«Qazaqstannıñ üşinşi jañğıruı: jahandıq bäsekege qabilettilik»

Qwrmetti qazaqstandıqtar!

Men Qazaqstan halqına jaña däuir qarsañında söz arnap otırmın.

Elimiz öziniñ 25 jıldıq damu kezeñinen abıroymen ötti. Biz elimizdi maqtan twtamız. Tabıstarımız ben jetistikterimiz turalı Täuelsizdigimizdiñ 25 jıldıq mereytoyında atap öttik. Olardı bükil älem biledi jäne joğarı bağalaydı.

2017 jıldıñ basınan bastap Qazaqstan Birikken Wlttar Wyımı Qauipsizdik Keñesiniñ müşesi boldı.

Biıl Astanada «EKSPO-2017» halıqaralıq körmesi ötedi. Mwnday öte mañızdı älemdik deñgeydegi is-şaranı biz TMD jäne Ortalıq Aziya elderiniñ arasında birinşi bolıp ötkizemiz.

Almatıda Universiada-2017 sport oyındarı ötip jatır.  Oğan 57 memleketten 2 mıñnan astam  sportşı men delegaciya müşeleri qatısuda.

Osınıñ barlığı Qazaqstannıñ halıqaralıq arenada joğarı bedelge ie bolğanın jäne sayasatımızdıñ dwrıstığın körsetedi.

Qazaqstan 2050 jılğa qaray älemdegi eñ aldıñğı qatarlı 30 memlekettiñ qatarına qosıluğa tiis. Biz osı maqsatqa qaray tabandılıqpen ilgeriley beremiz.

Jahandıq bäsekelestiktiñ ösui jäne älemdegi twraqsızdıq jağdayında, 2012 jılı halqıma wsınğan «Qazaqstan-2050» strategiyasınıñ özektiligi arta tüsedi. Biz qiındıqtardı uaqtılı boljay aldıq.

«Nwrlı jol» ekonomikalıq sayasatınıñ jäne «100 naqtı qadam» Wlt josparınıñ nätijesinde osınau qiın, jahandıq transformaciyanıñ alğaşqı kezeñinen layıqtı ötip kelemiz. Tek 2014-2016 jıldar aralığında biz ekonomikanı qoldauğa qosımşa 1,7 trillion teñge jwmsadıq. Mwnıñ barlığı ekonomikalıq ösimdi jäne biznesti qoldauğa, 200 mıñnan astam jaña jwmıs orındarın aşuğa mümkindik berdi.

Nätijesinde, 2016 jılı biz işki jalpı önimniñ 1% ösimin qamtamasız ettik. Bwl qazirgi kürdeli jağdayda aytarlıqtay mañızdı.

Älem qarqındı türde özgerip keledi.

Bwl – jaña jahandıq bolmıs, onı biz qabıldauğa tiispiz.

Qımbattı otandastar!

Bolaşağın ayqındap, sın-qaterlerdi kütip otırmastan, oğan tabandı türde qarsı twra alatın halıq qana jeñiske jetedi.

Älemde kezekti, Törtinşi önerkäsiptik revolyuciya bastaldı.

Ekonomikanı jappay cifrlandıru twtas salanıñ joyıluına jäne mülde jaña salanıñ payda boluına alıp keledi. Bizdiñ köz aldımızda bolıp jatqan wlı özgerister – äri tarihi sın-qater, äri Wltqa berilgen mümkindik.

Bügin men Qazaqstandı Üşinşi jañğırtu jöninde mindet qoyıp otırmın. Eldiñ jahandıq bäsekege qabilettiligin qamtamasız etetin ekonomikalıq ösimniñ jaña modelin qwru qajet.

Qazirgi kezde köptegen elder osınday mindetti orındauğa wmtıluda. Ösimniñ jaña modeline köşu täsili är jerde är türli ekenine senimdimin. Biz özimizdiñ mıqtı twstarımızdı paydalanıp, Täuelsizdigimizdiñ 25 jılında birge qalıptastırğan äleuetimizdi joğaltıp almauımız kerek qoy.

Qazaqstannıñ Birinşi jañğıruı bärimizdiñ esimizde. 25 jıl bwrın KSRO-nıñ qirandısınan şığıp, öz jolımızdı qalay bastağanımız jadımızda twr. Sol kezde bizdiñ buın irgetasınan bastap qolğa alıp, älem kartasında bolmağan jaña memleket qwrdı.

Josparlı ekonomikadan narıqtıq ekonomikağa köşu jüzege asırıldı. Bizdiñ bärimiz birlesip, sol kezde elimizdi küyreuge, azamat soğısına, ekonomikalıq küyzeliske wşıratpağanımız men üşin öte mañızdı. Qazaqstan bwl kezeñde az şığın şığarıp, zor jetistikterge qol jetkizdi.

Ekinşi jañğıru «Qazaqstan-2030» strategiyasınıñ qabıldanuımen jäne jaña elorda – Astananıñ salınumen bastaldı. Onıñ nätijeli bolğanı dau tudırmaydı. Elimiz ekonomikalıq twrğıdan artta qalğan aymaqtan şığıp, älemdegi ekonomikası bäsekege qabiletti 50 memlekettiñ qatarına kirdi.

Tabıstı ötken eki jañğıru arqılı bağa jetpes täjiribe jinaqtadıq. Biz endi alğa batıl qadam basıp, Üşinşi jañğırudı bastauğa tiispiz.

Bwl jañğıru – qazirgi jahandıq sın-qaterlermen küres josparı emes, bolaşaqqa, «Qazaqstan-2050» strategiyası maqsattarına bastaytın senimdi köpir bolmaq. Ol Wlt josparı – «100 naqtı qadam» bazasında ötkiziledi.

Men onıñ bes negizgi basımdığın körip otırmın. Olar ekonomikanıñ älemdik ösiminiñ orta deñgeyden joğarı qarqının qamtamasız etuge jäne 30 ozıq eldiñ qatarına qaray twraqtı türde ilgerileuge layıqtalğan.

Birinşi basımdıq – ekonomikanıñ jedeldetilgen tehnologiyalıq jañğırtıluı.

Biz cifrlıq tehnologiyanı qoldanu arqılı qwrılatın jaña industriyalardı örkendetuge tiispiz. Bwl – mañızdı keşendi mindet.

Elde 3D-printing, onlayn-sauda, mobil'di banking, cifrlıq qızmet körsetu sekildi densaulıq saqtau, bilim beru isinde qoldanılatın jäne basqa da perspektivalı salalardı damıtu kerek. Bwl industriyalar qazirdiñ özinde damığan elderdiñ ekonomikalarınıñ qwrılımın özgertip, dästürli salalarğa jaña sapa darıttı.

Osığan oray, Ükimetke «Cifrlıq Qazaqstan» jeke bağdarlamasın äzirleudi jäne qabıldaudı tapsıramın.

Bizdiñ zañnamamızdı jaña jağdayğa beyimdeu kerek.

Kommunikaciyanıñ damuı men optikalıq-talşıqtı infraqwrılımğa jappay qoljetimdilikti de qamtamasız etu kerek. Cifrlıq industriyanı damıtu basqa barlıq salalarğa serpin beredi. Sondıqtan Ükimet İT salasın damıtu mäselesin erekşe baqılauda wstauğa tiis.

Ekinşi keşendi mindet. Jaña industriyalar qwrumen qatar dästürli bazalıq salalardı damıtuğa serpin beruimiz kerek.

Bwl – önerkäsip, agroönerkäsiptik keşen, kölik pen logistika, qwrılıs sektorı jäne basqa salalar.

Birinşi. Eñbek önimdiligin aytarlıqtay arttıru kerek.

Bwl jerdegi negizgi faktor Törtinşi önerkäsiptik revolyuciya elementterin jappay engizu boluğa tiis.

Bwl – avtomattandıru, robottandıru, jasandı intellekt, «auqımdı mälimetter» almasu, tağı basqa mindetter.

Ükimetke biznes ökilderimen birge 2025 jılğa deyin bazalıq salalardı tehnologiyalıq twrğıdan qayta jaraqtandırudıñ keşendi şaraların äzirleudi tapsıramın.

Ekinşi. Basımdığı bar salalardağı bäsekege qabiletti eksporttıq öndiristi damıtudı közdeytin industriyalandırudı jalğastıru kerek.

Ükimet aldında qazirdiñ özinde 2025 jılğa qaray şikizattıq emes eksporttı 2 ese wlğaytu mindeti twr.

Bwl bağıttağı jwmıstı jandandıru üşin eksporttı damıtu men ilgeriletu tetikterin bir vedomstovağa şoğırlandıru qajet. Eksporttauşılarğa «bir tereze» qağidatı boyınşa öñirlerde de qoldau körsetu kerek.

Ükimet janınan Eksport sayasatı jönindegi keñes qwrudı tapsıramın. Oğan biznes qoğamdastığınıñ ökilderi kiruge tiis.

Biılğı 1 qırküyekke deyin Ükimet äkimdermen jäne biznes ökilderimen birlesip, Birıñğay eksport stretegiyasın äzirleui kerek.

Qazaqstan şetel investiciyaların tartu isindegi köşbasşılığın saqtap qaluı qajet. «Astana» halıqaralıq qarjı ortalığı el ekonomikasına qarjı resurstarın tartuda mañızdı röl atqaruğa tiis.

Biz tauar öndiru men ötkizu, qızmet körsetu isin jahandıq jelige beyimdeuimiz kerek. Mwnı, eñ aldımen, transwlttıq kompaniyalardı tartu arqılı jasağan jön.

Qazaqstanda öndirister aşu jönindegi Qıtaymen birlesken investiciyalıq bağdarlamanı tiimdi jüzege asıru kerek. Qıtay tarapımen uağdalastıqqa qol jetkizildi. Nısandar belgilendi. Naqtı jwmıs isteu qajet.

Bwl qazaqstandıqtar üşin 20 mıñ jaña jwmıs ornın aşatın zamanaui öndiris bolmaq. Qazir 6 joba jüzege asırıla bastadı, al 2 joba iske qosıldı. Sonıñ biri – gibridtik jäne tolıqtay elektrli JAC avtomobil'derin iri qwrılğılardan qwrastıratın zauıt.

Qajetti infraqwrılım qalıptastıru jayın eskerip, eksportqa bağdarlanğan elektromobil' öndirisin odan äri damıtu mäselesin pısıqtaudı tapsıramın.

Twtastay alğanda, Qazaqstannıñ öz Investiciyalıq strategiyası boluğa tiis. Ükimet onı biılğı 1 qırküyekke deyin äzirleui kerek.

Halıqaralıq ıntımaqtastıq ayasında wlttıq ekonomikalıq müddelerdi qorğap, ilgeriletu qajet. Bwl, eñ aldımen,  EAEO, ŞIW işinde Jibek jolı Ekonomikalıq beldeuimen wştasatın jwmıstarğa qatıstı. Ol üşin ekonomikalıq diplomatiya jwmısın qayta qwrıp, jandandıra tüsu qajet.

Üşinşi. Ekonomikalıq ösimniñ twraqtılığı üşin eldiñ tau-ken metallurgiyası men mwnay-gaz keşenderi öziniñ strategiyalıq mañızın saqtauğa tiis.

Älemdik swranıs bäseñdep ketken kezde jaña narıqtarğa şığıp, önim jetkizu aumağın keñeytu kerek. Mineraldıq-şikizattıq bazanı keñeytuge basa nazar audarıluğa tiis. Geologiyalıq barlau jwmıstarın belsendi jürgizu kerek.

Bwl salalardı odan äri damıtu isi şikizattı keşendi türde qayta öñdeudi tereñdete tüsumen berik wştastırıluı tiis.

Jıl soñına deyin Jer qoynauı turalı jaña kodeksti qabıldap, salıq zañnamalarına qajetti özgerister engizudi tapsıramın.

*****

Törtinşi. Agrarlıq sektor ekonomikanıñ jaña drayverine aynaluı kerek.

Qazaqstannıñ agroönerkäsip keşeniniñ bolaşağı zor.

Köptegen poziciyalar boyınşa biz älemde iri agrarlıq eksporttıq önim öndiruşilerdiñ biri bola alamız. Bwl, äsirese, ekologiyalıq taza tağamdarğa qatıstı. «Made in Kazakhstan» brendi sonday önimderdiñ etalonı boluğa tiis.

Sonımen qatar, astıq önimderi boyınşa biz Euraziyada «nan kärzeñkesi» boluımız kerek. Şikizat öndirisinen sapalı öñdelgen önim şığaruğa köşu qajet. Tek sonda ğana biz halıqaralıq narıqtarda bäsekege qabiletti bola alamız.

Osı maqsattarğa qol jetkizu üşin  Ükimet pen äkimderge mınaday tapsırmalar beremin:

birinşiden, subsidiyalardı bölu qağidaların qayta qarastırıp, birtindep önimdi saqtandıruğa köşu qajet;

ekinşiden, bes jıl işinde 500 mıñnan astam jeke üy şaruaşılıqtarı men şağın fermerlerdi kooperativterge tartuğa mümkindik beretin jağday jasau kerek;

üşinşiden, önimniñ öñdeu sapasın jaqsartıp, tauarlardı saqtaudıñ, tasımaldaudıñ jäne ötkizudiñ tiimdi jüyesin qwru qajet;

törtinşiden, eñbek önimdiligin belsendi türde arttırıp, öndiris şığındarın tömendetu kerek;

besinşiden, jerdi paydalanu tiimdiligin arttıruğa tiispiz. Suarmalı egis alañın 5 jıl işinde 40%-ğa keñeytip, 2 million gektarğa jetkizu qajet;

altınşıdan, öndiriste swranısqa ie agrarlıq ğılımi zertteulerge salınatın investiciya kölemin arttıru kerek.

Auıl şaruaşılığın ärtaraptandırıp, 2021 jılğa qaray azıq-tülik tauarı eksportın 40%-ğa köbeytudi tapsıramın.

Bwl mindetter agroönerkäsip keşenin damıtudıñ jaña memlekettik bağdarlaması ayasında iske asırıluı qajet.

*****

Besinşi. Jaña euraziyalıq logistikalıq infraqwrılımdı damıtu – mañızdı basımdıqtardıñ biri.

Oğan qazirdiñ özinde qomaqtı investiciya jwmsaldı. Endi odan ekonomikalıq qaytarım ala bastau qajet.

Ükimetke 2020 jılğa qaray tranzittik tasımaldıñ jıldıq kölemin:

- konteynerlermen tasımaldanatın jükter üşin 7 ese – 2 million konteynerge deyin;

- jolauşılardı äue köligimen tasımaldaudı 4 ese – 1,6 million tranzittik jolauşığa deyin arttırudı tapsıramın.

Tranzittik tasımaldaudan tüsetin tabıstı 5,5 ese – jılına 4 milliard dollarğa deyin köbeytu qajet.

2015 jılı men «Nwrlı jol» infraqwrılımdıq damu bağdarlamasın wsındım. Ötken 2 jıl işinde bağdarlama özin tolıq aqtadı.

Biıl respublikalıq mañızı bar 4400 şaqırım avtojol qwrılısı men qayta jañğırtu jwmıstarı jürgiziledi. Jıl soñına deyin sonıñ kem degende 600 şaqırımı paydalanuğa berilip, kezeñ-kezeñimen aqılı jüye engiziledi.

Elimizdiñ kölik jäne tranzit äleuetin tolıq aşu üşin körşi eldermen üylesimdi is-qimıl qajet. Jükterdiñ erkin tranzitin, kölik dälizderin qwru men olardı jañğırtu isin qamtamasız etu kerek. Kölik infraqwrılımın basqaruğa, qızmet körsetu deñgeyin arttıruğa jäne äkimşilik kedergilerdi joyuğa erekşe köñil audaru qajet.

Transkaspiy dälizi boyınşa tasımaldau köleminiñ wlğayuına baylanıstı Qwrıq portın saludıñ ekinşi kezeñi – avtomobil' ötkeli qwrılısın iske asıruğa kirisu qajet.

Altınşı. Urbanizaciya üderisi qwrılıs sektorın damıtu qajettigin alğa tartıp otır. Ol otandıq ekonomikanıñ tolıqqandı drayverine aynaluğa tiis.

Jol, twrğın üy jäne basqa da infraqwrılım qwrılısına investiciya sala otırıp, biz qalalarımızdıñ wzaq jıldarğa deyin sırtqı jäne tehnologiyalıq kelbetin ayqındaytınımızdı wmıtpağanımız jön. Sondıqtan qwrılısqa da, qwrılıs materialdarın öndiru salasına da jaña tehnologiyalardı engizu kerek. Ol üşin bizde qazir jaqsı mümkindikter bar.

Meniñ tapsırmam boyınşa biıl «Nwrlı jer» twrğın üy bağdarlaması iske asırıla bastaydı. Ol asa mañızdı mindetti orındauğa – aldağı 15 jılda 1,5 million otbasın twrğın üymen qamtamasız etuge bağıttalğan.

Bağdarlamada twrğın üy narığın damıtudıñ keşendi şaraları körinis tapqan. Sonıñ biri – «Damu» akcionerlik qoğamı arqılı memlekettiñ subsidiya berui esebinen qwrılıs saluşılar üşin bank nesiesin arzandatu. Twrğındar üşin «Qazaqstan ipotekalıq kompaniyası» akcionerlik qoğamı arqılı bankter beretin ipotekalıq nesieni subsidiyalau jüzege asırıladı. «Twrğın üy qwrılıs jinaq banki» salımşıları üşin äkimdikterdiñ nesielik twrğın üy saluı jalğasadı. Oğan ilgeride bölingen qarjı «revol'ver» qağidatı  boyınşa qayta paydalanıladı.

Äkimdikter halıqtıñ äleumettik älsiz toptarı üşin satıp alu qwqığınsız arendalıq twrğın üy bölu isin damıta beretin boladı. Jappay twrğın üy qwrılısı üşin äkimder tiisti jer telimderin böluge tiis.

Biz qalalarda jeke twrğın üylerdiñ birıñğay säulet stilinde salınuına män beretin bolamız. Bwl üşin memleket qajetti infraqwrılım twrğısınan kömek körsetedi.

Ükimet äkimdermen birlesip, ülken qalalardıñ irgeles ornalasqan eldi mekendermen kölik baylanısın damıtu jöninde şaralar qabıldauı qajet.

Üşinşi keşendi mindet – eñbek narığın jañğırtu.

Jaña tehnologiyalardıñ engiziluine baylanıstı dästürli salalarda eñbek resurstarı bosap qalatın boladı. Sonımen birge, jaña industriya qwrıp, damıtu jwmıspen qamtudıñ jäne azamattardıñ naqtı tabısın ösirudiñ qosımşa mümkindigi boluğa tiis.

Ükimet pen äkimderge eñbekkerlerdiñ basqa salalarğa basqaru ayasında auısuı üşin jağday jasaudı tapsıramın.

Bizdiñ iri käsiporındar äkimdiktermen birlese otırıp, tiisti jol kartaların äzirleui kerek. Onda qısqartılatın jwmısşılardı qayta dayarlau, olardı äri qaray jwmıspen qamtu üşin birlesip investiciya salu jayı qarastırıluı qajet. Bası artıq jwmıs küşi bar öñirlerden basqa jerlerge, sonday-aq, auıldardan qalalarğa jwmıs küşin wtımdılıqpen tartuğa qoldau körsetu kerek.

Ükimet jwmıspen qamtu ortalıqtarın reformalap, barlıq bos jwmıs orındarı men bükil eldi mekenderde birıñğay onlayn platforma qalıptastıruı qajet.

Ekinşi basımdıq – biznes-ortanı tübegeyli jaqsartu jäne keñeytu.

Bizdiñ strategiyalıq maqsatımızdıñ biri – eldiñ işki jalpı önimindegi şağın jäne orta biznestiñ ülesi 2050 jılğa qaray kem degende 50% boluın qamtamasız etu.

Bwl – öte örşil maqsat, biraq oğan qol jetkizuge boladı. Onı orındau üşin qazirgi kezeñde mınaday qadamdar jasaluı qajet.

Birinşi. Meniñ tapsırmam boyınşa Ükimet biıldan bastap Nätijeli jwmıspen qamtu jäne jappay käsipkerlikti damıtu bağdarlamasın iske asıruğa kirisip ketti.

Bwdan bılay Qazaqstan azamattarı öz biznesin jürgizu üşin auılda da, qalada da 16 million teñgege deyin şağın nesie ala aladı.

Şağın nesie beru ayasın keñeytip, käsipkerlerge kepildik jasau jäne qızmet körsetu tetikterin belsendi paydalanu kerek. Bwl şaralardı biznes jürgizu jäne qarjılıq sauattılıqqa üyretu isin wyımdastırumen qatar atqaru kerek.

Jappay käsipkerlikti qoldau tetikterin odan äri jetildiru kerek. Qazaqstannıñ är öñiri jappay käsipkerlikti, sonıñ işinde otbasılıq käsipkerlikti damıtu bağıtında keşendi şaralar wsınuğa tiis.

Jañadan aşılğan jwmıs orındarınıñ sanı – bwrınğışa Ükimet pen äkimder qızmetiniñ tiimdiligin bağalaudıñ negizgi kriteriyiniñ biri bolmaq.

Ekinşi. Ükimet «Atameken» wlttıq käsipkerler palatasımen (WKP) birlesip, biznestiñ barlıq şığının jappay azaytu jöninde şaralar qabıldauı qajet. Bwl äsirese energetika, kölik jäne logistika, sonday-aq, twrğın üy-kommunaldıq şaruaşılıq salalarındağı qızmet körsetu qwnına qatıstı.

Memlekettik qızmetter körsetu üderisi meylinşe oñtaylandırıluğa tiis. Qwjattardıñ merzimi men tizbesin qısqartıp, qaytalanatın räsimderdi joyu kerek. Bwl orayda adamnıñ öziniñ baruın qajetsinbeytin tolıq elektrondıq formatqa köşiru kerek.

Sonday-aq, biznestiñ qazirgi  qoldanıstağı retteuşilik jüktemesi ösimniñ jaña modelin jasau mindetimen üylespeydi.

Ükimet pen äkimderge biılğı 1 şildege deyin biznesti qayta retteu jönindegi jüyeli şaralar äzirleu mindetin jükteymin.

Damığan elderdiñ ozıq standarttarı men täjiribesin engizu kerek.

Bwl jwmıstı äsirese öñirlik deñgeyde atqaru mañızdı.

Äkimder Ükimetpen birlesip, Düniejüzilik bank reytingi negizinde öñirlerde biznes jürgizu üşin jağdaydı jaqsartu jöninde naqtı josparlar äzirleu kerek.

Elimizde biznes jürgizudi jeñildetu jöninen öñirler men qalalar reytingin engizu qajet. Biz üzdikter üşin arnaulı sıylıq tağayındaymız. Onı jılına bir ret, Industriyalandıru küninde tabıs etemiz.

Üşinşi. Memlekettiñ ekonomikadağı ülesin işki jalpı önimniñ 15%-ına deyin, Ekonomikalıq ıntımaqtastıq jäne damu wyımı (EIDW) elderi deñgeyine deyin tömendetu ekonomikalıq ösimge tıñ serpin beruge tiis.

Bwdan bwrın 2020 jılğa deyin jekeşelendiriletin 800-ge juıq käsiporındı qamtitın tizbe jasalğan bolatın. Tiisti jwmıstar atqarıluda.

Ükimetke sol tizbedegi käsiporındardı jekeşelendirudi tezdetip, onı 2018 jıldıñ soñına deyin ayaqtaudı tapsıramın.

İri kompaniyalarımızdı İRO-ğa dayındau jäne oğan beyimdeu isin de jedeldetu kerek. Yellow Pages qağidattarın engizu memleket üşin ekonomikadağı qızmet türlerin 47%-ğa (652-den 346-ğa) qısqartuğa mümkindik berdi.

Kelesi kezeñde osı qağidattarğa say kelmeytin memleket menşigindegi barlıq käsiporındar men wyımdardı 2020 jılğa deyin jeke sektorğa beru nemese joyu qajet. Al onday käsiporındar sanı birneşe mıñ boladı.

Ärbir bağdarlama nemese tapsırmağa oray zañdı twlğalar qwru täjiribesi bwdan bılay  toqtatıluğa tiis.

Jekeşelendirudiñ jariyalılığı men tiimdiligin qamtamasız etu qajet. Sonday-aq memlekettik holdingter rölin qayta qarastıru kerek.

Ükimetke «Samwrıq-Qazına» holdingin sapalı türde transformaciyalau isin jüzege asırudı tapsıramın.

Basqaruşılıq jäne öndiristik biznes üderisterin tolıq reviziya men  oñtaylandırudan ötkizu qajet. Nätijesinde ol tiimdiligi joğarı, jinaqı jäne käsibi holdingke aynaluğa tiis. Menedjment pen korporativti basqaru sapasın halıqaralıq deñgeyge jetkizu kerek.

Memleketke qanday mañızdı sektorlarda, qatısu ülesiniñ qanday mölşerimen jäne ne qaldıratınımızdı naqtı anıqtap aluımız kerek.

Tabiği monopoliyalardı jäne strategiyalıq mañızı bar,  sonıñ işinde Transwlttıq kompaniyalar qatısatın jobalardı iske asıru mindetin memleketke qaldıru kerek. Bwl jobalar mul'tiplikativti nätije  beruge tiis.

«Bäyterek» jäne «QazAgro» holdingterin de qayta qwru qajet. Olar memlekettik damu bağdarlamaların iske asıru jönindegi operatorlar boluğa tiis. Soğan oray olardıñ funkciyaların oñtaylandıru kerek. Jeke sektor jüzege asıra alatın närseniñ barlığı bizneske berilui qajet.

Sonday-aq, olarğa bağdarlamalardı iske asıru üşin memlekettik emes qarjı közderi arqılı qor qalıptastırumen aynalısu kerek.

Törtinşi. Käsipkerlikti damıtuğa memleket-jekemenşik seriktestigi ayasın keñeytu zor mümkindik beredi. Bwl jerde äñgime birqatar memlekettik qızmetter körsetu mindetin bizneske beru isine qatıstı bolıp otır.

Bizde qazirdiñ özinde olardı mektepke deyingi bilim beru isine tartu salasında jaqsı nätijeler bar. Ötken 3 jılda memleket 40 mıñ orınğa arnalğan 189 balabaqşa salsa, jekemenşik sektor 100 mıñ orınğa arnalğan 1300 balabaqşa aştı. Jekemenşik balabaqşalardıñ eñ köbi Oñtüstik Qazaqstan (397), Almatı (221), Qızılorda (181) oblıstarında aşıldı.

Men üşin osı sektordağı memleket-jekemenşik seriktestiginiñ ülgisi öte mañızdı. Bwl asa mañızdı jalpıwlttıq mindetterdiñ biri – 3-6 jas aralığındağı balalardı mektepke deyingi bilim berumen 2020 jılğa qaray jüz payız qamtu mäselesin memleket pen biznes birlese şeşip otırğanın körsetedi.

Memleket-jekemenşik seriktestigin damıtu äkimderdiñ naqtı jäne käsibi jwmısına baylanıstı.

Jekemenşik kapital tartu üşin memleket-jekemenşik seriktestiginiñ ıqtimal barlıq türi men nısanın paydalanu qajet. Olar – memlekettik mülikti senimdi basqaru, qızmet körsetu kelisimşarttarı, tağı basqalar. Bwl rette kelisimniñ barlıq räsimderin, äsirese şağın jobalarğa qatıstı räsimderdi meylinşe jeñildetu jäne jedeldetu qajet.

Memleket-jekemenşik seriktestigi infraqwrılımdı, sonıñ işinde äleumettik infraqwrılımdı damıtudıñ negizgi tetigine aynaluğa tiis.

Twrğın üy-kommunaldıq şaruaşılıq nısandarın jañğırtu üşin bwdan äri jekeşelendiru mümkindigin qarastıra otırıp, basqaruğa jäne koncessiyağa beru qajet. Ükimet bir orındı şiırlay berudi  doğarsın. Bwl bağıtta jwmıstı jandandıra tüsu kerek.

Besinşi. Bağa men tarif boyınşa ımıralasuğa jol bermeu qajet.

Ükimetke «Atameken» WKP-men birlesip, bäsekelestikke kedergi keltiretin normalardı anıqtauğa qatıstı barlıq zañnamağa «reviziya» jasaudı tapsıramın.

Üşinşi basımdıq – makroekonomikalıq twraqtılıq.

Mwndağı bastı mindet – aqşa-nesie sayasatınıñ ıntalandıruşı rölin qalıpqa keltiru jäne ekonomikanı qarjılandıruğa jekemenşik kapital tartu.

Birinşi. Büginde Wlttıq bank aldında inflyaciyalıq targetteu rejimin damıtu jönindegi mañızdı mindet twr. Orta merzim işinde inflyaciya deñgeyin kezeñ-kezeñmen 3-4%-ğa deyin tömendetuge qol jetkizuimiz kerek.

Ekinşi. Elimizdiñ qarjı sektorın «qayta jañğırtu» qajet.

Wlttıq bankke bank sektorın qalıpqa keltiru jöninde şaralar keşenin äzirleudi tapsıramın. Bankterdiñ balansın tiimsiz nesielerden arıltu jwmısın jedeldetip, qajet bolğan jağdayda olardıñ kapitalın akcionerler tarapınan arttırudı qamtamasız etu kerek. Bankterdiñ ahualına jedel baqılau ornatu üşin Wlttıq bankke köbirek qwqıq bergen jön. Wlttıq bank bankterdiñ qatelik jiberuin kütpey, olarğa ıqpal etetin şaralar qabıldau üşin formal'di közqarastan ıqtimal qaterlerge jol bermeytin qadamdarğa köşuge tiis.

Sonday-aq, auditorlıq kompaniyalardıñ jauapkerşiligin arttırıp, akcionerlerdiñ aşıqtığın qamtamasız etu, wjımdıq basqarudı jaqsartu qajet. Osınıñ bärin zañnamalıq deñgeyde bekitu kerek.

Ekonomikadağı qarajat jetispeuşiligi jäne nesieler boyınşa joğarı mölşerleme tüytkilderin şeşu maqsatımen Wlttıq bank pen Ükimetke teñge türinde qoljetimdi orta jäne wzaq merzimge arnalğan qor qalıptastırudı qamtamasız etu jöninde keşendi şaralar qabıldaudı tapsıramın.

Wlttıq bank inflyaciya ğana emes, sonımen qatar Ükimetpen birge ekonomikanıñ ösui üşin de jauaptı boluğa tiis.

Üşinşi. Qor narığın odan äri damıtu.

Jekeşelendiru onıñ damuına serpin beruge tiis. Men joğarıda aytıp ötkendey, qor narığına «Samwrıq-Qazına» qorı kompaniyalarınıñ akciyaların ornalastıru kerek. Halıqtıñ jinağan öz qarajatın eñ aldımen türli bağalı qağazdarğa investiciyalau mümkindigin odan äri arttıru qajet.

Biz 2016 jıldıñ soñında zañdastıru nauqanın ayaqtadıq. Oğan elimizdiñ 140 mıñnan astam azamatı qatıstı. Nätijesinde 5,7 trillion teñge, onıñ işinde qarajat türinde 4,1 trillion teñge zañdastırıldı.

Ükimettiñ mindeti – bwl qarajattıñ ekonomikağa, sonıñ işinde jekeşelendiruge qatısu arqılı payda beruin qamtamasız etu. Sonımen birge, Qazaqstannıñ jekemenşik käsiporındarınıñ obligaciya şığarılımdarın subsidiyalau mäselesin pısıqtau qajet.

Ükimetke Wlttıq bankpen birlesip, otandıq qor narığın jandandıruğa bağıttalğan şaralar qabıldaudı tapsıramın.

Kelesi şeşuşi mindet – salıq-byudjet sayasatın jaña ekonomikalıq jağdayğa beyimdeu.

Birinşi. Byudjet şığıstarınıñ tiimdiligin tübegeyli arttıru qajet.

Biz 2017 jılı memlekettik damu bağdarlamaların qajetti resurstarmen tolıqtay qamtamasız ettik. Ministrlikter men vedomstvolardıñ qarajattı igeruiniñ tiimdiligin tekseru qajet.

Respublikalıq byudjettiñ 40%-dan astamın qwraytın Densaulıq saqtau,  Eñbek jäne halıqtı äleumettik qorğau, Bilim jäne ğılım ministrlikterinen bastau kerek. Onıñ qorıtındısı boyınşa mağan bayandalsın.

Tiimsiz bağdarlamalardıñ qarajatın Üşinşi jañğırtu mindetterin iske asırudı qamtamasız etetin bağdarlamalarğa qayta bölu qajet. Sonday-aq, qarajattı naqtı ekonomikağa neğwrlım tezirek äri tiimdirek jetkizu üşin byudjettik räsimderdi jeñildetken jön.

Biz fiskaldıq ortalıqsızdandıru sayasatın jalğastıruımız kerek. Ötken jıldarda ortalıqtan jergilikti jerlerge köptegen funkciyalar men ökilettikter berildi. Endi olardıñ jetkilikti qarjılıq derbestigin bekemdey tüsu qajet. Sonımen birge, qarjı şığısı jönindegi ökilettikterdiñ oblıstıq deñgeyde şoğırlanuına jol bermeu mañızdı. Olardı äri qaray audandıq jäne auıldıq jerlerge beru kerek. Äkimder öñirlik jäne jergilikti mañızı bar mäselerdi şeşuge tiis, al Ükimet jalpımemlekettik mäselelerge den qoyuı qajet.

Ekinşi. Wlttıq qor qarajatın paydalanuğa wtımdılıq twrğısınan qarağan jön.

Wlttıq qordan alınğan kepildendirilgen transfert kölemi 2020 jılğa qaray kezeñ-kezeñ boyınşa 2 trillion teñgege qısqartıluğa tiis.

Salıq sayasatın biznestiñ «köleñkeden» şığuına beyimdep, şikizattıq emes sektordağı salıqtıq bazanı keñeytuge bağıttau kerek. Qazirgi salıq jeñildikterin oñtaylandıru qajet. Jalpığa ortaq deklaraciyalau qarsañında arnaulı salıq rejimin jañaşa qarastıru kerek.

Salıqtıq äkimşilendiru tetikteri jetildirudi talap etedi. Eñ aldımen, mwnıñ qosımşa qwn salığın jinauğa qatısı bar.

Üşinşi. Ükimet kvazimemlekettik sektordıñ sırtqı jäne işki qarızdarına monitoring jürgizu men baqılau jasau jüyesin qalıptastırıp, onda tärtip ornatu kerek.

*****

Törtinşi basımdıq – adami kapital sapasın jaqsartu.

Birinşi. Eñ aldımen, bilim beru jüyesiniñ röli özgeruge tiis. Bizdiñ mindetimiz – bilim berudi ekonomikalıq ösudiñ jaña modeliniñ ortalıq buınına aynaldıru. Oqıtu bağdarlamaların sıni oylau qabiletin jäne öz betimen izdenu dağdıların damıtuğa bağıttau qajet.

Sonımen birge, IT-bilimdi, qarjılıq sauattılıqtı qalıptastıruğa,  wltjandılıqtı damıtuğa basa köñil bölu kerek. Qala men auıl mektepteri arasındağı bilim beru sapasınıñ alşaqtığın azaytu qajet.

Ükimetke tiisti wsınıstar berudi tapsıramın.

Atap aytqanda, üş tildi oquğa kezeñ-kezeñmen köşu mäselesi boyınşa wsınıstar äzirlensin.

Qazaq tiliniñ basımdığı saqtaladı. Onıñ äri qaray damuına zor köñil bölinedi. Sonımen qatar, büginde ağılşın tili – jaña tehnologiya, jaña industriya, jaña ekonomika tili. Qazirgi kezde 90% aqparat ağılşın tilinde jariyalanadı. Ärbir eki jıl sayın olardıñ kölemi 2 ese wlğayıp otıradı. Ağılşın tilin meñgermey, Qazaqstan jalpı wlttıq progreske jete almaydı.

2019 jıldan bastap 10-11 sınıptarda keybir pänderdi ağılşın tilinde oqıtatın bolamız. Bwl mäseleni tiyanaqtı oylanıp, aqılmen şeşu qajet.

Mektepterdiñ jäne mwğalimderdiñ deñgeyi, äsirese auıl men qalada ärtürli. Bilikti pedagogtardıñ jetispeu probleması da bar. Sondıqtan, osınıñ barlığın eskerip, ağılşın tilin kezeñ-kezeñmen engizuimiz kerek.

Tiisti wsınıstar berudi tapsıramın.

Meniñ bastamam boyınşa biıl «Barşağa arnalğan tegin käsiptik-tehnikalıq bilim beru» jobası iske asırıla bastadı.

Tegin oqıtumen eñ äueli jwmıssız jäne özin özi tiimsiz jwmıspen qamtığan jastar, sonday-aq käsiptik bilimi joq eresek adamdar qamtıluı tiis. Käsiptik bilim beru jüyesinde, men aytqanday, ekonomikadağı jaña öndirister üşin mamandar dayındauğa den qoyu kerek.

Ol üşin käsiptik standarttar eñbek narığınıñ talaptarına jäne eñ üzdik älemdik oqu-öndiristik täjiribelerge säykes jañartıluı qajet.

Sonımen qatar, joğarı bilim beru jüyesi sapasına erekşe nazar audarıladı. Joğarı oqu orındarınıñ kadrlıq qwramına, materialdıq-tehnikalıq jabdıqtalu deñgeyine, bilim beru bağdarlamalarına qatıstı baqılau men talap küşeytilui qajet.

*****

Ekinşi. Bilim beru jüyesimen qatar densaulıq saqtau jüyesi de özgeruge tiis.

Biılğı 1 şildeden memlekettiñ, jwmıs beruşilerdiñ, azamattardıñ ortaq jauapkerşiligine negizdelgen mindetti medicinalıq saqtandıru jüyesi (MMSJ) engizile bastaydı. Bwl jüyeniñ tiimdiligi älemdik täjiribe arqılı däleldengen.

Medicinalıq saqtandıru jüyesine qatısuşılarğa keñ auqımdağı medicinalıq qızmetter wsınıladı. Oğan halıqtıñ äleumettik älsiz toptarınıñ qatısuına memlekettik qoldau körsetiledi.

Ükimet qajetti deñgeyde densaulıq saqtau salasın aqparattandıruı kerek. Bäsekelestikti damıtu üşin jeke menşiktegi medicina mekemelerine MMSJ jüyesi ayasında teñ jağday tuğızu kerek.

Ükimetke jäne äkimderge keñ auqımdı aqparattıq-tüsindiru jwmısın jürgizudi tapsıramın.

Sonday-aq, zañnamalıq twrğıdan barlıq däri-därmektiñ bağasın retteudi engizu qajet.

Üşinşi. Äleumettik qamtamasız etu salasına qatıstı.

Meniñ tapsırmam boyınşa 2017 jılğı 1 şildeden bastap 2,1 million zeynetker üşin zeynetaqı 2016 jılğı deñgeyden 20%-ğa deyin arttırıladı.

Bwdan bölek, bazalıq zeynetaqı tağayındau 2018 jılğı 1 şildeden bastap jaña ädisteme boyınşa jüzege asırıladı. Onıñ kölemi zeynetaqı jüyesine qatısu ötiline baylanıstı belgilenedi.

Osı ösimniñ barlığı 2018 jılı bazalıq zeynetaqınıñ jaña mölşerin 2017 jılmen salıstırğanda 1,8 ese arttıruğa mümkindik beredi.

Elimizde jıl sayın 400 mıñğa juıq bala tuadı, bwl – 1999 jılğı deñgeyden 2 ese derlik joğarı. Mwnday jaqsı ürdisti aldağı uaqıtta da saqtau kerek.

Meniñ tapsırmam boyınşa 2017 jılğı 1 şildeden bastap bala tuğanda beriletin bir rettik järdemaqı kölemi 20%-ğa ösiriledi.

Eñ tömengi künköris şegin de qayta qarastıru kerek. Ol qazaqstandıqtardıñ naqtı twtınuşılıq şığıstarına säykes keluge tiis. Bwl qadam 2018 jılğı 1 qañtardan bastap bazalıq zeynetaqı, mügedekterge jäne asırauşısınan ayrılğan otbasılarğa arnalğan järdemaqı, mügedek bala tärbielep otırğandarğa beriletin ataulı kömek pen järdemaqı kölemin 3 million adam üşin ösiruge mümkindik beredi.

2018 jılğı 1 qañtardan bastap ataulı äleumettik kömek körsetu şegin eñ tömengi künköris şeginiñ 40%-ınan 50%-ğa deyin ösirip, onıñ jaña formatın engizu kerek. Bwl rette jwmıs isteuge qabiletti adamnıñ bäri tek jwmıspen qamtu bağdarlamasına qatısu şartı arqılı ğana qoldauğa ie boluğa tiis.

Besinşi basımdıq – institucionaldıq özgeristerge, qauipsizdikke jäne sıbaylas jemqorlıqpen küreske qatıstı.

Birinşi. Ükimet üşinşi jañğırtu ayasında EIDW-nıñ ozıq täjiribeleri men wsınımdarın implementaciyalau jwmısın qamtamasız etuge tiis.

Ekinşi. Biz jeke menşikti qorğauğa, qwqıq üstemdigine jäne barşanıñ zañ aldında teñdigin qamtamasız etuge bağıttalğan reformalar jürgizudemiz. Bwl jwmıstı jalğastıru kerek.

Ükimetke «Atameken» WKP-men jäne azamattıq qoğamdastıqpen birlesip,  jeke menşik qwqığın qorğaudı küşeytuge qatıstı bükil zañnama reviziyasın jürgizudi tapsıramın.

Sonımen qatar, äkimşilik jäne qılmıstıq zañnamanı izgilendirgen jön. Äkimşilik ayıppwldar ädiletti jäne qwqıq bwzu deñgeyine säykes boluğa tiis.

Käsipkerlik salasında qwqıq bwzğanı üşin salınatın sankciyanı tömendetu jwmısın odan äri jürgize beru kerek. Qoğamğa qauiptiligi joğarı emes ekonomikalıq qılmıs qwramın kriminaldıq sipattan arıltu kerek.

Sot jüyesine degen senimniñ artuına qol jetkizu qajet. Sud'yalardıñ jwmısına zañnan tıs kez kelgen ıqpaldı joyu mañızdı.

Üşinşi. Qauipsizdik ahualı quattı jäne äreket ete alatın memlekettiñ ölşemine aynalıp keledi.

Qazirgi zamanda adamzat terrorizmniñ beleñ aluımen betpe-bet kelip otır. Bwl rette destruktivti küşterdi qarjılandıratındarğa, şeteldik terroristik wyımdarmen baylanıs jasaytındarğa qarsı küres jürgizu isi negizgi mäsele bolıp sanaladı.

Dini ekstremizmdi nasihattaudıñ aldın alu, äsirese internet pen äleumettik jelide onıñ jolın kesu jwmısın jürgizu kerek. Qoğamda, äsirese, dini qarım-qatınas salasındağı radikaldı közqarasqa baylanıstı kez kelgen äreketke «mülde tözbeuşilikti» qalıptastıru kerek.

Bas bostandığınan ayıru orındarında sottalğandardı teologiyalıq twrğıdan sauattandıru qızmetteriniñ maqsattı jwmısı wyımdastırıluğa tiis. Öskeleñ wrpaqtı ruhani-adamgerşilik ruhında tärbieleu üşin qosımşa qadamdar jasau kerek.

Bwl iske memlekettik emes sektordı jäne dini birlestikterdi belsendi türde tartu qajet.

Osı şaranıñ bäri meniñ tapsırmam boyınşa äzirlenip jatqan, 2017-2020 jıldarğa arnalğan Dini ekstremizm men terrorizmge qarsı äreket jönindegi memlekettik bağdarlamada eskeriluge tiis.

Kiberqılmıspen kürestiñ özektiligi barğan sayın arta tüsude.

Ükimet pen Wlttıq qauipsizdik komitetine «Qazaqstan kiberqalqanı» jüyesin qalıptastıru şaraların qabıldaudı tapsıramın.

Törtinşi. Biz eldegi sıbaylas jemqorlıq deñgeyin tömendetu bağıtında eleuli qadamdar jasadıq. Alayda, bastı nazar köbine sıbaylas jemqorlıqtıñ saldarlarımen küresuge audarılıp otır.

Sıbaylas jemqorlıqtıñ sebepteri men alğışarttarın anıqtap, olardı joyu jwmısın küşeytu qajet.

Mañızdı mäseleniñ biri – satıp alu salasın jetildiru.

Ükimetke memlekettik satıp alu jüyesin ortalıqtandırılğan qızmet qağidatı boyınşa engizudi tapsıramın.

Kvazimemlekettik sektorda, tabiği monopoliya jäne jer qoynauın paydalanu salalarında da satıp alu şaraların ötkizu ädisterin tübegeyli qayta qarastıru kerek.

Sıbaylas jemqorlıqpen küreste köp närse bükil qoğamnıñ belsene atsalısuına baylanıstı. Äleumettik jeliniñ, özge de media-resurstardıñ damuı jağdayında, sıbaylas jemqorlıqqa qarsı is-äreket barısında onı jalpı jwrtşılıqtıñ jek körui kürestiñ quattı qwralına aynaluğa tiis.

Qwrmetti qazaqstandıqtar!

Osı Joldau arqılı elimizdiñ är azamatına jaña jağdaydağı damu bağıtımız jönindegi öz közqarasımdı jetkizgim keldi.

Ükimetke «Qazaqstannıñ wlttıq tehnologiyalıq bastaması» dep atalatın Eldi üşinşi jañğırtu jönindegi 2025 jılğa deyingi damudıñ strategiyalıq josparın äzirleudi tapsıramın.

Bizde uaqıt talabın layıqtı qabıl alıp, elimizdi odan äri jañğırtu jönindegi mindetterdi orındaudan basqa jol joq.

Bizdiñ wlı halqımız biregey tarihi mümkindikti tolıqtay paydalana alatınına senemin.

Qımbattı dostar!

Qazaqstan – jas, köp wlttı, bolaşağına senimdi jäne qarqındı damıp kele jatqan memleket! Biz täuelsiz Qazaqstannıñ 25 jıldıq damu jolınan öttik. Aldağı 25 jılda bwdan da biik belester kütip twr.

Memleket qwru jolında teñdessiz, mol täjiribe jinap, jaña kezeñge qadam basıp otırmız. Aldımızda qanday qiındıqtar kezdesse de, olardı eñsere alatınımızğa senimdimin. Bizdiñ bastı küşimiz – birlikte.

Qazaqstandı keyingi wrpaq üşin bwdan da ösip-örkendegen elge aynaldıramız!