|  | 

قازاق شەجىرەسى

وسپان دەگەن – وردالى ەلدىڭ قولعا ۇستاعان قىنابى جوق قىلىشى، ول يىلسە ەل سىنادى، شايقالادى ىرىسى.

OSPAN BATIR«جاۋاپ بەر» – دەپ قولىنداعى تاپانشاسىن
شوشاڭداتتى سۇس كورسەتىپ باتىلدى.
سوسىن تاعى ەسكەرتتى وعان:
«ەگەر بىزگە ءوز ەركىڭمەن باسىڭدى ءيىپ
قىزمەت ەتسەڭ جانە ەرلىك كورسەتسەڭ،
ۇلكەن سىيلىق بەرىلەدى، قولباسشى بوپ سايلاناسىڭ.
بۇل ارينە ساعان بەرگەن زور مۇمكىندىك اقىرعى.

كازىر ماعان جاۋابىڭدى ايت وي جىبەرمەي باسقاعا،
ءسوزىڭ ماعان ۇنار بولسىن،
وندا قىستا كوك بالدىرعان گۇل ەگەسىڭ تاسقا دا.
ەگەر ءسوزىڭ ۇناماسا جانە مەنىڭ ايتقانىما كونبەي جاتساڭ
وسى الاڭدا، وسى حالىق الدىندا،
ەرتەڭ تۇستە اتىلاسىڭ. ال كانەكي سويلە» – دەدى،
مۇرتىن سيپاپ كەۋدە كەرىپ ماستانا
سوندا عانا باتىر وسپان ورىنىنان كوتەرىلدى
ماڭعازدانا كوز جىبەرىپ الىسقا،
اشۋ، ىزى جانە مىسقىل تەبىندەگەن
ءوڭ كەلبەتى بەكىنگەندەي ۇزاق ۇلى جارىسقا.
الاڭ تولى كوپ قالايىق تىم تىرىس بوپ ىشكە تارتىپ دەمدەرىن،
قاراپ تۇردى الىپ تۇلعا ارىسقا.
ماڭعاز باتىر از تۇردى دا ناجاعايداي جالت بۇرىلدى
ماساتتانا ساۋال قويعان دۇشپانعا،
ءور مىنەزىن توعىستىرىپ سابىر سالماق ۇستامعا:
«ءوي اقىماق نە دەپ تۇرسىڭ ساندالىپ،
تانىماساڭ قازاق دەگەن ءبىر حالىق بار ءور حالىق
ولسە داعى ول باس يمەيدى سەن سىقىلدى تىشقانعا.

سول بيىكتەن كوتەرىلگەن مەن كوكبورى وسپان دەگەن ەرلىكپىن،
ءجۇزى دەپ ءبىل ورتتىلىكتىڭ، ورلىكتىڭ.
كوپ دۇشپانعا قولىم ءتيدى، وعىم ءتيدى تار جولىندا تەڭدىكتىڭ،
نارقى وسىنداي، پارقى وسىنداي بوپ كەلەدى ەرتەڭى اسقاق ەلدىكتىڭ.

قىلمىسىم سول:
جانىنان دا، ارىنان دا بيىك قويىپ اس قامىن،
ءالىن بىلمەي جايىن ەلگە قول كوتەرگەن شاپىرلاردىڭ
قانىن سۋداي شاشقانىم،
لايلاماي تازالىقتىڭ، ۇلىلىقتىڭ باستاۋىن،
بيىكتەردەن اسقانىم.
سەندەي سايقال قايدان ۇقسىن
ونداي اسقار اسقاقتىقتىڭ استارىن.

جاڭە تاعى نە دەدىڭ سەن:
«ەگەر بىزگە باسىڭدى ءيىپ ەرلىك ەتسەڭ سىيلىق بەرەم» – دەدىڭ بە،
«ال ويتپەسەڭ اتىلاسىڭ تەگىندە…»
ءوي بايقۇس – اي ءولىم دەگەن سەندەر ءۇشىن قورقىنىش ءا،
ال ءبىز ءۇشىن ويىنشىق،
كوك تاعىسى قىران بۇركىت
ىنگە كىرىپ كۇن كورمەيدى، كوز جۇمادى كوگىندە.

وسپان دەگەن – وردالى ەلدىڭ قولعا ۇستاعان
قىنابى جوق قىلىشى،
ول يىلسە ەل سىنادى، شايقالادى ىرىسى.
ءويتىپ مىنا تۇعىرلى ەلدى
تۇتقىن ەتىپ ساتقىن ءومىر كەشكەنشە،
تۇلپار كەۋدەم وقتى مىلتىق اۋىزىنا
قارسى تۇرىپ تامامدالسىن، دۇرىسى.

ەرلىك دەگەن دۇشپانىنا باس يىۋدەن باستالاد دەپ
قانداي اكەڭ نۇسقادى،
سەن جاقسىلاپ ۇق مىنانى
بىزدەر ءسىرا جالعامايمىز جاماۋعا اكەپ قىسقانى.
تاۋدىڭ ەلى تاۋعا عانا باس يەدى،
تىلەيدى ولار قۇزار بيىك ۇشپانى،
قاتىندارعا قاتىن بولىپ جارىق كورۋ
سەن سەكىلدى سۇمەلەكتىڭ ۇستامى.

ولىممەنەن تاۋسىلمايدى
باتىرلاردىڭ ماڭدايداعى باق كەنى،
حاس قىراننىڭ قاناتىنا تارلىق ەتەر
جايماشۋاق جات كوگى.
باتىر بولساڭ قولىمدى شەش قىلىش ۇستات
جەكپە جەكتە باسىڭدى بەر ەرلىكپەن،
وعان ءداتىڭ جەتپەيدى ەكەن قىمسىنبايمىن
قارسى الدىمنان قاراپ تۇرىپ ات مەنى.

ءاي بىلمەيمىن وعان داعى ءداتىڭ جەتپەس
سەندە جالىن كورىنبەيدى اق الماستاي جارقىلدار،
ونداي جالىن سەندە بولار ءجونى دە جوق
الميساقتان تابان جالاپ تاماق تابار سالتىڭ بار.
قول اياعىم بايلاۋىندا
قول، تىزەڭدى قالتىراتىپ اتساڭ مۇمكىن كوز جۇمىپ،
مەنىڭ ەرلىك ەركىندىگىم كۇندە سەنىڭ تۇسىڭدە كەپ
تىشقان العان مىسىقتاي بوپ القىمدار.

بولدى مەنىڭ ءسوزىم ءبىتتى، نە قىلاسىڭ قىلارىڭدى قىلا بەر،
ءجۇز جىل مۇمكىن وتسە داعى مەنى ۇمىت قىپ وشىرمەيدى
التىن التاي قىرقاسى مەن قۇبا بەل.
ەل باسىنا وڭايلىقپەن باق قونبايدى
ەسىلدەرى جانىن پيدا ەتپەسە،
ەل جەرى ءۇشىن جانىن قيعان قىرشىندارىن
ماڭگى باقي قۇرمەتتەۋمەن تىنادى ەل»

Related Articles

  • سارباس رۋى جانە سارتوقاي باتىر

    تاريحتى تۇگەندەۋ، وتكەننىڭ شەجىرەسىن كەيىنگە جالعاۋ – اتادان بالاعا جالعاسقان ەجەلگى ءداستۇر. شەجىرە، ۇلت-رۋ، تايپا تاريحى – اتانى ءبىلۋ، ارعى تاريحتى ءبىلۋ بولىپ قالماستان ۇلتتىڭ ۇلت بولىپ قالىپتاسۋى جولىنداعى باستان كەشكەن سان قيلى وقيعالارى مەن اۋىر تاعدىرىنان دا مول دەرەك بەرەدى. شەجىرە – تۇتاس حالىق تاريحىنىڭ ىرگەتاسى عانا ەمەس، ۇلت پەن ۇلىس تانۋدىڭ الىپپەسى  سانالادى. «قازاق حالقى 200-دەن اسا رۋدان قۇرالسا دا ءار رۋدىڭ ءوز شەجىرەسى بولعان. شەجىرەشىلەر ءجۇز، تايپا، رۋ، اتا تاريحىن تەرەڭ تالداي بىلگەن»(1). پاتشالىق رەسەيدىڭ داۋرەنى اياقتالار تۇستا قازاقتىڭ مەملەكەتتىگىن قالپىنا كەلتىرۋدى ماقسات تۇتقان الاش كوسەمى ءاليحان بوكەيحان (1866-1937) العاشقى بولىپ قازاق تاريحىنىڭ قاجەتتىلىگىن العا تارتىپ، باشقۇرتتىڭ ايگىلى عالىمى ءۋاليدي توعانمەن كەزدەسىپتى. ءۋاليدي توعان ءوزىنىڭ ەستەلىگىندە: «مەن بىرنەشە

  • گەرب اۋىستىرۋ ماسەلەسى نەمەسە «تەرىستەۋ سيندرومى» قالاي پايدا بولدى؟!

    ەلىمىزدىڭ گەربىن اۋىستىرۋ تۋرالى پرەزيدەنتتىڭ ۇسىنىسى (و باستا ۇسىنىس سۋرەتشى-ديزاينەر مامانداردان شىققان سياقتى) تۇتاس قوعامدا بولماعانمەن، الەۋمەتتىك جەلىلەردە اجەپتاۋىر قارسىلىق تۋدىردى. بىراق، بايىپتاپ قاراساق، بۇل قارسىلىقتىڭ قازىرگى گەربتىڭ قازاق ءۇشىن ەرەكشە قاستەرلى نەمەسە ەستەتيكالىق تۇرعىدان ءمىنسىز بولۋىنا ەش قاتىسى جوقتىعىن اڭعاراسىز. سوڭعى ۋاقىتتارى، اۋىر ىندەتپەن قاتار كەلگەن قاڭتار تراگەدياسىنان باستاپ، حالىق ايتارلىقتاي كۇيزەلىسكە ۇشىرادى. قازاقستاننىڭ ەركىنەن تىس، سوعىسقا، باسقا دا سەبەپتەرگە بايلانىستى بولىپ جاتقان ەكونوميكالىق قيىندىق سالدارىنان حالىقتىڭ ءال-اۋقاتى تومەندەدى. وسىنىڭ ءبارى قازىر قوعامدا بايقالىپ قالعان «تەرىستەۋ سيندرومىنا» تۇرتكى بولدى. «تەرىستەۋ سيندرومى» – دۇرىستى دا بۇرىسقا شىعاراتىن، قانداي باستاماعا بولسىن قارسى رەاكتسيا شاقىراتىن قۇبىلىس. الەۋمەتتىك پسيحولوگيانى زەرتتەۋشىلەردىڭ پايىمداۋىنشا، وسى قۇبىلىستى بارىنشا كۇشەيتىپ تۇرعان فاكتور – الەۋمەتتىك جەلىلەر. ياعني، الداعى ۋاقىتتا

  • ايتپاي كەتتى دەمەڭىز… (تيبەت ءارحيۆى تۋرالى)

    التايدان اۋعان ەل تۋرالى تاريحي جازبالاردا وقتىن-وقتىن ايتىلعانى بولماسا ءيسى قازاق جۇرتىنا تيبەت تۋرالى تۇسىنىك ءالى كۇنگە دەيىن بەيمالىم. اسىرەسە تيبەت جازبا دەرەكتەرىندە كۇللى تۇركى بالاسىنىڭ تاريحى تۋرالى تىڭ دەرەكتەردىڭ كومۋلى جاتقانىن تىپتەن بىلە بەرمەيمىز. تيبەت- تاريحي دەرەكتىڭ ەڭ كوپ ساقتالعان ايماعى سانالادى. مادەني، ادەبي، رۋحاني جانە تاريحي ءتۇرلى دەرەكتەردىڭ ىقىلىم زاماننان بەرى جاقسى ساقتالۋىمەن سىرت الەمدى وزىنە باۋراپ كەگەن تيبەت جۇرتىنا 19 عاسىردان باستاپ باتىس ەكسپەديتسياسى باسا نازار اۋدارىپ كەشەندى زەرتتەۋلەر جاسادى. سونىڭ نەگىزىندە تيبەتتەگى كەيبىر سالالىق بايىرعى دەرەكتەر باتىسقا كوشىرىلدى. ەسەسىنە تيبەتتانۋ عىلىمى قالىپتاستى. جاعىرافيالىق ورنالاسۋى تىم ۇزاق بولعاندىقتان تيبەتتانۋ عىلىمى قازاق جۇرتىنا قاجەتتىلىك تۋدىرمادى. تيبەتتانۋمەن نەگىزىندە الپاۋىت كۇشتەر اينالىستى. ولار تيبەت جۇرتىن يگەرۋدى باسقا قىرىنان باعالادى. تيبەتتە

  • دەموگرافيالىق ساراپتاما

    1-ءشى سۋرەت قازاقتار; دەموگرافيالىق احۋال 1949-2020 جج. ارالىعىن سالىستىرمالى كورسەتكەن. 1949 جىلعا دەيىن، اتاپ ايتقاندا كوممۋنيستىك قىتاي ۇكىمەتى ورناعانعا دەيىن شىنجاڭ ولكەسىنىڭ سولتۇستىك بولىگىندە قازاقتار، وڭتۇستىك بولىگى قاشقاريادا ۇيعىرلار باسىم ساندى ۇستادى. 1951-54 جىلدارى ۇلتتىق مەجەلەۋ كەزىندە ورتالىق ۇكىمەت قۇرعان كوميسسيا ساراپتاماسى بويىنشا ۇلتتىق اۆتونوميالىق تەرريتوريانى انىقتاۋ مىنا ەكى باعىتتا جۇرگىزىلدى. ولار: ءبىرىنشى، ۇلتتىق اۆتونوميانى مەجەلەۋ بويىنشا ونىڭ اتاۋىن تۇراقتاندىرۋ. وسى بويىنشا ءۇش اتاۋ ۇسىنىلدى: *شىعىس تۇركىستان اۆتونوميالىق فەدەراتسيالىق رەسپۋبيليكاسى; *ۇيعىرستان اۆتونوميالىق رەسپۋبيليكاسى; *شىنجاڭ اۆتونوميالى رەسپۋبيليكاسى. ەكىنشى، اۆتونوميانىڭ اكىمشىلىك تۇرپاتىن انىقتاۋ; وسى بويىنشا: *فەدەرەتسيالىق تۇرپات; *اۆتونوميالىق وبلىس جانە وكۋرگ تۇرپات; *ايماق جانە اۋدان دارەجەلى اۆتونوميالىق وكۋرگ تۇرپاتى. مەجەلەۋ كوميسسياسى اتالعان ەكى باعىتتا ساراپتاما ناتيجەسىن قورىتىندىلادى. كوميسسيا قورىتىندىسى بويىنشا شىنجاڭ ولكەسىنىڭ

  • نۇرالى باتىردىڭ كەسەنەسى  جونىندە

    كەيىنگى كەزدە نۇرالى باتىردىڭ كەسەنەسى جونىندە ءارتۇرلى اڭگىمەلەر شىعىپ جۇرگەن كورىنەدى. ونىڭ ءبىرى موڭعوليادان كەلگەن ءبىر تۋىسقانىمىز باسقا ءبىر بەلگىلى جەرلەسىمىزدىڭ نۇرالى باتىردىڭ زيراتى دەپ كيگىز ءۇي سياقتى سامان كىرپىشتەن قالانعان  ادەمى زيراتتىڭ جانىنا بارىپ قۇران وقىعانىنا كۋا بولعانىن كەلتىرىپتى. ول جىگىتتىڭ  كورگەنى دە، ايتىپ وتىرعانى دا شىڭدىق. ويتكەنى 1982 جىلعا دەيىن ەلدىڭ كوپشىلىگى، ونىڭ ىشىندە  مەن دە سولاي  ويلادىم. اڭگىمە تۇسىنىكتى بولۋ ءۇشىن مەن سول كەزدەگى وقيعادان باستاپ باياندايىن. مەن 1961 جىلى سەمەيدىڭ  مال دارىگەرلىك ينستيتۋتىن ءبىتىرىپ كەلدىم. مەنى  سول كەزدەگى  س.م. كيروۆ اتىنداعى  كولحوزعا مال دارىگەرى ەتىپ جىبەردى. 1962 جىلى بۇل كولحوز «گورنىي» سوۆحوزىنا اينالدى. ءبىز بالا كەزىمىزدەن: «نۇرالى اتامىزدىڭ زيراتى س.م كيروۆ اتىنداعى كولحوزدىڭ جەرىندە ورنالاسقان،   بابامىز باتىر بولعان كىسى، ال ونىڭ جانىنداعى قابىردىڭ  ۇزىندىعى جەتى كەز، ءبىزدىڭ  بابامىزدان  دا  اسقان

پىكىر قالدىرۋ

ەلەكتورندى پوشتاڭىز سىرتقا جاريالانبايدى. بەلگى قويىلعان ءورىستى تولتىرۋ مىندەتتى *

اتى-ءجونى *

Email *

سايتى

Kerey.kz/كەرەي.كز

ءبىز تۋرالى:

تەل: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz ءتىڭ بۇرىنعى نۇسقاسىن http://old.kerey.kz تەن وقي الاسىزدار!

KEREY.KZ

سايت ماتەريالدارىن پايدالانعاندا دەرەككوزگە سىلتەمە كورسەتۋ مىندەتتى. اۆتورلار پىكىرى مەن رەداكتسيا كوزقاراسى سايكەس كەلە بەرمەۋى مۇمكىن. جارناما مەن حابارلاندىرۋلاردىڭ مازمۇنىنا جارناما بەرۋشى جاۋاپتى.

سايت ساناعى: