ماقالالار، جىر –داستاندار، ۇزىندىلەر ەنگەن. كىتاپ قالىڭ وقىرمان قاۋىمعا ارنالعان. تۇرسىن جۇمانباي «ءۇيسىنباي كىتابى»، - جەبە باسپاسى، شىمكەنت قالاسى.134 بەت تولىق نۇسقاسىن تومەندەگى سىلتەمە ارقىلى وقي الاسىز. ءۇيسىنباي كىتاپ kerey.kz
زەلەنسكيدىڭ “جالعىز سەنەرى ءارى وڭ قولى”. اندرەي ەرماك كىم؟

kerey.kz

رەي فەرلونگ اندرەي ەرماك (سول جاقتا) پەن ۋكراينا پرەزيدەنتى ۆلاديمير زەلەنسكي (وڭ جاقتا). 2019 جىل. اندرەي ەرماك ۇشاقتان تۇسە سالا ءوزىنىڭ باستىعىن قۇشاقتادى. 2019 جىلى قىركۇيەكتە پرەزيدەنت زەلەنسكيمەن جىلى جۇزدەسۋ جاڭادان باستالىپ كەلە جاتقان ساياسي سەرىكتەستىكتىڭ باسى ەدى. بۇل – ەرماكتىڭ رەسەي تۇرمەسىندە وتىرعان 35 ۋكراينالىقتى ماسكەۋدەن الىپ كەلگەن ءساتى. ال 2020 جىلى ەرماك زەلەنسكي اكىمشىلىگىنىڭ باسشىسى بولدى. بىراق ۋكرايناداعى جەمقورلىق شۋىنان كەيىن ونىڭ قىزمەتىنە جۇرتتىڭ نازارى اۋدى. سەبەبى ەرماك ۋكراينا ەنەرگەتيكالىق ينفراقۇرىلىمىنا بولىنگەن قارجى جىمقىرىلعان كوررۋپتسيا سحەماسىندا نەگىزگى رولدە بولعان دەگەن اقپارات تاراعان. بىراق تەرگەۋشىلەر بۇل جايتتىڭ جاي-جاپسارىن تولىق اشقان جوق. ەرماكتىڭ ءوزى ازاتتىقتىڭ ۋكراينا قىزمەتىنىڭ رەسمي ساۋالدارىنا جاۋاپ بەرگەن جوق. سونىمەن زەلەنسكيدىڭ كەڭسەسىن باسقارىپ وتىرعان ەرماك كىم؟ تەلەۆيدەنيەدەن
تاريح عىلىمى قازىر ەزوتەريكالىق توپتاردىڭ مەنشىگىندە

kerey.kz

شىعىستانۋشى-تاريحشى ءومىر تۇياقبايدىڭ بۇرىندا دا «قازاققا قانداي تاريح كەرەك؟ تاۋەلسىزدىك كەزەڭىندە جاسالعان تاريحي ميستيفيكاتسيالار حرونيكاسى» دەپ اتالاتىن ماقالاسىن (22.05. 2025. Zhasalash.kz) وقىپ ەم. ريزا بولعام. جاقىندا ءو. تۇياقبايدىڭ «قازاقستاندا تاريحي بۇرمالاۋلار مەن ميفتەرگە توسقاۋىل قويۋدىڭ جولدارى» (02.10. 2025. Zhasalash.kz) اتتى تاعى ءبىر ماقالاسىمەن جانە تانىستىق. وتە وزەكتى ماسەلەنى كوتەرىپتى. تاريحتا ورىن الىپ جۇرگەن جاعىمسىز جايتتار تۋراسىندا وي تولعاپتى. جۋرناليستەردى، بلوگەرلەردى ايىپتاپتى. تاريحتان ارنايى كاسىبي دايىندىعى جوق، ءبارىن ءبۇلدىرىپ بولدى دەپ. كەلەڭسىزدىكتى توقتاتۋدىڭ ناقتى جولدارىن ۇسىنىپتى. بۇعان دا كوڭىلىمىز بەك تولدى. ايتسە دە تاريحتى بۇرمالاۋعا، ءوز وتىرىكتەرىن ناسيحاتتاۋعا تەك جۋرناليستەر مەن بلوگەرلەر عانا ەمەس، «ارنايى كاسىبي دايىندىعى بار» «تاريحشىلاردىڭ» دا «زور ۇلەس» قوسىپ جاتقانىن بايانداپ، ايتىلعان پىكىردى ودان ءارى ءوربىتىپ، جالعاستىرايىق.
«العاشقى كىتاپ» دەرەكتى بەينەفيلمى

kerey.kz

قازاقستان رەسپۋبليكاسى مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگىنىڭ مادەنيەت كوميتەتىنە قاراستى ۇلتتىق كينونى قولداۋ مەملەكەتتىك ورتالىعىنىڭ تاپسىرىسىمەن «JBF company» كومپانياسى سەمەي قالاسىندا، شىڭعىستاۋ وڭىرىندە، الماتى وبلىسىنىڭ جامبىل اۋدانىندا «العاشقى كىتاپ» اتتى دەرەكتى بەينەفيلم تۇسىرۋدە. دەرەكتى فيلم ابايدىڭ 1909 جىلى سانكت پەتەربۋرگتەگى يليا بوراگانسكي باسپاسىندا باسىلعان العاشقى شىعارمالار جيناعىنىڭ جارىق كورۋىنە ارنالادى. ۇلى اباي مۇراسىنىڭ قاعاز بەتىنە تاڭبالانۋ تاريحىن باياندايدى. قازىرگى ادامدار بۇرىنعى ۋاقىتتىڭ، اباي زامانىنىڭ ناقتى، دەرەكتى بەينەسىن، سول كەزدەگى ادامداردىڭ الپەتىن، كيىم ۇلگىسىن كوز الدارىنا ەلەستەتۋى قيىن. كوپشىلىكتىڭ ول ۋاقىت تۋرالى تۇسىنىگى تەاتر مەن كينوفيلمدەردەگى بۋتافورلىق كيىمدەر مەن زاتتار ارقىلى قالىپتاسقان. الايدا اباي ۋاقىتىنداعى قازاق تىرشىلىگى، قازاقتاردىڭ بەت-الپەتى، كيىم كيىسى، ءۇي – جايى، بۇيىمدارى تاڭبالانعان مىڭداعان فوتوسۋرەتتەر ساقتالعان. بۇلار رەسەي، تۇركيا، ۇلىبريتانيا