| 
  • Mädeniet

    TÄÑİRİ QALAUI TÜSKEN JAN

    Mandoki Qoñırdıñ tuğanına 80 jıl toluına oray «Täñiri meni tañdadı»  Mwhtar Mağauin Mandoki Qoñır Iştvan – otanı Majarstan ğana emes, külli türki düniesi qasterleytin wlıq esimder qatarındağı körnekti twlğa. Şıñğıs jorığı twsında Karpat qoynauındağı madiyarlar arasınan pana tapqan qwman-qıpşaq jwrtınıñ tuması Mandoki Qoñır onnan asa tildi erkin meñgergen, bwğan qosa zertteuşilik qarımı eren, Twran halıqtarınıñ fol'klorlıq-dünietanımdıq sanasın boyına darıtqan ğalım. Ol türkologiya ğılımımen dendep aynalısıp qana qoymay, HH ğasırdıñ törtinşi şireginde Şığıs pen Batıs­tıñ arasında altın köpirge aynaldı, milliondardıñ ıqılas alqauına bölendi. YAki ol halıqtar arasın jaqındas­tırğan mämileger, ozıqtarğa oy salğan köregen edi. Zamana alğa jıljığan sayın mereytoy ieleri turalı aytılatın jayttar estelik pen ötken şaq enşisine köşedi. Közi tiri

    96
  • Tarih

    Nwralı batırdıñ kesenesi  jöninde

    Keyingi kezde Nwralı batırdıñ kesenesi jöninde ärtürli äñgimeler şığıp jürgen körinedi. Onıñ biri Moñğoliyadan kelgen bir tuısqanımız basqa bir belgili jerlesimizdiñ Nwralı batırdıñ ziratı dep kigiz üy siyaqtı saman kirpişten qalanğan  ädemi zirattıñ janına barıp qwran oqığanına kuä bolğanın keltiripti. Ol jigittiñ  körgeni de, aytıp otırğanı da şıñdıq. Öytkeni 1982 jılğa deyin eldiñ köpşiligi, onıñ işinde  men de solay  oyladım. Äñgime tüsinikti bolu üşin men sol kezdegi oqiğadan bastap bayandayın. Men 1961 jılı Semeydiñ  mal därigerlik institutın bitirip keldim. Meni  sol kezdegi  S.M. Kirov atındağı  kolhozğa mal därigeri etip jiberdi. 1962 jılı bwl kolhoz «Gornıy» sovhozına aynaldı. Biz bala kezimizden: «Nwralı atamızdıñ ziratı S.M Kirov atındağı kolhozdıñ jerinde ornalasqan,   Babamız batır bolğan kisi, al onıñ janındağı qabırdıñ  wzındığı jeti kez, bizdiñ  babamızdan  da  asqan

    172
  • Tarih

    Alıstağı ağayınnıñ Atamekenge oralu jolın twñğış aşqan qazaqtıñ qaharman qızı

    Ol kim deysiz ğoy, turasın aytsam ol Sağat Zaqanqızı. Toqsanınşı jıldardağı alğaşqı köş Moñğoliya qazaqtartarınan bastalğan. Sol köşti alğaş bastağan adam Sağat Zaqanqızı. Bwğan eşkimniñ dauı joq. Jarğaq qwlağı jasttıqqa timey, sonau qiın-qıstau zamanında alıstağı ağayındardıñ jolın aşqan osı adamdı qazaqtıñ qaharman qızı atauımızdıñ özindik sebebi bar. “Köş basşısımen körikti”  “Körgeni jaqsı köş bastar”  deydi atam qazaq.   Osı eki auız sözdiñ astarına üñilip qarasaq, onda, ülken män mağına bar ekenine köz jetkizemiz.       Bwrınğı auıl köşiniñ özinde, köş basşıları tört tülik maldıñ örisiniñ jağdayına qaray, är mezgildegi auarayınıñ özgerisine say, köşip qonuda bir basına jetip artılar  ülken jauapkerşilik  jüktese, Moñğoliyada twratın qandastarımızdıñ bir jarım ğasır ğwmır keşken el jerinen ,

    268
  • Tarih

    KENESARI HANĞA TAĞZIM

    Jüz elu jıl! Biıl Kenesarı hannıñ şäyit bolğanına bir jüz elu jıl toldı. Kenesarı ğana emes. Naurızbay bahadwr swltan, Erjan swltan, Qwdaymende swltan. Qıpşaq Iman batır, Tama Qwrman batır, Dulat Bwğıbay batır, Dulat Jauğaş batır, Dulat Medeu bi, qılıştıñ jüzi, nayzanıñ süñgisi bolğan tağı qanşama azamat. Qazaq Ordasınıñ eñ soñğı jaraqtı jasağında qalğan üş mıñnan astam alaman. Bäri de şäyit boldı.Kenesarı hannıñ, onıñ eñ soñğı jauınger serikteriniñ qasietti qanı şaşılğan aqırğı sağatta tört ğasır boyı töre tañbalı qızıl tuı jelbiregen wlı memleket Qazaq Ordası şayqalıp barıp qwladı. Alaş balası sonau Üysin, Ğwn, Türik zamanınan tartılğan, Altın Ordağa jalğasqan, Qazaq Ordasına wlasqan, Ortalıq Aziya tösinde jiırma ğasırdan astam, ğalamat wzaq uaqıt

    636
  • Tarih

    NKVD atqan QAZAQTIÑ QAYSAR QIZI

    Stalindik repressiya jıldarında Alaş qayratkerlerimen birge atılğan qazaqtıñ qaysar qızı Şahzada Şonanova atılğan qazaqtıñ üş qızınıñ biri. NKVD jendetterin Şahzadanıñ şıqqan tegi şoşıttı, sondıqtan ayuandıqpen äbden azaptap bolğasın atıp tastadı. Sonımen Şahzada Şonanova kim ? Şahzada Aronqızı Şonanova-Qarataeva 1903 jılı Batıs Qazaqstan oblısı Sırım (Jımpitı) audanında düniege keldi. Äkesi Aron Qarataev, alaş qayratkeri, Resey Dumasına deputat bolıp saylanğan Baqıtjan Qarataevtıñ inisi. Şahzadanıñ özi Şıñğıshannıi tikeley wrpağı edi. Şahzadanıñ tegi bılay: Şıñğıshan-Joşıhan-Toqay Temir-Öz Temir-Öz Temir hoja Badaqwl wğılan-Orıshan-Qwyırşıq han-Baraq han-Jänibek han-Ösik swltan-Qaratay swltan-Bisäli-Däuletjan-Aron-Şahzada. Şahzadanıñ anasınıñ da tegi mıqtı, Bökey ordasınıñ hanı Jäñgirdiñ nemeresi Hwsni-Jamal Nwralıhanova. Qazaqtan şıqqan twñğış joğarı bilimdi mwğalima 1894 jılı Bökey ordasında qazaq qızdarına arnalğan alğaşqı mektep aştı,

    714
  • Tarih

    BAYBATIRWLI IQIM.

          Baybatırwlı Iqım Almatı oblısı ( 1940-jılğa deyin Şwbartau Almatı oblısına qarağan) Şwbartau audanı, Qosağaş auılında 1876 -jılı qoy töldegen uaqıtta auqattı otbasında düniege keledi. Jastayınan öziniñ  pısıqtığı men äkesi Baybatırdıñ qoldauımen Şwbartau öñirine tanımal Naqısqojadan arabşa, keyinnen latınşa oqıp hat tanidı. Köptegen şığıstıñ hissa- jırların oqıp jatqa aytatın. Öziniñ parasatı men bilimdiliginiñ arqası şığar ol Semey oblısı, Şwbartau audanı, Madeniet auıldıq okrugi, Baqanas özeniniñ boyına (Aqüşkel atalğan) 1923-jılı  Toyğarin Beysenbaymen birigip, alğaşqı mektep saldıradı.  Intası bar auıl balaların Taşkentkke aparıp oqu orındarına ornalastıradı. Solardıñ biri – Ibraev  Kärimdi  Taşkentke aparıp SAGU-diñ (Sredneaziatskiy gosudarstvenıy universitet) medicina fakul'tetine tüsiredi. Auıl twrğındarına qamqorlıq körsetip, eñbekke tartıp, otırıqşılıq ömirge beyimdeuge septigin tigizedi. Egistik jerlerdi suğaru üşin

    731
  • Tarih

    Alaşorda Ükimetiniñ törağası

    Osıdan 80 jılday bwrın Mäskeudegi NKVD-nıñ Butırka türmesinde Alaşı üşin azap şekken Älihan atamız twtqın anketasın öz qolımen toltırğanda mamandığın jurnalist, audarmaşı dep körsetken. Revolyu­ciya­dan keyin qazaqtıñ Alaşorda Ükimetiniñ törağasımın dep tayğa tañba basqanday jazıp ketipti. ⠀ Tizesin bükpegen, ayılın ji­mağan, eşkimnen qaymıqpağan. Qazaq­tıñ talay arısı japon şpionı degen jalanı azapqa şıdamay mo­yındağanda, jalğız Älekeñ ğana sınbaptı. Ruhı tastı da şabatın aldaspanday bolğanı ğoy. Lenin anketasında mamandığın «jurnalist» dep, Stalin «marksist» dep jazıptı. Bwl ekeui de negizgi mamandıqtarı basqa bola twra, jurnalist bolğan. Lenin «­Iskra» gazetin şığarıp, özi redaktor bolsa, Stalin bükil maqalaları men söyleytin sözderin öz qolımen jazğan. Osı eki twlğanı da Älihan atamız közine ilmegen. Älekeñdi äueli Butırkağa

    1102
  • Bügin diplomatiyalıq marafonımızdıñ jaña kezeñi.

    Bügin diplomatiyalıq marafonımızdıñ jaña kezeñi. Europa memleketteriniñ basşılarına soğıs alañındağı jağday turalı ayttım: Doneck oblısındağı qiın jağday turalı, Reseydiñ ünemi şabuıldarı turalı jäne Reseydiñ öz halqımen sanaspaytını, jergilikti twrğındardı ayamaytını turalı jäne eşqanday qılmıstıq äreket aldında toqtamaydı. Bwğan rwqsat etiledi – jäne kerek! – Ukrainanı seriktesterden ala alatın zamanaui äskeri tehnikanıñ jaña deñgeyine ğana qarsı şığıñız. Bizge kömektesetin barlıq köşbasşılarğa alğıs aytamın, qazir jaña quattı şeşimderdiñ, jaña quattı qoldaudıñ uaqıtı ekenin tüsingenderi üşin. Erkin älemde Reseydiñ agressiyasın toqtatu jäne terroristik memleketti tarihi jeñiliske aparu üşin barlıq närse bar. Jäne bwl tek biz üşin ğana emes mañızdı. Bwl jahandıq demokratiya üşin – bostandıqtı bağalaytındardıñ barlığına öte mañızdı. Resey agressiyasınıñ jeñilui bezal'ternativno

    298
  • Twlğalar

    Mwhtar Mağauin: ORALHANDI DA, QWDAYIÑDI DA WMITQAN EKENSİÑ…

    yağni, D.Isabekovtı täubağa tüsiru räsimi Respublika prezidentiniñ qolınan biik marapat alıp, jeli köterilip twrğan D.Isabekov, mına biz siyaqtı pendesine köñil bölip, «Mwhtar Mağauinniñ bükil poziciyası mağan wnamaydı» degen tüyindi taqırıppen swhbat beripti – Nege.kz, 10.Hİ.2022. Bir zamanda tanığan, bilgen, endi közden tasa, köñilden öşken jazarmannıñ, tärizi, qırıq-elu jıl boyı işte bulıqqan jürekjardı tolğamı. Jarıqqa şıqqan kezde biz tarihi-tanımdıq «Altın Orda» kitabın dendep, qajetti tınısqa Ernest Hemingueydiñ eski jwrtı – jılı teñizge bet tüzegen edik. Endi mine, eki aptadan asqanda qayrılıp soğuğa mümkindik taptıq. Artıqşa qajettilikten emes, äldebir äuesqoy ağayındar düdämalda qalmasın dep. Aldımen, ayqaylı swhbattı oqımağan bügingi jwrtşılıq üşin, eñ bastısı – D.Isabekov bauırımızdıñ mübärak esimin keyingi zamanğa wmıttırmay jetkeru

    476
  • Jahan jañalıqtarı

    2022 JILĞI FIZIKADAĞI NOBEL'Dİ KVANTTIQ MEHANIKTER IELENDİ

    4 qazanda Şved Korol'dik ğılım akademiyası 2022 jılğı fizika salasındağı Nobel' sıylığı laureattarın atadı. Biılğı jülde matasqan bölşektermen jañaşıl eksperimentter ötkizgen ğalımdarğa berildi. Olar alğan nätije jaña tehnologiyalarda qoldanıla bastadı. Qazirgi küni kvanttıq komp'yuterler, kvanttıq jeliler men qauipsiz kvanttıq şifrlanğan baylanıs salaları qarqındı zerttelip, damuda. Nobel' sıylığın, “matasqan fotondarmen ötkizgen eksperimentteri, Bell teñsizdiginiñ orındalmauın zerttegeni jäne kvanttıq informatika salasındağı izaşar eñbekteri üşin”, francuz Alen Aspe (Alain Aspect), amerikalıq Djon Klauzer (John F. Clauser) men austriyalıq Anton Caylinger (Anton Zeilinger) ielendi. Bwl üşeui kvanttıq fizikağa qosqan irgeli ülesi üşin 2010 jılğı Vol'f sıylığımen de marapattalğan edi. Alen Aspe 1947 jılı tuğan, Parij-Sakle universiteti men Politehnikalıq mekteptiñ professorı. Djon F. Klauzer 1942

    978
load more

Kerey.kz/Kerey.kz

Biz turalı:

Tel: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz tiñ bwrınğı nwsqasın http://old.kerey.kz ten oqi alasızdar!

KEREY.KZ

Sayt materialdarın paydalanğanda derekközge silteme körsetu mindetti. Avtorlar pikiri men redakciya közqarası säykes kele bermeui mümkin. Jarnama men habarlandırulardıñ mazmwnına jarnama beruşi jauaptı.

Sayt sanağı: