تۇركى ءسامميتى قارساڭىندا جارىق كورگەن لاۆروۆ ماقالاسى

EurasiaReview رەسەي سىرتقى ىستەر ءمينيسترى سەرگەي لاۆروۆتىڭ قازاقستانعا قاتىستى جاقىندا جارىق كورگەن ماقالاسىن “اقپارات قۇرالدارى مەن رەسمي ماسكەۋگە جاقىن ساياسي توپتار قوزدىرىپ وتىرعان اقپاراتتىق ناۋقاننىڭ جالعاسى” دەپ باعالايدى. اۆتور اقاس ءتاجۋىتوۆتىڭ ايتۋىنشا، وسى ماقالا ارقىلى “جوعارى شەندى رەسەي ديپلوماتى ەكى ەل اراسىنداعى شيەلەنىس ءتۇيىنىن بوساتۋعا تىرىسقان”، دەگەنمەن “قازاقستاننىڭ ءورىستىلدى ازاماتتارىنا قارسى ۇلتشىلدىق ارەكەتتەرى تۋرالى مانترانى قايتالاماي وتە الماعان”.

“روسسيسكايا گازەتا” باسىلىمىندا جاريالاعان ماقالاسىندا سەرگەي لاۆروۆ قازاقستان مەن رەسەي قارىم-قاتىناسىن سارالاي كەلە “وكىنىشكە قاراي، كەيىنگى كەزدە قازاقستاندا ورىس تىلىندە سويلەيتىندەرگە قاتىستى بىرقاتار رەزونانستى كسەنوفوبيا كورىنىسىنە كۋا بولدىق” دەگەن پىكىر ايتقان. رەسەي ءمينيسترىنىڭ بۇل مالىمدەمەسى قازاقستان قوعامىنىڭ نارازىلىعىن تۋعىزعان.

اۆتوردىڭ ايتۋىنشا، كسەنوفوبيا مەن ناسىلشىلدىك – “رەسەيدە اناعۇرلىم كەڭ تاراعان ماسەلە”، بىراق مۇنى “ولارعا (رەسەي ساياساتكەرلەرىنە) ايتۋدىڭ ءمانى جوق، سەبەبى ولار وزدەرىن ادىلدىكتىڭ ۇلگىسى سانايدى”.

ساراپشى لاۆروۆ ماقالاسى تۇركىتىلدەس مەملەكەتتەر كەڭەسىنىڭ ستامبۇلدا وتەتىن ءسامميتى قارساڭىندا جاريالانۋى كەزدەيسوقتىق ەمەس دەپ سانايدى: “ماسكەۋ جوعارىدا اتالعان باق-تاعى ناۋقاندى تۇركيا باستاعان تۇركى وداعىن قۇرۋعا قازاقستاننىڭ اتسالىسۋىنا كەدەرگى كەلتىرۋ ءۇشىن نۇر-سۇلتانعا قىسىم جاساۋ ماقساتىندا پايدالانۋى مۇمكىن دەگەن بولجام بار”.

اۆتوردىڭ ايتۋىنشا، تۇركىتىلدەر ەلدەردىڭ ينتەگراتسياسىنا ەڭ الدىمەن انكارا مۇددەلى جانە تۇركيانىڭ اقپارات قۇرالدارى تۇركىتىلدەس ەلدەردىڭ وداعى قۇرىلاتىنى تۋرالى ءجيى جازىپ، قوعامدىق پىكىردى دايىنداي باستاعان.

ۆيدەو: لاۆروۆ مالىمدەمەسىنە اقوردا جاۋاپ بەرە مە؟ (9 قاراشا 2021 جىل).

قازاقستاننىڭ ەكس-پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ يدەياسىمەن قۇرىلعان ەۋرازيا وداعىن ەسكە سالعان اۆتور بۇل ەكى جوبا “كىمنىڭ گەوساياسي مۇددەسىنە قىزمەت ەتەدى؟” دەگەن ساۋال تاستايدى. “بۇل جوبالاردىڭ شىنايى جانە بولجالدى بەنەفيتسيارلارى – ماسكەۋ مەن انكارا، بۇل پىكىرگە قارسى داۋ ايتاتىن ادام بولماس” دەيدى ءتاجۋىتوۆ.

“ناتيجەسىندە يرونيالىق جاعداي قالىپتاستى: قازاقستان ءبىر-بىرىمەن باسەكەلەس ەكى حالىقارالىق ۇيىمنىڭ باسىندا تۇر. انكارا ۇلكەن ويىندا ماسكەۋگە قارسى تۇرۋ ءۇشىن كرەملدىڭ ساياسي سحەماسىن پايدالاناتىن سياقتى” دەپ جازادى EurasiaReview.

دەموكراتيا تۋرالى ايتپاعان “اۆتوكراتيالىق رەجيم” وكىلدەرى

جاقىندا قىرعىزستان استاناسى بىشكەكتە وتكەن ەۋرووداق-ورتالىق ازيا ەكونوميكالىق فورۋمىنا توقتالعان امەريكالىق Diplomat باسىلىمى بۇل تالقىعا ايماق ەلدەرىندە قالىپتاسقان ساياسي جۇيە ەرەكشە اسەر ەتكەنىن ايتادى. ءار ەلدىڭ پرەمەر-ءمينيسترى قاتىسقان بۇل فورۋمدا جاسىل ەكونوميكا، تسيفرلاندىرۋ جانە ىسكەرلىك كليماتتى جاقسارتۋ ماسەلەلەرى قارالعان.

ء“تىپتى ەكونوميكالىق فورۋم كونتەكسىندە بالكىم قىرعىزستاندى قوسپاعاندا ورتالىق ازيانىڭ بارلىق ەلى اۆتوريتارلىق رەجيم ەكەنى ايقىن بايقالدى. رەفورمالاردى تالقىلاۋ بارىسىندا ەۋرووداق باسشىلارى “جەمقورلىقپەن كۇرەس” جانە “دەموكراتيا” سوزدەرىن ەمەس، “اشىقتىق”، “ينكليۋزيۆتىك” سياقتى جۇمساق سوزدەردى قولداندى” دەپ جازادى باسىلىم.

اۆتوردىڭ ايتۋىنشا، جيىندا دەموكراتيا جانە جەمقورلىقپەن كۇرەس جونىندە تەك قىرعىزستان مەن وزبەكستان ۇكىمەت باسشىلارى اڭگىمە قوزعاعان. “قىرعىزستان پرەزيدەنتى [سادىر] جاپاروۆ بارلىق قاتىسۋشىلار ەركىندىكتى قۇندىلىق دەپ بىلەدى دەپ قۇيتىرقى مالىمدەمە جاسادى. وزبەكستان پرەمەر ءمينيسترى اريپوۆ وزبەكستان دەموكراتيالىق وزگەرىستەردى باستان كەشىپ جاتىر دەپ بۇدان بۇرىن ەلدە دەموكراتيا بولماعانىن مويىنداعانداي اسەر قالدىردى. ورتالىق ازيانىڭ باسقا ەلدەرىنەن ايىرماشىلىعى – قىرعىز جانە وزبەك رەسمي تۇلعالارى جەمقورلىقپەن كۇرەسكە دەن قويعاندارىن ەرەكشە اتاپ ءوتتى” دەپ جازادى باسىلىم.

“رەپرەسسيانىڭ جاڭا ادىستەرى”

الەمدەگى قوعامدىق قوزعالىستار تۋرالى جۋرناليستىك ماقالالار مەن زەرتتەۋلەر جاريالايتىن Waging Nonviolence باسىلىمى قازاقستاندا كوپ شۋ بولعان بالا قۇقىقتارىن قورعاۋ تۋرالى زاڭعا وزگەرىستەر ەنگىزەتىن زاڭ جوباسىن، ونىڭ ەلدەگى ءسوز بوستاندىعىنا ىقپالىن تالدايدى.

15 قىركۇيەكتە قازاقستان پارلامەنتىنىڭ تومەنگى پالاتاسى “بالا قۇقىقتارىن قورعاۋ ماسەلەلەرى بويىنشا كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرگە وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى” زاڭ جوباسىن ءبىرىنشى وقىلىمدا ماقۇلداعان. قۇجاتتا قازاقستاندا وكىلدىگى جوق الەۋمەتتىك جەلىلەر مەن مەسەندجەرلەردىڭ جۇمىسىن شەكتەۋگە قاتىستى نورمالار بار. ساراپشىلار مەن ازاماتتىق قوعام وكىلدەرى وسى زاڭ ارقىلى بيلىك الەۋمەتتىك جەلىگە باقىلاۋ ورناتۋدى كوزدەيدى دەپ دابىل قاققان.

“بيلىگى بۇرىننان تسەنزۋرا ءادىسىن قولداناتىن اۆتوكراتيالىق قازاقستاندا بالا قۇقىقتارىن قورعاۋ دەگەننىڭ استارىنا دا ۇڭىلگەن ءجون” دەگەن اۆتورلار قازاقستاندا الەۋمەتتىك جەلىنى قولداناتىنداردىڭ وتە كوپ ەكەنىنە توقتالادى.

“ۇكىمەتشىل كونتەنتتەن باسقانىڭ بارىنە وتتەگى جەتپەيتىن مەديا كەڭىستىگىندە YouTube, Telegram جانە Instagram سياقتى پلاتفورمالار تاۋەلسىز جۋرناليستەردىڭ اقپارات شىعارىپ، قوعامدىق پىكىرتالاس ۇيىمداستىرۋىنا مۇمكىندىك بەرەدى” دەپ جازادى باسىلىم.

ماقالا اۆتورلارىنىڭ جازۋىنشا، قازاقستاننىڭ “بولاشاق ديكتاتورى نۇرسۇلتان نازارباەۆ ەلدىڭ مەديا نارىعىن رەفورمالاۋ تۋرالى جاريالاعان” 1997 جىلدان بەرى تاۋەلسىز ءباسپاسوزدىڭ تىنىسى تارىلىپ بارادى.

“1997 جىلدان بەرى قازاقستاننىڭ اكىمشىلىك كودەكسىنە باق-تىڭ جۇمىسىن رەتتەيتىن 40 باپ ەنگىزىلدى. ۇكىمەت ءوز جاقتاستارىنىڭ كوپ اقپارات قۇرالىن قولىنا شوعىرلاندىرۋىنا مۇمكىندىك بەردى، اقپارات قۇرالدارىن تىركەۋدىڭ قاتاڭ جۇيەسىن ەنگىزدى، سالىق جانە قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ كەز كەلگەن باق-تى لايىقتى ەسكەرتۋسىز تەكسەرۋىنە رۇقسات بەردى. وسى قۇقىقتىق جانە اكىمشىلىك رەفورمالار كەسىرىنەن قازاقستان “شەكاراسىز رەپورتەرلار” ۇيىمىنىڭ ءباسپاسوز بوستاندىعى يندەكسىندە 2002 جىلعى 116-ورىننان 2021 جىلى 155-ورىنعا دەيىن سىرعىدى” دەپ جازادى ماقالا اۆتورلارى.

2010 جىلدان ينتەرنەت جىلدام تاراي باستادى. 2007 جىلى حالىقتىڭ 4 پايىزى عانا ينتەرنەتپەن قامتىلعان بولسا، 2010 جىلى بۇل كورسەتكىش 31 پايىزعا جەتىپ، ۇلعايا بەردى. Facebook, YouTube, Instagram جانە Telegram سياقتى جاڭا پلاتفورمالاردىڭ شىعۋى الەۋمەتتىك مەدياعا نەگىزدەلگەن جۋرناليستيكانىڭ دامۋىنا مۇمكىندىك بەردى. جۋرناليستىك زەرتتەۋ، ەلدەگى جاعدايدى تالقىلاپ، سارالاۋ، ۇكىمەتتى قولدايتىن مەديانىڭ نازارىنا ىلىنبەگەن ساياسي نارازىلىقتاردان حابار تاراتۋ جانە رەسمي كوزقاراسقا قارسىلىق – بارلىعى ساندىق پلاتفورماعا اۋىستى” دەپ جازادى باسىلىم.

سوندىقتان ەلدەگى جۋرناليستىك قاۋىمداستىق بالالار قۇقىعىن قورعاۋ دەگەن جەلەۋمەن دايىندالىپ جاتقان زاڭ جوباسىنان “قاتتى سەكەم الادى” ءارى ونىڭ قابىلدانۋىنا قارسى كۇرەسىپ جاتىر دەپ جازادى اۆتورلار.

“الايدا ولاردىڭ جەڭىستەن ءۇمىتى از، سەبەبى اۆتوكراتيالىق رەجيمدەردىڭ ينتەرنەتتە دە، ودان تىسقارىدا دا بوتەن پىكىردى باسىپ تاستاۋعا بيلىگى دە، قاۋقارى دا جەتەدى. ۇكىمەتتەر رەپرەسسيانىڭ جاڭا ادىستەرىن ءبىر-بىرىنەن ۇيرەنىپ جاتىر” دەپ قورىتادى Waging Nonviolence باسىلىمى.

ازات ەۋروپا / ازاتتىق راديوسى