ادامنىڭ قۇنى (پوليتسەيدىڭ حيكاياسى)
kerey.kz
ايالداما (اڭگىمە)
دالا ۇسكىرىك اياز. بەت قاريدى. اپتا بويى جاپالاقتاپ جاۋعان قار ەكپىنى باسىلعانىمەن، اۋا-رايى كۇرت بۇزىلىپ، سوڭى الاي-دۇلەي بورانعا ۇلاسقان. تەرىسكەيدەن سوققان جەلدىڭ ءتۇرى جامان. جولدىڭ انا بۇرىشىنا كۇرتىك قاردى ءۇيىپ-توگىپ سالادى دا، كىسى ومبىلاتادى. كەيبىر جەرى قۋ تاقىر; مۇندايدا تابانىنىڭ استى تايعاناقتاپ، وكپەكتەپ سوققان ىزعارلى جەل ءارى-بەرى تەڭسەلتىپ، قۇلاتا جازدايدى. شىعىستىڭ تابيعاتى قاتال.
تارباعاتاي تاۋىنىڭ اسەرى مە ەكەن، ءۇرجار وڭىرىندە قار قالىڭ جاۋادى. كەي جەرلەردە ءتىپتى كۇرەسىنگە لاقتىرىلعان قاردىڭ كوپتىگى سونشا، توننەلدىڭ ىشىمەن كەلە جاتقاندايسىڭ. ارينە، بۇل ءۇي ماڭىنداعى جاعداي. ال جولدىڭ بويىن زىمىستان ۇرلەگەندەي كۇرتىك قار قاتپار-قاتپار ەتىپ جاۋىپ تاستايتىنىن قايتەرسىز. مۇندايدا كولىك قاتىناسى قيىندايدى. اۋىلدان اۋدان ورتالىعىنا جەتىپ، ازىق-تۇلىك الۋدىڭ ءوزى مۇڭ بولادى. تاۋ ەتەگىندەگى اۋىلدار ۇلكەن قار تازالاعىش تەحنيكا كەلگەنىن كۇتىپ جاتا ما، بەس-التى اتتى بەلۋارادان كەلەتىن قارعا قاراي ايداپ، جول اشىپ جاتقانى. قىسقاسى، قىس كەلسە بەينەتتى تىرلىك باستالادى.
…تاڭەرتەڭ اۋىلدان اۋدان ورتالىعى – ۇرجارعا اۆتوبۋسپەن جەتىپ الماق بولعان انا مەن بالا ەرتە قامداندى. شامنىڭ جارىعىمەن اپىل-عۇپىل شايلارىن ءىشىپ، كولىكتەن قالىپ قويماۋدى ويلاپ، ۇيدەن جولعا جاياۋلاتىپ شىقتى. اسپاندى بوزعىلت تۇمان تورلاعان. دالا اپپاق. كەشە كەشكىسىن اۋىلعا كەلگەن كولىكتىڭ جولىن بوران ۇرلەپ، جان جۇرمەگەندەي جىم-جىلاس قالعان. بالا جالعاس ارتىنا قاراسا، جاڭا باسقان ىزدەرىن جەل قۋىپ جەتىپ، وشىرگىشتەي ءوشىرىپ بارادى. ايتەۋىر جولدىڭ ءۇستى اشىق ەكەن. اكەسى قاناي بۇگىن تاڭ بوزىنان اۋىلدىڭ ارعى بەتىنە مال باعۋعا كەتكەن.
شەشەسى جۇماگۇل ءۇنسىز كەلە جاتىر. مۇنىڭ قولىنان ۇستاپ، الداماعا قاراي ىلگەرى ادىمداي تۇسكەن. وتىزدان جاڭا اسقان انانىڭ ۇستىندە قوڭىر ەسكىلەۋ پالتە، باسىندا قوڭىر ءشالى، اياعىندا قارا پيما. جالعاستىڭ ۇستىنە كيگەنى كوك كۋرتكا، باسىندا ءساندى مالاقاي، بۇتىندا دجينسى سىم. ۇيدەن اياعىنداعى بىلعارى ەتىگىنىڭ ىشىنەن قاباتتاپ ءجۇن ناسكي كيىپ شىققان. ايتەۋىر، توڭىپ قالماۋدىڭ امالى. ەكەۋى بەتتەرىن قولعاپپەن بۇركەسە دە، سۋىق جەل بەت شىداتپايدى. ال ايالداما… ايالداما اۋىلدان ءبىر شاقىرىمداي جەردە. بۇگىن اۋدان ورتالىعىنا باراتىن ەشكىم كورىنبەدى; جول ۇستىندە تەك ەكەۋى ءىلبىپ كەلە جاتتى. باستارىن اق قىراۋ شالعان، قاسقىر قۇيرىقتى قاراعايلار مەن قولتىراۋىن ءتىندى قاراعاشتار عانا قاراڭداپ كورىنەدى. ءبىر-ءبىرىنىڭ قولىنان ۇستاپ، ايالداماعادا جەتتى-اۋ، ايتەۋىر. ەكەۋى ايالدامانىڭ ىشىنە كىرىپ پانالاعانداي بولدى. ايتسە دە، قار ۇشقىنى مۇندا دا كىرىپ كەتىپتى. ساندىك ءۇشىن جاسالعان ساڭىلاۋلاردان جەلپىنىپ جەل ۇرەدى. انا مەن بالا كۇرك-كۇرك جوتەلىپ كەلەتىن سارى اۆتوبۋستى كۇتكەلى جارتى ساعاتتان اسىپ كەتىپتى.
- ماما، اۆتوبۋس بۇگىن دە كەشىگىپ جاتىر عوي، – دەدى جالعاس سۋىقتان ۇرپەيىسىپ، ەكى اياعىن الما-كەزەك ۇرعىلاپ. قولعابىن شەشىپ، جاۋراعاننان قىزارىپ كەتكەن قولدارىن ۇرلەدى.
- كىشكەنە شىدا، بالام. قازىر كەلىپ قالار… جارىقتىق، مىنا جولدا قاردان شىعا الماي جاتقان شىعار، ايتپەسە ەندىگى كەلەر ەدى.
جالعاس بيىل التىنشى سىنىپقا كوشكەن. وقۋدا وزات، ءتارتىبى جاقسى. سىنىپتاستارىنىڭ الدىندا بەدەلدى، وقۋ سەكتورى. ارمانى – تەزىرەك وقۋ ءبىتىرىپ، اكىم بولۋ. «شىركىن، تەزىرەك اكىم بولسام عوي» دەدى ىشتەي. «ەگەر مەن اكىم بولسام، اۋىلعا ءجيى جاڭا اۆتوبۋس جىبەرىپ، جولدىڭ ەكى قاپتالىن جەل قار ۇرلەمەيتىندەي ەتىپ قورعان سالار ەدىم. نەمەسە جولدىڭ ەكى جيەگىنە قوپ قىلىپ اعاش ەكتىرەر ەدىم. سوندا ۇلكەندەر دە، بالالار دا ءبىز سياقتى قارلى بورانعا ۇرىنىپ، توڭباس ەدى».
ەكەۋىنىڭ كوزى جولدا. قانشا قارايلاعانىمەن بىردە-ءبىر كولىك كورىنبەدى.
- ماما، ۇيگە قايتايىقشى. مەن قاتتى توڭىپ كەتتىم. اۆتوبۋس كەشە كەلگەن جوق، بۇگىن دە كەلمەيتىن شىعار.
- توڭىپ قالدىڭ با، قۇلىنىم. كەلشى بەرى، بەتى-قولىڭدى جىلىتايىن، سوسىن ۇيگە قايتامىز. اناسى بالاسىنىڭ بەتى-قولىن ىسقىلاعاندا اجەپتەۋىر جىلىنىپ قالعان سياقتى. ولار ايالدامانىڭ ىشىنەن شىعىپ، ۇيگە قايتپاقشى بولدى. كەنەت انا جۇرەگى سەلك ەتتى. الدەنەدەن سەكەم العانداي ءبىر ۋىس جۇرەگى دۇرسىلدەي جونەلدى. جالما-جان جان-جاعىنا قاراسا، قاراعايلاردىڭ اراسىنان ءبىر توپ قاسقىر وسىلاي قاراي انتالاپ كەلە جاتىر ەكەن. شاماسى، بۇلاردىڭ ەشقايدا قاشا الماسىن سەزىپ، اسىقپاي جەمتىگىن اڭدىپ كەلەتىن سەكىلدى.
- ويباي، جالعاس! قاس-قىر! تەزىرەك ايالدامانىڭ ۇستىنە شىق! بول! بول، تەزىرەك!
انا ايالداماعا ءبىرىنشى ءوزى ەمەس، بالاسىن شىعارماق بولدى. قاس پەن كوزدىڭ اراسىندا جالعاس ايالداما ساڭىلاۋىنان ۇستاپ، جوعارى ۇمتىلدى. جالعىز ۇلىن جوعارى يتەرمەلەگەن انا بار كۇشىن سالدى. وسىلداي قىسىلتاياڭ ساتتەردە ادامنىڭ بويىندا كۇش-قۋات كوبەيىپ كەتە مە، بالاسىنىڭ اياعىن يىعىنا قويىپ، انا بار كۇشىمەن ايالداما ۇستىنە مىنگىزبەك بولدى. قوس قولىمەن جوعارى يتەرگەندە جالعاس قار باسقان ءتورتبۇرىشتى پليتانىڭ ۇستىنە اۋپىرىمدەپ شىقتى-اۋ، ايتەۋىر. «ەندى انامدى قاسقىرلارعا تيىسكىزبەي شىعارىپ الۋ كەرەك» دەپ ويلادى جۇرەگى شوشىنعان بالا. قاراسا، ماڭ دالانىڭ اش بورىلەرى جاقىنداپ قالىپتى.
- ماما، قولىڭدى بەر! – جالعاس پليتاعا ەتپەتىنەن جاتا كەتىپ، قوس قولىن بىردەي ۇسىندى. قولدارىن اناسىنا سوزعاندا ۇلپىلدەك قاردىڭ كۇمىس ۇشقىندارى كۇن ساۋلەسىمەن شاعىلىسىپ، جۇماگۇلدىڭ بەتىنە شاشىرادى. انانىڭ تىنىس الۋى قيىنداپ، اياعى تارتىلىپ قالعانداي قوزعالار ەمەس. تەك دەنەسى دىردەك قاعادى.
- ماماتاي، قولىڭدى بەر! قاسقىرلار كەلە جاتىر! تەز بولساڭشى! – جالعاستىڭ كوزىنەن ىستىق جاس ىرشىپ شىقتى. اناسى ايالدامانىڭ ساڭىلاۋىنان ەكى قولىمەن تىرمىسا ۇستاپ، ءبىر قادام العا ۇمتىلماقشى بولدى. كەنەت جايباراقات كەلە جاتقان قاسقىرلاردىڭ بىرەۋى انتالاي ۇمتىلىپ، انانىڭ اياعىن باس سالعان. ەكپىنمەن كەلگەن ارلان جۇماگۇلدىڭ قارا پيماسىنىڭ دال-دۇلىن شىعاردى. شوشىنعان انا ويبايعا باستى.
- ماما! – جالعاس دالانى باسىنا كوتەرىپ ايعايلاپ جىبەردى. باسى تومەن سالبىراپ، قوس قولىن اناسىنا سوزا تۇسكەن ول توبەدەن جەرگە اۋىپ كەتە جازدادى. قولى اناسىنىڭ الاقانىنا ءسال جەتپەي قالدى.
– ماما، قولىڭدى سوز، كومەكتەسەمىن! ماما… قولىڭدى…
جۇماگۇل ءتۇز تاعىسى اياۋشىلىق بىلدىرەر دەگەندەي انالىق مەيىرىمەن ۇمىتتەنە قارادى. جاسقا شىلانعان قوس جانارى مولدىرەپ، ازۋلى قاسقىردان كومەك سۇراعانداي. ىشتەي «جانىمدى اياي گور! شيتتەي بالامىنىڭ قىزىعىن كورەيىن! جارىق دۇنيەگى بار قىزىعىم وسى. ماعان ءولىم ەمەس، ءومىر سىيلا!» دەپ جالبارىنعان ەدى. انا زور ۇمىتپەن كوكجالدىڭ جانارىنا تايساقتاماستان ءبىر مەزەت قاسقايا قاراپ قالعان. كوك ءبورى مەيىرىم تىلەگەن انانى ەش تۇسىنبەگەندەي ىرىلداپ، ازۋلى ءتىسىن اقسيتىپ، جوعارى قاراي ۇمتىلا بەردى.
شوشىنعان انا ايالداما ۇستىنە شىعا الماسىن، ءارى بالاسىنىڭ كومەكتەسە المايتىنىن ءبىلىپ، ساڭىلاۋدان مىقتاپ ۇستاي بەردى. ىشىنەن: «جانىم بالامنان ارتىق پا؟ توبەگە ءوزىم ءبىرىنشى شىقسام، بالامدى قاسقىرلار جەپ كەتپەي مە؟ جالعاس يتەرىپ كومەكتەسە، ءوزىم تىربىنسام، بىردەمە قىلىپ توبەگە جەتەر ەدىم. بىراق، قاسقىرلار جاقىنداپ قالدى. ۇلگەرمەس ەدىم. جاس ءومىردى جاۋىزدارعا قيا المايمىن. السا، مەنىڭ جانىمدى السىن!» دەدى كۇبىرلەي. ءولىم مەن ءومىر اراسى بار-اق قادام ەكەنىن سەزگەندە جۇماگۇل ەڭىرەپ جىلاپ جىبەردى. مىنا ايالداما سونىڭ ءولىاراسى سەكىلدى. قاس پەن كوزدىڭ اراسىندا ويى سان-ساققا جۇگىردى. «ءومىر مەن ءولىم بار-اق ادىم-اۋ! تاعدىرىم ماعان نە سىيلار ەكەن؟ ايالدامادا مەنى نە ءولىم، نە ءومىر كۇتىپ تۇرعانى انىق. بالامنىڭ قولىنان ۇستاسام، جالعىزىم توبەدەن قۇلاپ كەتىپ، مىنا اش بورىلەرگە جەم بولماق. ءوزىمدى-ءوزىم قۇتقارا الماسام، شيتتەي بالا قالاي كومەكتەسپەك؟ جوق، بالامنان كومەك سۇراپ، ونى اش بورىلەرگە ازىق قىلا المايمىن». انانىڭ قولى ەركىن جەتىپ تۇرسا دا بالاسىنىڭ كومەگىن المادى. ايازدان توڭعان قولدارىنان ءال كەتىپ، قارىسىپ تا قالىپ ەدى. وسى كەزدە قاسقىرلار دا جەتىپ، ەكپىنمەن سەكىرىپ، انانىڭ اياعىنا ۇمتىلا بەردى. اككى كوكجال قايرالعان پىشاقتاي تىستەرىن اقسيتىپ، انانىڭ اياعىنان كىرش ەتكىزىپ تىستەگەندە دالانى كۇڭىرەتكەن ازالى داۋىس شارلاپ كەتتى. انا قاس-قاعىم ساتتە ەسىنەن اۋىسىپ، تالىقسىپ، اياق-قولى السىرەپ، جەردەگى اپپاق قارعا شالقاسىنان قۇلاي بەردى.
- ماما! – كۇڭىرەنگەن بالا داۋىسى ءتىرى ادامنىڭ ساۋ-سۇيەگىن سىرقىراتارداي ماڭ دالانى شارلاپ كەتتى. اناسىنىڭ دەنەسىن پارشالاپ جاتقان بەس-التى قاسقىر جاققا قاراي المادى. «كومەكتەسىڭدەر! دەپ بار داۋىسىمەن ايعاي سالدى. ەتپەتىنەن پليتانى جاپقان اق قارعا جاتا كەتتى. جىپ-جىلى بەتى قارعا ەنگەندە سۋىقتى تۇك سەزبەدى. كوزىنەن سورعالاعان ىپ-ىستىق وكىنىش جاسى قاردى ەرىتەردەي. قار ىشىندە وكسىپ، وكىرە جىلادى. اناسىنا كومەكتەسە الماعىنا ءبىر وكىنسە، ءوزىنىڭ تىم كىشكەنتاي بولعانىنا ەكى وكىندى. اناسىنىن ءولى دەنەسىن بولشەكتەپ جاتقان قاسقىرلاردى ۇركىتەم دەدى مە، الدە جاراتىلىس رۋحى ءبىر ەكەنىن ەسىنە الدى ما، جالعاس كوك بورىشە ۇلىپ سالا بەردى. ۇلي بەردى، ۇلي بەردى… زارلى داۋىسى مال جايعاۋعا شىققان اۋىلدىقتارعا دا جەتتى. ايالداما جاقتان ەستىلگەن ايعايدان ءبىر جاماندىقتىڭ، سۇمدىقتىڭ بولعانىن سەزىپ، جۇرت جاعاسىن ۇستاعان. كوپ ۇزاماي جالعاستىڭ باقىرعاننان داۋىسى قارلىعىپ، تالىقسىپ كەتتى.
ارادا ءسۇت ءپىسىرىم ۋاقىت وتكەندە جاندارىنا ەرتكەن تازىلارى مەن توبەتتەرى بار، مىلتىقتارىن يىقتارىنا اسقان ءۇش-ءتورت سالت اتتى وسىلاي قاراي شاپتى. اۋىلداستار اتقا قامشى سالىپ، ايالداماعا جەتىپ كەلسە، اينالا تۇگەل قان ەكەن. اق قار قىزىل قانعا بويالعان. قاسقىردىڭ ءيىسىن سەزگەن اۋىل يتتەرى ابالاي جونەلدى. جىگىتتەر قاسقىرلاردىڭ ءىزىن كورىپ، قارعا شاشىراعان قاندى بويلاي جوعارى ورلەي بەرگەندە كيىمى جىرتىلعان، ەتىنىڭ پارشا-پارشاسى شىعىپ، سۇيەگى عانا قالعان مۇردەنى كوردى. بەت-الپەتىنەن اۋىلداعى قانايدىڭ ايەلى جۇماگۇلدىڭ ولىگى ەكەنىن تانىدى. جىگىتتەر تەرەڭ دەمىن الىپ، ات ۇستىندە بەتتەرىن سيپادى. باتىلىراق بىرەۋى اتتان سەكىرىپ ءتۇسىپ، ولىكتىڭ ءۇستىن ۇنەمى اتتىڭ ارتىداعى موشەكتىڭ ىشىندە جۇرەتىن ەسكىلەۋ ماتامەن جاپتى. بارلىعى تەگىس جيىلىپ، دەرەۋ جوتانىڭ ۇستىنە شىعىپ اينالانى كوزبەن شولدى. اككى قاسقىرلار ءىزىم-عايىم جوعالىپ ۇلگەرىپتى. يتتەردىڭ ۇرگەن داۋىسىنان جالعاس ەسىن جيىپ، ايالدامانىڭ ۇستىندە قار جامىلا جاتقان كۇيى «ما-ا-ما!» دەپ ايعايلاپ جىبەردى. ارت جاقتان شىققان وقىس داۋىستان سالت اتتىلار كەرى بۇرىلدى. بىرەۋى تەزىرەك اتپەن شاۋىپ كەلىپ، ايالداما ۇستىندە ۇسىككە ۇرىنىپ، اناسىنان ايرىلىپ ەڭىرەپ تۇرعان جالعاستى كوتەرىپ الدى. ءۇستى-باسىن توڭمەن قىمتاپ، ەرتوقىمنىڭ الدىنا سالىپ، اۋىلعا قاراي شاپتى.
…ابدەن شوشىنىپ قالعان جالعاس ەكى ايدان استام ۋاقىتتان سوڭ قالىپقا كەلىپ، ەسىن جيدى. ءجامىش اپاسى ەم-دومىن جاساپ، جانىن امان الىپ قالدى. اتاسى بالقىبەك قايىستان التى دىراۋ قامشى ءورىپ قويىپتى. «نەمەرەم وسكەندە وسى قامشىمەن قاسقىرلاردىڭ جونىنان تاسپا تىلەدى» دەيدى. اكەسى قانايدىڭ ءجۇزىن ءاجىم شالىپ، بۇگىلىپ قالىپتى.
كوكتەم شىعىپ، جەر اياعى كەڭىگەن سوڭ اناسىنا – ءولىم، وزىنە – ءومىر سىيلاعان ايالداماعا جۇرەكسىنىپ ارەڭ باردى. ارينە، جالعىز بارعان جوق، اكەسىمەن بىرگە. جالعىز بارۋعا جۇرەگى داۋالامادى. قىستا الاي-دۇلەي بولعان وسى ماڭ تۇك بولماعانداي تىنشي قالىپتى. ادىرلاردان كوك شىعىپ، جىلعالاردان سۋ اعىپ، كوكتەمنىڭ سامالى ەسەدى. اناسىن قاسقىرلار تارتقان جەرلەرگە قىپ-قىزىل قىزعالداقتار گۇلدەپتى. جالعاس ايالداماعا كوز تاستاپ، ۇزاق ءۇڭىلدى. ىشتەي «انام-اي، قايران انام-اي! ەگەر كوكتەم كەزىندە قاسقىرلارعا تاپ بولساڭ جەڭىل كيىممەن ايالداما ۇستىنە وڭاي شىعىپ كەتەر مە ەدىڭ. ساعان كومەكتەسە الماعانىم ءۇشىن كوپ وكىندىم. ءوز-وزىمە ءالى وكپەلەپ ءجۇرمىن. سەن ماڭگىلىككە بىزدەن الىستاپ كەتسەڭ دە، جانىمدا ءجۇر دەپ سەنەم. باقۇل بول، جان انا! سەنىڭ ارقاندا الەمنىڭ جارىعىن كورىپ كەلەم. انا، مەن سەنى ساعىندىم. ءوزىڭدى ەشقاشان ۇمىتپايمىن!» دەگەنى سول ەدى، كوزىنە جاس ءۇيىرىلدى. بىراق اكەسىنە كورسەتپەي جەڭىنىڭ ۇشىمەن ءسۇرتىپ تاستادى. قىستا كوكجالدار اناسىن سۇيرەپ كەتكەن جاققا قارايلاپ، بەتىن سيپادى. كوك ءبورى سەكىلدى ۇلىعىسى كەلدى.
كۇندەلىك
(اڭگىمە)
كوكتەمنىڭ ىزعارى مول، سۇرىقسىز كۇندەرىنىڭ ءبىرى. اسپاندا بۋداق بۇلتتار جايىلىپ، قالانىڭ ۇستىمەن باياۋ جىلجيدى. بولماشى سالقىن لەپ بار. ايالدامادا جۇرت اۆتوبۋس كۇتىپ تۇردى. كولىك كەشىككەن سوڭ ادامدار ساعاتىنا قاراپ، دەگبىرسىزدەنە باستادى. ساباعىنا اسىققان ستۋدەنت قىز دا جولعا قاراپ، كوزى تالدى. «جولدا كەپتەلىس بولىپ قالعان شىعار، اۆتوبۋس ەندىگى كەلەر ەدى» دەدى ءبىر اقساقال جانىنداعى ادامداردى جۇباتقانداي. بۇل كەزدە سۇڭعات دۇكەننەن سۋسىن الماق بولىپ، كولىگىمەن ايالدامانىڭ جانىنا توقتادى. كوپ ادامداردىڭ اراسىنان كوزىنە ءبىر جان جىلىۇشىراستى. بۇل ءوزى اۋىزعا ءۇرىپ سالارداي نازىك، سۇيكىمدى قىز ەدى. قولاڭ شاشى يىعىنا تۇسكەن، قوڭىر كوزدى بويجەتكەننىڭ شىرايلى ءجۇزى كۇن ساۋلەسىمەن شاعىلىسىپ، نۇرلانا تۇسكەندەي. سۇڭعات قىزدىڭ سومكەسىنىڭ پوشىمىنا قاراپ، ستۋدەنت ەكەن ويلادى. قارا قاستارى ءسال سۇرمەلەنىپ، قىپ-قىزىل ەرنىنە بولار-بولماس دالاپ جاعىلىپتى. جىگىت قۇددى كوپتەن بەرى ارمانداپ جۇرگەن قىزىنا كەزىككەندەي تامسانا سىرتتاي ۇزاق باقىلاپ تۇرىپ قالدى. كولىگىنىڭ ەسىگىن جاپتى دا، قىزعا قاراي ءجۇردى. بويجەتكەن جۇرتتان جىراقتاي جەردە تۇرعان، بۇل ءوزى سويلەسۋگە تاماشا بولدى-اۋ دەپ ويلاپ ۇلگەردى جىگىت. قيالىنداعى ارۋعا كەزىككەنىن تۇسىنگەن. ەكى-ءۇش قادام قالعاندا بوگەلىپ قالدى. اياعىن باياۋ باسىپ، قىزدىڭ بىلەگىنەن ۇستادى.
- رايگۇل، قالىڭ قالاي؟ كەشە كوكتوبەگە قالاي قىدىرىپ قايتتىڭدار؟ – دەدى كۇلىمسىرەي امانداسىپ. بويجەتكەن وقىس قيمىل مەن بەيتانىس داۋىستان سەلك ەتىپ، ۇستىنەن ورمەكشى جۇگىرىپ وتكەندەي قولىن سىلكىپ قالدى. جىگىتتىڭ قولى سۋسىپ سالا بەرگەن.
- كەشىرىڭىز… مەن – رايگۇل ەمەسپىن. ءسىز قاتەلەسىپ تۇرسىز؟
- قويشى، رايگۇل، وسى سەنىڭ قالجىنىڭ تاۋسىلمايدى ەكەن.
- ءسىز نە، ايتقان ءسوزدى تۇسىنبەيسىز بە؟! مەن – رايگۇل ەمەسپىن!
- ا-ا، سولاي ما؟ باسە، قۇداشامنان ۇلكەن كورىنەسىز. مەنىڭ قۇداشام جيىرما تورتە، بىراق ون سەگىزدەگى قىزداي.
قىز شامدانىپ قالدى. «مەنى كارى قىزعا تەڭەپ تۇر عوي مىناۋ» دەگەندەي كوزىنىڭ قيىعىن باستان-اياق شولىپ، جاقتىرماي قارادى. ونىڭ ۇستىنە باعانادان بەرى كولىك توسىپ شىدامى تاۋسىلدى ما، ىشكى نارازىلىعىن جىگىتكە اقتارا سالدى:
- ال ءسىز قانشاداسىز؟
- جيىرما بەستەمىن، – دەپ كۇلدى جىگىت. – جاسپىز عوي.
- ال، مەن جيىرما بىردەمىن، – دەپ دالەلدەي ءتۇستى بويجەتكەن. ىشىنەن «كارى قىزدى تاپقان ەكەنسىڭ» دەپ ءتۇيىپ قويدى.
- ا-ا، مەن ءسىزدى جيىرما بەسكە ەندى كەلەدى ەكەن دەسەم.
- وزىڭىزگە قاراپ المايسىز با؟
- جارايدى، ءسىزدى رەنجىتىپ العانىم ءۇشىن كەشىرىم سۇرايمىن، رايگۇل.
- ءتۇ-ۋ، سىزدە رايگۇل، رايگۇل دەپ قويمايسىز عوي. مەن – ايگۇلمىن.
جىگىت قارقىلداپ كۇلىپ جىبەردى. «مىنا جىگىتتىڭ ەسى دۇرىس پا؟» دەگەندەي قىز جاقتىرماي قارادى. ءتىپتى، اۆتوبۋس كۇتىپ تۇرعاندار دا جالت قاراستى.
- قانداي سايكەستىك! – دەپ كۇلە ءتۇستى جىگىت. – وتىنەمىن، مەن تۋرالى جامان ويلاپ قالماڭىز. مەنىڭ اقىل-ەسىم دۇرىس، ساپ-ساۋمىن! بىراق بۇل دەگەن شىنىندا دا كۇلكىلى ەمەس پە؟ رايگۇل-ايگۇل!
- سىزگە ەشتەڭە ايتۋعا بولمايدى ەكەن، – دەپ بۇرتيىپ، تەرىس قارادى قىز.
- ايگۇل، كەشىرىڭىز. اۆتوبۋسىڭىز كەلمەي تۇرعانعا اشۋلانۋدىڭ قاجەتى جوق. قازىر ءسىزدى كولىگىممەن بارار جەرىڭىزگە جەتكىزىپ تاستايىن.
- كەرەگى جوق، – دەپ شارت كەتتى قىز. – قازىر سەگىزىنشى اۆتوبۋس تا كەلىپ قالادى.
بۇل كەزدە جىگىت «اۋدي» ماركالى كولىگىمەن بۇلقان-تالقان بولىپ اشۋلانىپ تۇرعان بويجەتكەننىڭ جانىنا كەلدى.
- ءجۇرىڭىز، باراتىن جەرىڭىزگە جىلدام اپارىپ تاستايىن، – دەدى جىگىت.
- ءسىز دە قويمايدى ەكەنسىز، – دەدى قىز. – اۋرە بولماڭىز، مەن تەك سەگىزىنشى اۆتوبۋسپەن عانا بارام.
بۇل كەزدە جۇرتتىڭ كوبى قوعامدىق كولىكتەرگە ءمىنىپ، ەندى بىرەۋلەرى ايالدامادان ءتۇسىپ جاتتى. «قىرسىق-اي، بۇگىن ەمتيحاننان كەشىكسەم، مەملەكەتتىك ەمتيحانعا جىبەرمەي قويادى. ۇيدەن ەرتە شىعۋىم كەرەك ەدى. قاپ، كەشىگەتىن بولدىم عوي» دەپ تىپىرشىپ تۇرعان قىز ءوزىن ىشتەي كىنالاي باستادى. ەمتيحانعا نەبارى جارتى ساعاتتاي ۋاقىت قالىپتى. سۇڭعات اق پاراققا يرەكتەپ 8 دەپ جازدى دا، كولىگىنىڭ تەرەزەسىنە جابىستىردى.
- مىنە، ءسىز كۇتكەن سەگىزىنشى اۆتوبۋس تا كەلدى، – دەپ كۇلدى جىگىت. – ءجۇرىڭىز، ايتپەسە كەشىگەسىز. – ءسىزدىڭ قاتتى اسىعىپ تۇرعانىڭىز تۇرىڭىزدەن كورىنىپ تۇر.
قىز كولىكتىڭ الدىنعى اينەگىندەگى سانعا قاراپ مىرس ەتىپ كۇلىپ جىبەردى. باسىن يزەپ، كولىكتىڭ ارتقى جاعىنا وتىردى. جىگىت قارسى الدىنداعى سوپاقشا اينادان قىزدىڭ تىم سۇيكىمدى ەكەنىن بايقادى. قيالىنداعى ارۋدىڭ قولىنا كەلىپ قونعانىنا سەنە الار ەمەس.
- تەزىرەك جەنپي-گە قاراي ءجۇرىڭىزشى، – دەدى قىز اسىعىستىق تانىتىپ.
- امىرىڭىزگە قۇلدىق، – دەدى جىگىت كۇلىمسىرەپ. – قازىر كوزدى-اشىپ جۇمعانشا جەتەمىز.
قىز ەمتيحانعا بارا جاتقانى ەسىنە ءتۇسىپ، تۇنجىراپ قالدى.
- تەزىرەك ءجۇرىڭىزشى، وتىنەمىن! ەمتيحاننان قالاتىن بولدىم.
- باعانادان بەرى قىرسىقپاي كولىگىمە وتىرا سالعاندا بارار جەرگە جەتىپ تە قالار ەدىك.
قىز ۇندەمەدى. جەڭىل كولىك ىشقىنا قوزعالىپ كەلەدى.
- فيلولوگيا فاكۋلتەتىندە وقيسىز عوي دەيمىن، – دەدى جىگىت اينادان قىزعا كوز قيىعىمەن قاراپ قويىپ.
- قالاي ءبىلىپ قويدىڭىز؟
- مۇعالىمدەر اشۋلانشاق بولىپ كەلەدى دەيدى عوي.
- ءسىزدىڭ دە شىعارمايتىنىڭىز جوق ەكەن.
جىگىت ءوزىنىڭ تىم سەنىمدى بولىپ كەتكەنىنە تاڭىرقاپ قالدى. ەركىنسي ءتۇسىپ:
- شامدانعاندا ءتىپتى سۇلۋ بولىپ كەتەدى ەكەنسىز.
قىز قىزاراقتاپ قالدى. كوكتەمنىڭ سالقىن سىزى الما بەتىن قىزارتىپ، سۇلۋلىعىنا شىراي كىرگەندەي. جىگىتتىڭ مەسەلىن قايتارماق بولىپ:
- رايگۇلگە دە سولاي ايتقان شىعارسىز، – دەدى كەكەتە. – جاڭا عانا مەنى كارى قىزعا تەڭەپ ەدىڭىز عوي. اياق استىنان وزگەرىپ شىعا كەلدىڭىز. قازىرگى جىگىتتەر الماتىنىڭ اۋا-رايى سەكىلدى.
- وي، ءسىز ءتىپتى قاتتى كەتتىڭىز عوي. جىگىتتەردەن ابدەن كوڭىلىڭىز قالىپتى عوي، – دەپ كۇلدى سۇڭعات.
- رايگۇل جايلى ەشتەڭە ايتپادىڭىز عوي، – دەدى قىز قىرسىعىپ.
- قىزعانىپ قالدىڭىز با؟ – دەپ قارسى الدىنداعى اينادان قىزعا قارادى. قىزدىڭ ۇياڭ ءجۇزى ۇلبىرەپ، قىزاراقتاپ كەتكەن سەكىلدى.
- ءسىزدى مە؟ – دەپ سىڭعىرلاي كۇلدى قىز. – ماعان ءبارىبىر. مەن ءتىپتى ءسىزدىڭ ەسىمىڭىزدىڭ كىم ەكەنىن دە بىلمەيمىن. بىراق رايگۇلگە سونداي جانىم اشىپ كەتتى. ول قىز ءسىزدىڭ باسقا بىرەۋمەن سويلەسىپ وتىرعانىڭىزدى كورسە، جۇرەگى اۋىرىپ قالادى عوي. وسى جىگىتتەردىڭ ءبارى نەگە بىردەي؟
- وي-حوي، – دەپ ءتىپتى ەركىنسي ءتۇستى سۇڭعات. – ءبارىمىز بىردەي بولساق تاڭداماي-اق ۇيلەنە بەرمەيسىزدەر مە. مىسالى، ءسىز وزىڭىزدەن ون ءۇش جاس ۇلكەن جىگىتكە ۇيلەنەر مە ەدىڭىز؟ بولماسا، باي مەن كەدەي جىگىتتىڭ قايسىسىڭ تاڭدايسىز؟
- ءبارىبىر رايگۇلگە جانىم اشيدى، – دەپ وڭاي قۇتىلىپ كەتتى بويجەتكەن. – قىز بايقۇس سىزگە سونشا سەنىپ ءجۇر عوي.
- قاي رايگۇلدى ايتاسىز؟
- ءانى، ۇمىتىپ تا ۇلگەرىپسىز. جىگىتتەردىڭ ءبارى سونداي…
- قانداي؟
- سونداي. جا-ما-ان، – دەپ داۋسىن سوزا ءتۇسىپ كۇلدى قىز. قۇددى بۇرىننان بەرى قالجىڭداسىپ جۇرگەن كۋرستاسىڭداي ىركىلگەن جوق.
- رايگۇل دەگەن قىزدىڭ اتىن ءبىر جازۋشىنىڭ شىعارماسىنان وقىپ ەدىم. ءوزى سۇلۋ، يناباتتى، تاربيە كورگەن قىز دەپ سۋرەتتەگەن.
- راس پا؟ ءسىز.. ءسىز كىتاپ وقيسىز با؟
- كىتاپ وقىمايتىن جىگىتتەر بولمايدى دەپ كىم ايتتى سىزگە؟
- وي، قانداي وتىرىكشىسىز، – دەپ قالدى قىز. «مەنى بۇرىننان بەرى تانيتىن قۇرداسىنداي قالجىڭداسىپ وتىرعانىن قاراشى». بۇلاقتىڭ سىلدىرىنداي سىڭعىر كۇلكى كولىكتىڭ ءىشىن جايلاپ كەتتى.
– جاڭا عانا قۇداشاڭىزدى كورگەندەي قۋانىپ ەدىڭىز. ەندى ۇمىتا قالىپسىز.
- بىلمەيمىن. بۇگىن ءوزى جولىما كىلەڭ سۇلۋ قىزدار كەزدەسىپ…
- ءبارىبىر سۋايتسىز -اۋ دەيمىن.
- ايتەۋىر مەنىڭ كىتاپ وقيتىنىما سەنەسىز عوي.
- سەنبەيمىن.
- سەنبەسەڭىز، تەكسەرىپ كورىڭىز.
- ال، جاقسى. جورجي امادۋدىڭ قانداي شىعارماسىن بىلەسىز؟
- سونداي دا جازۋشى بار ما؟
- كابو ابەنىڭ قاي تۋىندىسىنىڭ مازمۇنىن ايتىپ بەرە الاسىز؟
- وڭكەي شەتەل جازۋشىلارىن وقيسىز با؟ ءوزىمىزدىڭ جازۋشىلار بار ەمەس پە؟
- جاقسى. جۇسىپبەك ايماۋىتوۆتىڭ ايگىلى شىعارماسىن ايتىڭىزشى؟
- مەكتەپتە وقىپ ەدىك. ءدال قازىر ەسىمە تۇسپەي تۇرعانى. سىزدە بار بولسا ماعان بەرە تۇراسىز با؟
- وي، ءسىز ادەبيەتتى مۇلدە ۇمىتىپ قالىپسىز عوي. جاقسى، كىتابىمدى وقۋعا بەرە تۇرايىن. تەلەفون ءنومىرىمدى جازىپ الىڭىز، ۇيدە بارعان سوڭ حابارلاسارسىز.
- سىزبەن كەزدەسكەلى وزىمە باسىم اينالىپ كەتتى عوي.
«وي، وتىرىكشى!» دەپ ويلادى قىز. كولىكتەر ءبىر-بىرىمەن سوقتىعىسىپ قالارداي، تاقالىپ ءجۇر.
- ءرۋلدى دۇرىستاپ ۇستاڭىزشى، جولعا قاراپ وتىرىڭىز، ايتپەسە…
- قورقاسىز با؟
- مەن بە؟ نەسىنە قورقام؟ قايتا ءسىز كولىگىڭىزدى سوعىپ الماڭىز دەگەنىم عوي.
كولىك سولعا كىلت بۇرىلدى.
- مىنە، ۋنيۆەرسيتەتكە دە كەلىپ قالدىق، – دەدى سۇڭعات.
- جاقسى، راحمەت سىزگە، – دەپ قىز كولىك توقتاعان بويدا ەسىكتى اشىپ، سىرتقا اسىقتى.
- ءسىز ساباقتان قاشان شىعاسىز؟
- بىلمەيمىن. مەنى كۇتىپ اۋرە بولماڭىز، ساۋ بولىڭىز، – دەپ ەسىكتى جابا سالدى.
سۇڭعات ساباعىنا اسىعىپ بارا جاتقان قىزدان كوز الماي، ۇزاق قارادى. «سۇلۋ دەپ وسىنى ايت. مۇنداي ارۋعا بۇرىن-سوڭدى قالاي كەزىكپەگەم؟ ءبىر كورگەننەن عاشىق بولىپ قالعاننان ساۋمىن با، ءوزى؟ دەپ، قارسى الدىنداعى اينادان وزىنە ىرجيا قارادى. ەكى بەتى قىزارىپ، ءجۇزى قۋانىشتان بال-بۇل جايناپ تۇر ەكەن. ءوزى كولىككە نە ءۇشىن وتىرعانىن ۇمىتىپ بارادى ەكەن. «ە، حالىققا قىزمەت كورسەتۋ ورتالىعىنا» بارىپ، قۇجاتتارىن راسىمدەمەك بولىپ ەدىم عوي». كولىگى سول عيمارات جاققا قاراي زۋلاي جونەلدى.
سۇڭعات اۋىلدان كەلگەن ەدى. سوندىقتان پاتەر ماسەلەسى ۇنەمى الدىنان شىعا بەرەتىن. قالادا ەكونوميست ماماندىعى بويىنشا ءبىلىم العان سوڭ اۋىلعا قايتۋدى ءجون سانامادى. ۇيرەنشىكتى قالادا قالىپ قويدى. ماماندىعى بويىنشا اۋىلدان جۇمىس تابا الماسىن دا بىلەتىن. ءارى ءۇيدىڭ ۇلكەنى بولعان سوڭ سوڭعى ەكى كۋرستا سىرتتاي بولىمگە اۋىسىپ، جۇمىس ىستەدى. اقشا تاۋىپ، اۋىلداعى اكە-شەشەسىنە، باۋىرلارىنا جاردەمدەسىپ تۇردى. كەيىن اقشاسىن جيناپ، زاۋىتتا شىققان جىلى ەسكىلەۋ، بىراق سىرى كەتپەگەن جەڭىل اۆتوكولىك ساتىپ العان. ول ءجيى پاتەر اۋىستىرۋدى ۇناتا بەرمەيتىن. كەيدە قيالداپ، قالادان پاتەر الىپ، ۇيلەنسەم دەپ ارماندايتىن. ەرتەڭگى كۇنى ءىنى-قارىنداستارى مۇنىڭ ۇيىندە وقىپ، ەش الاڭسىز ساباعىنا دايىندالىپ جاتقانىن ەلەستەتەتىن. وزىنە ۇناعان ءبىر-ەكى قىزبەن سويلەسىپ كورىپ ەدى، مۇنىڭ اۋىلدان كەلگەنىن، ءارى قالادا پاتەرى جوق ەكەنىن بىلگەن سوڭ كەزدەسۋگە دە ىڭعاي بەرمەدى. سۇڭعات ولاردى كىنالاي العان جوق، تۇلاۋسىز تىرلىكتىڭ سۇرانىسى سولاي شىعار دەپ تۇيسىنگەن. كەزىككەن ارۋلارىن قۇلاي سۇيە العان جوق، ءوزى دە ولارمەن ىقىلاسسىز ءجۇرۋدى دە ءجون سانامادى. ال بۇگىن باسىنان وتكەن وقيعا ەسەڭگىرەتىپ جىبەرگەندەي. كەنەت تەلەفونى شىرىلداي جونەلدى. باستىعى ەكەن.
- اللو، الماس قايىرحانۇلى…
- سۇڭعات، شارۋانى تىندىردىڭ با؟
- جولدا كەپتەلىس كوپ ەكەن. مىنە، جەتىپ قالدىم.
- قايتاردا بالاباقشاعا سوعىپ، ەركەجاندى الا كەلشى.
- جاقسى، ۋايىمداماڭىز.
باستىعى تەلەفونىن سوندىرە سالدى.
سۇڭعات بار جۇمىسىن بىتىرگەن سوڭ ۋنيۆەرسيتەتكە تارتتى. باستىقتىڭ بالاسىن ۇيىنە جەتكىزىپ، قايتىپ كەلگەنشە كەش قارايىپ كەتكەن ەدى. جولشىباي باعانا قىزدان العان تەلەفون ءنومىرىن تەرىپ، قوڭىراۋ شالعان. نەگە ەكەنى بەلگىسىز، جۇرەگى دۇرسىلدەي جونەلدى.
- اللو، ايگۇل، قالىڭ قالاي؟ بۇل مەن عوي - سۇڭعات، – دەپ قىز ۇمىتىپ قالدى ما دەگەندەي. – باعانا ءسىزدى جەتكىزىپ سالعان 8 ءنومىرلى كولىكتىڭ يەسى.
- ءيا، ءيا، تانىدىم. قازىر مەن ۋنيۆەرسيتەتتەمىن.
- مەن ءسىزدى كۇتەمىن.
- اۋرە بولماي-اق قويىڭىز.
- جىگىتىڭىز الىپ كەتۋشى مە ەدى؟
- جوعا.
- جىگىتىڭىز كەلمەسە…
- جىگىتىم جوق.
- جاقسى، مەن ەسىكتىڭ الدىندا تۇرمىن.
قىز دالاعا شىققاندا كۇن ۇياسىنا باتىپ بارا جاتتى.
- مەنى ءالى توسىپ تۇرسىز با؟
- ءسىز كىتاپ بەرەمىن دەگەن سوڭ كۇتىپ تۇرمىن.
قىز جىميىپ كۇلدى. سۇڭعات قىزدى كولىگىنە مىنگىزىپ، ۇيىنە اپارىپ سالدى. قوشتاسار ساتتە ءلام-ميم دەمەي، جىميىپ كۇلدى دە، زۋلاي جونەلدى. قىز جىگىتتىڭ بۇل ارەكەتىن تۇسىنبەگەندەي تاڭىرقاپ قالدى. «بۇل ءوزى جۇمباق جىگىت ەكەن. بىرەسە، جول بەرمەي، جەتكىزىپ سالۋىن وتىنەدى، ەندى ءتىل قاتپاستان ۇشتى-كۇيلى جوعالىپ كەتتى. ايتپاقشى، باعانا كىتاپ الامىن دەپ ەدى، ونى دا ۇمىتتى» دەپ پاتەرىنە كەلدى.
ۇيگە كىرگەن بويدا ونى اپكەسى قارسى الدى. ءسىڭلىسىنىڭ بۇگىن ەرەكشە جيميىپ كەلگەنىن سەزگەن ول:
- بۇگىن بىرەۋدى كەزدەستىرگەنسىڭ بە؟ – دەپ سۇرادى.
- ءيا، – دەدى ول. – ءوزى ءبىر قىزىق جىگىت ەكەن.
- سەنىڭ باقىتتى بولعانىڭدى قالايمىن.
- اپكە، سەنەن بۇرىن ۇيلەنبەيمىن عوي، – دەپ قۋلانا جىميىپ، قۇشاقتاپ كۇلدى. اپكەسىنىڭ ءجۇزىڭ ءبىر ءسات مۇڭ شالدى. – مەنى قايتەسىڭ، ءوز باقىتىڭدى ويلاساڭشى.
- ەگەر سەن جاقسى جىگىتپەن تۇرمىس قۇرساڭ، مەن شەكسىز باقىتتى بولار ەدىم، – دەدى الدىندا شىر اينالىپ.
- بولدى ەندى، مەنىڭ كوڭىلىمە قاراي بەرسەڭ، ءوزىڭ كۇيەۋسىز قالارسىڭ.
- ءتۇ-ۋ، سەن دە قويمايسىڭ…
- سونىمەن، ول كىم؟ قايدا جۇمىس ىستەيدى؟
- ازىرگە بىلمەيمىن. ءوزىنىڭ مىنەزى قىزىق كورىندى. ايتپاقشى، مەنەن كىتاپ سۇراپ، ءوزى الماي كەتتى.
- كىتاپ دەمەكشى، مەنىڭ قوڭىر بلوكنوتىمدى كوردىڭ بە؟
- جوق، سەندە قوڭىر بلوكنوت بار ما ەدى؟
- بايقاماي، بيىك سورەدەگى كىتاپتاردىڭ اراسىنان تابا المادىم.
- جارايدى، سوسىن ىزدەرمىز. باسىم اۋىرىپ، قارنىم اشىپ كەتتى. بۇگىن ءوزى اۋىر كۇن بولدى عوي، ساباقتان شىققان سوڭ كىتاپحانادا وتىردىم. ديپلوم جۇمىسىن بىتىرەمىن دەپ كەش قارايعانىن دا بىلمەي قالىپپىن.
- جىگىتىڭ كەشكى اسقا شاقىرماعان با؟ – دەدى اپكەسى سىناي قاراپ.
- وي، قويشى، بۇگىن عانا تانىستىق قوي. وسى سەنىڭ ءبارىن جەدەلدەتىپ جىبەرەتىنىن-اي! ونىڭ ۇستىنە ول ماعان اسا ۇنامايدى.
- ول جاعىن كەيىن كورە جاتارمىز، – دەدى اپكەسى قۋلانا جىميىپ. كيىمىڭدى شەش، تاماق دايىن، جۋىنىپ كەل.
ەكەۋى ءۇنسىز اس ءىشتى. بۇل كەزدە كۇن ۇياسىنا باتىپ كەتكەن ەدى.سۇڭعات ءۇيىنىڭ جانىنداعى دۇكەنگە باس سۇعىپ، نان الدى دا، كولىكتىڭ ارتقى جاعىنداعى ورىندىققا قويىپ جاتقاندا بوتەن كىتاپتارعا كوزى ءتۇستى. كولىك ءىشى الاكولەڭكە بولاتىن. «ە، قىز كىتابىن ماعان بەرەمىن دەپ كولىكتىڭ ىشىنە تاستاپ كەتكەن ەكەن عوي» دەپ قولىنا ۇستاپ، ۇيىنە كىردى. اس ءىشىپ، اۋقاتتانىپ العان سوڭ كىتاپتاردى وقىسى كەلدى. سۇڭعات قوڭىر تىسى بار كىتاپتى ۇستاپ، بۇل جاي كىتاپ ەمەس، بلوكنوت ەكەنىن ءبىلدى. ءىشىن اشىپ وقي باستادى:
«28. 11. 2013. بۇگىن ومىرىمدەگى ەڭ ەرەكشە كۇن. بەينە ءبىر جاڭا ءومىرىم باستالعانداي. مەن مىناۋ جارىق دۇنيەگە كەلگەنىمە العاش رەت جاراتقانعا العىس ايتتىم. ادامدار سونشالىقتى قاپەرسىز بولا ما؟ مىنە، ءبىر ۇلكەن سىناقتان امان قالىپ، جانارىم جارىق دۇنيەنى كورگەنى ءۇشىن دە قۋانىشتىمىن».
سۇڭعات قويىن كىتاپشانى جابا سالدى. بوتەن ادامنىڭ قۇپيا سىرى جازىلعان كۇندەلىكتى ۇرلانا وقىپ قويعانىنا ىڭعايسىزداندى. وسى جازبالاردى وقىعاندا ءوزىن باسقا بىرەۋدىڭ باقشاسىنا قول سۇققانداي قاتتى قىسىلدى. الگىندە عانا تانىسقان قىزدىڭ ىشكى جان-دۇنيەسىندە بولعان وقيعانى ەلەگىنەن وتكىزگەن. «بۇل كۇندەلىك جازاتىن نە دەگەن جاقسى قىز؟ قازىرگى كۇندە جان سىرىن قويىن داپتەرىنە تۇسىرەتىن، وتكەن كۇندەرى ءۇشىن وزىنە ەسەپ بەرىپ، جاساعان جاقسىلىعىنا قۋانىپ، جاماندىعىنان جيرەنەتىن قىزدار بار ما؟ ءاي، ساۋساقپەن سانارلىق شىعار. ايتپەسە، بەتىنە بەس باتپان دالاپ جاعىپ، سۋرەتكە ءتۇسىپ، سەلفي جاسايتىنداردان كوز سۇرىنەدى. بولماسا، بولماشى جەتىستىگىن دابىرايتا كورسەتىپ، الەۋمەتتىك جەلىگە سالىپ، كىم قانشا لايك باسادى ەكەن دەپ قاراپ وتىراتىندار قانشاما» دەپ ويلادى. بىراق بۇدان ءارى وقۋعا ءداتى شىدامادى.
قىزدى ويلاعان سايىن ەڭسەسىن باسقان اۋىر جۇك، تىرشىلىك تاۋقىمەتى، كوڭىل مۇنارى سەيىلىپ سالا بەرگەندەي. قوس جانارى بوتانىڭ كوزىندەي مولدىرەگەن ارۋعا ىڭكار بولىپ، ەرىكسىز ەلجىرگەنى نەسى ەكەن؟ سۇڭعات توسەككە باس قويىپ، ءتاتتى قيالدىڭ قۇشاعىنا ەندى. اقىل سالسا، الگى ارۋدىڭ جانىنىڭ جازى بولارىنا كامىل سەنەدى. كولدەگى اققۋداي تەربەلىپ، مايىسقانى دا ءبىر اسەم. «شىركىن، تاعى ءبىر كورسەم عوي. وۋ، مەن ءوزى سول قىزدى ءسۇيىپ قالعاننان ساۋمىن با؟ كورگەنىم بۇگىن عانا، كەۋدەمدى ساعىنىش سازى كەرنەپ كەتكەنى قالاي؟».
سۇڭعات قىزدى ارمانداي باستاسا بولدى، كوگىندە جۇلدىزدار جانعانداي بولادى. تۇڭعيىق ءمولدىر كوزدەرىندە اي نۇرى ءۇزىلىپ، تۇرىپ قالعانداي. ول قىزبەن تىلدەسىپ تۇرعانداي.
- كەۋدەمدە ءبۇر جارعان كوكتەمدەي، جانىمدى جىلۋلىققا بولەپ اكەتتىڭىز عوي؟
- قويىڭىزشى… كوكتەم دەيسىز بە؟
- ءيا، ءيا، كوكتەم. بىلەسىڭ بە، كوكتەمدەگى بوزتورعايدىڭ ءانىن ەستىگىم كەلەتىنى سەكىلدى، سەنىڭ دە تىلسىم سىرىڭا قانىققىم كەلەدى؟
- ءسىز مەنىڭ قانداي ەكەنىمدى بىلمەيسىز عوي. ەگەر بىلسەڭىز، ارتىڭىزعا قايىرىلماي، قاشىپ كەتەتىن شىعارسىز (كۇلدى).
- ءسىز كولىكتەن تۇسەردە جانارىم جاۋتاڭداپ، ۇزىلە، ۇزدىگە قاراعانىم-اي! ءسىز سونى بايقامادىڭىز با؟
- سىزگە مەنىڭ ءاتىرىم ۇناپ قالعان شىعار.
- ولاي دەمەڭىزشى. مەن ءسىزدى ءبىر كورگەننەن ۇناتىپ قالىپپىن. جانارىڭىز كۇندەي شۇعىلا شۋاعىن شاشىراتىپ، مەنى ەرىكسىز وزىڭىزگە ىنتىق ەتىپ قويدى عوي.
- قويىڭىزشى، سىزگە سامارقاۋ كەيىپ تانىتتىم عوي. قاتتى كۇلمەگەنىم جاقسى بولىپتى، ايتپەسە كوزىڭىز قارىعىپ قالار ەدى. (تاعى كۇلدى).
- اتاي كورمەڭىز، سىزبەن كەزدەسكەلى كەۋدەمدى بەيتانىس سەزىم، شاتتىق پەن قۋانىش كەرنەپ، مەن باقىتىمدى تاپتىم دەپ ايعاي سالعىم كەلدى.
- بەيتانىس سەزىم… ءوزىڭىزدى الداماڭىز.
- بىلمەيمىن، ايتەۋىر سىزگە قاراسام، كوزىم تويمايدى.
- كامپيتكە تويماعان بالا سەكىلدىسىز.
- مەنى كەكەتە بەرمەي تىڭداڭىزشى… ساعىنعان جۇرەگىم سىزگە جەتە الماي، سارعايا ما دەپ قورقام.
- وي، ءسىز قاتتى كەتتىڭىز عوي. تانىسقانىمىز جاڭا عوي.
- مىنە، مىنا القىزىل گۇلدەر سىزگە! جۇرەگىمدى سەزىم تەربەپ، جانىمدى ماحابباتقا بولەپ بارادى، ايگۇل!
- ءسىز سونداي قيالي ەكەنسىز.
- ەلىكتەي سۇلۋ ەركەم، كوڭىلىمنىڭ كۇيىن تىڭداشى. سەنىمەن كەزدەسكەلى كوز الدىمدا دۇنيە نۇرلانىپ سالا بەردى. ءمولدىر كوزىڭ كۇلىمدەپ، ماعان قاراعاندا نۇرعا بولەنىپ بارا جاتقانداي. ماقپالداي مىنەزىڭ، اقماڭداي كەلبەتىن ەلىتىپ اكەتتى. قيماستىقپەن قوشتاسقان ءساتىم ءالى ەسىمدە. سوڭىڭنان قول بۇلعاپ، جابىرقاۋ جانارىڭدى جاسقاپ اكەتكەندەي بولدىڭ.
- ەگەر مەنىڭ باسقا ءبىر جىگىتىم بار بولسا نە ىستەيسىز؟
- ءسىزدى ەشكىممەن بولىسكىم كەلمەيدى. ءسىزدى باسقانىڭ باعى بولۋعا استە قيمايمىن. مەنى اق ءۇمىت ارمانىم الدامايدى. جۇرەگىمدەگى ءبىر نازىك سەزىم وزىڭە قاراي ماگنيتشە تارتىپ بارادى.
- اق بۇلتتارعا ارمانىڭىزدى جازىپ قويعاندايسىز عوي. جەل بولىپ جانىمنان ۇشىرىپ جىبەرەيىن بە؟ (قىز كۇلە ءتۇستى).
- ءسىز مەنى مۇلدە ۇناتپايسىز با؟ ال مەن بولسام ءسىزدىڭ سىڭعىر كۇلكىڭىزدى ەستىلگەندە، ءتاتتى ۇمىتپەن تاڭداعى بوزتورعاي ۇنىنە بالادىم. (جىگىت وكپەلەپ قالعان كەيىپ تانىتتى).
- ءيا، سەزگەندەيمىن. كوڭىلىمنىڭ گۇلدەي نازىك پەرنەسىن سەزىم ساۋساقتارىڭىزبەن تەربەتىپ جىبەردىڭىز عوي. مەنىڭ قاسقا سۋدىڭ اعىسىڭداي مىنەزىمدى نە ىستەمەكسىز؟ بارىنە كونەسىز بە؟
- عاشىق جان بارىنە كونەدى دەيدى عوي. مەن دە كونەرمىن. ءسىزدىڭ قولىڭىزدان جەتەلەپ، ساندۋعاشتار سايراعان باقتاردى ارالاپ، كوكوراي شالعىنعا اۋناپ، كوك اسپانعا قاراپ، قوس ۇستاسىپ جاتساق دەيمىن. ءسىزدىڭ تاڭ ساۋلەسىندەي ءجۇزىڭدى ءوبىپ، سامال جەل بولىپ شاشىڭىزدى سيپاعىم كەلەدى.
- «باقىتىمدى باعالاي الماي قالامىن با؟» دەپ قورىقپايسىز با؟
- بىلەم، قىز بالانىڭ سىرى كوپ تە، ايتارى از عوي. جانارىڭدا كۇلكى ويناعان كەزدە ءوزىمدى باقىتقا كەنەلگەندەي كۇي كەشەم.
- مەنى ويلاۋمەن مۇڭدى بولىپ كەتىپسىز عوي. جىگىتتىڭ مۇڭايعانى قىزىق ەكەن.
- ءيا، ول مۇڭ ءسىز كولىگىمنەن ءتۇسىپ بارا جاتقاندا پايدا بولعان. جانارىمدى تالدىرىپ ءسىز كەتكەن جاققا قاراي بەرەتىن بولدىم. جۇرەك سىزداپ ءوزىمدى قويارعا جەر تاپپاي ءجۇر ەمەسپىن بە؟
- مىنا سوزدەرىڭىز جان-سەزىمىمدى ءدىر ەتكىزدى عوي.
- قىر گۇلىنە تامسانعانداي، وزىڭە كوزىم تويمايدى. ءتىپتى، باسقا بويجەتكەنگە كوزىم تۇسسە، ءسىزدى ويلاۋمەن بولدىم. قولىما اپپاق ايدى قوندىرسام دەيمىن. ول سەنسىڭ، ايگۇل!
- كوكەيىڭىزدەن كەتپەي جۇرگەن ارمانىڭىز وسى ما؟
- ءيا، اققاۋدىڭ مامىعىنداي كىرشىكسىز ارمانىم ءوزىڭسىز.
- جانارىما جاس ىركىلىپ كەتتى. ماعان جاۋابى جوق سۇراق قويماڭىزشى!
- ايگۇل، ايگۇل!
سۇڭعات سەلت ەتتى. كوزى ءىلىنىپ كەتىپتى. ساعاتقا قاراسا، تۇنگى ءۇشتى كورسەتىپ تۇر ەكەن. ۇيقىسى كەلمەدى. ەكى كوزى قويىن كىتاپشادا. قىزدىڭ ىشكى دۇنيەسىن بىلۋگە قۇمارتىپ، جانىندا ەشكىم بولماسا دا، ۇرلانا بەيتانىس قىزدىڭ تيىم سالىنعان جان سىرىن وقىسى كەلدى.
«23. 03. 2014 جىل. بۇگىن اينالاداعى ادامداردان ابدەن كوڭىلىم قالدى. كولىكتە وتىرعان جاس جىگىتتەردىڭ قارت ادامعا ورىن بەرمەگەنى ەرسى ەمەس پە؟! سونىسى ازداي، ماعان بەينە ءبىر مۇسىركەي، اياۋشىلىقپەن كوز سالادى. قانداي جيىركەنشتى. ال الدىڭعى كۇنى ءسىڭلىم بەيتانىس كەيۋانانى جولدىڭ ارعى بەتىنە وتكىزىپ جاتقانىندا، قۇربىلارى وعان وجىرايا قارادى. ادامدار نەگە مەيىرىمسىز بولىپ بارادى؟ قايىرىمدىلىق جاساعان ادامعا سۇقتاناتىنداي باستارىنا نە كۇن تۋدى؟ ادامدار ءساندى كيىم، قىمبات كولىك، بيىك مانساپپەن ەمەس، جومارتتىق جاساپ نەگە جارىسپايدى ەكەن؟ ولار بۇل ءومىردىڭ ءوزى سىناق ەكەنىن تۇسىنبەي مە؟».
سۇڭعات كىتاپشانى قايتا جاپتى. «بۇل قىزدىڭ ءتۇرى عانا ادەمى ەمەس، جان دۇنيەسى دە سۇلۋ ەكەن عوي. ەح، شىركىن، مۇنى مەن جار قىلسام». ايتپاقشى، ونىڭ جىگىتتەرى بولدى ما ەكەن؟
جىگىت بىرەۋدىڭ باقشاسىنا تۇسكەندەي كۇي كەشتى. «مەنىڭ ىستەپ وتىرعانىم تاپ-تازا ۇرلىق ەمەس پە؟ بىراق بولاشاق جارىنىڭ قانداي ەكەنىن بىلگەندە نە تۇر؟ قايتا، ءتىل تابىسۋعا جاقسى ەمەس پە؟» دەپ ءوزىن قىزىعۋشىلىققا جەڭدىردى.
«01. 09. 2015 جىل. مىنە، مەن مەن جيىرما بىرگە كەلدىم. مەكتەپتە جۇرگەندە جىگەتتەر ماعان ءسوز سالىپ، ماڭىمنان شىقپاۋشى ەدى، ەندى ونىڭ ءبىرى دە جوق. ۋنيۆەرسيتەتتەگى دوستارىم دا مەنەن تەرىس اينالدى. بۇرىن مەن توپتىڭ الدىندا جۇرگەندە، تالاي بايقاۋلاردا جەڭىمپاز بولىپ جۇرگەندە دوستارىم مەن تانيتىن، ەندى مەن تومەن قۇلديلاعاندا كىمنىڭ ناعىز دوس ەكەنىن ءبىلدىم. مەن ولاردىڭ ماعان مۇسىركەي قاراعاندارىن قالامايمىن. مەن بۇرىن كەمتەر، كەمباعال جانداردى كورگەندە اياۋشىلىق سەزىممەن ەمەس، كەز كەلگەن قيىندىققا مويىمايتىن. ءوزىنىڭ العا قويعان ماقساتى بار، ومىرگە جانى قۇشتار جاندار دەپ ەسەپتەيتىنمىن. مەنىڭ بۇل پىكىرىم دۇرىس ەكەنىنە ەندى كوزىم جەتتى. ولار (مەنىڭ بۇرىنعى دوستارىم) رۋحاني مۇگەدەك ەكەن. كەيبىر قۇربىلارىم ەكىقابات بولىپ، ۇياتتى بولىپ بوساعا اتتاپ جاتقاندا، مەن ارىمدى ساقتاي ءبىلدىم. مەن ەشكىمگە وكپەلەمەيمىن. ماعان دا ەشكىم رەنىشتى دەپ ويلامايمىن. ەگەر ولاي بولسا، ءبىرىنشى بولىپ كەشىرىم سۇرار ەدىم. كەيبىر ادامدار كوڭىلىڭدى سۇراۋعا دا جارامايدى. ارينە، ولار قايىرىمدىلىق جاساۋعا مىندەتتى ەمەس، بىراق ىزىگىلىك ادام جانىن قۋانىشقا بولەيدى ەمەس پە؟ كۇندەلىگىم – مەنىڭ سىرلاس دوسىما اينالدى. كۇندەلىگىمدى وقىپ وتىرىپ، ومىردە نە ءۇشىن، كىم ءۇشىن ءومىر ءسۇرىپ جاتقانىمدى ءتۇسىندىم. كۇندەلىگىم سىر ساقتاي المايتىن الدەبىر قۇربىم ەمەس. ءارى وعان كۇن سايىن مۇڭىمدى شاعىپ، شەرىمدى تارقاتسام دا ىقىلاسسىز بولمايدى. مەن جىگىت اتاۋلىنى سۇيمەي، سۇيىكتىسى بولماي قالۋدان قورىقپايمىن. كىم بىلەدى، بالكىم ءار ارۋ سەكىلدى، مەنىڭ دە ءبىر كۇنى باقىتىما قول جەتكىزۋىم مۇمكىن عوي».
سۇڭعات وسىناۋ ويلاردى وقىپ وتىرىپ، تاڭنىڭ سەبەزگىلەنىپ اتىپ قالعانىن دا بايقاماپتى. توسەگىنەن تۇرىپ، سالقىن سۋمەن جۋىنىپ الدى دا، تاڭعى اسىن ءىشتى. «قالايدا بۇگىن ايگۇلمەن كەزدەسۋىم كەرەك» دەپ شەشتى. كەشكە جۇمىستان شىققان سوڭ ايگۇلگە قوڭىراۋ شالعان.
- ءسىزدى كەلمەي قالا ما دەپ ويلاپ ەدىم، – دەدى جىگىت جيميىپ. جانارى ارۋدى ايمالاپ تۇر ەدى.
- كەلمەي قالسام، باسقا بىرەۋدى شاقىرا سالاتىن ءتۇرىڭىز بار عوي، – دەدى قىز كۇلىمدەپ.
- ءسىز نەگە سوندايسىز؟ – دەدى جىگىت.
- قاندايمىن؟
- ءسىزدىڭ ىشكى دۇنيەڭىز قۇلازىپ جاتىر، ال ءسىز اينالاعا شۋاق شاشىپ جۇرەسىز.
- ەكى كۇندە مەنى ابدەن زەرتتەپ الدىم دەپ ويلايسىز با؟
- بىلمەيمىن. ايتەۋىر مەن ءسىزدى بۇرىننان بەرى بىلەتىن سەكىلدىمىن.
ەكەۋى جاقىن ماڭداعى كافەگە كىرگەن. قولىنا قالام-قاعاز الىپ وفيتسانت كەلگەن.
- نە قالايسىزدار؟ – دەدى سۇڭعاق بويلى جىگىت قۇراق ۇشىپ.
- مىنا سۇيكىمدى ارۋ نەنى قالاسا، ماعان دا سونى اكەلە بەرىڭىز.
- سوندا قازىردەن باستاپ ايەل زاتىنا بەرىپ قويماقشىسىز با؟ – دەدى قىز كۇلىمسىرەي.
- ءسىز تاعامدى مەنەن گورى جاقسى بىلەسىز عوي، – دەدى جىگىت «كىناسىن» جۋىپ-شايماق بولىپ.
قىز اسقا تاپسىرىس بەردى. ەكەۋى ءبىر-ءبىرىنىڭ وتباسى جايلى سۇراسىپ بىلىسكەن. ايگۇل قالادا اپكەسى ەكەۋى بىرگە تۇراتىنىن، اكە-شەشەسى اۋىلدا قالعانىن ساعىنىشپەن اڭگىمەلەدى. اكەسى ەكى قىزى وقۋعا تۇسكەندە بار-جيعان تەرگەنىنە ەكى بولمەلى پاتەر اپەرىپ، الاڭسىز ءبىلىم الۋىنا جاعداي جاساعان ەكەن. سۇڭعات ءۇيدىڭ ۇلكەنى بولعان سوڭ اۋىلداعى ءىنى-قارىنداستارىنا قول ۇشىن سوزىپ تۇراتىنىن ايتقان.
- مەنىڭ كوپ ۋاقىتىم جوق. تەزىرەك ۇيگە قايتۋىم كەرەك، – دەدى قىز.
- كەلگەنىمىزگە كوپ بولعان جوق قوي.
- اپكەم الاڭدايدى.
- جارايدى، بىراق قالانى ءبىراز جاياۋ سەرۋەندەپ قايتايىق، – دەدى جىگىت..
ەكەۋى سىرتقا شىقتى. قالانىڭ سامالاداي جارقىراعان كوشە شامدارى كوز اربايدى. قىزىلدى-جاسىلدى دۇنيە ادام جانىن ەرىكسىز ەلىتىپ اكەتەدى. انە، اناۋ جەردە شاشلىق ءپىسىرىپ جاتىر ەكەن.
- بىزگە ەكەۋىن بەرىڭىزشى، – دەدى جىگىت.
- جوق، ۇشەۋ، – دەدى قىز. ساتۋشى جەلپۋىشپەن مانگال ىشىندەگى شوقتى قىزۋىن قوزدىرىپ الەك. سۇڭعات قىزعا قاراپ تاڭىرقاپ قالدى.
- ۇيدەگى اپكەمە دە الا بارسام با دەپ ەدىم.
- ارينە.
جىگىت مىرس ەتىپ كۇلدى. قىزدىڭ ءۇيىنىڭ جانىنا كەلگەندە:
- ايگۇل، مىناۋ سەنىڭ كىتاتارىڭ عوي دەيمىن، كولىگىمنىڭ ىشىندە قالىپ قالىپتى. «وقىدىڭ با؟» دەگەندەي قىز سۇراۋلى جۇزبەن قارادى.
- كەشىرشى، سەن ماعان بەرەم دەگەن كىتاپ ەكەن دەپ مىنا بلوكنوتتىڭ ءبىر-ەكى جەرىن وقىپ قويدىم.
- ماسساعان، بۇل مەنىڭ ەمتيحانعا دايىندالىپ جۇرگەن كىتاپتارىم عوي. باسە، قايدا قويدىم دەپ ىزدەپ جۇرسەم. ال، مىناۋ تانىس ەمەس.. ايتپاقشى، مەن ساعان كىتاپ بەرەمىن دەپ ەدىم عوي. ءجۇر، ۇيگە ءجۇرشى، – دەدى قىز جىگىتتىڭ قولىنان ۇستاپ، ىلگەرى تارتتى. ەكىنشى قاباتقا كوتەرىلىپ، كىلتپەن ەسىكتى اشتى. سۇڭعات ۇيگە كىرەر-كىرمەسىن بىلمەي، بوگەلىپ قالدى.
- قورقىپ تۇرسىڭ با؟ ىشكە كىرسەنشى، – دەپ سىڭعىرلاي كۇلدى ايگۇل. جىگىتتىڭ اۋىزىنا ءسوز تۇسكەي، ۇزىنشاق دالىزگە ەنە بەردى. ەكەۋى تورگى بولمەگە وتكەندە الدىنان ارباعا تانىلعان ءبىر قىز شىقتى.
- تانىسىپ قوي، بۇل مەنىڭ اپكەم، – دەدى ايگۇل. سۇڭعات ءتىل قاتا الماي، وسىناۋ كەرەمەتكە تاڭىرقاپ قالدى.
- رايگۇل.
- رايگۇل! – جىگىت تاڭىرقاپ، ەڭكەيە قولىن سوزدى.
– سۇڭعات.
ول ايگۇلگە جالت قارادى. قىز ەرنىن جىمقىرىپ، تومەن قاراپ تۇر ەكەن. ايگۇل بىردەن ايتپاعانى ءۇشىن كەشىرىم سۇراپ تۇرعانداي:
- بۇل كۇندەلىك – اپكەمدىكى. ەندى ونى ءوز قولىڭمەن تاپسىرساڭ بولادى. مەن ەمتيحانعا دايىندالىپ جۇرگەندە اسىعىپ، كىتاپتارىمەن بىرگە قۇشاقتاپ الىپ كەتتىپپىن. سودان كولىكتە كىتاپتارىممەن بىرگە قالىپ قويىپتى، – دەدى.
- ءسىز قىسىلماي، وتىرساڭىزشى. قازىر ءشاي قويىپ جىبەرەيىن.
- بۇل كۇندەلىك سىزدىكى مە ەدى، – دەپ سۇڭعات ديۆانعا سىلق ەتىپ وتىرا كەتتى. – كەشىرىڭىز. مەن بايقاماي، ءبىر-ەكى جەرىن وقىپ قويعان ەدىم.
- ەشتەڭە ەتپەيدى، – دەدى رايگۇل كۇلىمسىرەپ. – ايتەۋىر تابىلعانى جاقسى بولدى.
- ءسىز مەنى ەمەس، كۇندەلىكتىڭ يەسىن ۇناتىپ قالعان شىعارسىز، – دەپ كەكەتتى ايگۇل. اپكەسى «مۇنىڭ نە؟» دەگەندەي، تەسىلە قارادى.
- ايگۇل، قويساڭشى قوناقتى ۇيالتپاي، – دەدى اپكەسى. – كەشىرەرسىز، مەنىڭ ءسىڭلىم سونداي ەركە بولىپ كەتكەن.
- ەكەۋىڭىز ءتىپتى ءبىر-بىرلەرىڭىزگە ۇقسامايدى ەكەنسىزدەر، – دەدى جىگىت ءمان-جايعا ەندى قانىققانداي. بايقاسا، رايگۇل سىڭلىسىنەن دە ادەمى ەكەن. بىراق وسىنداي سۇلۋدىڭ ارباعا تانىلعانى جانىنا باتتى. سونى بايقاپ قالعان رايگۇل:
- جىگىتتەردىڭ ءبارى مەنى كورگەندە تەرىس اينالادى. بىراق مەن وعان رەنجىمەيمىن. ولاردى جاقسى تۇسىنەمىن. وتكەندى ايتىپ ءسىزدىڭ باسىڭىزدى اۋىرتىپ جىبەردىك قوي، – دەدى رايگۇل جۇزىنە تۋرا قاراپ.
- سىزگە نە بولعان؟
- كولىك اپاتىنا ۇشىراپ، ەكى اياعىمنىڭ تامىرلارى جانشىلىپ قالعان. ەكى جىل بولدى.
- قيىن بولعان ەكەن، – دەدى سۇڭعات كۇرسىنىپ. – قايتا جۇرۋگە دەگەن ءۇمىتىڭىز بار ما؟ قالاي، بىلاي… سودان بەرى ەش وزگەرىس جوق پا؟
- ۇمىتسىز ادام بولمايدى عوي. دارىگەرلەر ءبارى وزىڭە بايلانىستى دەيدى. وي، مەن سەندەردى اۋرەلەپ قويعان جوقپىن با؟ – دەپ، سىڭىلىسىنە بۇرىلىپ: – ايگۇل، ءشاي قويىپ جىبەرسەڭىشى.
- اۋرە بولماي-اق قويىڭىزدار. تاعى ءبىر كەلگەندە…
سۇڭعاتتىڭ باسىن نەلەر ويلار شارلاپ كەتتى. ءاپ-ساتتە بولعان وقيعانى قورىتىپ ۇلگەرمەدى. تەزىرەك كولىگىنە جەتىپ، جالدامالى پاتەرىنە قايتقىسى كەلدى.
- جارايدى، مەن قايتايىن، – دەدى جىگىت. – كەش بولىپ كەتتى عوي.
ول ەسىكتەن شىعىپ كەتكەندە:
- ول ەندى قايتىپ كەلمەيتىن شىعار، – دەدى رايگۇل. – مەن سەندەردىڭ اڭگىمەلەرىڭە بەكەر ارالاسقان ەكەنمىن.
- كىتاپتى تاعى ۇمىتتى، – دەدى ايگۇل.
* * *
سۇڭعات پاتەرىنە جەتكەن سوڭ ۇزاق ويلاندى. ومىردە مۇنداي ۇقساستىقتىڭ بولۋى تەگىن بە؟ ول قىزدىڭ تۇپكى ماقساتىن تۇسىنە المادى. ەرتەڭىندە جۇمىستان سوڭ قىزدى كەزدەسۋگە شاقىرعان. قولىنا ءبىر شوق قىزىل گۇل ىزعاردان ءبۇرىسىپ كەتكەندەي.
- جاۋراپ قالعان جوقسىز با؟ – دەدى قىز امانداسىپ جاتىپ. – بۇگىن كىتاپحانادا ۇزاق وتىرىپ قالىپپىن.
- مەن توڭعام جوق، مىنا گۇلدەر بولماسا… – القىزىل راۋشان گۇلدەردى قىزدىڭ قولىنا ۇستاتا بەردى. – ءوزىنىز جۇباتىپ، جىلىتىپ الارسىز.
جىگىت جىميىپ كۇلدى. قىزدىڭ دا كوزدەرى كۇلىمدەپ تۇر ەكەن.
- مەن كەشە اپكەممەن كەزدەسكەن سوڭ كەلمەيتىن شىعار دەپ ويلاعام.
- سەن ماعان اپكەڭ جايىندا نەگە ايتپاعانسىڭ؟
- رايگۇلدىڭ مۇگەدەكتەر ارباسىنا تانىلعانىن اركىمگە ءبىر ايتا بەرگىم كەلمەيدى.
- مەن اركىم ەمەسپىن عوي. مەنى بوتەن ساناۋدى قويساڭىزشى.
- تانىسقانىمىزعا بۇگىن ءۇشىنشى كۇن…
- وتىنەم، مەنەن سىر جاسىرماشى، – دەدى سۇڭعات قىزدىڭ كوكتەمگى ىزعارىنان بۇرىسكەن ساۋساقتارىن ماپەلەي، جىلىتىپ تۇردى. قىزدىڭ قۇلاعىنا سىبىرلاپ:
- ايگۇل، مەن سەنىمەن ءومىر بويى بىرگە جۇرگىم كەلەدى.
- …
- وزىمە نە بولعانىن بىلمەيمىن، ايتەۋىر مەنىڭ ەسىمنەن كەتپەي قويدىڭ.
- بۇل وتكىنشى سەزىم… ەرتەڭ-اق جەرىنىپ كەتەرسىز.
- ولاي دەمەشى. سەنىڭ كوڭىلىنە قاياۋ تۇسىرگەم كەلمەيدى.
- جىگىتتەردىڭ ءبارى بىردەي سياقتى.
- مەنى دە سولاردىڭ قاتارىنا قوسىپ قويدىڭ با؟
قىز تومەن قاراپ، ۇندەمەدى. سۋىقتان بۇرىسكەن ەكى بەتى قىزارىپ، كوركىنە شىراي كىرگىزە تۇسكەن. بۇل كەزدە كۇن ۇياسىنا كۇمپ بەرىپ، باتىس جاقتى جالقىن قىزىل ءىڭىر بوي كورسەتتى.
- كوكتەم كەلگەنىن سەزىندىڭ بە؟ بۇل كەزدە ماحاببات گۇلى ءبۇر جارادى دەيدى عوي.
- بىلمەيمىن. كوكتەمنىڭ جىلۋىن سەزىنە قويعان جوقپىن، – دەدى قىز دىردەكتەپ. جىگىت ونىڭ قولىنان ۇستاپ، وزىنە تارتتى. قىز بولماشى قارسىلىق ءبىلدىردى. جىگىت قىزدىڭ قۇلاعىنا جاعىمدى ۇنمەن:
- ايگۇل، مەن سەنى ءبىر كورگەننەن ۇناتىپ قالدىم. مەنىڭ ماحاباتىما سەنەسىڭ بە؟
- …
جىگىت اسقان جىلدامدىقپەن قىزدىڭ ەرنىنەن ءسۇيىپ الدى. قىز تومەن قاراپ، ءۇنسىز قالدى. تەرىس بۇرىلىپ، سۇر بۇلت تورلاعان سۇرىقسىز اسپانعا قاراعان.
- جاقسى، وندا. قالاساڭ دوس بولىپ جۇرە بەرەيىك. ايتەۋىر سەن قاسىمدا جۇرسەڭ بولعانى.
- اپكەمدى قيمايمىن، – دەدى ايگۇل كەنەت ءجۇزىن مۇڭ شالىپ. جالت بۇرىلىپ، جىگىتتىڭ جۇزىنە قاراۋعا ءداتى بارمادى. ول مەنەن ۇلكەن عوي. رايگۇل ءبىرىنشى بولىپ تۇرمىسقا شىقسا ەكەن دەپ ارماندايمىن.
- تۇسىنىكتى، – دەدى جىگىت جەڭىل كۇرسىنىپ. – قالاي؟ اپكەڭنىڭ ءجۇرىپ كەتۋىنە ءۇمىتى بار ما؟
- ءۇمىتسىز ادام بولمايدى عوي. ەكى جىلدان بەرى كوپ وزگەرە قويعان جوق. تەك اپكەم ۋايىمداپ، ۋاقىت وتكەن سايىن شوگىپ بارا جاتقان سياقتى.
- مەنىڭ بىلۋىمشە، سەنىڭ اپكەڭ رۋحى مىقتى ادام. ول ەشقاشان بەرىلمەيدى. مەن وسى قالادا ادامنىڭ بۋىن-تىرەگىن وڭالتاتىن ءبىر جاقسى مەكەمەنى بىلەمىن. سوعان اپارىپ كورسەك قايتەدى؟
- مەن تالاي ايتقانمىن. بىراق ونىڭ بارعىسى جوق. مەنى اۋرەلەگىسى كەلمەيتىن شىعار. وقۋىم بار دەگەندەي. ماماندار ايتقان جاتتىعۋلاردى ۇيدە جاساپ كوردىك. بىراق ازىرگە ناتيجە جوق.
- ءبىر امالى تابىلار، ۋايىمداي بەرمە، – سۇڭعات قىزدى قۇشاقتاي الدى. قىز قارسىلاسقان جوق. ەكەۋى ءبىر كولەڭكە بولىپ، كوشەنى كەزىپ كەلە جاتتى.
- كەشىر، سەنىڭ ۇسىنىسىڭدى قابىل الا المايمىن. سەنى بوسقا اۋرەلەگىم كەلمەيدى، – دەدى ايگۇل. سۇڭعات ۇندەمەدى. ەكەۋى دە جاساندى كۇلدى. ولار ءسابي-سەزىمنىڭ جىلاپ تۇرعانىن ءبىلدى. قىزدىڭ ءۇيىنىڭ الدىنا كەلگەندە سۇڭعات قىزبەن سالقىن قوشتاسىپ، تەرىس بۇرىلىپ كەتتى. ايگۇل سوڭىنان ۇزاق قاراپ تۇرىپ قالعان.
* * *
- ول ماعان ءسوز ايتتى، – دەدى ايگۇل اپكەسىنە. – مەنى سۇيەتىن سياقتى…
- اسىقپا. ءبىر-ءبىرىڭدى ءالى ءجوندى بىلمەيسىڭدەر عوي. سەن جىگىتتەن ازدا ەمەس، كوپ تە ەمەس، قارىزعا اقشا سۇراپ كورسەڭشى. اپكەمنىڭ ەم-دومىنا قاجەت دەي سال.
- قويشى، ىڭعايسىز عوي، ءوزى پاتەر جالداپ تۇرادى ەكەن. ونىڭ ۇستىنە اكەم كەشە عانا اۋىلدان اقشا سالىپ جىبەردى ەمەس پە؟ ايتپاقشى، ول سەنىڭ ءحالىڭدى سۇرادى.
- مەنى مە؟
- ءيا، سەنى وڭالتۋ ورتالىعىنا اپارۋعا ۇسىنىس ايتتى.
رايگۇل ويلانىپ قالدى.
* **
ارادا اپتا سىرعىپ ءوتتى.
سۇڭعات پەن ايگۇل ساياباقتى ارالاپ ءجۇر. قىز كوڭىلسىز كورىندى.
- سەن بەرگەن كىتاپتى وقىپ شىقتىم، قىزىقتى ەكەن.
- ۇناعانى جاقسى بولعان ەكەن.
سۇڭعات قىزدىڭ كوڭىلىندە قاياۋ بارىن بايقاپ، كوڭىلىن كوتەرگىسى كەلدى. ەكەۋى جاس بالاشا بالمۇزداق جالاپ، ءبىر-ءبىرىن ءتاتتى ماقتامەن سىيلادى.
- سۇڭعات، سەنەن بىرنارسە سۇراسام بولا ما؟
- ارينە، - دەپ كۇلىمسىرەدى جىگىت.
- ماعان قارىزعا اقشا بەرە تۇراسىڭ با؟ وتىز مىڭ.
جىگىت ءتوس قالتاسىنان پورتمونەسىن الىپ، ءىشىن اشىپ كورىپ ەدى، جيىرما مىڭ تەڭگەلىك پەن ۇساق اقشا عانا بار ەكەن.
- مىنە، مىنانى الا تۇر. جەتپەگەنىن ەرتەڭ تاۋىپ اكەپ بەرەمىن، – دەپ جيىرما مىڭدى قىزدىڭ قولىنان ۇستاتا سالدى. قىز تومەن قارادى.
- جارايدى، مەن جۇرەيىن. مەنى شىعارىپ سالماي-اق قويشى، – دەدى قىز ىڭعايسىزدانىپ، اياعىن تەز-تەز باسىپ، ىلگەرى ءجۇرىپ كەتتى.
* * *
ارادا ەكى كۇن وتكەندە، ەكىنتى الەتىندە سۇڭعات قولىنا ەكى گۇل شوعىن ۇستاپ، قىزدىڭ ۇيىنە كەلدى. ەسىكتى كۇلىمسىرەي اشقان رايگۇل مەن ايگۇلدىڭ ءجۇزى بال-بۇل جاينايدى.
- قىزدار، مەرەكەلەرىڭمەن! – دەدى جىگىت.
- قايداي مەرەكە؟ – دەپ ەكەۋى جارىسا.
- 8 ناۋرىز دەگەن ءبىر كەرەمەت مەيرام ەمەس پە؟
- وي، ول ءوتىپ كەتتى عوي. ول كەزدە سەنىمەن تانىستا بولماعانبىز.
- جاقسىلىقتىڭ ەرتە-كەشى جوق. قىزدار مەكەرەسى كەلەسى جىلى كەلەدى دەپ كۇتىپ جۇرەمىن بە؟ مەن سەندەردى بۇگىن قۇتتىقتاعىم كەلىپ كەتتى. و، سەندەر گۇلدەردەن ارمەن قۇلپىرىىپ كەتىپسىڭدەر عوي.
- بوساعادا تۇرماي، ىشكە كىرسەڭىزشى، – دەدى رايگۇل. ۇشەۋى وتىرىپ تورتپەن ءشاي ءىشتى.
- قالاي؟ جەتىستىك بار ما؟ اياعىڭ جۇرۋگە جاراپ قالدى ما؟
- اقىرىن-اقىرىن جەر باسىپ ءجۇرمىن.
- قالاساڭ، ايگۇل ەكەۋىمىز ەكى جاعىنان كومەكتەسىپ كورەيىك. كانى، ايگۇل، بايقاپ كورەمىز بە؟
قىز جىميىپ، باسىن يزەدى.
- قوي، سەنى اۋرەلەپ قويارمىن.
- ەشتەڭە ەتپەيدى. كانى، ايگۇل دەمەپ جىبەرشى، – دەپ سۇڭعات رايگۇلدىڭ قولىن يىعىنا سالدى. ۇشەۋى ءتاي-ءتاي باسقان بالاداي زالدا ءارى-بەرى جۇرە باستادى.
- مىنە، وسىلاي. كۇندە-كۇندە جاتتىعا بەرسەڭ، زۋلايدايتىن بولاسىڭ ءالى، – دەپ سۇڭعات جەلپىندىرىپ قويدى.
- راحمەت! بۇگىنگە وسى دا جەتەر! – دەدى رايگۇل ريزا بولىپ.
جىگىت پاتەرىنە قايتاردا ايگۇل قارىزعا العان وتىز مىڭ تەڭگەلىكتى بەرمەك بولدى. سۇڭعات اقشانى قايتىپ الماي، قىزدىڭ بەتىنەن ءسۇيىپ قوشتاسىپ كەتتى.
* * *
ارادا ءبىر جارىم اي سىرعىپ ءوتتى. رايگۇل قانشا ەڭبەكتەنسە دە ءجۇرىپ كەتە المادى. راس، بۋىندارى بۇرىنعىداي ەمەس، يكەمگە كەلىپ قالعان سەكىلدى. كۇن سايىن اپكەسنىڭ جابىرقاۋلى كوڭىل-كۇيىن كورىپ، جانى اۋىردى. سۇڭعات تا سوڭعى كەزدە كەلۋدى سيرەتتى. ايتۋىنشا، قازىر جۇمىستان كەش شىعاتىن كورىنەدى.
- ايگۇل، سەن ماعان قاراپ، ءوزىڭنىڭ باعىڭدى بايلاما. سۇڭعات – جاقسى جىگىت. ساعان ۇيلەنۋگە ۇسىنىس جاساسا، كوپ ويلانباي كەلىسىمىڭدى بەر.
- اپكە مەن…
- مەنى ءومىر بويى باعىپ وتىرمايتىن شىعارسىڭ؟! اۋىلداعى اكە-شەشەمىز ءبىزدى كىشكەنتاي كەزىمىزدەن باعىپ-قاعىپ ءوسىردى. ەندى ەسەيگەن كەزدە جانىنا بارىپ، سالماق سالعىم كەلمەيدى. ءوزىم دە ءجۇرىپ، تۇرا الامىن عوي. دۇكەنگە دە بارىپ كەلە الامىن. اندا-ساندا كەلىپ-كەتسەڭ دە جەتەر.
- اپكە، ءسىز الدىمەن ۇيلەنسە ەكەن دەپ ويلايمىن.
- مەنىڭ تاعدىرىم وسىنداي بولدى. ەندى ەشتەڭە وزگەرتە المايمىز. ارباعا تانىلعان قىزدى كىم قالىڭدىق قىلار؟ ەشكىمگە وكپەلەۋگە بولمايدى. بۇل – ءومىر. اركىمنىڭ ءوز تاڭداۋى بار.
- جوق، مەن سىزدەن كەيىن ۇيلەنگىم كەلەدى.
- ماعان قاراپ وتىرساڭ، قالاي باقىتتى بولاسىڭ. سەنىڭ انا اتانىپ، پەرزەنت ءسۇيۋىڭ كەرەك.
وسى كەزدە ەسىك قاعىلدى. ەكەۋى «تاڭەرتەڭ ۇيگە كەلگەن كىم بولدى ەكەن؟» دەپ ويلادى. ەسىك اشىلعاندا قولىندا جولدورباسى بار سۇڭعاتتى كورىپ، ەكەۋى تاڭىرقاپ قالدى.
- باستىعىم، ءبىر اپتاعا اقتاۋعا ىسساپارعا جىبەردى، – دەدى تابالدىرىقتان بەرمەن ءوتىپ. - ءبىر ساعاتتان سوڭ ۇشاقپەن ۇشىپ كەتەمىن. سەندەرگە كەلىپ ايتىپ كەتەيىن دەپ ەدىم.
- ءشاي ءىشىپ كەت، قازىر دايىن بولادى، – دەدى رايگۇل.
- راحمەت! اسىعىسپىن.
- ءبىر اپتاعا كەتەتىن بولدىڭ با؟ – دەپ مۇڭايىپ قالدى ايگۇل.
- ءيا، مەندە مۇندا سەندەردەن باسقا جاقىنىم جوق، – دەپ سۇڭعات كىبىرىكتەپ قالدى. – قىزدار، سەندەرگە ءبىر ۇسىنىس ايتسام دەپ ءجۇر ەدىم. بۇل جايلى مەن كوپ ويلاندىم. ەگەر بۇگىن ايتىپ كەتپەسەم، ءىسساپاردا جۇرگەندە مازام بولمايدى.
اپكەلى-ءسىڭىلى جاندار سىلتىدەي تىنا قالدى.
- رايگۇل، ايگۇل، – دەدى سۇڭعات. مۇمكىن بۇل ۇسىنىسىم ەرسى كورىنەر، ول جاعىن وزدەرىڭ ويلانا جاتارسىزدار، مەن ەكەۋىڭە بىردەي ۇيلەنگىم كەلەدى!
قوس ارۋ ءوز قۇلاعىنا وزدەرى سەنبەگەندەي، ابدىراپ قالدى. اپكە مەن ءسىڭلى ءبىر-بىرىنە جالت قاراعان. جۇزدەرى ءبىر سۋىپ، ءبىر ىسىدى. بولمە ىشىندە مۇلگىگەن تىنىشتىق ورنادى. جىگىتتىڭ ايتقان سوزدەرى توبەسىنەن جاي تۇسىرگەندەي، ەسەڭگىرەپ قالعان. سۇڭعات تا ايتارىن ايتسا دا، قولايسىزدىق تۋعىزعانىن سەزگەن. ءوزى دە جانىن قويارعا جەر تاپپاي تۇردى.
- جاقسى، مەن كەتتىم! ەگەر سەندەردى رەنجىتسەم، كەشىرىڭدەر!
- سۇڭعات، توقتاي تۇرشى! – الدىمەن ايگۇل ەسىن جيىپ الدى. ەرنى دىرىلدەپ، ونە-بويى قالشىلداپ تۇر ەدى. – سەن راسىمەن ەكەۋىمىزگە بىردەي ۇيلەنبەكشىسىڭ بە؟
- ءيا. مەن وسىنداي شەشىمگە كەلدىم. بىراق…
- رايگۇلگە دە ۇيلەنەسىڭ بە؟ – دەپ قايتالاپ سۇرادى ايگۇل. داۋسى جاڭعىرىپ شىعىپ، قۇلاعى شىڭىلداپ كەتتى.
- رايگۇل، سەنىڭ دە مەنىڭ قالىڭدىعىم بولعانىن قالايمىن. سەن قالاي قارايسىڭ؟
رايگۇل نە ايتارىن بىلمەي، ءجۇزى الەمتاپىراق بولىپ كەتتى. سىڭلىسىنە جاۋتاڭداي قاراي بەردى.
– مەنىڭ قارسىلىعىم جوق، ەگەر سەن رايگۇلگە ۇيلەتىن بولساڭ، مەن دە كەلىسىمدى بەرەمىن، دەپ ايگۇل شورت كەستى. رايگۇلدىڭ جۇرەگى قىسىلدى. ۇستەل ۇستىندەگى ستاكان تولى سۋدى ۇرتتاپ جىبەرگەن. ىلە ەسىن جيعانداي بولدى.
- ايگۇل، سەن نە دەپ تۇرسىڭ؟! – دەدى رايگۇل شوشىنعان كەيىپپەن ءسىڭلىسىنىڭ جۇزىنە بارلاي قارادى. – سۇڭعات – سەنىڭ باقىتىڭ. مەن بىرەۋدىڭ باقىتىن قالاي بولىسەم؟
- اپكە، مەن سەنىڭ باقىتىڭ ءۇشىن بارىنە دايىنمىن. –دەدى ءسىڭلىسى. سۇڭعاتقا قاراپ:
- سۇڭعات، بۇل سەنىڭ جىگىتتىك ءسوزىڭ بە؟ ەكەۋىمىزدى بىردەي باقىتتى قىلۋعا ۋادە بەرەسىن بە؟
- ءيا، – دەدى سۇڭعات. – ۋادە بەرەم. مەن سەنىڭ ادەمى جۇزىڭە قۇمارتىپ عاشىق بولسام، رايگۇلدى كۇندەلىگىن وقىپ ىنتىق بولدىم.
- ۋادە – قۇداي ءسوزى. سەن سونى بىلەسىڭ بە؟
- بىلەمىن. مەن بار جاۋاپكەرشىلىكتى موينىما الامىن. ۇشەۋىمىزدىڭ باقىتتى ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن ءبارىن جاساۋعا دايىنمىن.
- ءۇي ىشىندەگىلەرگە نە دەيسىڭ؟ ولار رايگۇلدى قالاي قابىلدايدى؟
- بۇل مەنىڭ تاعدىرىم، مەنىڭ تاڭداۋىم. اكە-شەشەم جاقسى ادامدار، مەنى تۇسىنەر دەپ ويلايمىن.
- سوندا قالاي بولعانى. مەنى وسى قالپىمدا قابىلدايمىن دەمەكشىسىڭ بە؟ – رايگۇلدىڭ داۋىس دىرىلدەپ، جارىقشاقتانىپ شىقتى.
- ءدال وسى قالپىڭدا قابىلدايمىن. رايگۇل، سەنەن ءبىرىنشى بولىپ ماعان تۇرمىسقا شىعۋىڭدى وتىنەمىن. ايگۇل، سەنىڭ دە جۇرەگىڭ مەندىك بولعانىن قالايمىن.
اپكە مەن ءسىڭلى ءتۇس كورىپ جاتقانداي اڭ-تاڭ بولىپ، وسىناۋ كەرەمەتتىڭ كوز الدىندا ءوتىپ جاتقانىنا سەنە المادى. رايگۇل ارباسىنان تۇرعىسى كەلگەندەي قوس قولىمەن كەۋدەسىن تىكتەي باستاعاندا، سۇڭعات قىزدى قاپسىراي قۇشاقتاپ الدى. ايگۇلدىڭ كوزىنەن جاس ىرشىپ شىقتى. ول دا ەكەۋىن قۇشاقتاي العان. ۇشەۋى باقىت ءدامىن جاڭا سەزگەندەي ۇزاق تۇرىپ قالىپ ەدى.
سۇڭعات ساعاتىنا قارادى.
- مەن جولعا شىعايىن، ايتپەسە ۇشاقتان كەشىگەرمىن. ءبىر اپتادان سوڭ قايتىپ ورالام.
- جولىڭ بولسىن، – دەدى رايگۇل باقىتتان ءجۇزى-بالبۇل جايناپ.
- كەزدەسكەنشە، امان-ەسەن بارىپ كەل! – دەدى ايگۇل كۇلىمسىرەي. جانارى ءالى جاسقا شىلانىپ تۇر ەدى.
ادامنىڭ قۇنى
(پوليتسەيدىڭ حيكاياسى)
بالالىق شاعىمدا قانىپەزەر قىلمىسكەردى ۇستايتىن پوليتسيا بولعىم كەلەتىن. قالانىڭ قاق ورتاسىنداعى ورتا مەكتەپتى، كەيىن اكادەميانى ۇزدىك اياقتاعان سوڭ ارمانىمنىڭ جارتىسى ورىندالعان. اق كىرپىشتەن قالانعان، كۇرە جولدىڭ بويىنداعى بولىمشەگە كەزەكشى بولىپ ورنالاستىم. وسى جەردەن كولىك قوزعالىسىنىڭ داۋىسىن ەستۋ مەن ءۇشىن راحات دۇنيە سەكىلدەنەتىن. پوليتسيا بولعانىمدى ۇلكەن مارتەبە سانايتىنمىن. ويتكەنى، بازاردا قالتانى ۇپتەپ كەتكەن ۇرىنى، ءتۇن قاتىپ جۇرەتىن توناۋشىنى تىرپ ەتكىزبەيمىن. ءتىپتى، قىزدىڭ ابىرويىن توگىپ، ارتىنان ءولتىرىپ كەتەتىن قىلمىسكەردى قۇرىقتاۋ مەن ءۇشىن ەرەكشە ءلاززات سىيلايتىن. ۇستىمە فورما كيىپ، يىعىما پاگون تاعىپ، بەلىمە تاپانشا قىستىرىپ، ەلىمدە ادىلدىك ورناتۋ ءۇشىن كەز-كەلگەن تاپسىرمانى بۇلجىتپاي ورىنداۋعا دايارمىن. بىراق مەن جۇمىسقا ورنالاسقالى ءوزىمنىڭ تىم وزگەرىپ كەتكەنىمدى بايقادىم. اينالاعا قاتال كوزبەن قاراي باستادىم. قاتىگەزدىككە ەتىم ۇيرەنىپ، قيت ەتسە اشۋلانىپ شىعا كەلەتىن بولدىم.
كوپ ۇزاماي سۇيىكتى جۇمىسىم ءىش پىستىرا باستادى. سىز تارتقان ءتورت قابىرعاعا تەلمىرىپ، قولىم مەن قۇلاعىم تەلەفون تۇتقاسىنان ءبىر بوسامايدى. زووباقتا تەمىر تورعا قامالعان اڭدار سەكىلدى، كۇنا ارقالاعان جاندارعا العاشقىدا قاتتى جانىم اشيتىن. كەيىن بويىم ۇيرەنىپ كەتكەنى سونشالىق، ىشىمدىككە بوگىپ، كوكىرەگىن كەرگەن كەردەڭدەردى رەزىڭكە تاياقپەن توپەشتەپ الام. وسىندايدا ايىزىم ءبىر قانىپ، دەنەمنىڭ قۇرىسقانى جازىلىپ، سەرگىپ قالام. ءيا، كادىمگىدەي راحاتقا بولەنەمىن.
بولىمشە قالا ورتاسىندا ەدى. كوكتەمدە جاڭبىر تامشىلارىنىڭ داۋىسىن تەرەزەنى اشىپ تاستاپ، تۇنىمەن ەستىپ شىعاسىڭ. جازدا اۋلاداعى الما اعاشىنىڭ قىشقىلتىم ءيىسى مۇرىن جارىپ، تىنىمسىز تەلەفوننان اۋلاققا قاشقىم كەلەدى. ماقپال ءتۇن قۇلاققا ۇرعانداي تىپ-تىنىش. كولىك اعىنى سايابىرسىپ، جۇرگىنشىلەر كوزدەن عايىپ بولادى. تەك ايىقتىرعىش ىشىندە ادام كەيپىنە ەنە باستاعان ماسكۇنەمدەردىڭ كۇڭكىلدەگەن داۋىسى ەستىلەدى. ابدەن زەرىككەنىم سونشا، قىلمىسكەرلەردى زەرتتەي باستادىم.
تەمىر تور ىشىندەگى كۇدىكتىلەرگە قاراسام، قوي اۋىزىنان ءشوپ المايتىن ءبىر موماقان، بەيمارال جاندار. كوز جاسىن كولدەتىپ: «مەنىڭ ەش جازىعىم جوق. بوساتىپ جىبەرىڭىزشى!» – دەپ جالىنعاندا ەت جۇرەگىڭ ەزىلەدى. قۇددى جاپا شەككەن باسقا بىرەۋ ەمەس، وسىلار سەكىلدى. ولاردىڭ كامەرا سىيلاعان جاداۋ جۇزدەرى، قاراپايىم جۇرتقا قورقىنىش ۇيالاتار سوزدەرى جانىما سونشالىقتى جيىركەنىشتى. ءيا، ءيا، مەن ولاردى ءيتتىڭ ەتىنەن جەك كورەمىن.
قاتىگەزسىز-اۋ دەرسىز. ال، ءوزىڭىز ايتىڭىزشى، اناۋ اراققا سىلقيا تويىپ الىپ، ايەلىن كوك الا قويداي ساباپ، بالالارىن قىستىڭ كوزى قىراۋدا دالاعا قۋىپ شىققان اكەدەن نە جاقسىلىق كۇتەسىز؟ بولماسا، بىرەۋدىڭ جالعىز سيىرىن ۇرلاپ، الماتى اسىرىپ جىبەرگەن ەكىنشى كامەراداعى باۋكەسپەگە نە دەيسىز؟ «بايقۇس جەسىر ايەلدىڭ اشقۇرساق بالالارىنا ءسۇتىن ساۋىپ بەرىپ وتىرعان جالعىز سيىرىن ۇرلاعانشا، بايدىڭ مىڭعىرعان جىلقىلارىن نەگە ۇرلاماعان؟!» دەپ شالا ءبۇلىنىپ، قاراداي كۇيىنەرسىز. الدە، قارسى الدىمداعى اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق جاساعاندار وتىراتىن تەمىر تورلى كامەرادا ءناپسىمدى قوزدىرىپ، بۇتتارىنا شولاق يۋبكا، كىندىگى كورىنەتىن بەلدەمشە كيگەن، بەتتەرىنە بەس باتپان بوياۋ جاعىپ، شاشتارىن جالبىراتىپ، جايىپ جىبەرگەن «تۇنگى كوبەلەكتەرگە» نەندەي اقىل ايتارسىز؟ ءبىر قاراعاندا بۇلاردىڭ ەشكىمگە ەشقانداي زيانى جوق كورىنەر. بىراق قاتىگەزدىك ولاردىڭ جىمىسقى بويىندا جاسىرىنعان. ەگەر قىلمىسكەردىڭ جاساعان زيانكەستىگىنە باعا بەرەر بولساق، ونى جىندى ەمەس، ساپ-ساۋ ادامدار جاساعان عوي. سەنبەسەڭىز، ءسىزدى بىردە بولىمشەگە اكەلىپ، ارالاتايىن. قىلمىسكەرلەردىڭ ارقايسىسىمەن جەكە-دارا سويلەسسەڭىز، وسىعان كوزىڭىز جەتە تۇسەرىنە ءباس تىگەمىن! ءبارى تەپسە تەمىر ەمەس-اۋ، ءبىز باقىلاماساق، وسى بولىمشەنىڭ قابىرعاسىن قاقىراتىپ، تەسىپ وتەر دەنى ساۋ ادامدار عوي.
جارايدى، ءسىزدىڭ ءتىسىڭىز سىرقىراسا، بۇكىل دەنەڭىز اۋىراتىنى سەكىلدى، ادامعا اياۋشىلىق بىلدىرەسىز. ال قىلمىسكەرلىك دەرتكە شالدىققانداردى كورگەندە ايتەۋىر ءوز باسىڭىز تەمىر توردان امان، بوستاندىقتا ەكەنىڭىزگە شۇكىرلىك بىلدىرەتىن قاسكوي قۋانىش بيلەيدى. ولار وزدەرىن ەش ۇستاي المايدى. ون-ون بەس جىل قورلىق كورىپ، تەمىر توردىڭ ار جاعىندا وتىرىپ شىقسا دا، قازىققا بايلانعان ات سەكىلدى، قايتىپ كەلىپ جاتادى. وسىدان كەيىن اشۋلاناسىز با، اشۋلانبايسىز با؟ وسىنداي تۇزەلمەيتىن قىلمىسكەر، كۇناسىن جاقسىلىقپەن جۋىپ-شايمايتىن كۇناھار بولعانشا، جەر باسىپ جۇرگەنىنىڭ ءوزى قورلىق ەمەس پە؟ بىلەمىن، ءسىز ءبارىبىر قانداي كەمشىلىگى بولماسىن ادامدى جاقسى كورىپ تۇرسىز. ال ءسىز ۇستىنە ءتۇرلى كەسەل جابىسقان، دەم العانىنان جوتەلگەنى كوپ، ادام ولتىرگەن قىلمىسكەرمەن ءبىر كامەرادا ۇيىقتار ما ەدىڭىز؟ قورقىنىشتى دەيسىز بە؟ انە، ءسىز دە ولاردان تايقىپ شىعا كەلدىڭىز. جارقىنىم-اۋ، قىلمىسكەردى جاقسى كورمەك تۇگىل، جەك كورۋگە تاتىمايدى.
پوليتسيا بولا ءجۇرىپ، ءبىر جىلدىڭ ىشىندە ادام جاعاسىن ۇستاتاتىن جايتتەرگە تاپ بولدىم. ۇستازىن اتقان شاكىرت… قاراكوز قارىنداسىن زورلاعان قانىشەر… اناسىن ءولىمشى ەتىپ ساباعان سۇمەلەك… اكەسىنىڭ موينىنا قۇرىق سالعان قانىپەزەر… ويباي، ايتا بەرسەم جانىڭىز تۇرشىگىپ، قۇيقاڭىز شىمىرلاپ، كۇيزەلىستەن ومىردەن كۇدەر ءۇزىپ كەتەرسىز. ءبىزدىڭ ەتىمىز ابدەن ءولىپ كەتكەن. بىراق سولاردىڭ ىشىندە ءبىر وقيعا ءالى ەسىمنەن كەتپەيدى.
جازعىتۇرىم بىزگە جاسى جيىرمادان اسقان ءبىر بويجەتكەن ءتۇستى. تۇرىنە قاراساڭىز، ادام تۇگىل، شىبىن ولتىرۋگە قولى قالتىرايتىن بەيكۇنا جان. اپىر-اي، تال بويىندا ءبىر ءمىن جوق ارۋدىڭ تەمىر تورعا توعىتىلعانى لايىق ەمەس دەپ ويلادىم. ەسىمى رابيعا ەكەن. جانىمداعى پاترۋلدىك پوليتسيا وكىلى قۇلاعىما سىبىرلاپ:
- قابىلداپ ال. بايقا، بۇل قىزدىڭ جانىنا بىرەۋدى قوسۋشى بولما! – دەپ ەسكەرتتى. ويباي، مىنانداي كورىكتى قىزدى بوتەن بىرەۋمەن وڭاشا قالدىرماق تۇگىل، قىزعانىشتان قىلقىنىپ قالمايمىن با؟ ءاپ-ساتتە قۇمارلىعىم بوي كورسەتە باستادى.
- ا-ا، ءيا، ۇمىتىپ بارام. قىزدان اباي بول، بۇل – رەتسەۆيديست، – دەدى ارىپتەسىم.
- رەتسەۆيديست! – تاڭىرقاپ، قاتتى داۋىستاعانىم سونشا، كامەرا ىشىندەگىلەر ەلەڭ ەتە قالدى. پوليتسيا ءپاترۋلى ماعان نەسىنە تاڭعالاسىڭ دەگەندەي، قاباعىن شىتتى.
- ءيا، – دەدى سىبىرلاي سويلەگەن كۇيى. – ادام ولتىرمەك بولدى دەگەن كۇدىكپەن قامالعان.
«ادام ولتىرمەك بولعان!» دەپ قاتتى ايعايلاپ جىبەرە جازداپ، ارەڭ توقاتادىم. ادام ولتىرگەن قانىپەزەردى ءجيى كورىپ ءجۇرمىز عوي، بىراق مىنا سۇلۋ، ءوزى نازىك قىزدىڭ بىرەۋدى قىزىل قانعا بوكتىرىپ… جو-جوق، مۇمكىن ەمەس… مۇمكىن، ءبىر قاتەلىك بولعان شىعار. مەنىڭ سەنىڭكىرەمەگەن ءتۇرىمدى كورگەن ارىپتەسىم:
- قىلمىسكەرمەن كوپ سويلەسپە. كوزىنە تۋرا قاراما. گيپنوز جاساپ، قاشىپ كەتۋى مۇمكىن. ولار ارتىستەر عوي، – دەدى ەسىكتەن شىعىپ بارا جاتىپ. «ءتۇ-ۋ، قىلمىسكەردىڭ بويىندا قانشاما ونەر جاتىر دەسەڭىزشى! سىيقىرشى، ءارتىس، كىلت جاساۋ شەبەرى، بىرەۋدى جۇدىرىقپەن جەر جاستاندىراتىن بوكسەر، قاساپشى… بۇ شىركىندەر وسى ونەرىن نەگە بەيبىت تۇردە، جاقسىلىققا باعىتتامايدى ەكەن دەپ قىنجىلاسىڭ. بۇلار بار عوي، قاراپتان-قاراپ شاشىڭدى اعارتادى.
قارسى الدىمداعى كومپيۋتەردەن بەينەكامەرالار ارقىلى كۇدىكتىلەردى كوزبەن بۇركىتشە شولىپ وتىرمىن. كوزىم شۇبار الا كويلەكتى قىزعا تۇسكەن. يىعىنا تۇسكەن قولاڭ شاشى، جاراسىمدى كەكىلى بار. قاراتورىنىڭ ادەمىسى. جاي عانا ادەمى دەي سالۋ كۇنا بولار. پوليتسيا وكىلىنىڭ سوزدىك قورىندا قايبىر جاقسى ءسوز بولسىن، ايتەۋىر ونىڭ سۇلۋ كەلبەتىن سۋرەتتەۋگە ءتىلىم جەتپەي قالدى. مەنىڭ باقىلاپ تۇرعانىمدى سەزگەن بولار، قىز بەينەكامەراعا جىميا كۇلىپ، كوزىمەن ماگنيتشە تارتقانداي بولدى. ەسىمە ارىپتەسىمنىڭ ساقتىق ءسوزى ساپ ەتە تۇسسە دە، شىداي الماي ورنىمنان تۇردىم. «مۇنداي قىزدى ءومىر بويى قۇشاقتاپ جۇرسەم عوي» دەپ قيالداي باستادىم.
ءتۇن ورتاسى تاياپ قالعان بولاتىن. باسقا كامەراداعىلارعا قاراپ ەدىم، ءبىرى سىز ەدەنگە تىزەسىن قۇشاقتاي وتىرىپ، ارقاسىن قابىرعاعا سۇيەپ، ويعا شومعان. كوبى ۇيىقتاپ قالعان. قىزدىڭ كامەراسىنا جاقىنداپ، بويجەتكەننىڭ سۇلۋلىعىن تاماشالاعىم كەلدى.
قىزعا تاياپ قالدىم. البىرت جۇزىنەن قىزىل شىرايلى جاستىقتىڭ ۋىلجىعان كەيپىن كورگەنىمدە ىنتىعا ءتۇستىم. ءبىر ءسات ءوزىمدى ايالدامادا قىزعا قىرىنداعان جىگىتتەي سەزىنىپ كەتتىم. كيىمى ۇتىكتەلگەن، ءۇستى-باسى مۇنتازداي تازا بويجەتكەندى ساڭىراۋقۇلاق كەمىرگەن ەدەننىڭ يىسىندەي سىز كامەراعا قاماپ قويعانىم ابەستىك سەكىلدى. مەنى كورە سالا ءۇستىن قاعىپ، ورنىنان تۇرعان. كامەرا ىشىنە الاقات ساۋلە تۇسەدى. ءجۇزى جارىققا ەندى.
- اعاي، – دەدى جالىنىشتى ۇنمەن، – مەن قايدامىن؟
مۇنداي سۇراقتى كۇتپەپ ەم، توسىلىپ قالدىم. ءوزىمدى قۇقىق قورعاۋ بولىمىندە ەمەس، جىندىحانادا ىستەيتىن قىزمەتكەردەي سەزىندىم. انشەيىندە مۇندا تۇسكەندەر بوساتىپ جىبەرۋىن، بولماسا تۋىستارىنا حابارلاسۋىن ءوتىنىپ سۇراپ جاتاتىن.
- مەن اعاڭ ەمەس، پوليتسيامىن! قايدا بولۋشى ەدىڭ؟! ساناتوريدە، – دەدىم مىسقىلداي.
- سىزدەر نەتكەن قاتىگەزسىزدەر! – دەدى جىلارمان بولىپ. سوسىن مەنىڭ ۇستىمدەگى فورماعا، تەمىر تورعا قاراپ، كوڭىلى قۇلازىدى. جاۋاپ بەرمەي-اق قويايىن دەپ ەدىم، مىنا قىزدىڭ ءسوزى جىنىمدى قوزدىردى.
- ءبىز بە قاتىگەز؟! – دەدىم كەكەتە، – ءبىز… ءبىز دەگەن ادىلەت ورناتۋشىلارمىز. ال سەندەر بارىپ تۇرعان حايۋانسىڭدار! زۇلىمدىق جاسايسىڭدار!
جاڭا عانا سۇلۋلىعىنا سۇقتانعان مەن وسىلايشا تابا استىندا وزگەرىپ شىعا كەلدىم. ىشىمنەن «مىنا قىز ادامدى گيپنوزدايتىن قىزىل كوزدى پالەنىڭ ءوزى» – دەدىم.
- جىگىتتەردىڭ كوبى سونداي… مەنىڭ كوركىمە كوز تىگىپ، ونى وزدەرى مويىندامايدى. ءسىز دە ءسويتتىڭىز. مويىندايسىز عوي.
نە دەرىمدى بىلمەدىم. سۇلۋدىڭ جانارى جانارىما تەسىلە قاراعان سايىن ءوزىمنىڭ شەكتەن شىعىپ بارا جاتقانىمدى سەزدىم. قىزعا سالساڭ، جاساعان قىلمىسىن وزىمە مويىنداتۋدان تايىنبايدى. «ءيا، ءيا، بۇل مەنى ارباپ بارادى».
- ءسىز… ءسىز ادام ءولتىردى دەگەن كۇدىكپەن قامالدىڭىز. قۇقىق قورعاۋ ورگانى وكىلىمەن رۇقساتسىز سويلەسۋگە بولمايدى، – دەپ كەرى بۇرىلىپ، كەتۋگە وقتالدىم.
- ءسىز – قورقاقسىز! قىزعا ءسوز ايتۋدان يمەنەسىز. ۇيلەنبەي جۇرگەنىڭىز سوندىقتان… ءتىپتى، باتىل بولۋى ءۇشىن پوليتسيا بولدىڭىز!
توبەمنەن جاي تۇسكەندەي ەسەڭگىرەپ قالدىم. مىنا شىركىن مەنىڭ بويداق ەكەنىمدى قايدان ءبىلىپ العان؟ سوسىن قىزدارمەن…. باتىل بولعىم كەلەتىنىمدى… «گيپنوز، ءيا، گيپنوز». باسىمدا تەك وسى وي قالقىدى. ەرنىمدى تىسىممەن قىرشىم الدىم. دۋىلداي جونەلدى. ءيا، اقىل-ەسىم ورىندا.
- اعاي، – دەدى قۇلاعىما جاعىمدى داۋىسپەن، – مەن نەگە وسى جەرگە ءتۇستىم؟
مەن بۇدان ءارى قىزبەن سويلەسۋدى قالامادىم. ءدال قازىر كوزىمدى گيپنوزبەن ارباپ، كىلتىمدى الىپ، ءوزىمدى قامەراعا قاماپ قوياتىنداي قورقىپ كەتتىم. ارتىما قاراماستان تەز-تەز باسىپ، ورنىما جايعاستىم. قۇلاعىما قىزدىڭ مايدا ءسوزى جاڭعىرىپ، جاعىپ بارادى. مەن تەك تەزىرەك تاڭ اتىپ، كەزەكشىلىگىم بىتكەنىن كۇتتىم.
* * *
تاڭەرتەڭ كۇننىڭ كوزى جوعالىپ، كولەڭكەنىڭ ىزعارى سەزىلدى. كەزەكشىلىگىمدى، قارۋ-جاراعىمدى وتكىزگەن سوڭ جالعا العان پاتەرىمە كەلدىم. ىلە جۋىنىپ-شايىنىپ، ءشايىمدى ءىشىپ العانان كەيىن ءتاتتى ۇيقىعا باتقىم كەلدى. بىراق قيمىلىم باياۋلاپ، الدەبىرەۋدى ويلاي بەردىم. قۇددى ءولىپ-ءوشىپ سۇيگەن عاشىعىم سەكىلدى ەسىمنەن كەتپەيدى. «قوي، دەرەۋ توسەككە جاتا كەتىپ، الاڭسىز دەم الماسام بولماس» دەپ جاستىققا باسىمدى توسەنگەنىم سول ەدى، بالبىراپ، كوزىمە ۇيقى تىعىلدى.
تۇسىمدە عاجايىپ ءبىر سارايدىڭ ىشىندە ءجۇر ەكەنمىن دەيمىن. كەڭ ءارى بيىك بولمەلەردىڭ ءىشى سامالاداي جارقىراپ، جان-جاعىنان نۇر ساۋلاپ تۇر. ءبىر قىزىعى، سارايدىڭ قابىرعالارى تۇگەلدەي اينادان ەكەن. قاعا باستاعىنىمدا-اق التىن ەسىك ءۇنسىز اشىلىپ كەتتى. ىلگەرى ءوتىپ، اينالاعا اۋزىمدى اشىپ، قاراپ قالىپپىن. مۇندا دا ەدەننەن توبەگە دەيىن ۇزىننان-ۇزاق سوزىلعان اينالار.
- ءسىز مەنەن نەگە قاشىپ ءجۇرسىز؟ – دەدى الدەكىم تۋ سىرتىمنان. سەلك ەتتىم. قارسى الدىمداعى اينادان رابيعانى كوردىم.
- قاشقانىم جوق، – دەپ مىڭگىرلەدىم. – ءسىز… قايدان كەلدىڭىز؟
قاتتى قورقىپ كەتكەنىم سونشالىق، جۇرەگىم كەۋدەمە سىيماي اتقاقتاپ تۇر.
- قورىقپاڭىز! مەن سىزگە تيىسپەيمىن، – دەدى بويجەتكەن. ۇستىندە شۇبار الا كويلەك. جالاڭ اياق. شاشى تىزەسىنە دەيىن توگىلىپ كەتىپتى. داۋىسى جارىقشاقتانىپ شىقتى. ساراي ءىشى قىزدىڭ داۋىسىنا تۇنىپ كەتكەندەي.
- قورقىپ تۇرعانىم جوق، – دەدىم قول-اياعىمنىڭ دىرىلدەپ كەتكەنىن سەزدىرگىم كەلمەي. – بىراق ءسىز قىلمىسكەرسىز…
وسىنى قالاي عانا باتىلىم بارىپ ايتتىم ەكەن؟ تۇزاققا ىلىنگەن اڭ سەكىلدى سىلەيىپ قالدىم. كوزدەرىنە قارادىم: كۇلىمسىرەپ تۇر ەكەن. «بۇل الدامشى سەزىم. مەنى الداماق. قالاي دا قۇرىعىنا تۇسىرمەك» دەپ ويلاپ ۇلگەردىم. قان ءيىسىن سەزگەن اكۋلاداي، قىزدىڭ بويىندا استامشىل، تەنتەك سەزىم بيلەگەن.
- مەن قىلمىسكەر ەمەسپىن!
- جوق، – دەدىم ويىمدى جالعاستىرىپ، ءسىز قىلمىسكەرسىز!
- مەن بە؟
- ءيا، ءيا، ءسىز!
رابيعا سويلەيتىن ادامداي جۇتىنىپ قالدى. بىراق ءسوزىمدى بولمەدى. مەنى ءبىر بەلگىسىز سەنىمدىلىك بيلەپ اكەتتى.
- ءسىز ادام ولتىرمەك بولدىڭىز. ءيا، ءيا، دۇنيەدەگى ەڭ كوركەم، ەڭ كەرەمەت جان يەسىنە قول سالدىڭىز. نەتكەن قاتىگەز ادامسىز؟ جوق، ءسىز ادام ەمەس، جاۋىزسىز!
قىزعا زەر سالا قارادىم. سوت الدىندا ءولىم جازاسىنا كەسىلگەن جانداي، ۇنجىعاسى ءتۇسىپ، ءمۇساپىر كەيىپكە ەنىپتى.
- مەن – كۇناسىزبىن! ول ادامدى ولتىرمەك بولعان مەن ەمەس، – دەپ قىز جالىنىشتى داۋىسپەن ماعان جاقىنداي ءتۇستى. ەكى كوزىنەن جاس پارلاپ تۇر ەكەن. تاڭ قالدىم. شىنىمدى ايتسام، سۇلۋ بويجەتكەننىڭ كۇناسىزدىگىنە يلانا باستادىم.
- سوندا… سوندا كىم؟ – دەدىم كوزىم باقىرايىپ. قىزدىڭ قوس قولىنان ۇستاي الدىم. سۇپ-سۋىق ەكەن. قورىققان مەن ەمەس، سول سەكىلدى.
- ول… ول مەنى قىلمىس جاساۋعا يتەرمەلەدى.
قاس-قاعىم ساتتە قىزدىڭ ءجۇزى وزگەرە باستادى. مەن شوشىنىپ، بويجەتكەننىڭ قوس قولىن سەرپىپ تاستاپ، كەرى شەگىندىم. ول كىنالى ادامداي قيپاقتادى. اششى تەردىڭ ءيىسى مۇرنىمدى جارعانداي تىكسىنىپ قالدىم.
- ول كىم؟
- مىنە، قارسى الدىڭىزدا تۇر عوي.
- ءسىز بە؟
- جوق، ايناعا قاراڭىزشى!
ايناعا جالت قارادىم. بارلىق اينالاردا تەك بويجەتكەننىڭ كەلبەتىنەن باسقا ەشكىم كورىنبەدى.
- سىزدەن باسقا ەشكىمدى كورىپ تۇرعانىم جوق!
- سەندەر ونى كورە المايسىڭدەر، ول مەنىڭ ىشىمدە!
- نە دەپ ساندىراقتاپ كەتتىڭىز؟ ءسىز ءوزىڭىزدىڭ قىلمىسىڭىزدى جاسىرۋ ءۇشىن تاپقان ايلاڭىز بۇل.
- جوق، ولاي ەمەس، ماعان سەنىڭىزشى! وتىنەمىن!
- ماعان دالەل كەرەك، دالەل! ايعاق زات! ءتۇسىندىڭىز بە؟
- ءيا، – دەدى ول مۇڭايىپ. سۇلۋ سىنىق ءجۇزىن تومەن سالبىراتىپ، اسقان جىلدامدىقپەن قوس قولىمنان شاپ بەرىپ ۇستاپ الدى. شاپشاڭدىعىنا كوز ىلەسپەدى. «قازىر مەنى ولتىرەدى» دەپ ويلادىم. كەنەت سۇلۋ قىزدىڭ ءجۇزى قۋاڭقى تارتىپ، كوزدەرى شوقتاي قىزارىپ، مەن كورمەگەن قۇبىجىققا اينالىپ شىعا كەلدى. زارەم ءزار تۇبىنە جەتتى. وسىنداي سۇلۋلىقتىڭ ىشىنە مۇنداي قۇبىجىق قالاي ءومىر سۇرگەن؟ ءوز ىزىنەن ءوزى شوشىعان قويانداي بويجەتكەن دە ءوزىنىڭ جان سارايىنان سىرتقى الەمگە قاشىپ شىققىسى كەلەتىنىن ءتۇسىندىم. قۇبىجىق وڭمەننەن وتەردەي تەسىلە قاراعاندا ءتانىم تۇگىل، جانىم تۇرشىكتى. مەن جوعالعان مالىن ءىزدىپ، جىرقىش اڭعا كەزىككەن ادامدايمىن.
- ماعان تيىسپە! مەن پوليتسيا قىزمەتكەرىمىن!
قۇبىجىق ماعان كەكەسىنمەن كۇلىپ، سانامدى ۋلاي باستادى. ونىڭ ءبىر بولشەگى دەنەمە دەندەپ ەنىپ بارا جاتتى. مەن جۇلقىنىپ، بىلگەن دۇعامدى ايتىپ، بوساعان وڭ قولىممەن شاپالاقپەن تارتىپ جىبەردىم. قۇبىجىق ءاپ-ساتتە سۇلۋ بويجەتكەنگە اينالىپ شىعا كەلدى.
- كوردىڭىز بە؟ ەندى ماعان سەنەسىز بە؟ – دەدى ارۋ جىلارمان بولىپ. وسى كەزدە تەلەفون شىلدىرىنان ويانىپ كەتتىم.
* * *
باستىرىلىپ قالىپپىن. باسىم مەڭ-زەڭ. بيلەت ساتىپ الىپ، پويىزدان قالىپ قويعان جولاۋشىداي ابىرجىعان كۇيگە ءتۇستىم. اپىر-اي، كۇنى بوي ءۇي تىرلىگىممەن اينالىسسام دا، كورگەن ءتۇسىم ويىمنان كەتپەي قويدى. ءبىر ءسات ۇمىتا السامشى. قايتا تۇسىمدە كورگەنىمدى ەسىمە السام، الگى قىزعا دەگەن قۇمارلىعىم ارتا تۇسەدى. قالاي دا بەيتانىس قىزبەن جاقىنىراق تانىسقىم كەلدى. نەگە ەكەنىن بىلمەيمىن، ءبىر جاقىندىقتى سەزەم. ەگەر ءسىزدىڭ ۇناتقان ادامىڭىز تەمىر توردىڭ ار جاعىندا وتىرسا، كەزدەسۋگە بارار ما ەدىڭىز؟ مەن بولسام ۆاننا قابىلداپ، اينا الدىندا شاشىمدى تاراپ، ءيىسسۋ سەۋىپ الدىم. سىزگە ايتۋدى ۇمىتىپ بارادى ەكەم، باعانا ءبولىم باستىعى ارىپتەسىمنىڭ اۋىرىپ قالعانىن، كەشكە ورنىنا كەزەكشىلىك تۇرۋىمدى سۇراعان. بىردەن كەلىسىم بەرگەنىمدى ءىشىڭىز سەزىپ وتىرعان شىعار. نەسىن ايتاسىز، كوزقاشتى بولعان كۇيبەڭ تىرشىلىك تابان استىندا وسىلاي وزگەرىپ شىعا كەلدى.
ادەتتەگىدەي كەشقۇرىم جۇمىس ورنىنا كەلدىم. كەزەكشىلىگىمدى قابىلداپ العان سوڭ كامەراداعىلاردى ارالاي باستادىم. ءبىز كۇدىكتىنىڭ 72 ساعاتقا دەيىن قاماپ قويۋعا قۇزىرىمىز جەتەدى. ەگەراكي، كۇدىكتىنىڭ كىناسىزدىگى انىقتالسا، بوساتىپ جىبەرەمىز. بولماسا، ءىسىن پروكۋراتۋراعا جىبەرەمىز. مەن قىزدىڭ ءىسى ءورىس الماۋىن شىن تىلەگەن ەدىم. كامەرالاردى ارالاپ كەلەمىن. كەشەگى ماسكۇنەمدەر دە، «تۇنگى كوبەلەكتەر» دە زىم-زىيا جوعالىپتى. تەك ءوزىم كورۋگە قۇمارتقان ارۋ عانا جەكە كامەرادا كوڭىلسىز وتىر ەكەن. اياق تىقىرى ەستىلگەن سوڭ مويىن بۇرعان.
- ءسىز بە؟ تاعى كەلدىڭىز بە؟ – دەدى قۇتقارۋشىسى كەلگەندەي قۋانىپ. مەن ءبىر الىستان سالەمدەمە اكەلگەن تۋىسى سەكىلدىمىن. قوس جانارى كۇلىمدەپ، ماعان قاراي بەرەدى. كوزدەرىممەن ءۇنسىز ايمالاي بەردىم.
- مەن ءسىزدى ۇزاق كۇتتىم، – دەدى بويجەتكەن ماعان تەسىلە قاراپ.
- مەن ءسىزدى كۇتكەن جوقپىن، – دەپ وتىرىك ايتتىم.
- كۇنى بوي ەسىمنەن شىقپاي قويدىڭىز. ءسىز شە، ءسىز مەنى ويلادىڭىز با؟
ەزۋ تارتا كۇلدىم.
- ءسىزدى نە ءۇشىن ويلاۋىم كەرەك. ءسىزدىڭ تاعدىرىڭىز مەنى قىزىقتىرمايدى.
- وتىرىك ايتا المايدى ەكەنسىز. كوزىڭىز ءبارىن ايتىپ تۇر عوي…
ۇندەمەدىم.
- تۇسىمدە ءسىزدى كوردىم. مەنەن قورقىپ ءجۇر ەكەنسىز.
- مەن ەشكىمنەن قورىقپايمىن! – دەدىم تىستەنىپ. قىز مىرس ەتىپ كۇلدى. قاراڭعى قاپاستا وتىرعان ادامنىڭ بوستاندىقتا جۇرگەن ادامدى كەكەتە كۇلۋى تاڭعالدىرعان. مەن نامىستانىپ، ۇستەلىمە قايتا جايعاستىم.
بۇل كەزدە كەڭىستىككە جۇتىلعان كۇننىڭ كىرپىكتەرى كورىنبەي بارا جاتتى. كۇندىز ءبىر-كىرىپ، ءبىر شىعىپ جۇرەتىن ارىپتەستەرىمنىڭ كەلىسى ساپ تيىلعان. تىنىمسىز تەلەفون دا مەڭىرەۋ كۇي كەشىپ، ساباسىنا تۇسكەن. باسىمدى ءتۇرلى جامان ويلار قاۋمالادى. قازىر قىز وتىرعان كامەراعا كىرىپ بارىپ، بال ەرىنە سۇلىكشە جابىسام. ءوزى مەنى قالاپ وتىرعان قىزدان باس تارتۋىم اقىماقتىق ەمەس پە؟ ءتاتتى ويلار ءتاتتى تۇسكە جەتەلەپ كەتىپتى.
تۇنگى ساعات ون ەكىگە تاياپ قالعاندا كامەرادان قىزدىڭ قاتتى شىڭعىرعان داۋىسى ەستىلدى. ورتەنىپ جاتقان ءۇيدىڭ ىشىندە قالىپ قويعان بالاداي زارە-قۇتىم قالمادى. كامەراعا كاراسام، قىز بەتىن بۇركەمەلەپ الىپتى. كوزىمە كولەڭكەلى ەلەس كورىنگەن. جالما-جان قولىما رەزىڭكە شوقپارىمدى الىپ، جۇگىرە جونەلدىم. دەرەۋ جابىق كامەرانىڭ ەسىگىن اشپاق بولىپ ءبىر بۋما كىلتىمدى بىرىنەن سوڭ ءبىرىن قۇلىپتىڭ ۇڭعىماسىنا سالا بەردىم. قىز شىڭعىرعان سايىن قولىم دىردەك قاعىپ، جۇيكەم سىر بەرە باستادى. جۇيكەنى جۇقارتارداي ەسىك ايتەۋىر شيقىلداي اشىلدى. كامەرادا بوتەن ەشكىمنىڭ جوق ەكەنىنە كوز جەتكىزدىم.
- وتىنەم! وتىنەم! مەنى جالعىز قالدىرماڭىزشى!
مەن نە ايتارىمدى بىلمەي، قىزدىڭ ءالى كەتكەن سۇيرىكتەي ساۋساقتارىن ايالادىم. جۇباتقىم كەلدى. قولدارى ءدىر-ءدىر ەتەدى. قىزدىڭ جۇزىنەن قاتتى شوشىنىپ قالعانى بايقادىم.
- جامان ءتۇس كوردىڭىز بە؟ – دەدىم تۇرىنە باجايلاي قاراپ.
- جوق، ول… ول مەنى قىلقىندىرماقشى بولدى.
- كىم؟
- ءسىز كىرگەندە ول جوق بوپ كەتتى!
«بوس ساندىراق» دەپ ويلادىم ىشىمنەن، بۇرىن وسى جەردە اسىلىپ ولگەن قىلمىسكەرلەر جونىندە كوپ ەستىگەم. ءتىپتى، ولگەن ادامداردىڭ جانى قالىپ قويىپ، الاسۇرىپ، بايىز تاپپاي عيماراتتى شارلاپ جۇرەدى دەگەندى سان رەت قۇلاعىم شالعان.
- ءسىز جانىمنان الىسقا ۇزاماڭىزشى! ءوتىنىم! – دەدى قىزى جانۇشىرا جالىنىپ.
- قورىقپاڭىز. نەدەن قورقاسىز؟ مۇندا ەكەۋىمىزدەن باسقا ەشكىم جوق، – دەدىم بىرقالىپتى، باياۋ داۋىسپەن. –مەن وسىندامىن. قاسىڭىزدا بولامىن.
- ۇيىقتاعىم كەلمەيدى. ۇيىقتاسام، جامان تۇستەر كورەم.
كوزدەرى قىزارىپ، قاراشىعىنىڭ اينالاسىنداعى اق ايدىن قانتالاپ كەتكەن. شاماسى، تالاي ۋاقىت كوز شىرىمىن الماعان سەكىلدى.
- جاتىپ، دەم الىڭىز. ءسىزدىڭ جۇيكەڭىز شارشاعان، – دەدىم كەتۋگە وقتالىپ.
- جوق، كەتپەڭىزشى! – دەپ قىز شوق باسقانداي باج ەتە قالدى. – مەنى جالعىز قالدىرماڭىزشى!
سامايى تەرلەپ كەتىپتى. «مىنا قىز كامەرادا وزىنە ءوزى قول جۇمساسا، باسىم بالەگە قالار» دەپ ويلادىم. ءارى ارۋدى سونداي اياپ كەتتىم.
- جارايدى، ەگەر قالاساڭىز، قارسى الدىمداعى كامەراعا اۋىستىرايىن.
قىز ءتىل قاتپاي، باسىن يزەدى. مەن لەزدە وتىرعان جەرىنەن تۇرعىزىپ، قولىنا كىسەن سالدىم.
- وسىنىڭ نە قاجەتى بار؟ – دەپ رابيعا ءسىڭىرى تارتىلعانداي قۇرىستانىپ، قاباعىن كىرجيتتى.
- ءتارتىپ سولاي. رەنجىمەڭىز.
- ادامدار قانداي قاتىگەز. بىراق ءسىزدىڭ مەيىرىمدى جان ەكەنىڭىز جۇزىڭىزدەن كورىنىپ تۇر.
قىزدىڭ باقىتسىزدىعىنا ءوزىمدى كىنالىدەي سەزىنىپ، ءجۇزىمدى تومەن سالدىم. رابيعانىڭ قولدارى ءالى دىرىلدەپ تۇر ەدى. قوس تەمىر بىلەزىك ءبىر-بىرىنە ءتيىپ، سولقىلداپ تۇردى.
- مەن ەشقايدا قاشپايمىن، – دەدى قىز. – قولىم اۋىرىپ كەتتى. بوساتىڭىزشى!
قولدارىم ارۋدىڭ قولدارىن ايالاپ تۇر ەدى. جۇرەگىم دۇرسىلدەپ، بويىمدى بەيتانىس سەزىم بيلەدى. تاماعىما ءبىر ىستىق تۇيىنشەك تۇرىپ قالعانداي دىلگىردىم. ۇندەمەستەن كىسەندى اشتىم.
- جاقسى بولدى، – دەدى رابيعا. قوس بىلەگىن ۋقالاپ، ءسال تىنىشتالدى. قىزدى شىعارىپ، كامەرانى قۇلىپتادىم. جۇمىس كابينەتىنىڭ توركوزىنەن كورىنىپ تۇراتىن سۇق ساۋساقتىڭ جۋاندىعىنداي توركوز كامەراعا جايعاستىرماق بولدىم. قىز جىلارمان بولدى.
- قورقام، ءبارىبىر قورقام. مەنى جالعىز قالدىرماڭىزشى!
- جارايدى، تاڭ اتقانشا مەنىڭ كابينەتىمدە وتىرىڭىز. «بىراق قولىنىڭىزعا كىسەن سالىپ قويام» دەپ ازىلدەدىم. بويجەتكەن كىسەندى ۇناتپايتىنىن بىلدىرگەندەي، باسىن شايقادى. قىز كرانداعى جىلى سۋعا بەتى-قولىن جۋىپ الدى.
كابينەت جىلى ەدى. قىزدىڭ ۇيقىسى كەلىپ، قولىمەن اۋزىن جاۋىپ، ەسىنەي باستاعان. ۇستەلىمنىڭ ۇستىندەگى قىزدىڭ ءىسىن تەرگەي باستاعام. ارىپتەسىم رەتسەۆيديست دەگەنىنە سەنبەي، كۇدىگىمدى سەيىلتۋ ماقساتىندا جەكە ءىسىن قىزىعا قوپاردىم. راس، ادام ولتىرمەك بولىپتى. بىراق ماقساتى ورىندالماعان. جاڭبىرلى كۇنى قولشاتىرمەن كەلە جاتىپ، بەيتانىس ەر ادامدى بار كۇشىمەن جەلكەدەن سالىپ وتكەن. انا بايقۇستىڭ قاراقۇسىنان ءدال تيسە كەرەك، جەرگە سۇلاپ ءتۇسىپتى. سول كەزدە قىز ەسىن جيىپ، جابىرلەنۋشىنى اۋرۋحاناعا جەتكىزگەن. تاعى بىردە بالكوندا تۇرىپ، تومەندە كەتىپ بارا جاتقان ايەلدىڭ ۇستىنە گۇل وتىرعىزىلعان قۇمىرانى تاستاپ جىبەرگەن. سوسىن ىسىنە وكىنىپ، جەدەل جاردەم شاقىرتقان. تۇك تۇسىنسەم بۇيىرماسىن. جارايدى، گۇل قولىنان بايقاۋسىزدا قولىنان ءتۇسىپ كەتكەن شىعار، ال كوشەدە كەتىپ بارا جاتقان، وزىنەن كۇشى مىعىم ەر ادامعا سوققى جاساۋ اقىلعا سىيا ما؟ كەزىندە بىرگە ءجۇرىپ، تاستاپ كەتكەن جىگىتىنەن ءوش الدى دەيتىندەي ەمەس، اكەسىمەن جاستى، الپىستى القىمداعان ادامدى جاراقتاعانى تۇسىنىكسىز. الدىمەن قاسكويلىك جاسايدى، ارتىنان كومەكتەسەدى. قىزىق! ادام اقىلىنا سىيمايتىن جاعداي. ەڭ ابزالى، قىزدان زارداپ شەككەن ادامداردىڭ ءبارى ءدىن امان. دەنساۋلىعىنا ءسال زاقىم كەلگەنى بولماسا، بورىك ىشىندە باس، جەڭ ىشىندە قول سىنباعان. ابايسىزدا جاسالعان قيانات. قىلمىسكەر دەۋدىڭ ءوزى ارتىق.
قىزعا قارادىم. بەسىكتەگى ءسابي سەكىلدى بالبىراپ ۇيىقتاپ جاتىر. سونداي ادەمى. رابيعانىڭ وسىندا كەلگەنى ءوزىمنىڭ وزگەرىپ كەتكەنىمدى ايتتىم عوي. بويجەتكەننىڭ سۇلۋلىعى ماعان كۇشالا شايناعانداي اسەر ەتتى. ءتۇن ورتاسىنان اۋىپ بارا جاتتى. اينالا مەڭىرەۋ تىنىشتىق. رابيعانىڭ سۇلۋلىعىنا سۇقتانا قاراپ قانا وتىرۋ كۇنا سەكىلدى ەدى. گۇلگە قۇمارتقان اراداي قىزدىڭ جانىنا وتىرىپ، الاقانىن ايالادىم. قىزدىڭ جۇزىنە اسا ءبىر سۇيىسپەنشىلىكپەن ءۇڭىلىپ، تابيعاتتىڭ وسىناۋ كەرەمەت جاراتىلىسىنا تامسانا قارايمىن. كەنەت باسىما ساپ ەتىپ ءبىر وي قوناقتاعان. قىزدىڭ ۇيىقتاپ جاتقانىن پايدالانىپ… قىپ-قىزىل ەرنىنەن ءسۇيىپ العىم كەلدى. قالاي عانا باتىلىم بارعانىن بىلمەيمىن، رابيعانىڭ جۇپ-جۇمساق، دىمقىل ەرنىنە ەرنىمنىڭ تيگەنىن سەزدىم. قىزدى وياتىپ المايىن دەگەندەي جايلاپ سۇيە باستادىم. ءوزىم بۇرىن تاتىپ كورمەگەن راحاتقا باتىپ بارامىن. ءبىر ءسۇيدىم، ەكى ءسۇيدىم، ءبىر كەزدە ەرنىم ءتاتتى ەرىنگە جابىستى دا قالدى. رۇقسات ەتىلمەگەن جەمىستى تاتقانداي ەلەگىزي بەردىم. قىزدىڭ موينىنان جۇپار ءيىس اڭقىپ، جۇپ-جۇمساق بەتىنە تونە ءتۇستىم. ەرنىم ەركىمە باعىنباي بارا جاتتى. كوزدەرىم جۇمىلىپ، ءتاتتى لازاتقا شىم باتىپ بارامىن. جانارىمدى اشقاندا ماعان قىزدىڭ قوڭىر كوزدەرى قادالا قاراپ قالىپتى. ەرنىم بوساپ كەتىپ، ىشكە دەم جۇتتىم. قىز ماعان سىيقىرلى جىميىسپەن قاراپ، نازىك مۇرىمەن بەتىمدى ۇيكەدى. جۇرەگىم لۇپىلدەپ، تىنىسىم جيىلەي ءتۇستى. مەن قىزدىڭ قارسىلىق بىلدىرمەگەنىن كورىپ، اپپاق تاماعىن سۇيە باستادىم. قولدارىم بويجەتكەننىڭ جىڭىشكە، تىعىز دەنەسىن سامالداي سيپاي بەردى. ءبىر كەزدە ومىراۋىنىڭ تۇيمەلەرىن اعىتىپ بارا جاتىر ەدىم.
- بولدى، ارىگە بارمايىق، – دەدى ىڭىرسي.
- جانىم، – دەدىم قۇلاعىنا سىبىرلاپ. – مەن سەنى ۇناتىپ قالدىم.
- قويىڭىزشى!
- ەسىم اۋىپ بارادى، ءوڭىم بە، الدە ءتۇسىم بە؟
- تۇنشىعىپ بارام… قولىڭىزدى بوساتىڭىزشى!
- ءسىزدى ءبىر ساتكە بولسىن قۇشاعىمنان بوساتقىم كەلمەيدى.
- توقتاڭىزشى! كەۋدەمدى قىسىپ جىبەردىڭىز.
وسى كەزدە تەرەزە تارسىلدادى. قىزدى قۇمارتا ءوبىپ جاتقانىممەن، ەسىمدى تەز جيدىم. جالما-جان قىزدى قۇشاعىمنان بوساتىپ، كيىمىمدى تۇزەي باستادىم. رابيعانى دەرەۋ كابينەتىمنەن شىعارىپ، كامەراسىنا قاماپ تاستادىم. القىنا جۇگىرىپ، ەسىكتى اشتىم. قارسى الدىمدا شەگىر كوزدى، بيداي ءوڭدى، الاسا بويلى جاس جىگىت سويعان تۇلكىڭدەي ىرجيىپ تۇردى.
- باعانادان بەرى ەسىكتى تارسىلداتىپ تۇردىم.
- كوزىم ءىلىنىپ كەتىپتى. ماكستىڭ ورىندا تۇرمىن عوي. ەكى كۇن دۇرىس ۇيىقتاماعان سوڭ…
- قالاي قاتتى ۇيىقتاپ جاتقانىندى كوردىك قوي، – دەپ شەگىر كوز مىرس ەتتى. ءىشىم قىلپ ەتە قالدى. «مىنا بالە سىرتتان ءبارىن باقىلاپ تۇر ەكەن عوي. ءيا، ىشكە جارىق ءتۇسىپ تۇردى عوي».
- ساعان دەم الۋ كەرەك، – دەدىم تۇك بولماعانداي، ونىڭ شارشاڭقى جۇزىنە قاراپ.
- سەن سياقتى قىز قۇشاقتاپ جاتسام، سەسپەي قاتار ەدىم.
- قالجىڭدى قوي. ءبارى سەن ويلاعانداي ەمەس. ودان دا نە ءۇشىن كەلگەنىندى ايت.
پوليتسيا وكىلى قىزمەتتىك كولىگىنىڭ ارتقى ەسىگىن اشىپ:
- مىنە، مىنانىڭ ەسىن جيعىزۋ كەرەك. ايىقتىرعىشتى ساعىنىپ قالىپتى. ءۇي ىشىنە «كونتسەرت» قويعان سوڭ كورشىلەرى شاعىمدانعان.
- ە، و جاعىن قاتىرامىز، – دەدىم باستىعىمنىڭ بۇيرىعىن ورىنداماق بولعانداي ساڭق ەتىپ. شەگىر كوز ماعان ءالى سويعان تۇلكىدەي ىرجيا قارايدى.
- كۇتە تۇر، مىنانى كامەراعا جايعاستىرىپ كەلەيىن، – دەدىم. قايتىپ كەلسەم، قۋ جىگىت ءالى ورنىنان تاپجىلماپتى. جەمتىكتىڭ ءيىسىن سەزگەن ناعىز پالەنىڭ ءوزى. «مىنا بالە جۇرتتىڭ بارىنە رابيعا ەكەۋىمىزدىڭ ارامىزدا بولعان جاعدايدى جايىپ جىبەرە مە دەپ قورىقتىم. ويتكەنى، باستىعىم مەنى وزگەلەرگە ۇنەمى ۇلگى ەتىپ جۇرەتىن. ەگەر ادام ولتىرمەك بولعان دەگەن كۇدىكپەن قامالعان قىزبەن امپەي-جامپەي بولعانىمدى باستىعىم، ارىپتەستەرىم، ءتىپتى بۇكىل قالا جۇرتى ەستىسە، جۋرناليستەردىڭ قۇلاعىنا جەتسە، اسىل ارمانىم كوزدەن بۇل-بۇل ۇشىپ، ماسقارا بولمايمىن با؟
- جاسپىز عوي، – دەپ ىرجيا كۇلە بەردىم. ارىپتەسىمنىڭ كولىگىنىڭ ىشىنە قاراپ ەدىم، كوزىم قىزىل تۇيمەگە قادالعان.
- ءوي، قىزىل جانعانشا جۇرە بەرىپسىڭ عوي. جولدا قالساڭ قايتەسىڭ. جاعدايىڭدى ايتساڭ كومەكتەسەمىز عوي، – دەدىم ساقىلداي كۇلىپ. قالتامنان سۋىرىپ قولىنا بەس مىڭ تەڭگەلىكتى ۇستاتا سالدىم.
- بەنزين قۇيىپ ال. قىزدارعا گۇل الارسىڭ.
شەگىر كوزدىڭ ءوڭى جىلىپ سالا بەردى.
- جاقسى. مەن ەشتەڭە كورگەن جوقپىن، – دەدى جىميا.
پىسىققوي ارىپتەسىم كەتكەن سوڭ ورنىما سابىرلى كۇيدە جايعاستىم. ءبىر ءسات ءوزىمنىڭ جاساعان ىسىمە ەسەپ بەرە باستاعام. ءيا، بايقاسام بويىم بىرتە-بىرتە جاماندىق اتاۋلىعا ءۇيىر بولىپتى. قىزعا سۇيمەيمىن دەپ وتىرىك ايتتىم; ادام ولتىرمەك بولعان قىلمىسكەردى رۇقساتسىز كامەرادان شىعارىپ، جانىما قالدىرعانىم; ارۋمەن ايمالاسىپ، قۇشاقتاسقانىم; پوليتسياعا اۋىزباستىرىق بەرگەنىم كۇنا ەمەي، نەمەنە؟ ءتۇ-ۋ، ومىرىمدە وسىنشاما اۋىر قىلمىس جاسايمىن دەپ ويلادىم با؟ «وندا تۇرعان نە بار، سەن جاسسىڭ، قىزعا كىم قۇمارتپايدى، سۇيىكتىسىن قورعاۋ ءۇشىن كىم نە ىستەمەيدى؟» دەيدى ىشكى ويىم. ءبىر بايقاعانىم، جامان ادەتكە بوي الدىرعان سايىن جۇرەگىم قاتىگەزدەنىپ، وركوكىرەكتە، مەنمەندىككە بوي الدىرىپپىن. جارايدى، ونى قويىڭىزشى، ءوز وزىمنەن ءوزىم جيىركەنبەيتىن، قايتا سودان ءلاززات الاتىن، شىندىق پەن اقيقاتقا سامارقاۋ قارايتىن سەزىم پايدا بولىپتى.
ەسىمە ەرنىنەن بال تامعان قىز تۇسكەن. كامەراعا كوز سالعاندا قىزدىڭ ءارى-بەرى تەڭسەلىپ، ءبىر ونىندا تىپىرشىپ، بايىز تاپپاي جۇرگەنىن كوردىم. ول ءسىرا، مەنى كۇتىپ جۇرگەن بولار. ءبىر ءسات كامەراعا مۇقيات شۇقشيعانىمدا قىزبەن بىرگە ءبىر كولەڭكە ىلەسىپ جۇرگەندەي بولدى. ۇيقىم شالا بولعان سوڭ كوز الدىم بۇلدىراپ، قاباعىم ءىسىنىپ، ءتۇرلى ەلەس كورىنگەن شىعار دەپ ءتۇيدىم. ءبىر كەزدە قىز شىدامادى-اۋ دەيمىن، كامەراعا تەسىلە قاراپ تۇردى. الاقانىن وزىنە قاراي جەلپىپ قويادى. مەنى شاقىرعانى. قىزدى كوپ كۇتتىرمەي، قاسىنان تابىلعام.
- نەگە سونشا كەشىكتىڭىز؟ – دەدى ۇزاق ۋاقىت ايالدامادا اۆتوبۋس كۇتىپ، جاۋراپ قالعان جانداي.
- تەلەفون شىرىلداعان سوڭ…
- مەن ەستىمەدىم عوي.
- سەن مەنى ويلاپ، ەستىمەي قالعان بولارسىڭ. جارايدى، ونى قويشى. جاعدايىڭ قالاي؟ – دەدىم كابينەتتەگى وقيعادان كەيىن سەنگە كوشىپ. رابيعا ساۋالىما جاۋاپ قاتپاي، تومەن قاراپ جىميدى.
- قورىقپا! سەنى بوساتىپ الامىن، – دەدىم سەنىممەن.
- راس ايتاسىز با؟ مەنى بوساتىپ الاسىز با؟ – دەدى قولدارىمدى جىپ-جىلى، جۇمساق الاقانىمەن ايالاپ.
- ءيا. سەنى قاپاستان قۇتقارعىم كەلەدى.
مەنىڭ بۇل سەنىمدىلىگىم قىزعا ۇناپ كەتتى ءبىلىم، قۇلاعىما سىبىرلاي:
- مەن ءسىزدى كۇتەم!
- ماعان سەنىڭىز، – دەدىم ارۋدى كوزىممەن ۇزاتىپ سالىپ.
تاڭ اعاراڭداپ اتتى. اينالاعا جارىق ساۋلە شاشىرادى. پوليتسيا بولىمشەسىنىڭ ىشىنە نۇر ساۋلاعان. قىزدىڭ ءىسىن قانشا قوپارسام دا، تۇك تۇسىنە المادىم. بويجەتكەننىڭ الدەكىمدى قاساقانا ولتىرمەك بولعانى تۇسىنىكسىز. قىز باعانا قورىققان ساتتە جىلاپ، يىعىما باسىن توسەپ، ەشكىمگە زيان تيگىزۋگە نيەتى بولماعانىن ايتتى ەمەس پە؟ سوندا قىزدىڭ مۇنداي جامان قادامعا بارۋىنا كىم سەبەپشى؟ ارام نيەت قايدان كەلگەن؟ رابيعا بۇكىل وتكەن ءومىرىن اڭگىمەلەگەندە كىشكەنتاي كەزىندە بەيكۇنا جان بولعانىن، تەك 9 جاسىندا، وتپەلى كەزەڭدە كۇن باتىپ بارا جاتقاندا دالاعا شىعىپ، ءۇي اۋلاسىندا ەسىنەن تانىپ قالعانىن ايتقان. مىنەز-قۇلقىندا ەش ءمىن جوق، ءوزىن سابىرلى ۇستايدى. ادامدارمەن قارىم-قاتىناسى جاقسى. مەنىڭشە، بۇل تۇقىم قۋالامايتىن كەسەل. «مەنىڭ بويىمدا ءبىر نارسە بار» دەگەن ەدى جۇرەگىن ۇرەي مەن قورقىنىش بيلەگەن قىز. اكەسىنىڭ كىم ەكەنىن بىلمەيدى. اناسى بىرەۋدەن الدانىپ قالعان ەكەن.
پاپكىنى تارس جاپتىم. قارسى الدىمداعى كامەرادان ماسكۇنەمنىڭ كۇڭكىلدەگەن داۋىسى ەستىلدى. باسى سىنىپ، ءجۇز گرامم ءۇشىن جالاڭاش قولىمەن جەر قازۋعا بار ەكەنىن ءىشىم سەزىپ وتىر. سىيقىرلى ماگنيتى بار ما، قىزعا قايتا باردىم.
- بۇگىن جاقسى ۇيىقتادىم، – دەدى ءسابي جۇزبەن جىميىپ. مەن دە ەزۋ تارتتىم. رابيعا ماعان سەنىم ارتىپ، ەش قورقىنىشسىز دەم العانىنا وزىمە-ءوزىم ريزا بولدىم.
- ءسىز مەنى جالعىز قالدىرىپ كەتپەڭىزشى، – دەدى قيىلىپ.
- الاڭداما، ءبارى جاقسى بولادى، – دەپ سەندىردىم.
ساعات ءتىلى ونعا تاياپ قالعاندا قىزدىڭ اناسى كەلدى.
- قۇلىنىمنىڭ ەش جازىعى جوق. نەگە قاماپ قويدىڭدار؟ – دەدى كوز جاسىن سىعىپ. رابيعا شەشەسىن كورىپ، ەركەلەي كۇلىمسىرەدى.
- قۇلىنىم-اۋ، قاراشى، ساعان نە اكەلگەنىمدى، – دەدى بايقۇس شەشەسى بايەك بولىپ. سومكەسىنەن ۇيدەن اكەلگەن ىستىق تاعام مەن جەمىستەردى شىعارا باستادى.
- ماما، تاماق ىشكىم كەلمەيدى، – دەدى رابيعا باسىن شايقاپ.
- تاماق ىشپەگەنى نەسى؟ تاماق ىشپەسەڭ، اۋىرىپ قالاسىڭ. كەشە دە تۇك جەمەدىڭ. اۋىز تيسەڭشى.
انا بىزدەن رۇقسات سۇراپ، كەزدەسۋ بولمەسىنە كىردى. تاماقتى قاسىقپەن الىپ، ءۇپ-ۇلكەن قىزىنىڭ اۋىزىنا توستى.
- مىنە، وسىلاي. اۋقاتتانىپ ال، – دەدى شەشەسى مەيىرلەنە.
شەشەي ماعان قىزىنىڭ ەش كانىسى جوق ەكەنىن، ۇستاماسى بار ادامداي كوشەدە كەزدەيسوق بىرەۋگە سوقتىعىسىپ قالاتىنىن اڭگىمە قىلدى. رابيعانىڭ شەشەسى ايانىشتى كوزدەرىمەن ماعان تەسىلە قاراعاندا تۇندەگى وقيعانى جانارىمنان وقىپ قوياتىنداي دەگبىرسىزدەنە باستادىم.
- ءبارى جاقسى بولادى. ەش ۋايىمداماڭىز، – دەيمىن كوتەرىڭكى، جارقىن داۋىسپەن. – ءسىز بوسقا ۋايىمداي بەرمەڭىز. رابيعا بۇگىن شىعىپ قالۋى مۇمكىن. كۇدىكتى بولىپ كىم تۇسپەي جاتىر. ءىستىڭ اق-قاراسى انىقتالعان سوڭ كوبى بوساپ جاتادى.
انا بايقۇس بۇكىل بالەدەن قۇتقاراتىن كۇش مەنىڭ قولىمدا تۇرعانداي ماعان سۇراۋلى، ءۇمىتتى كوزبەن قاراي بەرەدى.
- ايتقانىڭ كەلسىن، بالام! ءوزىڭ ءجۇزىڭ جىلى، قايىرىمدى بالا ەكەنىن كورىنىپ تۇر. قىزىما وزىڭدەي جاقسى ءبىر كۇيەۋبالا كەزدەسسە جاقسى بولار ەدى، مىڭ جاساعىر!
بۇل سوزدەر مەنى قاناعاتتاندىرا ءتۇسىپ، ەرىكسىز جىميدىم.
- قىزىڭىز بوساپ شىعادى. كۇمانىڭىز بولماسىن، – دەدىم. انا قىزىن قاناتتىعا قاقتىرماي، تۇمسىقتىعى شوقتىرماي وسىرگەنىن، جاقسى تاربيە بەرىپ، ماپەلەپ وسىرگەنىن ايتىپ، مۇڭىن شاعادى.
- ءسىز قايتا بەرىڭىز. ءوزىم ءبارىن رەتتەيمىن. رابيعا بوساپ شىعادى، – دەدىم نىق سەنىممەن. انا العىسىن جاۋدىرىپ، قايتىپ كەتتى.
تۇستەن كەيىن ارىز جازۋشىلارعا 72 ساعات قامەرادا وتىرعان قىزدىڭ ىستەگەن ىسىنە وكىنەتىنىن، ارىزدارىن قايتىپ الۋىن ءوتىندىم. ءىستى پروكۋراتۋراعا جىبەرمەك بولعان تەرگەۋشىنى وڭاشا كابيناتكە شاقىرىپ الىپ، ءمان-جايدى ءتۇسىندىردىم.
- قىزدىڭ ادامعا جاراقات سالعانى كەزدەيسوق جاعداي، ەگەر قىزدى تەمىر توردان قۇتقارىپ قالماساق، اناسى بايقۇس قايعىدا ىشقۇسا بولىپ ولەدى. سوندا ەكى تاعدىردى ويراڭداپ، تامىرىنا بالتا شابامىز، – دەدىم تۇپ-تۋرا قورقىنىشتى كينونى اڭگىمەگەندەي.
- ە، وندايلار تولىپ جاتىر عوي. مەنىڭ مىندەتىم – كۇدىكتىنىڭ قىلمىسىن راستايتىن ايعاق زاتتاردى تاۋىپ، پروكۋراتۋراعا تاپسىرۋ، – دەدى تەرگەۋشى ايتقاندارىما سەلت ەتپەي.
- سەنىڭ قولىڭدا ءجابىر كورۋشىنىڭ ارىزدارىنان باسقا تۇك جوق قوي.
- نەگە جوق؟ قىزدىڭ كوشەدە ەر ادامدى قولشاتىرمەن باسىنان ۇرعانىن كورگەن كۋاگەرلەر بار. مەديتسينا ساراپتاماسى… سوسىن الگى ايەل…
- وي، سونى دا ايعاق دەپ تۇرسىڭ با؟ ەرتەڭ باسىنان سوققى العان ەر ادامدى كافەگە شاقىرىپ، اراققا تويدىرام دا، ماسايعان سوڭ پاگونىمدى جۇلدى، قۇقىق قورعاۋ وكىلىنە قول جۇمسادى دەپ ارىز جازام.
تەرگەۋشى ماعان تاڭىرقاپ:
- ساعان داۋا جوق ەكەن؟ انا ايەلدى قايتەمىز.
- و جاعىن ماعان قالدىر. ە، ونىڭ كۇيەۋى جوق ەكەن عوي. ءبىر شيشا كونياك، ءبىر قوراپ كامپيت، ءبىر قۇشاق گۇل الىپ ۇيىنە بارام دا، كەشىرىم سۇراپ، ءشاي ءىشىپ قايتام.
تىلمەن ءبارىن رەتتەپ قويعانىما ارىپتەسىم ىرجالاقتاپ كۇلىپ جىبەردى.
- وسىنىڭ ءبارى ساعان نە كەرەك؟
- ۇندەمەسەڭشى. سەن ءىستى جاپ. ءما، جەڭگەيگە سىيلىق الىپ بەرەسىڭ، – دەپ قالتامنان اقش پرەزيدەنتىنىڭ سۋرەتى سالىنعان ەكى «كوك قاعازدى» ۇستەل ۇستىنە تاستاي سالعاندا تەرگەۋشىنىڭ كوزدەرى جايناپ شىعا كەلدى.
- بولدى، قاتىرامىز. ءىس جابىلدى! قارىنداسقا قيانات جاسامايىق، – دەدى مىڭجىلدىق ەسەپتىڭ شەشىمىن تاۋىپ، قۋانعان عالىمداي. مەنى ازىلدەپ، قايتا الىپ قويارداي اقشانى ءتوس قالتاسىنا سۇڭگىتتى. قۋانعانىم سونشا، ىلە-شالا ايىقتىرعىشتا جاتقان ماسكۇنەمدى رەزىڭكە شوقپارمەن شىڭعىرتا شىقپىرتىپ، بويىمنىڭ قۇرىسقانىن جازدىم. ءۇش كۇن بويى بايىز تاپپاي جۇقارىپ جۇرگەن جۇيكەم تىنشىپ، ءبىر سەرگىپ قالعاندايمىن. تۇستەن كەيىن شەشەسى رابيعانى ۇيىنە الىپ كەتۋگە كەلدى.
- بالام، ساعان كوپ راحمەت! سەن بولماعاندا قىزىمدى ۇزاق قاماپ قويار ما ەدى، – دەپ انا بايقۇس شىن ىقىلاسپەن ريزاشىلىعىن ءبىلدىرىپ.
- وقاسى جوق. كەيىن شايعا شاقىرساڭىز بولدى، – دەدىم رابيعا جاققا كوز تاستاپ.
- شاقىرام عوي. سەنى شاقىرماعاندا كىمدى شاقىرام؟ – دەدى شەشەي بايەك بولىپ. رابيعا ءۇنسىز كۇلىمسىرەدى. سوڭدارىنان ۇزاق قاراپ قالىپپىن.
* * *
جۇرەكسىنە ەسىك قاقتىم. رابيعانىڭ اناسى اشقان. مەنىڭ قىزمەتتىك كيىم كيىپ كەلمەگەنىمدى كورىپ، ءوڭى جىلىپ:
- كەل، كەلە عوي، اينالايىن، – دەدى اناسى. ەسىمى رازيا ەكەن. جاڭا تۇسكەن كەلىندەي تابالدىرىقتان يمەنە اتتادىم. ءۇي ءىشى جۇپىنىلاۋ ەكەن. باسى بوتەن جيھاز جوق.
- رابيعا ۇيدە مە؟ – دەدىم داۋىسىم قۇمىعا شىعىپ. شەشەسى ءتور بولمەگە ەنىپ بارا جاتىپ، داۋىستادى.
- رابيعا، قۇلىنىم، ساعان كەلىپ تۇر!
قاراڭعى قاپاستا وڭاشالانىپ، ءۇنسىز بۇيىعىپ وتىرعان قىزىنىڭ كوڭىلىن اۋلاعىسى كەلدى مە، داۋىسى جارقىن-جارقىن شىعادى. ۇزىنشا كىرە بەرىس بولمەدەن ءارى اسا الماي، ىڭعايسىزدانىپ تۇردىم. سول جاق بۇرىشتاعى ايناعا كوز سالعانىمدا، تورگى بولمەدەگى ديۆان انىق كورىندى.
- ساعان كەلىپ تۇر، – دەدى اناسى ديۆاندا تىزەسىن قۇشاقتاپ، باسىن تومەن سالبىراتىپ وتىرعان قىزىنا.
- كىم؟ ايگۇل ما؟ – دەدى نەمكەتتى.
- شىقساڭشى، ءوزىڭ كورەسىڭ.
- ەشكىممەن كەزدەسۋگە زاۋقىم جوق.
شەشەسى مەنىڭ جانىما قايتىپ كەلدى.
- ءجۇر، اس ۇيگە كىرە عوي. مەن ءشاي قويىپ جىبەرەيىن.
- قاجەت ەمەس. مەن قايتايىن.
- قوي، «قۋىس ۇيدەن قۇر شىقپا» دەگەن. اۋىز ءتيىپ كەت، سەنىڭ بىزگە جاساعان جاقسىلىعىڭدى ۇمىتپايمىز.
ەرىكسىز قارا ءتۋفليىمدى شەشتىم. اس ۇيگە كىرىپ، ناننىڭ ءبىر ءتۇيىرىن اۋىزعا سالدىم.
- ا، ءسىز بە ەدىڭىز؟ – دەدى رابيعانىڭ ءجۇزى جايناپ. ەسىكتىڭ جاقتاۋىنا سۇيەنىپ، ماعان سىناي قاراپ قالىپتى. ۇستىندە شاقپاق حالات، شاشتارىن جايىپ جىبەرىپتى.
- قىزىم، ءبىر ۋاقىت دالاعا سەرۋەندەپ كەلسەڭشى. ۇيدە وتىرىپ ابدەن زەرىگىپ كەتكەن شىعارسىڭ. جالعىز بولمايسىڭ، مىنا اعاڭ ساعان سەرىك بولادى. سولاي عوي؟ – دەدى شەشەسى ماعان ۇمىتتەنە قاراپ. مەن باسىمدى يزەدىم.
- جارايدى، بار، سەن كيىنىپ كەلە عوي، – دەدى اناسى مەيىرىمدى جۇزىمەن قىزىنا قاراپ. رابيعا ۇيالعان كەيىپ تانىتىپ، تۇپكى بولمەگە ەنىپ كەتتى.
- قايتسىن بايقۇس قىز. اكەسى ءبىزدى تاستاپ، باسقا ءبىر وتباسىنا كەتكەلى قيالي بولىپ كەتتى. اكەسىن قاتتى جاقسى كورۋشى ەدى. قىزىم ومىردەن باز كەشىپ، ءبىر كۇنى وزىنە ءوزى قول جۇمساي ما دەپ قورقام. ايتەۋىر، اكەسى كەتكەلى ءوزىن ءبىر اۋرۋ مەڭدەپ الدى.
- سوندا رابيعانىڭ اكەسى قايدا؟ – دەپپىن جان جاراسىن بايقاۋسىز تىرناپ الىپ.
- قايدا بولۋشى ەدى؟ اراعىن ءىشىپ، قىدىرىپ ءجۇر دە. ەكىنشى وتباسىنا دا سىيماي ءجۇر دەپ ەستىگەم. ەندى ودان بىزگە ەش قايىر جوق. ايتپاقشى، سەن ونى كورگەنسىڭ.
- مەن بە؟ قاشان؟
اۋىزىم اشىلىپ قالىپتى.
- رابيعانى ءمىليتسادان بوساتىپ العان كۇنى. ايىقتىرعىشتا ءبىر ادام جاتتى عوي.
ەسىمە ساپ ەتە ءتۇستى. ءوزىم رەزىڭكە شوقپارمەن ايىزىن قانعانشا ساباعان ماسكۇنەم. رابيعانىڭ اكەسى دەگەن وي مۇلدەم باسىنا كەلمەپتى. «قايىن اتامدى» شىقپىرتىپ العانىم ءۇشىن ءوزىمدى ءبىرتۇرلى ىڭعايسىزدانىپ قالدىم.
* * *
ءبىز ۇيدەن شىققانشا كۇن كەشكەرىپ قالىپتى. جەردىڭ جەلكە تۇسىنان سىرعىعان كۇن ەڭكىش. ءبىر ساتتە كوكتەمنىڭ قوڭىرسالقىن جەلى سوعىپ، اۋا سىزدانا تۇسكەن. رابيعا ءۇنسىز. مەن ونىڭ ۇستىنە كوستيۋمىمدى جەلبەگەي جاپتىم. ونى اڭگىمەگە تارپاق بولدىم، بىراق اۋىزىما ءجوندى ءسوز تۇسپەدى. العاشقى ساۋالدى ءوزى قويعان.
- ءسىز مەنى نە ءۇشىن قۇتقارىپ قالدىڭىز؟
- سەنى كورگەندە ءبىر جىلىلىقتى سەزدىم. سونداي سۇلۋ بولىپ كورىندىڭ.
رابيعا جىميىپ كۇلدى.
- مەن سەكىلدى قىزدار تولىپ جاتىر عوي.
«قىزدار تولىپ جاتىر» دەگەنى ۇنامادى. ول العا قاراي وزىڭقىراپ كەتتى.
- جۇرسەڭىزشى. ويلانىپ كەتىپسىز عوي. العاشقى ماحابباتىڭىز، الدە بىرگە جۇرەتىن قىزىڭىز ەسىڭىزگە ءتۇسىپ كەتتى مە؟
شىنىمەن شامدانىپ قالدىم. قىرسىعىم ۇستاپ، جانىنان كەتىپ قالعىم كەلدى. قىزدى شاقىرماستان ساياباقتى قاق جارعان جولدىڭ بويىنداعى ساكىگە وتىرا كەتتىم. رابيعا قۋلانا جىميىپ، جانىما كەلدى.
- ءسىزدى وكپەلەتىپ السام كەشىرىڭىز. تەز رەنجىپ قالادى دەپ ويلاماپپىن.
«ول ءبارىن بىلەدى. كوزىمنەن ءبارىن كورىپ تۇر. ادەيى ىستەيدى» دەدىم ىشىمنەن.
- وسى كۇنگە دەيىن ەشكىمدى ءسۇيىپ كورمەپپىن. جاقسى كورەتىن قىزىم بولسا، سىزبەن كوشەدە قىدىرىپ جۇرەم بە؟
- قايدان بىلەيىن. قازىر جىگىتتەر ەكى-ءۇش قىزبەن جۇرە بەرەتىن بولدى عوي.
- مەنى دە سولاردىڭ قاتارىنا قوسىپ قويدىڭىز با؟
- رەنجىمەڭىز. ءسىز شامدانعاندا تىك مىنەزدى بولىپ كەتەدى ەكەنسىز.
ەرىكسىز كۇلىپ جىبەردىم. رابيعا دا كۇلىمسىرەدى.
- ادەمى كومپليمەنتىڭىز ءۇشىن ءجۇز گرامم سوك ءىشىپ، ماسايىپ قايتايمىز با؟
رابيعا كۇلدى. كافەدەن شىقتىق. ءتۇن ورتاسىنا دەيىن سىرلاسىپ، قول ۇستاسىپ جۇرەم دەپ ويلاماپپىن.
- رابيعا، – دەدىم، – مەن ساعان ۇنايمىن با؟
- بىلمەيمىن.
- سەنى ءسۇيىپ قالعان سياقتىمىن.
- سياقتىسىز با؟… ءالى دە سەنىمدى ەمەسسىز بە؟
رابيعا كۇلىپ، تومەن قارادى. مەن قىزدى وزىمە قاراي تارتا قۇشاقتاپ، جۇپار تاماعىن يىسكەدىم دە، دەمىمدى جۇتتىم. قولاڭ شاشىنان سيپاپ، ۇلبىرەگەن ەرىنگە تونە ءتۇستىم. ەرىندەرىم بال سورعانداي تامسانا، قۇمارتا تۇسكەن. ەسىم اۋىپ بارا جاتتى. اي بىزدەن ۇيالعانداي بۇلت اراسىنا ءسىڭىپ كەتتى. تەك تەنتەك جۇلدىزدار ۇرلانا سىعالاپ، جىمىڭ-جىمىڭ ەتەدى.
* * *
باقىتتان باسىم اينالىپ جۇرگەن. بۇرىن سۇرەڭسىز كورىنگەن قىم-قۋىت تىرشىلىك سونشالىقتى كەرەمەت كورىنگەن. بىراق يماندىلىقتان الشاقتاعان ادامدى ءىبىلىس شىر اينالدىرماي قويمايدى ەكەن. ءبىز ادام بالاسىن جاقسى، جامان دەپ بولە المايدى ەكەنبىز. يماندى، ياكي يمانسىز دەپ اجىراتقان ءجون ەكەن. سەبەبى، ءار ادامنىڭ ۇنامدى، ۇنامسىز قىلىعى، الۋان قىرى بار ەمەس پە؟ يماندى ادامنىڭ دارەجەسى نەگە جوعارى؟ سابىرلى بولاتىنى نەلىكتەن؟ ول پەندەلەر نەگە از قاتەلەسەدى؟
رابيعا ەكەۋىمىزدىڭ باقىت دەپ جۇرگەن سەزىم مەن ماحابباتقا تولى كۇندەرىمىز انشەيىن ءتاتتى ءتۇس ەكەن. ەكەۋىمىز ۇيلەنىپ، باقىتتى عۇمىر كەشەمىز دەپ جۇرگەندە قىرسىق شالىپ، رابيعانىڭ ەسكى ادەتىنە باسقانىن تۇسىنە المادىم. اناسى بايقۇس ماعان تەلەفون سوعىپ، قىزىن قيىندىقتان قۇتقارۋىن وتىنگەن.
ول وقيعا كوز الدىمدا ءوتىپ ەدى. رابيعا ەكى كەشتىڭ ورتاسىندا دۇكەنگە كىرىپ شىقپاق بولىپ، ءبىر ورىس كەمپىردى سومكەسىمەن باستان سالىپ كەپ جىبەردى. نە تۇلەن تۇرتكەنىن بىلمەدىم، ايتەۋىر قۇلاعان كەمپىردى تۇرعىزۋعا قۇستاي ۇشتىم. رابيعانىڭ كوزى بايلانىپ قالعانداي، مەنى دە تومپەشتەي جونەلگەن. جازىقسىز بىرەۋدى جابىرلەگەنىنە قايران قالدىم. اناسىنان ۇلكەن كەيۋانا اسفالتقا قۇلاپ، باسىنان اۋىر جاراقات الدى. امالسىز كەمپىردى اۋرۋحاناعا اپارۋعا تۋرا كەلگەن. ءدارى-دارمەگىن الىپ بەرىپ، جەكە دارىگەر جالدادىق. بىراق كەمپىر ءبارىبىر پوليتسيا بولىمشەسىنە ارىز تۇسىرگەن.
تەرگەۋششى رابيعانىڭ وسىمەن ءۇشىنشى رەت ادامعا قاساقانا شابۋىل جاساعانىن، ەندى ءىس قوزعالماسا، جاعداي ۋشىعىپ كەتەتىنىن ايتتى. ءىستىڭ ناسىرعا شاپقانىن سەزدىم. كەمپىر دە قاسارىسىپ قالعان بالە ەكەن، ارىزىن قايتىپ المادى. ءوزىمنىڭ دارمەنسىزدىگىمە جىنىم ۇستاپ، قاتتى كۇيزەلدىم. سوڭعى ءۇمىتىمىز – سوت ەدى، بىراق ۋاقىتتىڭ ءوزى رابيعاعا قارسى جۇمىس ىستەگەندەي، تۇك تىندىرا المادىق. ەكى ايدان سوڭ سوت وتىرىسى ءوتتى.
- ايىپتالۋشى رابيعا تاسبولاتوۆا! ءسىز ءوزىڭىزدىڭ كىناڭىزدى مويىندايسىز با؟ – دەدى سوت توراعاسى.
- مويىندامايمىن. مەن ادەيى ۇرعان جوقپىن. بايقاۋسىز سومكەم ءتيىپ كەتتى.
- ءتيىپ كەتكەنى وسىنداي بولسا، ۇرعانى قانداي بولار ەكەن؟ كەمپىر باسىنان اۋىر جاراقات الدى، – دەدى پروكۋرور كەكەتە سويكەپ.
- اياعى تايىپ كەتكەن شىعار… ءوزى سالماعىمەن اسفالتقا قۇلاپ… – رابيعا اقتالىپ الەك بولدى. قىزدىڭ بايقۇس شەشەسى ارەڭ وتىرسا كەرەك:
- قىزىمنىڭ ەش كىناسى جوق. قۇلىنىمدى بوساتىڭىزشى! – دەدى جىلارمان بولىپ. سوت ەسكەرتۋ جاساپ، كۋاگەر رەتىندە مەنى شاقىردى.
- قىزدىڭ ايتقانى شىندىق، كەمپىر ءوزى تايىپ قۇلادى. ول كەزدە جەر لايساڭ، باتپاق ەدى. كەمپىر قارسى بولسا دا، اۋرۋحاناعا جەتكىزىپ، دارىگەرگە قاراتتىق. قاجەتتى ءدارى-دارمەگىن الىپ بەردىك. ەگەر سول ساتتە اۋرۋحاناعا اپارماعاندا، ءولىپ تە كەتەر ەدى. قىزدىڭ ەش كىناسى جوق. سوندىقتان قىزدىڭ بولاشاعىن ويلاپ، بوساتقانىمىز ءجون دەپ سانايمىن، – دەدىم.
بىراق پروكۋرور قىزدىڭ وسىمەن ءۇشىنشى رەت ادامعا قاساقانا شابۋىل جاساعانىن، قوعامعا اسا قاۋىپتى قىلمىسكەر ەكەنىن ايتىپ، بەت باقتىرمادى. جالداعان ءتۇبىت مۇرتتى ادۆوكات تۇك وندىرە المادى. جۇيكەم سىر بەرىپ، تەرىمە سىيماي اشۋلانىپ كەتتىم. سوت القاسى ۇكىم شىعارۋ ءۇشىن اقىلداسۋعا شىعىپ كەتتى. مەن رابيعاعا «مىقتى بول!» دەگەندەي يشارا ءبىلدىردىم. بىراق ول قىزعا اسەر ەتپەدى بىلەم، بەتىن باسقان كۇيى جىلاپ وتىردى.
- تۇرىڭىزدار، سوت كەلەدى! – دەپ حابارلادى ءىس تىركەپ وتىرعان حاتشى. تەمىر توردىڭ ار جاعىندا وتىرعان رابيعا باسىن كوتەرىپ، ىرجالاقتاپ كۇلە باستادى. اۋىزىمدى اشىپ، اڭتارىلىپ قالىپپىن. ادامدار ونىڭ جۇيكەسى سىر بەرگەن شىعار دەپ اياۋشىلىق ءبىلدىردى. سوت كوپشىلىك الدىندا ۇكىمىن وقىپ:
- ازاماتشا رابيعا تاسبولاتوۆا ادام ومىرىنە قاساقانا زيان كەلتىردى دەگەن ايىپپەن 5 جىل باس بوستاندىعىنان ايىرىلسىن! – دەگەندە ەسىمنەن تانىپ قالا جازدادىم. سوتتىڭ سوزدەرى قۇلاعىما جاڭعىرىپ ەستىلدى. كەنەت رابيعانىڭ كوزدەرى قىپ-قىزىل بولىپ جاندى دا، بەلگىسىز ءبىر قۇبىجىق كوز ىلەسپەس جىلدامدىقپەن مەنىڭ اۋىزىما كىرىپ كەتتى. سوت زالىن باسىما كوتەرىپ ايعايلاپ جىبەردىم. بۇل كەزدە سوت تا ۇكىمىن وقىپ بولعان ەدى.
- ءيا، رابيعا كانالى. ول – ناعىز قىلمىسكەر! مەن ونىڭ كەمپىردى اياماي ۇراعانىن ءوز كوزىممەن كوردىم. ونى سوتتاۋ كەرەك. رابيعا قوعامعا قاۋىپ توندىرەدى، – دەپ بار داۋىسىممەن ايعايلاي بەردىم. سوت، پروكۋرور، ادۆوكات، ءتىپتى رابيعانىڭ اناسى دا ماعان تاڭدانا قاراپ قالىپتى. جاڭا عانا قىزدى جاقتاپ كۋالىك ەتكەن ماعان اياق استىنان نە بولعانىن تۇسىنبەدى. جۇيكەسى سىر بەردى دەپ ويلاسا كەرەك، ەكى پوليتسەي ەكى قولتىمنان دەمەپ، سۇيرەتە جونەلدى. كوز قيىعىمەن رابيعاعا قارادىم، جانارى جاسقا شىلانىپ وتىر ەكەن. ونىڭ بويىن بيلەگەن ۇرەي مەن قورقىنىش مەنىڭ دەنەمە اۋىسقانىن سەزدىم.
ح ح ح
بۇل كەزدە ءتۇن ورتاسىنان اۋىپ بارا جاتىر ەدى. شامدارى سامالاداي جارقىراعان قالاعا كىردىك.
- مىنە سودان بەرى تاكسي جۇرگىزۋشى بولىپ ءجۇرمىن، – دەدى پوليتسيا وكىلى حيكاياسىن اياقتاپ. – رابيعانىڭ وقيعاسىنان كەيىن مەن دە ادامدارعا ءجيى سوقتىعا بەردىم. ءجيى زاڭ بۇزا بەرگەن سوڭ باستىعىم مەنى جۇمىستان قۋىپ جىبەردى. ءوي، اكەڭ… وسىنىڭ بارىنە رابيعانىڭ اكەسى كىنالى. قولىما تۇسسە، بار عوي، وڭدىرمايمىن، – دەدى كىجىنىپ.
كوزدەرىم ايناعا شاعىلىسقان ساۋلەگە تۇسكەن. قاپ-قارا تۇندە جول جيەگىندەگى باعانالاردان تۇسكەن كومەسكى جارىق شاشىرادى. تاكسيست تە ايناعا قاراعان. سول كەزدە ونىڭ كوزدەرى قىزىل شوقتاي جانىپ تۇرعانىن كوردىم. قىزدىڭ اكەسىنەن ءوش الماق ويى بار ەكەنىن سەزدىم. مۇرنىما قان ءيىسى كەلدى. كوز الدىما قانعا بوككەن ەر ادام ەلەستەدى. قورىققانىمدى بىلدىرمەستەن تاكسيستكە اقشاسىن تولەدىم دە، ورتا جولدان ءتۇسىپ قالدىم.
اسحات ومىرباەۆ
kerey.kz
پىكىر قالدىرۋ