مايرا مۇحاممەدقىزى: مارقۇم اكەم ەر جانىبەك بابامىزدى ۇلگى ەتە وتىرىپ، تاربيەلەدى.
kerey.kz
ەجحق: سالەمەتسىز بە، مايرا مۇحاممەدقىزى؟! شىعارماشىلىعىڭىز قالاي؟ ماحابباتىڭىزدى تەك سابيىڭىزگە ارناپ، شىعارماشىلىعىڭىز داعدارىپ قالعان جوق پا؟ جالپى تىڭدارماندارىڭىزدى قۋانتارلىق نەندەي جاڭالىعىڭىز بار؟
م. مۇحاممەدقىزى: سول سابيگە دەگەن ماحابباتتىڭ ارقاسىندا شىعارماشىلىق قابىلەتىم ودان ءارى جاندانىپ كەلەدى. بالامدى دۇنيەگە اكەلە سالا، اباي اتىنداعى وپەرا جانە بالەت تەاترى ساحناسىنا «كوڭىلدى جەسىر ايەل» اتتى ف. لەگاردەنگ وپەراسىنداعى گاننانەگ ءرولىن ورىس تىلىندە ءارى ءانىن ايتىپ، قارا سوزبەن قوسا، ءبيىن دە بيلەپ ورىنداپ شىققانىم بار. ودان سوڭ دا قاراپ جاتپاستان فرانتسياعا اراعا 10 جىل سالىپ دج. ۆەرديدىڭ «تارۆياتتا» وپەراسىن جاڭا زاماناۋي كويلەگىممەن، جاڭا كوستيۋممەن ساحنادا ايتىپ شىقتىم. حالىق وتە جاقسى قابىلدادى. بۇل جۇمىستى ۇلكەن ماحاببات، زور قۇلشىنىسپەن اياقتاپ، ەلگە ورالا سالىسىمەن اباي اتىنداعى وپەرا جانە بالەت تەاترىندا اراعا 40 جىل سالىپ قايتادان موتسارتتىڭ «دون جۋان» وپەراسىن يتاليالىق رەجيسسەر كومەگىمەن دوننا اننانىڭ ءرولىن ءساتتى سومداپ شىقتىم. وتباسى، وشاق قاسىنا ايالداپ قالماي بۇدان ءارى «جۇلدىزدى ءسات» تەلەجوباسىنىڭ تورەشىسى بولسا، بۇگىنگى كۇندە ءار سەنبى، جەكسەنبى تاڭىنداعى ەلارنانىڭ «ويان.kz» باعدارلاماسىندا تەلەجۇرگىزۋشى قىرىمنان كورسەتىپ جاتىرمىن.
ەجحق: كاسىبي قازاق وپەراسىنىڭ جاي-كۇيىنە كوڭىلىمىز تولماي، قازاق وپەراسىن ايداي الەمگە ءماشھۇر قىلارلىق «بەدەلدى شىعارما دا، رەجيسسەر دە جوقتىڭ قاسى» دەپ جۇرگەنىمىزگە دە ءبىرتالاي بولدى. قازىرگى قازاق وپەراسىنىڭ بەت الىسى ءسىزدى قاناعاتتاندىرا ما؟ داۋاسى نەدە؟ ونەردە شەكارا جوق دەگەنمەن دە، ونەر ارقىلى ۇلتىڭ بولمىسى، بەدەلى ارتادى عوي. وسى تۇرعىدا قازاق كاسىبي وپەراسىنىڭ دامۋىنا نە جەتىسپەيدى جانە وزگەلەردەن وق بويى وزىق بولار نەندەي ارتىقشىلىعى بار؟ كاسىبي مامان رەتىندەگى كوزقاراسىڭىز قانداي ەكەنىن ايتا وتىرساڭىز.
م. مۇحاممەدقىزى: مەنىڭ تالاي جىلدار بويى اقپارات قۇرالدارىنا بەرگەن سۇحباتتارىمدا ءار قاشان دا وپەرانىڭ قانداي دارەجەدە بولۋ كەرەك ەكەندىگىن، بىزگە نە كەرەك ەكەندىگىن، قانداي تالىپىنىس قاجەت ەكەندىگى جونىندە تالاي جازىپ، ايتىپ كەلدىم. اللا قابىل ەتسە كەرەك، ەلباسىنىڭ تىكەلەي اتسالىسۋىنىڭ ارقاسىندا استانانىڭ تورىنەن الەم وپەرا تەاترلارىمەن تەڭ دارەجەدە بوي تۇزەپ، قاتار تۇرا الاتىنداي تەاتر سالىندى. سالتاناتتىلىعىمەن الەمدەگى وپەرالاردىڭ ىشىندە ءتورتىنشى ورىنعا تابان تىرەگەن بۇل تەاتردىڭ اشىلۋى ۇلكەن قۋانىش. ەندى تەك الەمدىك دەڭگەيدە باسقارا السا، ونەر كورسەتە السا دەگەن ءۇمىت جەتەگىندەمىز. تەاتر – ول رۋحاني ازىق بەرەتىن، ۇلكەن ءلاززات سىيلايتىن، ويعا جەتەلەيتىن قاسيەتىن جوعالتپاۋى كەرەك دەپ ويلايمىن.
ەجحق: رەپەرتۋارعا باي قورجىنىڭىزداعى قاي اريا جانىڭىزعا جاقىن؟ نەسىمەن جاقىن؟ ءسىز تەك قانا ورىنداۋشىسىز با، ءوزىڭىزدىڭ دە وپەرا جانرىنا جازعان تۋىندىلارىڭىز بار شىعار، مۇمكىن…؟
م. مۇحاممەدقىزى: مەنىڭ ايتقان ءاربىر اريام، ءاربىر ءانىم، ءاربىر ءرولىم ءدال سول كەزدەگى ەڭ جانىما جاقىن، ەڭ سۇيىكتى ءىسىم بولىپ تابىلدى. مەن تەك قانا ورىنداۋشىمىن، وپەرانى تەك قانا كاسىبي كومپوزيتور عانا جازا الادى.
ەجحق: ءسىز ءۇشىن زاماناۋي ونەر دەگەن نە؟ دج. پۋچچيني ، دج. ۆەردي،
ر. ۆاگنەر، ج. بيزە ءتارىزدى عالامات تۋىندىلار جازىپ قالدىرعان تالانتتىلار زامانداستارىڭىزدىڭ ورتاسىندا بار ما؟ كىمدەردى ايتا الاسىز؟
م. مۇحاممەدقىزى: مەن ءۇشىن زاماناۋي ونەر دەگەن – ارزان بەينەكليپ، جالاڭاش قىز بەن جىگىتتىڭ توسەكتە ءان ايتقان ءتۇرى، ادام تۇسىنگىسىز سۋرەتتەر مەن قيالي دۇنيەلەر. ءبىر جىنىستى ەرلەر مەن ايەلدەردىڭ وتباسىن قۇرۋى…بارى وسى زاماناۋي ونەر ما ەكەن دەپ قالامىن؟! بىراق بۇلاردىڭ بارلىعىنىڭ عۇمىرى كەلتە بولماق. ۋاقىت ءار نارسەنى ءوز زامانىنىڭ ەلەگىنەن وتكىزىپ الىپ، تاريحتان تاريحقا، كەلەشەككە مۇرا ەتىپ قالدىرىپ كەلەدى. زامانداستارىمنىڭ اراسىندا تالانتتى ادامدار بار، بىراق سولاردىڭ تۋىندىلارى ۋاقىت تارازىسىنان وتە الا ما، جوق پا؟! ونى دالەلدەيتىن دە – ۋاقىت.
ەجحق: ەسترادا جانرىندا ءان شىرقاپ كورگەنسىز بە؟ قازىرگى قازاق ەستراداسىنىڭ باعىتى، بەت الىسىنا بەرەر باعاڭىز. ەسترادالىق اندەردى تىڭدايسىز با؟ تىڭداساڭىز قاي انشىلەردىڭ ءۇنى ءسىزدىڭ جان-دۇنيەڭىزدى تەربەتەدى؟
م. مۇحاممەدقىزى: ەسترادا جانرىندا اندەردى ورىندايمىن. وعان بالەندەي داۋىستىڭ قاجەتى بولا قويماس دەپ ويلايمىن. ەسترادالىق جاقسى اندەردى تىڭدايمىن ارينە. جانىمدى تەربەتەر، جۇرەگىمدى تەبىرەنتەر اندەر بارشىلىق، بىراق مەن ولاردىڭ ورىنداۋشىسى كىم ەكەن دەپ ۇڭىلمەيمىن. مەن ءۇشىن برەند كيىم سياقتى، ياعني بالەن ماركالى كيىم دەپ المايمىن، جاراسقانىن كيە بەرەمىن. ەسترادالىق اندەر دە سول سياقتى.
ەجحق: گەرمانياداعى بەرلين تەاترىندا 73 جاستاعى اۆستريالىق رەجيسسەر يوحانا كرەسنيكا Villa ءVerdiدىڭ بالەت پرەمەراسى وسى جىلى شىلدە ايىندا ءوتتى. ساحنالىق قويىلىمدا ۇستىندە ءىلىپ الارلىق لىپاسى جوق بالەت ترۋپپاسى ونەر كورسەتەدى. كوپشىلىككە ناعىز ساديستتىك قويىلىم بولىپ كورىنگەن بۇل پرەمەرا رەجيسسەردىڭ ايتۋىنشا الەمدىك سۋرەتشىلەردىڭ قاياۋ تۇسكەن، مۇڭدى جان-دۇنيەسىن كورسەتۋگە تىرىسقان. مۇمكىندىگىڭىز بولىپ جاتسا بۇل قويىلىمعا بارار ما ەدىڭىز، قالاي قابىلدايسىز؟ بۇنى ونەرگە جان-تانىمەن بەرىلگەندىك دەپ ۇعا الامىز با؟ ءسىز قالاي ۇعاسىز؟ ەگەر سىزگە وسى سيپاتتا، لىپاسىز ءان ايتۋ تۋرالى ۇسىنىس تۇسسە، قابىلدايسىز با ۇسىنىستى؟
م. مۇحاممەدقىزى: قازىرگى ۋاقىتا ەۋروپادا رەجيسسەرلارعا كوپتەگەن ەركىندىكتەر بەرىلگەن. ول قالاي قويام دەسە، ءوز ويىن، ءوز پىكىرىن جاسىرماي ايتا الادى. ءوز پەرسوناجدارىن باسقا ۋاقىت شەگىنە قويا الادى، باسقاشا كيىندىرە الادى، شەشىندىرە الادى. ول رەجيسسەردىڭ زاماناۋي قويىلىمىنا ەشقانداي قارسىلىعىم جوق، ءوزىنىڭ ەركى. بىراق ءارتيستى ساحناعا جالاڭاش شىعارۋ – ول رەجيسسەردىڭ باسقا ايتار ەشتەڭەسى قالماعان دەپ بىلەمىن. بۇل جاعدايدى ونەرگە جانى-تانىمەن بەرىلگەندىك دەپ ايتا المايمىن. ماعاندا ءوز كەزىندە ەۋروپادا ب. بريتيننينگ «جاز ايىنداعى تۇنگى ءتۇس» اتتى وپەراعا «جالاڭاش جاتىپ ورىنداپ كور» دەگەن ۇسىنىسىنا قانداي اقشاعا دا جالاڭاش دەنەمدى ساتپايتىندىعىمدى ايتىپ قارسى شىققان بولاتىنمىن. كەيدە وسىنداي جول ارقىلى اتىن شىعارعىسى كەلەتىندەر دە بولادى. بۇل مەنىڭشە ناعىز – قۇلدىراۋ.
ەجحق: ونەر ادامى سەزىمتال بولىپ كەلەدى عوي. ەڭ العاشقى ماحابباتىڭىز جايلى ءتاتتى ەستەلىك ايتىپ بەرىڭىزشى. ارتىڭىزدان ەرگەن قىزدار مەن جىگىتتەرگە ايتار اقىلىڭىز قانداي؟ اقىلدى كوپ ءومىر سۇرگەننەن ەمەس، كوپ كورگەننەن سۇرا دەگەن ەكەن.
م. مۇحاممەدقىزى: ەڭ العاشقى ماحاببات تۋرالى ايتسام تاڭدى تاڭعا ۇرارمىن. جولداسىم اقسانمەن ون سەگىز جاسىمدا بەيجىڭدە تانىستىم. مىنە سول ماحاببات ارقاسىندا جۇبىمىز اجىراماي، جۇلدىزىمىز جاراسىپ كەلەدى. سول ماحابباتىڭ ارقاسىندا ومىردەگى بارلىق قيىنشىلىق پەن قىزىق ساتتەردى بىرگە قول ۇستاسىپ، تاتۋ-ءتاتتى 25 جىل بىرگە كەلەمىز. بۇگىنگى كۇندە سول ماحاببات – باۋىىرمالدىققا، سۇيىسپەنشىلىككە الماستى. ءبىر-ءبىرىمىزدىڭ قاس-قاباعىمىزدان-اق نە ويلاپ، نە ايتاتىنىمىزدى ءبىلىپ وتىرامىز. جاستاۋ كەزىمىزدە ەكەۋىمىز دە ءوز ارمان-قالاۋىمىزدى ورىداۋمەن بولساق، ال قازىر سول ارمانداردىڭ بەلەسىنەن ءوتىپ، ەندى ءومىردىڭ باسقا ءبىر بەلەستەرىن باعىندىرساق دەگەن تالپىنىستامىز. شۇكىر، وتباسىمىزعا وسىنداي ءتاتتى بالا بەرگەنى ءۇشىن اللاعا ماداق پەن شۇكىر ايتۋدان ءبىر ءسات جالىققان ەمەسپىز.جاستارعا ايتارىمىز ەڭ الدىمەن ماحاببات وتىن تۇتاتىپ السا، سوندا عانا شاڭىراق بەرىك بولادى. ماحاببات يەلىك ەتكەن شاڭىراقتا باقىت تا، بەرەكە دە بەيبىتشىلىكتە ءومىر سۇرەدى. وتباسىنداعى ايەل ادام ءوز ورىنىن ءبىلىپ، سابىرلى بولسا وتباسىنىڭ باقىتىنا سىزات تۇسپەيدى.
ەجحق: وتباسىنداعى مەيىرىمدى انا، ادال جار بولعان مايرانىڭ ەندىگى ارمانى قانداي ەكەن؟ جانە سوڭعى وقىعان كىتابىڭىز جايلى ايتا كەتسەڭىز؟
م. مۇحاممەدقىزى: مايرانىڭ ەندىگى ارمانى – اللا ءبۇيىرسا، ايدا قىزىنىڭ ءسىڭلىسى نە ءىنىسى بولعانىن قالايدى (كۇلىپ). ودان سوڭ جاڭا ارمان، جاڭا رولدەر، جاڭالىققا تولى كۇندەردى جۇرتشىلىققا ۇسىنسام دەگەن وي.
ەجحق: ەر جانىبەك باتىر تۋرالى ەستىگەنسىز بە؟ ەستىگەن بولساڭىز كەلەر 2014 جىلى ەر جانىبەك بەرداۋلەتۇلىنىڭ تۋعانىنا ءۇش ءجۇز جىل تولماق. وسى «ەر جانىبەك» حالىقارالىق قوعامدىق قورىنىڭ باستاماسىمەن باتىرعا ارناپ شىعىس قازاقستان وبىلىسىندا اس بەرىلمەك. بۇگىندە بىرقاتار جۇمىستار ىسكە اسىرلىپ تا جاتىر. مۇمكىندىگىڭىز بولسا ات سالىسىپ، كومەك قولىن سوزساڭىز قۇبا قۇپ بولار ەدى. سوز سوڭىندا «ەر جانىبەك» حالىقارالىق قوعامدىق قورىنا ايتار جىلى لەبىزىڭىز؟
م. مۇحاممەدقىزى: مارقۇم اكەم وسى اڭىزعا اينالعان جاننىڭ تالاي ەرلىككە تولى بەينەسىن بىزگە اسەرلەنە بايانداپ، تاڭدى تاڭعا جالعاپ ايتاتىن اڭگىمەسى ءالى كوكەيىمدە. سونداي ەرجۇرەكتى بولۋعا، ۇلتىڭدى قالاي ءسۇيۋ كەرەكتىگىن، ەلىن-جەرىن قالاي قورعاۋ كەرەك ەكەندىگىن وسى ەر جانىبەك بابامىزدى ۇلگى ەتە وتىرىپ، تاربيەلەدى. ول كىسىنىڭ ەلگە، وتانعا دەگەن ماحابباتىنان شابىت الدىق. باتىر بابامىز ءبىزدىڭ ناعىز ماقتانىشىمىز. ەندىگى مەنىڭ قولىمنان كەلەرى سولاردىڭ ەسىمىن، ەرلىگىن دارىپتەپ، ماقتاپ، انگە قوسىپ جىرلاۋىم. كەلەر ۇرپاق ءوز تاريحىن ءبىلىپ وسسە دەگەن تىلەك.
ەجحق: ءسوز سوڭىندا «ەر جانىبەك» حالىقارالىق قوعامدىق قورىنا ايتار جىلى لەبىزىڭىز؟
م. مۇحاممەدقىزى: ۇلت باتىرلارى مەن بابالارىن ەش قاشاندا ۇمىتپاي، بولاشاق ۇرپاققا امانات ەتىپ، دارىپتەپ كەلە جاتقان سىزدەردىڭ «ەر جانىبەك اتىنداعى» قورى ۇجىمىنا، بارلىق مۇشەلەرىنە الىعىسىم زور. ءوز تاريحىن، ءوز ءتىلىن ۇمىتپاعان ۇرپاق قانا بۇل ومىردە ناعىز ۇلت بولىپ قالادى. سوندىقتان دا سىزدەردىڭ ۇلتقا دەگەن ماحابباتتارىڭىزعا اللا جار بولسىن. قولعا العان وسىناۋ ىستەرىڭىزگە تابىس تىلەيمىن. جان اشىرلارىڭىز كوپ بولىپ، بابالار ارۋاعى قولداپ ءجۇرسىن.
پىكىر قالدىرۋ