КОНСТИТУЦИЯЛЫҚ РЕФОРМА ЕҢ АЛДЫМЕН ҚАЗАҚ ХАЛҚЫНЫҢ МҮДДЕСІН ҚОРҒАУҒА ТИІС!

كونستيتۋتسيالىق رەفورما ەڭ الدىمەن قازاق حالقىنىڭ مۇددەسىن قورعاۋعا ءتيىس!

| Jan 26, 2017

مەملەكەتتىك بيلىكتىڭ تارماقتارى اراسىندا وكىلەتتىكتەردى قايتا ءبولۋ ماسەلەلەرى جونىندە جۇمىس توبى قۇرىلىپ، ونىڭ العاشقى وتىرىستارى وتكىزىلگەنىنەن بۇرىن دا حابارىمىز بار. الدىمىزدا كونستيتۋتسيالىق وزگەرىستەر كۇتىپ تۇرعان انىق. ءبىر اي تالقىلاۋعا مۇمكىندىك تە بەرىلىپ وتىر. پرەزيدەنتتىڭ قىرىق شاقتى وكىلەتتىگىن پارلامەنت پەن ۇكىمەتكە بەرەتىن بولعانى ارينە، جاقسى. بىراق قازاق حالقى كۇتىپ وتىرعان كونستيتۋتسيالىق وزگەرىستەر بۇدان الدەقايدا تەرەڭدە ەدى.

ەڭ الدىمەن كونستيتۋتسيا اڭداتپاسىندا قازاقستان مەملەكەتى قازاق حالقىنىڭ ءوزىن ءوزى بيلەۋ فورماسى ەكەندىگى، قازاق حالقىنىڭ مەملەكەت قۇراۋشى ۇلت ەكەندىگى جازىلۋعا ءتيىس. مەملەكەت ەڭ الدىمەن قازاق مەملەكەتتىلىگىن دامىتۋعا قىزمەت ەتۋى كەرەك. ەگەر مۇنداي قازىقتى قاعيدالار كوزدەلمەيتىن بولسا وندا اتا زاڭنىڭ الداعى ىقتيمال وزگەرىستەرى تەك كوسمەتيكالىق سيپاتتا قالاتىنىن ءىشىمىز سەزەدى.

1995 جىلى 30-تامىزدا وتكەن رەفەرەندۋمدا قابىلدانعان نەگىزگى زاڭعا 22 جىلدىڭ ىشىندە 59 تۇزەتۋ مەن تولىقتىرۋ ەنگىزىلگەنى تۋرالى بىلتىر كونستيتۋتسيا كۇنى قارساڭىندا جازعانمىن. ەندى ەنگىزىلەتىن ءبىر توپ تۇزەتۋدىڭ (18!) مازمۇنى ەلدى شىنايى دەموكراتيالىق دەڭگەيگە جەتكىزە المايتىنى تاعى دا ايقىن. سوت بيلىگى پرەزيدەنت بيلىگىنەن جوعارى تۇرماي دەموكراتيا اۋىلى الىس بولاتىندىعىن الەمدىك تاجىريبە كورسەتىپ كەلەدى.

بۇرىنعى 59 تۇزەتۋ مەن وزگەرىستەرگە سوڭعى 18 تۇزەتۋ قوسىلسا ءبارىنىڭ سانى 77 بولادى ەكەن. رەفەرەندۋمدا بۇكىلحالىقتىق جولمەن قابىلدانعان، 98 باپتان تۇراتىن نەگىزگى زاڭعا پارلامەنت 77 تۇزەتۋ مەن وزگەرىس ەنگىزسە، مۇنداي «كونستيتۋتسيالىق بوراننان» اتا زاڭنىڭ و باستاعى لەگيتيمدىك نۇسقاسىنان نە قالادى؟! سوندىقتان پارلامەنتتىڭ كونستيتۋتسيانى وزگەرتۋ قۇقىعىن الىپ تاستاۋ قاجەت.

ۋكراينانىڭ بۇرىنعى باس پروكۋرورى سۆياتوسلاۆ پيسكۋن ايتپاقشى: «كونستيتۋتسياسىنا ءجيى وزگەرىستەر ەنگىزگەن مەملەكەت ستاگناتسياعا ۇشىرايدى». نەگىزگى زاڭدى وزگەرتە بەرۋ جاعدايدى تۇراقسىزداندىرادى دەپ قاۋىپتەنىپ رەسەيدىڭ ءوزى مۇنداي قادامنان باس تارتىپ وتىرعان جوق پا؟!. وكىنىشكە قاراي بىزدە بيلىك كوپ جاعدايدا مەملەكەتتى ءتيىمدى باسقارا الماعانىن كونستيتۋتسيا مەن زاڭداردىڭ جەتىلمەگەندىگىنەن كورىپ جاتادى. ءىس جۇزىندە بيلىكتىڭ كونستيتۋتسيانى ءوز ىڭعايىنا قاراي وزگەرتىپ وتىرۋى ناشار ادەت.

مەنىڭشە قازاقستانعا قايتا-قايتا وزگەرىستەر جاسالا بەرەتىن ۋاقىتشا (ۋاقىتشا دەمەسكە امالىمىز جوق!) اتا زاڭنان گورى ۇرپاقتارعا تۇراقتى قىزمەت ەتەتىن، تاياۋ 50-100 جىلدا وزگەرتۋگە تىيىم سالىنعان جاڭا كونستيتۋتسيا قاجەت. ءارى ول شىنايى دەموكراتيالىق كونستيتۋتسيا بولۋى كەرەك. كونستيتۋتسيالىق وزگەرىستەر جونىندەگى كوميسسيا كوكەيتەستى وسى پروبلەمالاردى نازاردا ۇستاسا دەيمىن.

مارات توكاشباەۆتىڭ facebook پاراقشاسىنان الىندى

Tags مارات توكاشباەۆ سۆياتوسلاۆ پيسكۋن

قازىرگى زاڭناما اياسىندا مەملەكەتتىك ءتىلدى قالاي دامىتۋعا بولادى؟

kerey.kz

Zhalgas Yertay قازاقستان بيلىگى مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋ ءۇشىن قاتاڭ شەشىمدەرگە بارعىسى كەلمەيدى دەيىك. بىراق قازىرگى زاڭناما اياسىندا مەملەكەتتىك ءتىلدى قالاي دامىتۋعا بولادى؟ سونى ويلانىپ كورەيىك. قازاق ءتىلىن دامىتۋ جايىن ايتقان كەزدە قازاقستان بيلىگى قوعامدى ەكىگە بولەدى. ءبىرى – ءتىلدى دامىتۋدىڭ راديكال شەشىمدەرىن ۇستانادى، ەكىنشى جاعى – قازىرگى ستاتۋس-كۆونى ساقتاعىسى كەلەدى، ياعني ەشتەڭە وزگەرتپەي-اق قويايىق دەيدى. بىراق ەكى جولدى دا تاڭداماي، ورتاسىمەن ءجۇرۋدى ۇسىنىپ كورسەك قايتەدى!؟ باتىل قادامدارعا بارايىق، بىراق ول راديكال جول بولماسىن. قازاق ءتىلىن كۇشپەن ەمەس، ورتانى دامىتۋ ارقىلى كۇشەيتسەك بولادى. ياعني ادامدار ءتىلدى ۇيرەنىپ اۋرە بولماي-اق، حالىق جاي عانا قازاق ءتىلى اياسىندا ءومىر ءسۇرۋدى ۇيرەنسىن. نەگىزگى وي وسى. ءبىز وسى ۋاقىتقا دەيىن ادامدار ورتانى
ەلدەس وردا، تاريحشى: «تۇركىستان» اتاۋىن قولدانۋ – ايماقتاعى جۇمساق كۇش پوزيتسياسىن نىعايتۋ ءتاسىلى

kerey.kz

فوتو اشىق دەرەككوزدەردەن الىندا وتكەن اپتادا تۇركيانىڭ ۇلتتىق ءبىلىم مينيسترلىگى مەكتەپ باعدارلاماسىنا «تۇركىستان» دەگەن تەرميندى ەنگىزگەن ەدى. شەتەل باسىلىمدارىنىڭ جازۋىنشا، بۇل اتاۋ ەندى «ورتالىق ازيا» ۇعىمىنىڭ ورنىنا قولدانىلماق. ءبىلىم ءمينيسترى يۋسۋف تەكين جاڭا اتاۋ تۇركى الەمىنىڭ بىرلىگىن قامتاماسىز ەتۋگە باعىتتالعانىن ايتادى. ونىڭ سوزىنشە، ۇكىمەت وقۋ باعدارلاماسىنان يمپەريالىق ماعىناسى بار گەوگرافيالىق اتاۋلاردى الىپ تاستاماقشى. ەڭ قىزىعى، «تۇركىستان» اۋماعىنا قازاقستاننان بولەك، قىرعىزستان، وزبەكستان، تۇركىمەنستان مەن تاجىكستان جاتادى ەكەن. سونداي-اق كەيبىر باسىلىمدار بۇل تەرميننىڭ قىتايدىڭ باتىسىندا ورنالاسقان شىڭجان ولكەسىنە قاتىسى بارىن دا اتاپ ءوتتى. كەيبىر عالىمدار «ورتالىق ازيا» تەرمينى كولونياليزمنەن قالعانىن ءجيى اتاپ ءجۇر. حح عاسىرداعى الەمدىك اكادەميالىق عىلىمدى سول كەزدەگى ءىرى يمپەريالار قالىپتاستىرعاندىقتان، بۇگىندە مۇنداي تەرميندەر مەن اتاۋلار حالىق ساناسىنا ابدەن ءسىڭىپ
اباق انا جانە تاسبيكە انا

kerey.kz

ءمامي بي جۇرتبايۇلىنىڭ شەجىرەسىندە ايتىلۋىنشا كەرەي ۇلىسىنىڭ ارعى تەگى – شەپ، سەپ، بايلاۋ، قويلاۋ، ەلدەي، كولدەي، يزەن، جۋسان سەكىلدى تايپالاردان تارالادى ەكەن. اتالعان تايپالاردىڭ ءبىرازى ەسكى تاريح بەتتەرىنەن كەزدەسسە، ەندى ءبىر ءبولىمى قازىرگە دەيىن كەرەي رۋىنداعى اتالاردىڭ ەسىمى رەتىندە اتالىپ كەلەدى. مۇنىڭ ءبىر سەبەبىن ارعى تاريحتاعى اتالاردىڭ اتى وشپەسىن دەپ كەيىنگى ۇرپاقتارىنىڭ اتالار اتىن قايتا جاڭعىرتىپ قويعان داستۇرىنەن قاراۋ كەرەك. اباق اتاۋىنا كەلسەك، ارىدا كەرەي حانزادالارى مەن حانىشالارىنىڭ اراسىندا اباق، اباقبەردى، اباحان، اباقتاي، اباقاي، اباق بيكە سىندى ەسىمدەر بولعان. سول اتا-اپالارىنىڭ جولىن جالعاعان، توزىپ كەتكەن كەرەي ەلىنىڭ باسىن قوسىپ، وعان ءاز انا بولعان اباق ەسىمدى قاسيەتتى انا ومىردە بولعان ادام. قازاق تاريحىندا رۋ اتىنا اينالعان ءاز انالار از بولماعان. كورنەكتى جازۋشى،
زەلەنسكيدىڭ “جالعىز سەنەرى ءارى وڭ قولى”. اندرەي ەرماك كىم؟

kerey.kz

رەي فەرلونگ اندرەي ەرماك (سول جاقتا) پەن ۋكراينا پرەزيدەنتى ۆلاديمير زەلەنسكي (وڭ جاقتا). 2019 جىل. اندرەي ەرماك ۇشاقتان تۇسە سالا ءوزىنىڭ باستىعىن قۇشاقتادى. 2019 جىلى قىركۇيەكتە پرەزيدەنت زەلەنسكيمەن جىلى جۇزدەسۋ جاڭادان باستالىپ كەلە جاتقان ساياسي سەرىكتەستىكتىڭ باسى ەدى. بۇل – ەرماكتىڭ رەسەي تۇرمەسىندە وتىرعان 35 ۋكراينالىقتى ماسكەۋدەن الىپ كەلگەن ءساتى. ال 2020 جىلى ەرماك زەلەنسكي اكىمشىلىگىنىڭ باسشىسى بولدى. بىراق ۋكرايناداعى جەمقورلىق شۋىنان كەيىن ونىڭ قىزمەتىنە جۇرتتىڭ نازارى اۋدى. سەبەبى ەرماك ۋكراينا ەنەرگەتيكالىق ينفراقۇرىلىمىنا بولىنگەن قارجى جىمقىرىلعان كوررۋپتسيا سحەماسىندا نەگىزگى رولدە بولعان دەگەن اقپارات تاراعان. بىراق تەرگەۋشىلەر بۇل جايتتىڭ جاي-جاپسارىن تولىق اشقان جوق. ەرماكتىڭ ءوزى ازاتتىقتىڭ ۋكراينا قىزمەتىنىڭ رەسمي ساۋالدارىنا جاۋاپ بەرگەن جوق. سونىمەن زەلەنسكيدىڭ كەڭسەسىن باسقارىپ وتىرعان ەرماك كىم؟ تەلەۆيدەنيەدەن
تاريح عىلىمى قازىر ەزوتەريكالىق توپتاردىڭ مەنشىگىندە

kerey.kz

شىعىستانۋشى-تاريحشى ءومىر تۇياقبايدىڭ بۇرىندا دا «قازاققا قانداي تاريح كەرەك؟ تاۋەلسىزدىك كەزەڭىندە جاسالعان تاريحي ميستيفيكاتسيالار حرونيكاسى» دەپ اتالاتىن ماقالاسىن (22.05. 2025. Zhasalash.kz) وقىپ ەم. ريزا بولعام. جاقىندا ءو. تۇياقبايدىڭ «قازاقستاندا تاريحي بۇرمالاۋلار مەن ميفتەرگە توسقاۋىل قويۋدىڭ جولدارى» (02.10. 2025. Zhasalash.kz) اتتى تاعى ءبىر ماقالاسىمەن جانە تانىستىق. وتە وزەكتى ماسەلەنى كوتەرىپتى. تاريحتا ورىن الىپ جۇرگەن جاعىمسىز جايتتار تۋراسىندا وي تولعاپتى. جۋرناليستەردى، بلوگەرلەردى ايىپتاپتى. تاريحتان ارنايى كاسىبي دايىندىعى جوق، ءبارىن ءبۇلدىرىپ بولدى دەپ. كەلەڭسىزدىكتى توقتاتۋدىڭ ناقتى جولدارىن ۇسىنىپتى. بۇعان دا كوڭىلىمىز بەك تولدى. ايتسە دە تاريحتى بۇرمالاۋعا، ءوز وتىرىكتەرىن ناسيحاتتاۋعا تەك جۋرناليستەر مەن بلوگەرلەر عانا ەمەس، «ارنايى كاسىبي دايىندىعى بار» «تاريحشىلاردىڭ» دا «زور ۇلەس» قوسىپ جاتقانىن بايانداپ، ايتىلعان پىكىردى ودان ءارى ءوربىتىپ، جالعاستىرايىق.