|  | 

كوز قاراس

اتاتەگىمىزدى تورگە شىعارايىق

اتاتەگىمىزدى تورگە شىعارايىق

ارادا ءۇش ۇرپاق اۋىسىپ، 1991 جىلى كەڭەس وداعى ىدىراپ، قازاق­ستان ءوز ەگەمەندىگىن قولىنا العاننان كەيىن عانا بارىپ، كەيبىر ازاماتتار «وۆ»،«ەۆ» جالعاۋلارىنان باس تارتىپ، جەكە كۋالىكتەرى مەن تولقۇجاتتارىن قازاقىلاندىرا باستادى.

تۇرىك اعايىندارعا ۇقساتىپ ناۋرىزباي ماحمۋد دۇيسەكۇلى بولىپ جازۋ ءۇردىسى دە قالىپتاستى. بۇعان مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى شەرحان مۇرتازا سياقتى ۇلتجاندى تۇلعالار العاش­قىلاردىڭ ءبىرى بولىپ ۇلگى كورسەتكەنى انىق. ءسويتىپ، تولقۇجات پەن جەكە كۋالىكتى تولتىرۋ بارىسىندا فامي­لياسى مەن ءوزىنىڭ اتىن جازاتىن ءداستۇر بوي كورسەتە باستادى. سودان كوپ ۇزاماي كەيبىر كىسىلەر فامي­لياسىنىڭ سوڭىنا «تەگى» دەگەن جال­عاۋلاردى دۇرىس كورىپ سولاي جازعىزدى. رۋلارىن ايشىقتاعاندار دا جەتەرلىك.
الەم حالىقتارىنىڭ قاي قايسىن الىپ قاراساڭ دا وزدەرىنىڭ ۇلتىنا ءتان اتاتەگى بار. اتاپ ايتاتىن بولساق، ارميانداردا «يان»، گرۋزيندەردە «شۆيلي»، «ادزە»، ۋكراينداردا «كو»، پولياكتاردا «سكي»، جاپونداردا، كورەيلەردە باعزى زاماننان قالىپ­تاسقان اتاتەگىن كورىپ ەرىكسىز سۇيسىنەسىڭ. ولاردى وسى اتاتەگىنە قاراپ-اق قاي ۇلتتىڭ وكىلى ەكەندىگىن وپ-وڭاي اجىراتىپ الۋعا بولادى. وسىعان كەلگەندە ەرىكسىز ويعا باتاسىڭ.
مەنى قازاقتىڭ اتاتەگىنە «اتا» ءسوزىن تىركەپ جازساق قالاي بولار ەدى دەگەن وي كوپتەن بەرى مازالاپ ءجۇر. مىسالى، ناۋرىزباياتا ماحمۇت دۇيسەكۇلى دەپ جازساق، بۇل جەردە «اتا» جالعاۋى، ياعني ماحمۇتتىڭ اتاسىنىڭ كىم ەكەندىگىن ناقتى كور­سەتىپ تۇر. بۇل – بىرىنشىدەن، قازاق ازا­ماتتارى وزدەرىنىڭ اتاتەگىنە «اتا» ءسوزىن تىركەپ جازسا، ونىڭ فامي­لياسىنىڭ ءوزى-اق تولقۇجات يەسىنىڭ قازاق ۇلتىنان ەكەنىن بىلدىرسە، ەكىنشىدەن، وزگە قاي ەلگە، قاي جەرگە بارمايىق سول مەملەكەتتىڭ وكىلدەرى تولقۇجاتىمىزعا قاراپ-اق قازاق ەكەنىمىزدى بىردەن ايىرار ەدى. ۋاقىت وتە كەلە «تەگى»، «ءتىڭ»، «ءنىڭ» دەگەن جالعاۋلار «اتا» سوزىنە جول بەرەرى انىق.
بۇگىنگىنىڭ جاستارى شەجىرەنى جەتىك بىلمەگەندىكتەن ءوزىنىڭ تەگىن وسى «اتا» ءسوزى ارقىلى اجىراتىپ، قاننىڭ ارا­لاسىپ كەتپەۋىنەن ساقتاناتىندىعى حاق.

قازاق حالقى اتاتەگىنە جازىلعاندا نە ۇتامىز؟
1. «اتا» جالعاۋىنان قازاق حالقى ءبىر اتانىڭ بالالارى ەكەنىن بىلدىرەدى.

2.اتا ءسوزى قازاق ۇلتىنا «تايعا تاڭبا باسقانداي» تاڭباسى ەمەس پە؟!

3.ۇلتىمىزدىڭ جۇزگە بولىنبەۋىنە باستى باستاماسى بولادى.

4.ۇلتىمىزدى بىرلىككە، ىنتىماققا شاقىرادى

5.قازاق حالقىن ءتىلىن جانە ءدىنىن قادىرلەۋگە ىقپال ەتەدى.

6.قازاق مەملەكەتىندەگى باسقا ۇلت وكىلدەرىنىڭ باستاۋشىسى بولادى.

7.شەت مەملەكەتتەرگە، قازاق ەلى بولماعان دەگەندەرگە تاباندى ەل ەكەنىمىزدىڭ دالەلى بولادى.

8. ۇلتىمىزدىڭ ادەت-عۇرپىن ساقتاۋعا قادىرلەۋگە اسەرىن تيگىزەدى.

مەنىكى كوپشىلىكتىڭ ورتاسىنا ءوز ۇسىنىس-پىكىرىمدى ءبىلدىرۋ. كىم قالاي قابىلدايدى، ونى اركىمنىڭ ءوز تانىم-تۇيسىگى بىلەدى. بىراق قالاي دەگەنمەن دە، قازاق رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملە­كەتى مەن ۇكىمەتى،ەلىمىزدىڭ زاڭ شىعا­رۋشى ورگانى پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋ­تات­تارى بۇل ماسەلەگە تەرەڭ زەيىن قو­يىپ تالقىلاسا، قازاق ۇلتىنىڭ ماسە­لەسى بولعاندىقتان بۇل قادام كەرەك-اق.
ناۋرىزباياتا
راحىمبەردى دۇيسەكۇلى

ايقىن-اقپارات

Related Articles

  • گەرب اۋىستىرۋ ماسەلەسى نەمەسە «تەرىستەۋ سيندرومى» قالاي پايدا بولدى؟!

    ەلىمىزدىڭ گەربىن اۋىستىرۋ تۋرالى پرەزيدەنتتىڭ ۇسىنىسى (و باستا ۇسىنىس سۋرەتشى-ديزاينەر مامانداردان شىققان سياقتى) تۇتاس قوعامدا بولماعانمەن، الەۋمەتتىك جەلىلەردە اجەپتاۋىر قارسىلىق تۋدىردى. بىراق، بايىپتاپ قاراساق، بۇل قارسىلىقتىڭ قازىرگى گەربتىڭ قازاق ءۇشىن ەرەكشە قاستەرلى نەمەسە ەستەتيكالىق تۇرعىدان ءمىنسىز بولۋىنا ەش قاتىسى جوقتىعىن اڭعاراسىز. سوڭعى ۋاقىتتارى، اۋىر ىندەتپەن قاتار كەلگەن قاڭتار تراگەدياسىنان باستاپ، حالىق ايتارلىقتاي كۇيزەلىسكە ۇشىرادى. قازاقستاننىڭ ەركىنەن تىس، سوعىسقا، باسقا دا سەبەپتەرگە بايلانىستى بولىپ جاتقان ەكونوميكالىق قيىندىق سالدارىنان حالىقتىڭ ءال-اۋقاتى تومەندەدى. وسىنىڭ ءبارى قازىر قوعامدا بايقالىپ قالعان «تەرىستەۋ سيندرومىنا» تۇرتكى بولدى. «تەرىستەۋ سيندرومى» – دۇرىستى دا بۇرىسقا شىعاراتىن، قانداي باستاماعا بولسىن قارسى رەاكتسيا شاقىراتىن قۇبىلىس. الەۋمەتتىك پسيحولوگيانى زەرتتەۋشىلەردىڭ پايىمداۋىنشا، وسى قۇبىلىستى بارىنشا كۇشەيتىپ تۇرعان فاكتور – الەۋمەتتىك جەلىلەر. ياعني، الداعى ۋاقىتتا

  • ۇزدىك ويدىڭ ۇزىندىلەرى

    ۇزدىك ويدىڭ ۇزىندىلەرى ارما الەۋمەت! مەن قازىر تازا اكادەميالىق عىلىمي ورتادا ءجۇرمىن. ءوزىمنىڭ نەشە جىل بويى جيناعان ءبىلىمىمدى، وقىعان وقۋىمدى، شەتەلدىك تاجىريبەمدى، ينتەللەكتۋالدى قارىم-قابىلەتىمدى شىنايى قولداناتىن قارا شاڭىراقتىڭ ىشىندە ءجۇرمىن. الماتىنىڭ بارىنەن بولەك مادەني ورتاسى ەرەكشە ۇنادى. الماتى قالا مەن دالا دەيتىن ەكى ۇعىمنىڭ تۇيىسكەن ادەمى ورتاسى ەكەن. ويلاپ كورسەم مەن باقىتتى پەرەزەنت، باعى جانعان ۇرپاق ەكەنمىن. اكەم تۇرمىس پەن جوقشىلىق، جالعىزدىقتىڭ تاۋقىمەتىن ابدەن تارتىپ ەش وقي المادىم، نەبارى ءۇش اي وقۋ وقىدىم-, دەپ مەنىڭ وقۋىمدى بالا كۇنىمنەن قاداعالادى، شاپانىمدى ساتسام دا وقىتام دەپ بارىن سالدى. ال مەكتەپتە باقىتتى شاكىرت بولدىم. ماعان ءدارىس بەرگەن ۇستازدارىم كىلەڭ دارىندى، قابىلەتتى كىسىلەر بولدى. ۋنيۆەرسيتەتتە جانە شەتەلدە مەن تىپتەن ەرەكشە دارىن يەلەرىنە شاكىرت بولدىم.

  • سامات ءابىش قالاي “سۇتتەن اق، سۋدان تازا” بولىپ شىقتى؟

    ازاتتىق راديوسى ساياساتتانۋشى دوسىم ساتپاەۆ ۇقك توراعاسىنىڭ بۇرىنعى ءبىرىنشى ورىنباسارى، ەكس-پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ نەمەرە ءىنىسى سامات ابىشكە شىققان ۇكىم “قازاقستانداعى رەجيم بولاشاقتى ويلامايتىنىن كورسەتتى” دەيدى قازاقستاندىق ساياساتتانۋشى دوسىم ساتپاەۆ. ساراپشىنىڭ پايىمداۋىنشا، بيلەۋشى “ەليتا” جەكە ىستەرىمەن جانە تاساداعىكەلىسىمدەرمەن اۋرە بولىپ جاتقاندا ەلدە تاعى ءبىر جاڭا الەۋمەتتىك جارىلىسقا اكەلۋى مۇمكىن فاكتورلار كۇشەيىپ كەلەدى. ساياساتتانۋشىرەسەي ءوزىنىڭ ەكونوميكالىق مۇددەلەرى مەن گەوساياسي جوسپارلارىن كەڭىنەن جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن قازاقستاننىڭ ىشكى ساياساتىنا تىكەلەي اسەر ەتۋگە تىرىسىپ جاتۋى مۇمكىن دەپ تە توپشىلايدى. پۋتين “قاۋىپسىزدىك كەپىلى” مە؟ ازاتتىق: سونىمەن ۇزاق دەمالىس الدىندا وسىنداي ۇلكەن جاڭالىق جاريالاندى. مەيرام الدىندا، 19 ناۋرىزدا قازاقستاندىقتار ءماجىلىس دەپۋتاتىنىڭ پوستىنان سامات ابىشكە شىققان ۇكىم جايلى ءبىلدى. مۇنىڭ ءبارىنىڭ بايلانىسى بار ما الدە كەزدەيسوقتىق پا؟ دوسىم ساتپاەۆ: اڭگىمەنى بۇل ءىستىڭ قۇپيا

  • حريستيان ميسسيونەرلەرىنىڭ قۇمداعى ىزدەرى

    ورىنى: قاشقار ق-سى; جىلى: 1933 ج; اتى-ءجونى: قابىل احوند; ءدىنى: حريستيان; تۇسىنىكتەمە: بۇل جىگىتتىڭ كەيىنگى ەسىمى قابىل احوند، حريستيان ءدىنىن قابىلداعان العاشقى ۇيعىر. كەيىن ءدىني سەنىمىنە بايلانىستى ولتىرىلگەن. سۋرەت ەۋروپاداعى ميسسيونەرلىك مۋزەي ارحيۆىندە ساقتاۋلى. اتالعان مۋزەيدە جۇزدەگەن حريستيان ۇيعىر وكىلدەرىنىڭ سۋرەتى ساقتالعان. 1930 جىلدارى حريستيان ۇيعىرلارىنا تۇرعىلىقتى مۇسىلماندار مەن اكىمشىلىك بيلىك تاراپىنان قىسىم كورسەتىلە باستاعان سوڭ ءبىر ءبولىمى ميسسيونەرلەرگە ىلەسىپ ەۋروپا ەلدەرىنە “ھيجراعا” كەتتى. القيسسا حريستيان الەمىنىڭ قاشقارياعا باسا ءمان بەرۋى اسىرەسە ياقۇپ بەك مەملەكەتى كەزەڭىندە جاڭا مۇمكىندىكتەردى قولعا كەلتىردى. 1860-70 جج. قاشقاريانىڭ تسين يمپەرياسىنا بايلانىستى كوڭىل كۇيىن جاقسى پايدالانعان حريستيان الەمى ءۇندىستان مەن تيبەت ارقىلى قاشقارياعا مادەني ىقپالىن جۇرگىزە باستادى. ولاردىڭ ماقساتى بۇل ايماقتى رەسەي يمپەرياسىنان بۇرىن ءوز ىقپالىنا

  • دەموگرافيالىق ساراپتاما

    1-ءشى سۋرەت قازاقتار; دەموگرافيالىق احۋال 1949-2020 جج. ارالىعىن سالىستىرمالى كورسەتكەن. 1949 جىلعا دەيىن، اتاپ ايتقاندا كوممۋنيستىك قىتاي ۇكىمەتى ورناعانعا دەيىن شىنجاڭ ولكەسىنىڭ سولتۇستىك بولىگىندە قازاقتار، وڭتۇستىك بولىگى قاشقاريادا ۇيعىرلار باسىم ساندى ۇستادى. 1951-54 جىلدارى ۇلتتىق مەجەلەۋ كەزىندە ورتالىق ۇكىمەت قۇرعان كوميسسيا ساراپتاماسى بويىنشا ۇلتتىق اۆتونوميالىق تەرريتوريانى انىقتاۋ مىنا ەكى باعىتتا جۇرگىزىلدى. ولار: ءبىرىنشى، ۇلتتىق اۆتونوميانى مەجەلەۋ بويىنشا ونىڭ اتاۋىن تۇراقتاندىرۋ. وسى بويىنشا ءۇش اتاۋ ۇسىنىلدى: *شىعىس تۇركىستان اۆتونوميالىق فەدەراتسيالىق رەسپۋبيليكاسى; *ۇيعىرستان اۆتونوميالىق رەسپۋبيليكاسى; *شىنجاڭ اۆتونوميالى رەسپۋبيليكاسى. ەكىنشى، اۆتونوميانىڭ اكىمشىلىك تۇرپاتىن انىقتاۋ; وسى بويىنشا: *فەدەرەتسيالىق تۇرپات; *اۆتونوميالىق وبلىس جانە وكۋرگ تۇرپات; *ايماق جانە اۋدان دارەجەلى اۆتونوميالىق وكۋرگ تۇرپاتى. مەجەلەۋ كوميسسياسى اتالعان ەكى باعىتتا ساراپتاما ناتيجەسىن قورىتىندىلادى. كوميسسيا قورىتىندىسى بويىنشا شىنجاڭ ولكەسىنىڭ

پىكىر قالدىرۋ

ەلەكتورندى پوشتاڭىز سىرتقا جاريالانبايدى. بەلگى قويىلعان ءورىستى تولتىرۋ مىندەتتى *

اتى-ءجونى *

Email *

سايتى

Kerey.kz/كەرەي.كز

ءبىز تۋرالى:

تەل: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz ءتىڭ بۇرىنعى نۇسقاسىن http://old.kerey.kz تەن وقي الاسىزدار!

KEREY.KZ

سايت ماتەريالدارىن پايدالانعاندا دەرەككوزگە سىلتەمە كورسەتۋ مىندەتتى. اۆتورلار پىكىرى مەن رەداكتسيا كوزقاراسى سايكەس كەلە بەرمەۋى مۇمكىن. جارناما مەن حابارلاندىرۋلاردىڭ مازمۇنىنا جارناما بەرۋشى جاۋاپتى.

سايت ساناعى: