جاقىندا جاپونيانىڭ سىرتقى ساۋداعا قولداۋ كورسەتۋ ۇيىمى جانىنداعى دامۋشى ەكونوميكالار ينستيتۋتىنىڭ اعا عىلىمي قىزمەتكەرى، دوكتور ناتسۋكو وكانىڭ «درۋگايا ياپونيا. جيزن بەز چاينوي تسەرەموني» دەپ اتالاتىن كىتابى جارىق كوردى. ساياساتتانۋشى دوسىم ساتپاەۆتىڭ جەكە قورىنىڭ قولداۋىمەن شىققان كىتاپتا جاپون قوعامىنىڭ قىر-سىرى كەڭىنەن ءسوز بولعان. ناتسۋكو ساننىڭ اتالمىش كىتابىنان كەيبىر دەرەكتەردى وقىرمان نازارىنا ۇسىنىپ وتىرمىز-دەپ جازدى egemen.kz.
جاپونيادا بالالارعا قاتىستى اتقارىلاتىن جورالعى، ءداستۇردىڭ ءتۇرى كوپ. بالا تۋعاندا كىندىگىن كەسىپ، اعاش قوبديشاعا سالىپ ساقتايدى. ونى حەسونو دەپ اتايدى. مەن دە بالامنىڭ حەسونوسىن ساقتاپ قويدىم. سونداي-اق، ۇلدار ۇشكە جانە بەسكە، قىز بالا ۇشكە جانە جەتىگە تولعاندا اتاپ وتەتىن شيچيگوسان دەپ اتالاتىن عۇرىپتىق مەرەكە بار. ۇل بالا بەسكە تولعاندا حاكاما دەپ اتالاتىن شالبار كيەدى. ال قىز جەتىگە كەلگەندە كيمونوسىنىڭ بەلىن وبي بەلبەۋىمەن بۋىنادى.
* * *
مەنىڭ بىلۋىمشە، قازاق تانىمىندا تۋىس-تۋعانعا قامقورلىق جاساۋ ماڭىزدى سانالادى. جاپوندار قازاق سياقتى تۋىسىمەن ءجيى ارالاسپايدى. سول سەبەپتى جۇمىس ىستەمەيتىن، تۋعان-تۋىسى كومەكتەسپەيتىن جاندارعا ۇكىمەت ءجاردەماقى ءتولەيدى. مىسالى، ەڭ قىمبات قالا سانالاتىن توكيودا ءۇش ادامنان تۇراتىن وتباسىنا ۇكىمەت تاراپىنان اي سايىن كۇنكورىس ءۇشىن 1538 دوللار، تۇرعىن ۇيىنە كومەك ەسەبىندە 678 دوللار تولەنەدى. ال جالعىز باستى قارياعا كۇنكورىسى ءۇشىن 725 دوللار، تۇرعىن ءۇيى ءۇشىن 521 دوللار كولەمىندە جاردەماقى بەرىلەدى.
* * *
قازاقستاننىڭ ءىرى كاسىپكەرلەرى جاپون يمپەراتورىنان اناعۇرلىم باي شىعار. ويتكەنى، ءىى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستان كەيىن يمپەراتور ءاۋلەتىنىڭ جەكەمەنشىك مۇلكى مەملەكەتكە وتكىزىلگەن. سوندىقتان يمپەراتور اۋلەتى اسقان داۋلەتتى دەۋگە بولمايدى: ولاردىڭ بارلىق شىعىندارى مەملەكەت قازىناسىنان تولەنەدى. جاپونيادا قىزدار يمپەراتور اۋلەتىنە كەلىن بولۋعا نەمەسە سول ماڭدا جۇرۋگە ۇمتىلمايدى. نەگە دەسەڭىز، جاپون يمپەراتورى مەن ونىڭ اۋلەتىنىڭ مۇشەلەرى كوپتەگەن ەرەجەلەر مەن داستۇرلەرگە باعىنۋ كەرەك. ولاردىڭ موينىندا كۇردەلى رەسمي مىندەتتەر بار، بارلىعىن قاز قالپى ساقتاپ، ورىنداۋ وڭاي ەمەس.
* * *
2010 جىلعى ستاتيستيكاعا سۇيەنسەك، 50 جاستاعى ءار بەسىنشى جاپون ەركەگى ەشقاشان ۇيلەنبەپتى. 1990 جىلى سۇربويداقتار بارلىق ەركەكتەردىڭ 5,6 پايىزىن قۇراسا، 2000 جىلى بۇل كورسەتكىش 12,6 پايىزعا جەتكەن. بۇل ستاتيستيكا جاپون قوعامىندا ۇيلەنۋگە قۇلىقسىز ازاماتتاردىڭ كوبەيگەنىن دالەلدەسە كەرەك. سۇربويداقتاردىڭ كوبەيۋىنە ەل ەكونوميكاسىنىڭ باياۋ دامۋى كىنالى دەگەن پىكىرلەر دە بار.
* * *
مەنىڭ جالعىز ۇلىم بار. قۇربىلارىمنىڭ اراسىندا ەكى جانە ودان دا كوپ بالاسى بار وتباسىلار وتە از. ستاتيستيكاعا ءجۇگىنسەك، 2015 جىلعى 1 قازان كۇنگى حالىق ساناعىنىڭ قورىتىندىسى بويىنشا جاپونيا تۇرعىندارىنىڭ سانى (شەتەلدىكتەردى قوسقاندا) 127 ميلليون ادام بولعان. بۇل جاپوندار سانىنىڭ كەمىگەندىگىن كورسەتەدى. جالپى، حالىق ساناعى جاپونيادا 1920 جىلدان بەرى ءار بەس جىل سايىن جۇرگىزىلىپ كەلەدى.
* * *
الەۋمەتتىك قامتاماسىز ەتۋ جونىندەگى ۇلتتىق ينستيتۋتتىڭ الدىن الا ەسەبى بويىنشا 2048 جىلى جاپون ارالدارىندا تۇرعىندار سانى 100 ميلليونعا جەتپەيتىن كورىنەدى. ال 2060 جىلى 87 ميلليون جاپون قالادى، ياعني قازىرگىدەن 30 پايىزعا ازايادى دەگەن ءسوز. ەگەر 1970 جىلداردىڭ باسىندا جاپونيادا جىل سايىن 2 ميلليون بالا دۇنيەگە كەلسە، 2014 جىلى بار بولعانى 1 ميلليون ءسابي تۋعان.
* * *
سوڭعى جىلدارى ءبىر ايەلگە شاققاندا بالا سانى 1,4 دەڭگەيىندە قالىپ وتىر. 2015 جىلى پرەمەر-مينيستر سيندزو ابە بۇل كورسەتكىشتى 1,8 دەڭگەيىنە جەتكىزۋ تۋرالى مالىمدەدى. ال 2013 جىلى پرەمەر-مينيستر «ەكونوميكالىق ءوسۋدىڭ ستراتەگياسىندا» «بالا ۇشكە تولعانشا انا قۇشاعىندا بولسىن» دەگەن ۇران تاستادى. بۇل ۇران جۇزەگە اسۋ ءۇشىن سيندزو ابە كومپانيالارعا بالا كۇتىمىنە بايلانىستى دەمالىستى ءۇش جىلعا دەيىن ۇزارتۋدى ۇسىندى.
* * *
جاپونيادا ايەلدەر زاڭ جۇزىندە بالا تۋعانعا دەيىن 6 اپتا جانە بوسانعاننان كەيىن 8 اپتا جۇمىستان بوساتىلادى. ال بالا كۇتىمىنە بايلانىستى دەمالىس ءسابي ءبىر جاسقا تولعانعا دەيىن دەپ بەلگىلەنگەن. ەگەر بالاباقشادان ورىن تابىلماسا، ايەل بالامەن ءبىر جارىم جاسقا تولعانشا ۇيدە وتىرا الادى. مەن جۇمىس ىستەيتىن ينستيتۋتتا بالامەن ەكى جىلعا دەيىن وتىرۋعا رۇقسات ەتىلگەن.
* * *
جاپونيادا بالانى دۇنيەگە اكەلۋ مەن ونى كۇتۋگە بايلانىستى ءبىر رەتتىك جاردەماقى – 420 مىڭ يەن (4078 دوللار). بۇل قارجى ءبىر بالاعا مەديتسينالىق ساقتاندىرۋ ەسەبىنەن جانە ايەلدىڭ جۇمىس ىستەۋ-ىستەمەۋىنە بايلانىسسىز بەرىلەدى. جۇكتىلىك كەزىندەگى دەمالىستا ايەلدەرگە ايلىق جالاقىنىڭ ۇشتەن ەكىسى مولشەرىندە جاردەماقى تولەنەدى.
ازىرلەگەن
شارافات جىلقىباەۆا
الماتى
egemen.kz
پىكىر قالدىرۋ