شىعىس پەن باتىس: كوڭىل كۇندەلىگىنەن ۇزىندىلەر
kerey.kz
قالمىرزاەۆ ەرماحان سەرىكبايۇلى 1966 جىلى 01 قاڭتاردا وزبەكستان رەسپۋبليكاسىندا تۋعان. ۇلتى قازاق. ۇستاز-عالىم، اقىن-اۋدارماشى، ءدىنتانۋشى. ال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ تاريح فاكۋلتەتىن، اسپيرانتۋراسىن بىتىرگەن. ق.ي.ساتباەۆ اتىنداعى قاز ۇتۋ-دا قىزمەت ەتەدى. «ۇلاعات» رۋحاني-تانىمدىق ورتالىعىنىڭ جەتەكشىسى.
شىعىس پەن باتىس كلاسسيكتەرىنىڭ شىعارمالارىن قازاق تىلىنە اۋدارۋمەن شۇعىلدانادى. تاقىرىپ اياسى كەڭ، ءومىر ءھام ادامنىڭ ونداعى ورنى مەن ءىس-ارەكەتتەرى تۋرالى تولعانادى. ءاربىر جازعان شىعارمام نەمەسە جاساعان اۋدارمام وسىناۋ ءومىر اتتى كومپوزيتسيانىڭ ءبىر قىرى، جازعاندارىما سوڭعى نۇكتە قويىلعاندا، ءومىردىڭ ءمانى تولىق اشىلماق – دەيدى، ول.
ادەبي قوسالقى اتى ماقسىم زارلى.
شىعىس پەن باتىس: كوڭىل كۇندەلىگىنەن ۇزىندىلەر
جاللاللادين رۋميدەن
قايىق
ءتۇن. جالعىزبىن. قايىقپەن ءجۇزىپ كەلەم.
قايىعىم – ءتانىم. وڭىمدە ۇيقىدامىن.
قاراڭعى تۇنەك. جەر جوعالىپ كەتكەندەي.
ىمىرت تۇمان. كەمەلەر تولىق شوككەن بە؟
شوكپەس ءۇشىن. ارپالىستىم. جەڭىلدىم.
سۋعا شوگىپ بارام. ءتاڭىرىم، مەن قايدامىن؟..
دەمەك ، مەن مۇحيتتا عۇمىر كەشتىم؟
قالايشا تۇك سەزبەگەم؟ الدە، ءتۇس پە؟
رۋبايات، # 0012
***
شاڭقاعان بالىق
سۋ تاسۋشى جالىقتى عوي شاماسى
كوزەسىمەن عايىپ بولدى قاراشى
مەنىڭ كوزەم قيراپ ءتۇستى
اڭتارىلدىم، ەندى قالاي ىشەرمىن
جالبارىنام، جالعىز ساعان
وزگەرسىن دەپ تاعدىر جازعان
مەندە جۇزگەن بالىق ارمان
شاڭقاپ، سۋسىز تۇنشىققان
جول سىلتەگىن مۇحيتىڭا اتتانام
قۋ جانىمدى ءشول دالادا الماعىن
ساعىم بولىپ سانامىزدى ساندالتقان
قابىرعاسىن بۇل قاماۋدىڭ قيراتقىن
تۋلاپ جاتقان جۇرەكتەگى تەڭىزدەن
اۋلامىزعا ايدىن شالقار ورناتقىن
ءۇيىم قالسىن تولقىنىڭنىڭ استىندا
تۇندەلەتىپ سوققان مەنىڭ جانىما
اي سەكىلدى ءجۇسىپ كەلىپ قۇلاسىن
قۇدىعىما كوڭىلىمنىڭ تورىندە
بۇكىل عۇمىر جيعان مەنىڭ كومبەمدى
تولقىن شايىپ، ەتسىن ازات ەڭسەمدى
سالدەمىزدىڭ ساياسىندا ورتەدىم
وي بولەتىن كۇيگىلىكتى كۇيدىرگەن
مارتبەنىڭ قاجەتى دە شامالى
تولقىنىڭا باتسىن ارىم جارالى
تەك قالاۋىم سىرلى سازدان ايىرما
جانە وزىڭنەن جولداس بولعان جانىما
كۇڭىرەنسىن مەيلى مىنا كۇللى الەم
كۇڭىرەنەر بىرگە ولارمەن مەن ەمەن
***
ولەڭىمدى ءتامامداسام ءاردايىم
جابىرقاتار كوڭىلىمدى ۋايىم
ۇنسىزدىكتىڭ جامالىپ اپ ۇرەيىن
ايتقانىما تاڭدانادى جۇرەگىم…
شامس تەبريزيدىڭ ديۋانى # 1823
جاڭا زاڭ
كونە كۇننىڭ كوسەگەسىن كوگەرتىپ،
ماسكۇنەم ءجۇر توي ىشىندە گۋلەتىپ.
عاشىق بولعان ماسكۇنەمنەن تىم ارمەن،
دوڭگەلەنە، ەكىلەنە قۇلاعانىن كوز كورگەن.
ول قۇلاعان شىڭىراۋدىڭ تۇبىندە،
جاھۇت جاتىر جاسىرىنعان پىشىندە.
عاشىق سورلى سول جاھۇتتىڭ جارىعىن،
اڭساۋمەنەن ۇمىتتى، دۇنيەنىڭ بارلىعىن…
* * *
كوردىڭدەر مە، كەشە تۇندە
قالا كەزىپ ايدىڭ اشىق جۇرگەنىن،
ماس پا دەيمىن؟ كوزىم كوردى، سونان سوڭ…
تويىپ الىپ، اندەتتىم-اۋ ، بىلمەيمىن…
توڭكەرىلگەن كۇڭگىرت – جۇلدىز كەسەدەن،
قۇلاپ ءتۇسىپ، حرۋستالدى كۇيرەتكەم.
جۇلدىز بىتكەن جۇرەكتەرگە قادالدى
ال مەن بولسام، بۇعان تىپتەن وكىنبەن!
* * *
جاڭا زاڭنىڭ باپتارىنا باس يگىن!
ءيسرافيلدىڭ ءسۇر ۇرەتىن ساتىندە،
عاشىق سورلى، سىندىر ءسۇردىڭ الپەتىن،
سونان سۇڭگى جالىنداعان دارياسىنا سەزىمنىڭ!
شامس تەبريزيدىڭ ديۋانى # 1861
راسۋل عامزاتوۆ
جانىم-اۋ، جولعا جينالدىم
جانىم-اۋ، جولعا جينالدىم
وزىممەن نەنى الارمىن…
قالدىرىپ بارام كوكتەمگى
قۇستاردىڭ تاڭعى سازدى ءانىن
اي نۇرىن ساعان قالدىردىم
گۇلدەردى وسكەن ورماندا
كاسپيدىڭ سازدى شۋىلىن
قويسانىڭ ءمولدىر تۇنىعىن
شىڭدار مەن ونىڭ ەتەگىن
نوسەر مەن جاۋىن ىزدەرىن
جاس جۋعان مۇڭلى ءاجىمىن
انامنىڭ تاستاپ كەتەرمىن…
الار ەم ءبارىن وزىممەن
قياندا قالاي ساقتارمىن…
جىلىتقان نۇردى جانىڭدى
اڭقىعان جۇپار جۋساندى…
ەشبىرىن الىپ كەتپەيمىن
جانىما جاقىن بولسا دا
سوقپاعىن اناۋ شىڭداردىڭ
شالعىندى مىنا القابىن
جاۋىنىن، كۇننىڭ اپتابىن
ونى دا ساعان تاستادىم…
وزىممەن الدىم تەك قانا:
ماحابباتىمدى وت جالىن!
***
ۇسىنعان سەنىڭ قولدارىڭدى
ۇسىنعان سەنىڭ قولدارىڭدى
جاسقانام الاقاندا ۇستاعانعا
سەزىنىپ جان ازابىن
جاسقانام الاقاننان تاستاعانعا
جاھاندى كەزىپ قايتسام
اسىعام جالعىز ساعان
جاسقانام جانارىڭنان مۇڭعا تولعان
جاسقانام شاتتىقتى كورسەم ودان
كەشتەردە جالعىز ءوزىڭ
جاسقانام قالساڭ جالعىز
جانىنان وزگە جاننىڭ كورسەم سەنى
جاسقانام قىزعانىشتان…
جاسقانام: مەنى تولىق بىلمەيدى دەپ،
جاسقانام: ءبارىن سەزىپ قويادى دەپ،
جاسقانام، تۇرمىس قۇرىپ كەتەدى دەپ،
جاسقانام، ەندى تۇرمىس قۇرمايدى دەپ…
جاسقانام تىم باتىلداۋ بولماعانعا،
جاسقانام سەنى اتىڭمەن شاقىرۋعا
جاسقانام بارىنەن دە سەن تاعى دا
بەيمالىم بولىپ تاعى قالاما دەپ…
سەرگەي ەسەنيننەن
شاگانە جانىم، شاگانە!
مەن تۋعان ولكە قياندا
جالىقپاي ايتام مەن ساعان
ەگىستىك جايلى تۇندەردە
شاگانە جانىم، شاگانە!
تۇستىكتە تۋعاندىقتان با؟
عالامات ايى ول جاقتىڭ
عاجايىپ شيراز بولسا دا
ريازان عاجاپ مەن ءۇشىن
تۇستىكتە تۋعاندىقتان با؟
دالامدى ايتام مەن ساعان
ەگىننەن العام مەن شاشتى
قولىڭمەن قانە تاراشى
سەزىمىڭ بويعا تاراسىن
دالامدى ايتام مەن ساعان
تەربەلگەن ايلى تۇندەردە
ەگىندەي مەن دە جايقالعام
جانىم-اۋ، وينا، كۇلىمدە
ايلى ءتۇن جايلى سىر ايتپا
ەستەلىك ماعان تىم اۋىر…
شاگانە جانىم، شاگانە!
مەن تۋعان ولكە قياندا
جالىقپاي ايتام مەن ساعان
ەگىستىك جايلى تۇندەردە
شاگانە جانىم، شاگانە!
***
بوسفوردا ءتىپتى بولعام جوق
ول جايلى سۇراپ نەتەسىڭ
كوزىڭنەن كورەم تولقىندى
لاۋلاعان وندا كوك جالىن
جىبەكتى ارتىپ كەرۋەنگە
بارعام جوق جانە باعداتقا
باسىمدى قويىپ تىزەڭە
قالعىپ ءبىر كەتسەم ارمان نە؟!
قايتالاپ قانشا ايتسام دا
جانىم-اۋ مەنى ۇقپاسسىڭ
قياندا رەسەي ەلىندە
تانىمال اقىن ءوز باسىم
كوڭىلىم سونان جابىرقاۋ
ەستيمىن ءيتتىڭ ۇرگەنىن
پەرىم-اۋ كورىپ قايتسايشى
اي تۇنعان ءبىزدىڭ ولكەنى
ەرىگىپ مۇندا كەلگەم جوق
جانىم-اۋ ساعان اسىقتىم
اق بىلەگىڭ قانات بوپ
ۇشىرىپ كەتتىڭ سەن مەنى
تاعدىردان تىنىم ىزدەگەم
وكىنبەن وتكەن ومىرىمە
سىر ايتشى سەنەن وتىنەم
شاتتانعان مىنا ەل جايلى
جانىمدى مەنىڭ جۇباتشى
ەلىتكىن اسەم ەلەسكە
الىستا قالعان ارۋدى
ۇمىتىپ مەن دە كەتەيىن
بوسفوردا بولماسام دا -
ايتايىن ساعان ول جايلى.
كوزدەرىڭ سەنىڭ كوك تولقىن،
لاۋلاعان وندا بار جالىن…
***
بۋلات وكۋدجاۆا
باۋىرىم بىزدەر سارباز جاياۋ جۇرگەن
قىستان گورى، جاز جاقسى بىزگە دەگەن
سوعىسپەن ءبىزدىڭ شارۋا ءبىتتى وسىمەن
شينەلدى ال، تارتتىق ۇيگە، ايالداما!
جالمادى سوعىس ءبىزدى، ايامادى
قاسىرەت ەندى وسىمەن اياقتالدى
ءتورت جىل ءبىزدى اڭسادى اياۋلى انا
شينەلدى ال، تارتتىق ۇيگە، ايالداما!
قيراعان، كۇلگە اينالعان كوشەمىزگە
قاراشى، قارا باۋرىم، بايقايسىڭ با؟
قارلىعاش ۇيا سالعان قايتا جاڭا
شينەلدى ال، تارتىق ۇيگە، ايالداما!
تالىقسىپ، باۋىرىم، جاتا كەتكەنىڭ نە…
جۇلدىزدار الدە سەنى تەربەيدى مە؟
تۇر ەندى، تۇرشى كانە، قارۋلاسىم،
شينەلدى ال، تارتىق ۇيگە ايالداما!
ۇيىڭە نە دەپ بارام، ويلادىڭ با،
جارىڭا ايتام مۇنى قالاي عانا؟
امان عوي، كورگەم كەشە، دەي الام با،
شينەلدى ال، تارتتىق ۇيگە ايالداما!
ساردار دا، سارباز داعى، ءبىز ءبارىمىز،
سوعىستىڭ ويران سالعان – ۇلدارىمىز،
قۇلپىرىپ كوكتەم كەلدى ءبىزدىڭ ەلگە
شينەلدى ال، تارتتىق ۇيگە ايالداما!
باۋىرىم بىزدەر سارباز جاياۋ جۇرگەن
قىستان گورى، جاز جاقسى بىزگە دەگەن
سوعىسپەن ءبىزدىڭ شارۋا ءبىتتى وسىمەن
شينەلدى ال، تارتتىق ۇيگە، ايالداما!…
***
فرانتسۋز پوەزياسىنان
جاك شارپانترو
ءان اياسىندا
كەسىلگەن سۋداي جاڭا بورەنەدەن
ورىنىڭ قايران ءۇيىم الابوتەن،
قۇس بىتكەنگە ەكەنسىڭ قۇتتى مەكەن.
ءار تاقتاڭنىڭ استىنان،
و قۇدىرەت -
تاڭ سارىدەن توگىلگەن كۇي كەرەمەت.
ۇكىسى سول قۇستاردىڭ ۇلبىرەگەن،
كەرىلگەن قاناتتارى نەتكەن كوركەم،
ءاپ-ساتتە قانات قاعىپ كەتە بەرمەك،
كوتەرىپ ءۇيدى بىرگە،
قۇستاردىڭ ۇياسىمەن.
ماسساعان !
جەردەن ۇشىپ كەتتى مىنە.
اقىرىن عايىپ بولىپ كەتەدى دە.
سوڭىندا ماحابباتتىڭ
بارادى ءانى قالقىپ
اق تاڭنىڭ نۇرعا تۇنعان الەمىندە.
***
جاك شارپانترو
مەندىك ارمان
كۇن استىندا كەرىلىپ،
نۇرعا تۇنعان،
نازىك سەزىم تىنىسى
بولمىسىن جاۋلاپ العان،
سۋسابىننىڭ شارىنداي ۇلبىرەيدى.
ساۋلەگە شاعىلىسىپ،
باقىتتان كوككە ۇشىپ،
جارىلىپ كەتسە داعى تۇك سەزبەيدى…
***
پول ەليۋار
ءبىزدىڭ عۇمىر
ءومىردىڭ كىم قۋانعان وتكەنىنە
ەلەسى كوڭىلدەردە وتكەل مىنە
وزەنىنە ءومىردىڭ قاراپ تۇرىپ
تولايىم تاعدىرىما توزەمىن دە
وتكەلىمدى ىزدەيمىن بۇگىن مەن دە
اتتانعام ارمانىما ون جەتىمدە
ساپاردا سىرلاس بولىپ سۇيگەنىمە
تىلسىمعا ۇڭىلگەنمەن تۇك تاپپايسىڭ
ءومىردى بىزدەر سۇيگەن سىيعا تارتتىق
ءبىزدى سۇيگەن سۇيىكتى ورەندەرگە
اجالدىڭ ءبىز كۇتپەگەن كەلگەنى دە
ەسەپتى ءبىز جاساعان بۇزسا مۇلدە
جاسىرىنىپ جالعاننىڭ كەتكەنى مە؟
بەتبەينەسىن زاعيپتىڭ كيىپ الىپ
ءومىرىمدى جوعالتتىم ەندى مىنە …
***
فرانتسۋز پوەزياسىنان
Jacques Prevert
جاك پرەۆەر
باربارا’
ەسىڭدە مە، باربارا،
اق جاۋىنعا كومىلگەن برەست قالا
ال سەن،
سەن نەتكەن كوركەم ەدىڭ،
استىندا اق جاۋىننىڭ باقىتتى ەدىڭ
باربارا، سەن سوندا كىمدى ىزدەدىڭ؟
تولاسسىز جاۋىن سوندا برەستكە جاۋىپ تۇردى،
كەزدەيسوق كەزدەسكەندە سەن ەكەۋمىز،
سەن ماعان كۇلىم قاقتىڭ،
ەرىكسىز مەن دە ساعان كۇلىم قاقتىم،
تانىمايتىن جاندار دا ءبىر – بىرىنە،
كەيدە وسىلاي جىلىلىق تانىتاتىن، باربارا!
ەسىڭە العىن:
اق قايىڭنىڭ استىندا سەنى كۇتىپ
الدەكىمنىڭ ءۇن قاتىپ شاقىرعانىن:
– باربارا!!! –
ال سەن،
سەن نەتكەن كوركەم ەدىڭ،
استىندا اق جاۋىننىڭ باقىتتى ەدىڭ
سەن وعان سوندا جەتىپ ەركەلەدىڭ،
ول سەنى ايمالاعان، باربارا، ەسىڭە العىن!
باربارا رەنجىمە، «سەن» دەگەنگە:
سۇيىكتىمدى ارقاشان
«سەن» دەيمىن دە:
سونداي-اق، عاشىقتارعا
«سەن» دەۋدى ايىپ كورمە.
تانىمايتىن جانداردىڭ قول ۇستاسقان،
سەزىمدەرىن سىيلايمىن اۋەل باستان.
ەسىڭدە مە، باربارا؟
باقىت پەن ماحابباتتىڭ سول قالاسى،
جۇزىڭە تامعان سوندا باقىتتىڭ شۇعىلاسى
ەسىڭدە مە، ەركە جاۋىن،
اق تاڭدا نۇرعا وراعان قالا ماڭىن،
اق جاۋىن جۋعان سوندا برەستتىڭ،
كەمەلەرىن، پريستان، قويمالارىن؟
و، باربارا!…
سوعىس نەتكەن قاتىگەز!…
تامشىلارى تەمىر مەن بولات جاۋىن،
وق جاۋىننىڭ استىندا قالاي قالدىڭ؟
اق قايىڭنىڭ استىندا سەنى كۇتكەن،
الگى جان بىلەسىڭ بە قايدا كەتكەن؟
ايمالاعان ءوزىڭدى، ەركەلەتكەن،
ءتىرى مە، جوق الدە دەمى بىتكەن؟
و، باربارا! …
مىنا جاۋىن تولاسسىز توقتار ەمەس،
وتكە كۇننەن قالعانى جالعىز ەلەس،
مازالاپ ەندى مىنە قويار ەمەس
قاباق تۇيگەن، قايعىلى جاۋىن ەلەس
توڭىرەكتى تۇڭىلتكەن تاسقىن شالكەس.
بولات پەن تەمىر جاۋىپ، وت قارىعان،
بۇل بىراق، داۋىل ەمەس.
بار بولعانى تۇنەرگەن بۇلت قانا،
يتشىلەپ جان بەرەتىن الا تاڭدا،
قالا اينالىپ، جۇرت كورمەس الا قىردا.
جان بەرەتىن ، جەل ايداپ اكەتەتىن،
كوز كورمەيتىن، ەشكىم دە ەستىمەيتىن،
كەڭىستىك دەپ اتالار ەن قيانعا.
كومىلىپ مۇندا قالار برەست قالا،
تۇڭىلدىرگەن جانىڭدى قايعى – مۇڭعا…
***
مۇڭعۇل ادەبيەتىنەن
گ. ايۋرزانا
سۇيگەنىڭدى ساقتاپ ءجۇرمىن دىلىمدە
ون جىل ءوتتى، ۇمىتقام جوق مەن مۇلدە
زىمىراپ وتكەن جىلدار، قايتادى ما؟
قانشا كۇندەر كەتىپتى-اۋ زايا مۇلدە…
جۇرەگىمدە جالىن اتقان سول سەزىم
زامانانىڭ مۇحيتىندا ءىزىم-عايىم…
جاڭا سەزىم جۇرەگىمدى تۋلاتقان،
بولىپ كەتتىم مەن ءوزىم دە جاڭا ادام
جاڭا ارۋعا عۇمىردى سول ارناعام…
ايدالادا ايالداما، پوەزد ۇزاق توقتاعان
قارسى جولدان وتە شىقتى جۇردەك پوەزد زۋلاعان
ءبىز توقتاعان ايالداما، وعان قاجەت بولماعان
قايران تاعدىر ەكەۋمىزدى وسىلاي،
كەزدەستىرمەي وتە شىقتى قايتادان…
***
جاپون ادەبيەتىنەن
ماتسۋو باسيو
جيھانكەز! – جالعىز ءسوز
ەسىمىم ەستە ساقتالسىن
اقجاۋىن جاۋعان قوڭىر كۇز …
* * *
«كوكجيەككە قاراشى، كوزىڭ تالسىن،
كوكتى ءتىلىپ كوڭىلگە جۇلدىز جاۋسىن!»
اق شاعالا كۇرسىنسىن، تولقىپ ايدىن …
* * *
استانا – بولگەن ءبىزدى، شەتسىز دالا -
كوكجيەكتى كومكەرگەن بۇلت قانا…
اقشاقارىن سەبەدى باياۋ عانا.
* * *
قاقاعان قىسىڭ ماعان تۇكتە ەمەس!
دوسپەن بىرگە وتكىزسەم شاتتى كەڭەس.
جۇرەك تە سول شاتتىقتان الار ۇلەس.
* * *
قىسقى كۇن.
ارقاسىندا ارعىماقتىڭ،
كولەڭكەم مۇز بوپ قاتادى.
* * *
يراگودزاكي جاعاسى.
كوكتى تىلگەن اقسۇڭقارعا قاراشى،
نەتكەن شاتتىق، جازىلار جان جاراسى!
* * *
جاڭعىرعان اتسۋتا حرامى
جۇگىنەن وتكەن جىلدار تازالانىپ
جارقىراپ شىعا كەلدى اينا جارىق.
اقشاقار ورنەك سالدى شاتىرعا شىعىپ الىپ
* * *
قانشاما قار جاۋىپتى قاراشى!
حاكونەنىڭ اسۋىندا جول شەگەر،
سوندا داعى بۇل ادامزات بالاسى
* * *
قاعاز كويلەك قۋ تانىمە ءىلىپ اپ،
قوناق بولام – اقشاقارعا نازار ساپ -
بار ءاجىمىم تەگىستەلەر سول ساتتە – اق!
* * *
قانە ، دوستار!
جاڭا جاۋعان اقشاقاردى ارالاپ،
سەرۋەندەيىك، تالعانىنشا قوس اياق!
kerey.kz
پىكىر قالدىرۋ