1.تاريxتان بىرەر ءسوز

ەستە جوق ەرتە زامان ەدى. وتىرىككە دە، شىنعا دا مۇقتاجى جوق بەيبىت ەلگە دۇنيەنىڭ ەكى قيىرىنان ەكەۋ كەلدى. سول ساتتەن باستاپ، جاقسىسى مەن جامانى اجىراماي، وتىرىك-شىنى ءبىر قيساپ، بەيكۇنا تىرلىك كەشىپ جاتقان بولمىسى تۇتاس، مىنەزى ءبۇتىن، ءسابي سانالى مومىن جۇرتتىڭ ومىرىنە جىك كىردى. جىك كىرگەنى سول – سوزگە الالىق، ىسكە كۇمان ارالاستى. “مەنىڭ ايتقانىم – شىن، سەنىكى – وتىرىك”، “مەنىكى ءجون، سەنىكى قاتە” دەپ ايتىساتىن بولدى ادامدار. ايتىستىڭ اياعى – ەرەگىسكە، ەرەگىس – ۇرىس-كەرىسكە اينالىپ، ەل ءىشى الا تايداي ءبۇلىندى. بىرەۋدىڭ سوزىنە بىرەۋ سەنبەۋ سالتقا اينالدى. جاقسىلىق پەن جاماندىق، ادال مەن ارام، ادىلەت پەن قاراۋلىق سياقتى ۇعىمدار پايدا بولىپ، قازىرگى بىزگە تۇسىنىكتى وركەنيەتتى سانا قالىپتاسىپ كەلە جاتتى…

سونىڭ ءبارى الگى كەلگەن ەكەۋدەن باستالدى.

ءبىرى – وتىرىك، ءبىرى – شىن ەدى.

زاماندار ءوتتى. الدەنەشە ۇرپاق اۋىستى. جۇرتتىڭ پەيىلىنە، مىنەزىنە قاراي، بىرتە-بىرتە شىننان قادىر كەتىپ، وتىرىكتىڭ ءىسى ورگە باستى. نەگە ەكەنى بەلگىسىز، كوپشىلىك، شىنعا قۇلىقسىز بولىپ، وتىرىككە بەيىل بەرە باستادى. ارىز جازىلسا دا، ماقتاسا، جامانداسا دا وتىرىكتىڭ ءسوزى ءوتىمدى شىقتى. شىن، قاراپتان-قاراپ ءجۇرىپ، شەتقاقپاي بولدى. ەل ومىرىنە ارالاسۋى ازايىپ، كۇندەردىڭ كۇنى، اقىرى، جۇمىسسىز قالدى. تىرلىككە يكەمسىز، ونىڭ ۇستىنە، نامىسقوي، وركوكىرەك بايعۇس ەدى، جايىن ايتىپ، ەشكىمگە شاعىنباي-اق، جوعالىپ تىندى. ونى ىزدەگەن دە ەشكىم بولمادى. نە كۇن كورىپ ءجۇر، ءولى مە، ءتىرى مە – ەشكىم بىلمەيدى. بىلگىسى دە كەلمەيدى. “كوزدەن كەتسە – كوڭىلدەن ۇمىت” دەگەن – وسى.

2. مەنىڭ دوستارىم

جۇرت قاتارلى مەن دە وسى ەكەۋىمەن جاقىن ارالاستىم…

مەنىڭ شىن دوسىمنىڭ كورمەيتىن، سەزبەيتىن دۇنيەسى جوق ەدى. قارا قىلدى قاق جارار وتكىر-ءتىن. ول كوزىڭە تۋرا قاراماسىن… زاۋىدە جۇزىڭە تىكتەپ قاراي قالسا، ءتىلىم-ءتىلىم بولعان جۇرەگىڭنەن قان اعار دا، جاۋدىرەگەن كوزىڭنەن جاس شىعار-دى. شىننىڭ ءسوزى جانىڭدى قيناپ، رۋxىڭدى تەبىرەنتەتىن. شىننىڭ ءسوزى رۋxىڭدى شىڭداپ، جانىڭدى جاي تاپقىزاتىن… سونداي قيلى-قيلى كۇي كەشەتىنسىڭ… ۇدايى تىنىم كوكسەگەن ىنجىق ۇياتىڭنىڭ ءتاتتى ۇيقىسىن ءجيى بۇزىپ، جىلى ۇياسىنان سۋىرىپ الىپ، مازاق قىلىپ وينايتىن. ءدىنى قاتتى شىركىننىڭ دۇنيەدەگى ەڭ ءبىر قىزىق ەرمەگى ەدى بۇل. ەكىنشى قىزىعى – مەنىڭ ءبىر كەزدەگى بەيشارا وتىرىگىمدى اشكەرەلەۋ بولاتىن.

مەنىڭ وتىرىگىم، وبالى نە كەرەك، باس تەرىسى كەڭ-مولىنان پىشىلگەن جايدارى جىگىت. شىن سياقتى دەگەنىنەن قايتپايتىن ءبىرمويىن، ىمىراسىز ساياق ەمەس، جۇرتقا جۇعىمدى، كوپشىل. قاسارماي، ەپكە تەز كونەدى، كىم-كىمنىڭ دە ىڭعايىن باعىپ، ءتىلىن تاۋىپ، ءىشى-باۋىرىنا ەنىپ كەتەدى. كىمدى ماقتايمىن دەسە دە، ءسوز تابادى. كىمدى جامانداسا دا، سەندىرەدى. وسى مىنەزىمەن ەلگە جاقتى، دوس كوبەيتتى. دۇنيەدە جاۋى جوق بىرەۋ بولسا، ول – مەنىڭ وتىرىگىم!

3. مامىلە

وتىرىك بەلگىلى ساياساتكەر بولعاندىقتان، xالىق قامى، الەم تاعدىرى تۋرالى وڭاشا وتىرىك تولعانىپ وتىرعاندا، ءۇي قىزمەتشىسى قوڭىراۋ سوقتى.

- وتىكە، سىزگە ءبىر قايىرشى كەلىپ تۇر…

- كەلسە، قولىنا بىردەڭە ۇستاتىپ، اۋلاق قۋمايسىڭ با ءۇيدىڭ ماڭىنان! – دەدى وتىرىك، كەسەك-كەسەك ويلارىنىڭ شىرقىن كەتىرىپ، مازاسىن العانعا رەنجىپ.

- جوق، سىزبەن جولىعۋىم كەرەك، مەنى جاقسى تانيدى دەيدى…

- جارايدى، كىرسىن… فوتواپپاراتىڭدى الىپ، ءوزىڭ بىرگە كەل.

ءوزىنىڭ قوعامدىق-ساياسي ءيميدجىن جاساۋدىڭ شەبەرى بۇل سۋرەتتى سوسىن Facebook-تە جاريالاپ، وعان قانداي كوممەنت جازاتىنىن دا ويلاپ ۇلگەردى. “كۇن كورىسى ناشار ادامدارمەن ۇدايى جولىعىپ، xال-جايلارىن سۇراپ، پروبلەمالارىن شەشىپ وتىرۋ مەنىڭ كۇندەلىكتى داعدىما اينالعان. مىنا سۋرەتتە…تراتا-تا، ءلا-ءلا-ءلا…” جوباسى وسىلاي…

فوتواپپاراتىن كوتەرىپ، قايىرشىنى جەتەلەپ، ءۇي قىزمەتشىسى كىردى. قايىرشىدا ۇسقىن جوق ەكەن مۇلدە… تالاي “بومجدى” كورىپ ەدى، مىناۋ – ەرەكشە… بولمەنى كۇلىمسى ءيىس الىپ بارادى. تالايدان سۋ كورمەگەن ۇزىن شاشى ماي-ماي بولىپ، بىلتەلەنە جالبىراپ، يىعىن جاۋىپ كەتىپتى. ءۇستى-باسى البا-جۇلبا، جىرتىق-جاماۋ، ساۋىس-ساۋىس…

- كىرىڭىز، وتىرىڭىز… – دەدى وتىرىك، مۇرنىن باسىپ، تىجىرىنىپ.

قايىرشى قوزعالمادى. شۇڭىرەيگەن كوزىن وتىرىككە تەسىرەيە قاداپ، ءالى تۇر… وتىرىكتىڭ كوزى سول كوزگە تۇسكەندە، جۇرەگى زىرق ەتە قالدى. قالبالاقتاپ، ورنىنان اتىپ تۇردى. كوزدەرىندە ءوپ-وتىرىك جارقىلدار ويناپ:

- وۋ..، شىنبىسىڭ؟!. اپىرماۋ، سەنەيىن بە، سەنبەيىن بە… بارمىسىڭ، باۋىرىم؟.. نە بوپ كەتكەنسىڭ!.. – دەپ، جانى قالماعانسىپ، قالباق قاقتى. بايەك بولىپ، قولتىعىنان الىپ، سۇيەمەلدەپ، ديۆانعا وتىرعىزدى، ءوپ-وتىرىك قۇراق ۇشىپ، شاي دايىنداتتى. شىن، السىزدىكتەن، كەسە ۇستاعان قولى دىرىلدەپ وتىرىپ، شاي ءىشتى. ماڭدايىنان شىپ-شىپ تەر شىقتى.

- جانىم-اۋ، شىن-اۋ، ەندى اڭگىمەڭدى ايتشى، – دەدى وتىرىك، اياق استىنان جاساۋراي قالعان كوزدەرى نە قۋانعانى، نە مۇڭايعانى بەلگىسىز، تۇمانىتا كىلگىرىپ. – وسىنشا ۋاقىت قايدا ءجۇردىڭ، مىنا كۇيگە قالاي ءتۇستىڭ؟!.

شىن ۇندەمەدى. قالتىلداعان قولىنداعى كەسەسىنەن شايى توگىلە جازداپ، تەرلەپ-تەپشىپ، سوراپتاپ وتىر…وتىرىكتىڭ ويى ءار ساققا جۇگىردى… ەكەۋى وسى ەلگە العاش كەلگەندە، تىك مىنەز، تۋرا ءتىلدى شىننىڭ ءسوزى ۇستەم، ابىرويى اسقاق، بەدەلى كۇمانسىز ەدى. بىراق ادام بالاسى – ءالسىز. ءالسىز پەندە شىن ءسوزدى ەمەس، جانىنا جاققان ءسوزدى جاقسى كورەدى. اقىرى، ءبارى شىننان قاشىپ، وتىرىكتىڭ ءتاتتى لەبىزىنە ءۇيىرىلدى. وتىرىكتىڭ ەش كىناسى جوق…

شىننىڭ سويلەۋگە قۇلقى دا، شاماسى دا جوعىن كورىپ، وتىرىك اڭگىمە تىزگىنىن ءوز قولىنا الدى.

- ءوزىڭ بىلەسىڭ، شىقا، مەن – باسىمنان باقايشاعىما دەيىن وتىرىكپىن… سەن – قارا تىرناعىڭا دەيىن شىندىقسىڭ!.. سولاي بولا تۇرا، ەكەۋمىزدىڭ دە ويلاعانىمىز ءبىر-اق نارسە – ەڭ الدىمەن، ەل قامى، جەر قامى ەدى عوي… – دەپ، ءسوز باستادى وتىرىك، “بۇعان نە دەيسىڭ؟” دەگەندەي، شىنعا ماڭىزسي قاراپ.

شىن ءىشىپ وتىرعان شايىنا شاشالىپ قالدى…

- جارايدى… تۇسىنىكتى. سەن ماعان ءبارىبىر سەنبەيسىڭ… ايتپاقشى، ءوزىڭ… جوعالىپ كەتكەن سوڭ، سەنى جاقتاعان ءبىراز شىنشىلدار شىققان. ولاردىڭ ءۇنىن باياعىدا وشىرگەنبىز…

وسى ارادا، وتىرىك ارتىق كەتكەنىن سەزىپ، ءتىلىن تىستەي قويدى.

- جوق، دۇرىس ءتۇسىن… ەل-جۇرت ۇناتپاعان سوڭ، وزدەرى-اق بىرتىندەپ جوعالعان… بىراق مەنىڭ ايتپاعىم – باسقا ەدى…

وتىرىكتىڭ وتكىر تۇيسىگى شىننىڭ بۇعان نە ءۇشىن كەلگەنىن ءا دەگەندە-اق سەزگەن. ەندى سوعان وراي جاسار ۇسىنىسىنىڭ شەتىن شىعاردى.

- مەنىڭ ءبىر تاڭعالعانىم، شىقا، بۇل ەلدىڭ دە وتىرىكتەن جالىعاتىن كەزى بولادى ەكەن… سوڭعى كەزدە مەنىڭ سوزىمە سەنبەيتىندەر كوبەيىپ بارادى. سونداي ءبىر كوڭىل-كۇي بار ەلدە… ءبىز جەكە ءجۇرىپ، ەشتەڭە تىندىرا المايدى ەكەنبىز. ال ەندى ەكەۋمىز بىرىكسەك، اڭگىمە – باسقا…

شىن ۇندەمەدى. كەكەسىن ارالاس شارشاڭقى كوزبەن سەلسوق قاراپ، وتىرا بەردى.

- مەن سەنىڭ جايىڭدى تۇسىنەم. شىندىقپەن كۇن كورە الماسىڭا كوزىڭ جەتكەن شىعار… قاراشى، قانداي كۇيگە ءتۇستىڭ… ەندى ويلاناتىن كەزىڭ كەلدى!..

شىن سوندا ءبىر كەزدەگى تاكاپپار باسىن تومەن سالدى. وتىرىكتىڭ جۇيرىك كوڭىلى ونىڭ بار جايىن جازباي تانىپ، ەندى اڭگىمەنىڭ توتەسىنە كوشتى.

- مەندە ءبىر قىزمەت ورنى بار… جالاقىسى جوعارى. وتە جوعارى!.. قىزمەتىڭنىڭ اتى – قيسىن… جانىمدا ۇندەمەي جۇرەسىڭ… جانىمدا جۇرگەنىڭدى كورگەن جۇرت مەنىڭ قاي سوزىمە دە قالتقىسىز سەنەدى. ەشكىمگە ۇناماساڭ دا، بەدەلىڭ بار، جاقسى اتىڭ بار. بىلايشا، سۇيكىمىڭ بولماعانمەن، شىندىقتى ەل يدەيا رەتىندە جاقسى كورەدى ءالى… ال ەندى، جاي تۇرماي، مەنى قوستاپ بىردەڭە ايتار بولساڭ، ەڭبەكاقىڭدى ەكى ەسە كوتەرەم!..

وتىرىك وسى تۇستا، ءسال كىدىرىپ، ويلانىپ قالدى دا:

- جوق، ەشتەڭە ايتپاي-اق قوي…- دەدى. – سەن سويلەسەڭ، بۇلدىرەسىڭ…

وسىنى ايتىپ، وتىرىك قىزمەتشىسىنە كەلىسىمشارت قاعازىن الدىردى. قىزمەتى – “قيسىن” دەپ كورسەتىلگەن تۇسقا شىن السىزدىكتەن قالتىلداپ وتىرىپ، قول قويدى. شارت بويىنشا، شىن – بۇگىننەن باستاپ، وتىرىكتىڭ قيسىن دەگەن قىزمەتكەرى!..

وتىرىك پەن شىن وسىلاي مامىلە تاپتى. شىن ءسوزدىڭ وتىرىككە قيسىن بولعان زامانى تۋدى. بۇرىنعى كەنەۋسىز وتىرىكتىڭ بۇگىنگى قيسىندى سوزىنە ەل جاپپاي ۇيىدى. دۇنيەگە “وتىرىكتىڭ وزىنە سەنبە، قيسىنىنا سەن” دەگەن ماتەل كەلدى… شىنعا – تاماق، وتىرىككە – بەدەل كەرەك… ەڭ باستىسى، تىنىشتىق بولسىن… سولاي ەمەس پە؟..

P.S. كوپ ۇزاماي، شىنعا شىر ءبىتتى. بوي-تۇرقى دا اجەپتاۋىر دوڭگەلەنىپ، كادىمگىدەي قوزى قارنى شىقتى… بايقايمىن، سوڭعى كەزدەرى بەلسەندىلىك كورسەتىپ، وتىرىكتىڭ ءسوزىن ءجيى قوستاپ ءجۇر. ءسىرا، ايلىعى دا ەكى ەسە وسكەن شىعار…