«سەندەر سەمىرە تۇرىڭدار» (مىسال)
kerey.kz
جۇمات انەسۇلى
(كۇلدىر- ءدۇلدىر ، جۇماتتىڭ ءازىل قالجىڭدارى، مىسالدار)
«سەندەر سەمىرە تۇرىڭدار» (مىسال)
ىمىرت تۇسە باستاعان كەز. ءبىر جەرگە سارى شەگىرتكە، دالاشەگىرتكە، قوڭىرشەگىرتكە، قالاشەگىرتكە، بيدايشەگىرتكە، شوپشەگىرتكە باس قوسىپ، اڭگىمە شەرتىسىپ وتىرىپتى. سول كەزدە قاستارىنا قاراتورعاي كەلىپ قونادى. سول كەزدە شەگىرتكەلەر قورقىپ كەتىپ، ۇشىپ كەتەيىن دەپ جاتقاندا قاراتورعاي
“قورىقپاڭدار! مەن سەندەرگە جاقسى پيعىلمەن كەلدىم. ارالارىڭدا دومبىرا تارتاتىن، ۇيقاس قۇراي الاتىندارىڭ بار ما؟” -دەپ سۇرايدى. شەگىرتكەلەردىڭ كوڭىلدەرى ورنىنا ءتۇسىپ، اراسىنان ءبىر ەرەسەگى:
“ەندى كەرەمەت بولماعانمەن قامىستى شەرتىپ، ءان ايتامىز، سوسىن ۇيقاس قۇرۋدەگەندە بىزگە جات ەمەس”- دەپتى.قاراتورعاي:
“وندا تاماشا! سەندەردىڭ ارالارىڭدا ايتىس ۇيىمداستىرامىز! ءبىرىنشى ورىنعا10-مىڭ بيتكوين!ەكىنشى، ءۇشىنشى ورىندارعا دا بايگەمىز جامان ەمەس!
شەگىرتكەلەر شەكسىز قۋانىپ:،
ء“بىز بۇرىن ايتىسىپ كورگەن جوقپىز، سول جاعى قالاي بولادى؟”
“ول جاعى سەندەر ويلاعانداي قيىن ەمەس. ەرتەڭ كەشكە دەيىن ايتىسقا قاتىساتىندار ءۇشىن كاستينگ بولادى. سوعان ايتىستا ءبىر بىرىڭە ايتاتىن سوزدەرىڭدى ۇيقاسپەن جازىپ كەلەسىڭدەر. رەپەتيتسيا كەزىندە جازىپ اكەلگەندەرىڭدى ورىنداپ، ايتىسىپ كورەسىڭدەر. سول جەردە جيۋري مۇشەلەرى ەڭ جاقسى ايتىس ءسوزىن جازعانداردى تاڭداپ الادى”.دەيدى. شەگىرتكەلەر، قاراتورعايدىڭ ۇسىنىسىن قابىل الىپ، ايتىسقا دايىندالۋعا كەتەدى. سودان ەرتەڭىنە كاستينگ كەزىندە ءبىراز شەگىرتكەلەر سىننان ءوتىپ، ايتىسقا قاتىساتىن بولادى. سودان كەيىنگى شەگىرتكەلەر اراسىنداعى ۇلكەن ايتىستا بارىنەن باسىم ءتۇسىپ، دالاشەگىرتكەسى ءبىرىنشى ورىنعا يە بولىپ، 10 مىڭ بيتكوين سىيلىق بەرىلىپتى. ەكىنشى ورىنعا شوپشەگىرتكە يە بولىپ، ول دا اقشالاي سىيلىققا يە بولادى. قاراتورعاي ءۇشىنشى، ءتورتىنشى ورىن العاندارعا دا سىيلىق بەرىپ:، “سەندەر بارىڭدە وتە ارىق ەكەنسىڭدەر، پوكا سەمىرىپ، مەنىڭ كادەمە جاراعانشا مىنا جەردە وتىرا تۇرىڭدار” دەپ، تەمىر توردىڭ ىشىنە سىيلىق العانداردىڭ ءبارىن تىعا سالىپتى. سوسىن ەڭ سوڭعى ورىنعا يە بولعان بيدايشەگىركەنى قاراتورعاي ۋىسىندا ۇستاپ تۇرىپ، “سەن بيداي ءالى پىسپەي تۇرىپ، سەمىرىپ كەتكەن ەكەنسىڭ” دەپ، اۋزىنا سالىپ جىبەرگەن ەكەن.
“باياعى ءداۋ پىسپەكتى ساعىندىم” (مىسال)
ءبىر ۇيدە ەرتەدەن كەلە جاتقان كۇبى بار ەكەن. يەسى سوعان كۇندە قىمىز قۇيادى. پىسىلمەگەن قىمىز قىمىز با! ءۇي يەسى كۇبىدەگى قىمىزدى باسىندا شاعىن تەمىر قالاقشاسى بار كىشكەنە پىسپەكشەمەن قىمىزدى ءبىراز پىسەدى ەكەن. بىراق قىمىزدىڭ اشۋى، الدە ءپىسۋى كەلىسپەگەن بە، كۇبىدەگى قىمىز تاماقتى قىرىپ جىبەرەدى ەكەن.
سوندا باياعىدان كەلە جاتقان كۇبى: “قىمىزدىڭ جاقسى بولماعانى مەنەن ەمەس، جامان پىسپەكتەن عوي” دەپ ىشتەي اشۋلانادى ەكەن. سوسىن قاسىندا جاتقان اعاش تاباققا: “باياعىدا مەن جاس ەدىم، قىمىزعا تولعاندا ەكى ءبۇيىرىم شىعىپ تۇراتىن ەدى. ول كەزدە پىسپەگىمدە شوقپارداي باسى بار ءداۋ ەدى. مەنى سول پىسپەكپەن پىسكەندە، وي جانىم راحات تاباتىن ەدى عوي. سول ءداۋ پىسپەكتى ساعىندىم” دەپ مۇڭايىپتى.
“اقىلدى ولشەيتىن گىر جوق پا؟”
ءبىر سپورتكومپلەكستە سالماعى كوپتەر تالاسىپ، گىرگە سالماقتارىن ولشەتىپ جاتىر:.
-90!
-95!
-100!
-120! وعان سول جەردە سالماقپەن تەڭ تۇسەتىن ادام تابىلمايدى.
سوندا سولاردىڭ اراسىندا تۇرعان كىشكەنتاي جىگىت گىرگە جۇرتتى سالىپ تۇرعاننان:
-اقىلدىلاردى ولشەيتىن گىر جوق پا؟- دەپ سۇراعان ەكەن.
اۋليە مە”، “قۋ”ما؟(مىسال)
قيان دالادا تۇلكى مەن سۋىر كەزدەسىپ، اڭگىمەلەسىپ قاپتى. تۇلكى ءبىر سوزىندە سۋىرعا: “مەن اڭداردىڭ ىشىندەگى اۋليەسىمىن” دەپ ماقتانىپتى. وعان سۋىر تاڭدانىپ:، “سەن قالاي اڭداردىڭ اۋليەسى” بولاسىڭ؟” دەپ سۇراپتى. تۇلكi: “سولاي!، نانباساڭ ءبىزدىڭ ۇيگە بارىپ ارناۋلى تارازى بار، سوعان ءتۇسىپ كورەيىك” دەيدى. سودان ەكەۋى اياڭداپ تۇلكىنىڭ ۇيىنە كەلەدى. وندا ايتقانداي تارازى تۇر ەكەن. ول تارازىدا “ادال”، “قۋ”،”دانىشپان”، “اۋليە” دەگەن گرافالار جازىلعان ەكەن. تۇلكى سۋىرعا قاراپ:،”مەن قازىر وسى تارازىعا تۇرامىن، ول مەنىڭ “اۋليە” ەكەنىمدى كورسەتۋگە ءتيىس” دەيدى دە تارازىنىڭ ۇستىنە تۇرا قالادى. تۇلكى ايتقانداي تارازى ” دانىشپان” دەگەن كورسەتكىشتەن ءوتىپ بارىپ، “اۋليە” دەگەن گرافاعا بارىپ توقتايدى. تۇلكى تارازىنى كورسەتىپ: “ايتتىم عوي، جاڭا! مەن اۋليەمىن دەپ” دەيدى. سۋىر وعان سەنبەي تۇلكىگە: “تارازىعا قايتا تۇر” دەيدى. تۇلكى تارازىعا قايتا مىنەدى. تارازىنىڭ ءتىلى تاعى “اۋليە” دەگەن نۇكتەنى كورسەتەدى. سۋىر سوندا دا تۇلكىگە سەنبەي ، تارازىنىڭ قاقپاعىن اشىپ قالسا، وعان تۇلكى ارناۋلى تاس سالىپ قويۆپتى. سۋىر تاستى الىپ تاستاپ، تۇلكىگە: “تارازىعا قايتا تۇر” دەيدى. تۇلكى تارازىعا شىقسا، تارازىنىڭ سترەلكاسى “قۋ” دەگەن نۇكتەگە بارىپ توقتاپتى. سوندا سۋىر: “مىنە، ەندى سەنىڭ كىم ەكەنىڭ انىقتالدى” دەگەن ەكەن.
“نە قۇلى بولاسىڭ، نە جەمى بولاسىڭ” (مىسال)
ورماننىڭ ورتاسىنداعى دوڭدە ايدىك ارىستان جاتىر ماڭعازدانىپ، دوڭكيىپ. وعان قىزىققان قاسقىر تۇلكىدەن:
-ارىستانعا جاقىنداپ دوس بولسام، مەنىڭ دە دارەجەم، اتاعىم وسەتىن شىعار؟ -دەپ اقىل سۇراپتى. سوندا تۇلكى:
-ارىستاننىڭ اتى ارىستان. ول سەنى دوس قىلىپ، ۋاقىتىن زايا كەتىرمەيدى. سەنى ول نە قۇل قىلادى، نە جەم قىلادى- دەگەن ەكەن.
«اشتان ولسەك تە، ءۇي قويانى بولمايمىز» (مىسال)
اق قويان، كوك قويان، الا قويان، قارا قويان، دالا جانە تاۋ قوياندارىنىڭ اراسىندا جينالىس ءوتىپ جاتادى. جيىننىڭ تقراعاسى
بىزدە وپپوزيتسيالىق پارتيا يۋار ما دەپ سۇرايدى:
-جووق! -دەپ جاۋاپ بەرىپتى. سوسىن ءبىرى:
-بىزدە وسى وپپوزيتسيالىق گازەت بار ما؟- دەپ سۇراپتى. سوندا توردە وتىرعانداردىڭ ءبىرى:
-ءبىر ەكەۋى بار سياقتى، بىراق ولاردىڭ ءوزى كىم جەم بەرەدى سونىڭ ءسوزىن ايتادى عوي- دەگەن ەكەن. سوسىن ماجىلىستە وتىرعان تاعى ءبىر قويان:
-ءبىزدىڭ ارامىزدا ەلدىڭ قامىن جەيتىن شىن ۇلتشىل قويان بار ما؟- دەپ سۇرايدى. زالدا ءبارى تىم تىرىس ،ءبىر بىرىنە قاراپ، سول سۇراققا جاۋاپ تابا الماپتى. اقىرى بولماعاسىن ءبىرى:
-ارامىزدا ونداي ۇلتشىل قويان جOق!”- دەپتى.سوندا جيىندى باسقارۋشى سۇر قويان:
-ءبىز وسى جينالىسقا ” باسىمىزدى قوسىپ، قالاي ەل بولامىز؟” دەپ كەلىپ وتىرمىز. سوندا وپپوزيتسيا بولماسa, ۇلتشىلدارىمىز جوق بولسا ءبىزدىڭ باسىمىزدى كىم قوسادى دەيدى. سوندا زالدان جينالىسقا قاتىسىپ وتىرعان ءۇي قويانى:
-سەندەر وپپوزيتسيانى، ۇلتشىلداردى ىزدەپ قايتەسىڭدەر. وناندا ءبىز سياقتى ءۇي قويانى بولىڭدار، تاماقتارىڭ توق، كيگەندەرىڭ كوك بولادى -دەپ ۇسىنىس ايتىپتى. سوندا بىرىگۋدەن ءۇمىتى ۇزىلگەن دالانىڭ سۇر قويانى:
-اشتان ولسەكتە، تورعا ءتۇسىپ، ءۇي قويانى بولا الماسپىز -دەگەن ەكەن.
ءسويتىپ، دالا قوياندارى، تاۋ قوياندارى، ورمان قوياندارى جانە ءۇي قوياندارى باس قوسقان جينالىس ءبىر مامىلەگە كەلە الماي تارقاسقان ەكەن.
ء“سىز قالاي ىمداساڭىز، سولاي ايتام»
ازان شاۇىرىپ قويعان اتى ءومىرباي، ەلدىڭ قويعان كليچكاسى “قىسقاش”. ويتكەنى جينالىس سايىن جوعارعى جاقتى سىناپ ءجۇرۋدى ادەتكە اينالدىرعان.. سول قىسقاش ۇيىندە نە ىستەرىن بىلمەي ەرىگىپ، جاقىن ماڭداعى سىراحانادا سىرا سوراپتاپ وتىرعان. سول ساتتە ءۇش قارا ماشينا سىراحانانىڭ الدىنا ءبىر ەرەك سالتاناتپەن توقتاي قالدى.
قىسقاشتىڭ ء“وزى سىناپ جۇرگەن باستىقتاردىڭ ءبىرى مە؟” دەپ ءىشى قىلپ ەتە قالعان. نەدە بولسا، ماشينەدەن شىعاتىنداردى اسىعا كۇتتى.
ورتاداعى قارا ماشينەدەن ءبىر ماڭعاز شىعىپ قىسقاشتىڭ وزىنە قاراي بەت الدى. قىسقاش بۇل ماڭعازدى ەپتەپ تانيدى. وسى ايماقتاعى اسا بايلاردىڭ ءبىرى.
ماڭعاز بايىپپەن اياعىن باسىپ، قىسقاشتىڭ تۋرا جانىنا كەپ وتىردى.ول سىراعا تاپسىرىس بەردى. اسىقپاي ونى ءىشىپ وتىر. سوسىن كوزىن سىعىرايتىپ، قىسقاشقا قاراپ،
“سەن وسى اۋىلدىڭ اتاقتى ءدىلمارى قىسقاشپىسىڭ؟” دەپ سۇرادى. قىسقاش ” بۇل مەنى قايدان بىلەدى” دەگەندەي تۇرمەن، ونىڭ سوزىنە ساسىپ قاپ:
ء“يا” دەپ جاۋاپ بەرگەن.
“وندا ماسەلە بىلاي. مەن مەتسەنات رەتىندە وسى ايماقتاعى بەلگىلى ادام بولسا، سوعان “قامقورلىق كورسەتەيىن دەگەن ويمەن، ءبىر ءماشينا سىيلاماق ەدىم.
ەل ادامدارىنىڭ ءتىزىمىن قاراپ وتىرىپ، سەنەن باسقا ادام تاپپادىم..
“ا،ا، نە دەيدى قۇداي اۋ!؟”
ء“يا، سەنەن باسقا اتى شىققان ادام تىزىمدە بولمادى».
بىراق، ساعان ماشينە سىيلايىن دەسەم، جۇرت سەنى ” ءتىلى شاياننىڭ تىلىنەن جامان” دەپ سوگىپ جاتىر.
“ويباي، بايەكە! سونىڭ ءبارى جوقتىقتان عوي…”دەپ قىسقاش اقتالا باستاعان.
سوندا ماڭعاز باي قىسقاشقا سالماقتاپ قاراپ:
“اقىل توقتاتاتىن جاسقا كەلگەن ەكەسىڭ. مەنىمەن جاقسى قارىم قاتىناستا بولعان ادام ويىنا كەلگەندى ايتا بەرۋگە ءتيىستى ەمەس!.”.
“باسەكە، كونەشنو!”
“ەندەشە، مىندا كەل. مىنا سۋ جاڭا ماشينەنىڭ ەسىگىن اش.!”
قىسقاش ماشينەنىڭ ەسىگىن اشادى. اناۋ باي بۇدان:
“ماشينە قالاي؟” دەپ سۇرايدى. اناۋ ماشينەنىڭ ءىشىن كوزىمەن شولىپ:
“كەرەمەت!” دەيدى.. ماڭعاز باي قىسقاشقا:
“وندا ماشينەڭ قۇتتى بولسىن! بىراق، ءبىر نارسەنى ەسىڭنەن شىعارما. بۇدان بىلاي مەن نە دەسەم، سونى ايتاسىڭ! “دەپتى. سوندا قىسقاش:
“ويباي، باسەكە! مەنى ءبىر اۋمەسەر كورەسىز بە. بۇدان بىلاي ءسىز نە دەسەڭىز سونى ايتام” دەيدى دە ، قۋنىشى قوينىنا سىيماعان قىسقاش سىيعا العان ماشينەنىڭ رولىنە اسىعىس وتىرادىدا، كىلتىن قوسىپ، وت الدىرادى.
سۋ جاڭا ماشينە زىڭىلداپ تۇر، جۇرەگى ورنىنا سىيماي لۇپىلدەپ تۇر. سول قۋانىش لۇپىلمەن قىسقاش گازدى باسىپ قالعاندا، ماشينە ىتقىپ بارىپ، الدىڭعى ماشينەگە سوعىلادى. قىسقاشتىڭ نە ىستەرىن بىلمەگەننەن ەكى كوزى شاراسىنان شىعىپ كەتكەن.
سول كەزدە ءماشينا بەرگەن ماڭعاز كەلىپ، قىسقاشقا
“ساعان مىنا ماشينەنى سىيلادىم عوي، ءيا؟”
ء“يا”
“ەندەشە مىنا ماشينەنىڭ قۇنىنىڭ سۇراۋى جوق، ال بىراق، انا ماشينەگە قارىز بولاسىڭ” دەپ ماڭعاز باي سونى ايتتى دا، ارتىنا قاراماي تارتىپ وتىردى.
قىسقاشتىڭ باسى دىڭ -دىڭ.
“انا ماشينەنىڭ قۇنىن قاشان تولەپ بىتىرەم؟” قىسقاشتىڭ باستى “پروبلەماسى” سول بوپ قالدى!!! انانى ماڭگىلىك ماقتاۋ جانە بار.
جۇمات انەسۇلى، جازۋشى ساتيريك
kerey.kz
پىكىر قالدىرۋ