TÜRKİ SAMMITİ QARSAÑINDA JARIQ KÖRGEN LAVROV MAQALASI

EurasiaReview Resey sırtqı ister ministri Sergey Lavrovtıñ Qazaqstanğa qatıstı jaqında jarıq körgen maqalasın “aqparat qwraldarı men resmi Mäskeuge jaqın sayasi toptar qozdırıp otırğan aqparattıq nauqannıñ jalğası” dep bağalaydı. Avtor Aqas Täjuitovtıñ aytuınşa, osı maqala arqılı “joğarı şendi Resey diplomatı eki el arasındağı şielenis tüyinin bosatuğa tırısqan”, degenmen “Qazaqstannıñ orıstildi azamattarına qarsı wltşıldıq äreketteri turalı mantranı qaytalamay öte almağan”.

“Rossiyskaya gazeta” basılımında jariyalağan maqalasında Sergey Lavrov Qazaqstan men Resey qarım-qatınasın saralay kele “Ökinişke qaray, keyingi kezde Qazaqstanda orıs tilinde söyleytinderge qatıstı birqatar rezonanstı ksenofobiya körinisine kuä boldıq” degen pikir aytqan. Resey ministriniñ bwl mälimdemesi Qazaqstan qoğamınıñ narazılığın tuğızğan.

Avtordıñ aytuınşa, ksenofobiya men näsilşildik – “Reseyde anağwrlım keñ tarağan mäsele”, biraq mwnı “olarğa (Resey sayasatkerlerine) aytudıñ mäni joq, sebebi olar özderin ädildiktiñ ülgisi sanaydı”.

Sarapşı Lavrov maqalası Türkitildes memleketter keñesiniñ Stambwlda ötetin sammiti qarsañında jariyalanuı kezdeysoqtıq emes dep sanaydı: “Mäskeu joğarıda atalğan BAQ-tağı nauqandı Türkiya bastağan türki odağın qwruğa Qazaqstannıñ atsalısuına kedergi keltiru üşin Nwr-Swltanğa qısım jasau maqsatında paydalanuı mümkin degen boljam bar”.

Avtordıñ aytuınşa, türkitilder elderdiñ integraciyasına eñ aldımen Ankara müddeli jäne Türkiyanıñ aqparat qwraldarı türkitildes elderdiñ odağı qwrılatını turalı jii jazıp, qoğamdıq pikirdi dayınday bastağan.

Video: Lavrov mälimdemesine Aqorda jauap bere me? (9 qaraşa 2021 jıl).

Qazaqstannıñ eks-prezidenti Nwrswltan Nazarbaevtıñ ideyasımen qwrılğan Euraziya odağın eske salğan avtor bwl eki joba “kimniñ geosayasi müddesine qızmet etedi?” degen saual tastaydı. “Bwl jobalardıñ şınayı jäne boljaldı beneficiarları – Mäskeu men Ankara, bwl pikirge qarsı dau aytatın adam bolmas” deydi Täjuitov.

“Nätijesinde ironiyalıq jağday qalıptastı: Qazaqstan bir-birimen bäsekeles eki halıqaralıq wyımnıñ basında twr. Ankara Ülken oyında Mäskeuge qarsı twru üşin Kreml'diñ sayasi shemasın paydalanatın siyaqtı” dep jazadı EurasiaReview.

DEMOKRATIYA TURALI AYTPAĞAN “AVTOKRATIYALIQ REJIM” ÖKİLDERİ

Jaqında Qırğızstan astanası Bişkekte ötken Euroodaq-Ortalıq Aziya ekonomikalıq forumına toqtalğan amerikalıq Diplomat basılımı bwl talqığa aymaq elderinde qalıptasqan sayasi jüye erekşe äser etkenin aytadı. Är eldiñ prem'er-ministri qatısqan bwl forumda jasıl ekonomika, cifrlandıru jäne iskerlik klimattı jaqsartu mäseleleri qaralğan.

“Tipti ekonomikalıq forum konteksinde bälkim Qırğızstandı qospağanda Ortalıq Aziyanıñ barlıq eli avtoritarlıq rejim ekeni ayqın bayqaldı. Reformalardı talqılau barısında Euroodaq basşıları “jemqorlıqpen küres” jäne “demokratiya” sözderin emes, “aşıqtıq”, “inklyuzivtik” siyaqtı jwmsaq sözderdi qoldandı” dep jazadı basılım.

Avtordıñ aytuınşa, jiında demokratiya jäne jemqorlıqpen küres jöninde tek Qırğızstan men Özbekstan ükimet basşıları äñgime qozğağan. “Qırğızstan prezidenti [Sadır] Japarov barlıq qatısuşılar erkindikti qwndılıq dep biledi dep qwytırqı mälimdeme jasadı. Özbekstan prem'er ministri Aripov Özbekstan demokratiyalıq özgeristerdi bastan keşip jatır dep bwdan bwrın elde demokratiya bolmağanın moyındağanday äser qaldırdı. Ortalıq Aziyanıñ basqa elderinen ayırmaşılığı – qırğız jäne özbek resmi twlğaları jemqorlıqpen küreske den qoyğandarın erekşe atap ötti” dep jazadı basılım.

“REPRESSIYANIÑ JAÑA ÄDİSTERİ”

Älemdegi qoğamdıq qozğalıstar turalı jurnalistik maqalalar men zertteuler jariyalaytın Waging Nonviolence basılımı Qazaqstanda köp şu bolğan bala qwqıqtarın qorğau turalı zañğa özgerister engizetin zañ jobasın, onıñ eldegi söz bostandığına ıqpalın taldaydı.

15 qırküyekte Qazaqstan parlamentiniñ tömengi palatası “Bala qwqıqtarın qorğau mäseleleri boyınşa keybir zañnamalıq aktilerge özgerister men tolıqtırular engizu turalı” zañ jobasın birinşi oqılımda maqwldağan. Qwjatta Qazaqstanda ökildigi joq äleumettik jeliler men mesendjerlerdiñ jwmısın şekteuge qatıstı normalar bar. Sarapşılar men azamattıq qoğam ökilderi osı zañ arqılı bilik äleumettik jelige baqılau ornatudı közdeydi dep dabıl qaqqan.

“Biligi bwrınnan cenzura ädisin qoldanatın avtokratiyalıq Qazaqstanda bala qwqıqtarın qorğau degenniñ astarına da üñilgen jön” degen avtorlar Qazaqstanda äleumettik jelini qoldanatındardıñ öte köp ekenine toqtaladı.

“Ükimetşil kontentten basqanıñ bärine ottegi jetpeytin media keñistiginde YouTube, Telegram jäne Instagram siyaqtı platformalar täuelsiz jurnalisterdiñ aqparat şığarıp, qoğamdıq pikirtalas wyımdastıruına mümkindik beredi” dep jazadı basılım.

Maqala avtorlarınıñ jazuınşa, Qazaqstannıñ “bolaşaq diktatorı Nwrswltan Nazarbaev eldiñ media narığın reformalau turalı jariyalağan” 1997 jıldan beri täuelsiz baspasözdiñ tınısı tarılıp baradı.

“1997 jıldan beri Qazaqstannıñ äkimşilik kodeksine BAQ-tıñ jwmısın retteytin 40 bap engizildi. Ükimet öz jaqtastarınıñ köp aqparat qwralın qolına şoğırlandıruına mümkindik berdi, aqparat qwraldarın tirkeudiñ qatañ jüyesin engizdi, salıq jäne qwqıq qorğau organdarınıñ kez kelgen BAQ-tı layıqtı eskertusiz tekseruine rwqsat berdi. Osı qwqıqtıq jäne äkimşilik reformalar kesirinen Qazaqstan “Şekarasız reporterlar” wyımınıñ baspasöz bostandığı indeksinde 2002 jılğı 116-orınnan 2021 jılı 155-orınğa deyin sırğıdı” dep jazadı maqala avtorları.

2010 jıldan Internet jıldam taray bastadı. 2007 jılı halıqtıñ 4 payızı ğana Internetpen qamtılğan bolsa, 2010 jılı bwl körsetkiş 31 payızğa jetip, wlğaya berdi. Facebook, YouTube, Instagram jäne Telegram siyaqtı jaña platformalardıñ şığuı äleumettik mediağa negizdelgen jurnalistikanıñ damuına mümkindik berdi. Jurnalistik zertteu, eldegi jağdaydı talqılap, saralau, ükimetti qoldaytın medianıñ nazarına ilinbegen sayasi narazılıqtardan habar taratu jäne resmi közqarasqa qarsılıq – barlığı sandıq platformağa auıstı” dep jazadı basılım.

Sondıqtan eldegi jurnalistik qauımdastıq balalar qwqığın qorğau degen jeleumen dayındalıp jatqan zañ jobasınan “qattı sekem aladı” äri onıñ qabıldanuına qarsı küresip jatır dep jazadı avtorlar.

“Alayda olardıñ jeñisten ümiti az, sebebi avtokratiyalıq rejimderdiñ internette de, odan tısqarıda da böten pikirdi basıp tastauğa biligi de, qauqarı da jetedi. Ükimetter repressiyanıñ jaña ädisterin bir-birinen üyrenip jatır” dep qorıtadı Waging Nonviolence basılımı.

Azat Europa / Azattıq radiosı