ءاليحان بوكەيحاننىڭ ءومىرى
kerey.kz
5 ناۋرىز – 20-عاسىر باسىنداعى قوعام جانە مەملەكەت قايراتكەرى، “الاشوردا” اۆتونوميالىق ۇكىمەتىنىڭ توراعاسى ءاليحان بوكەيحاننىڭ تۋعان كۇنى. قايراتكەر 1937 جىلى شىلدە ايىندا ءوز قولىمەن تولتىرعان تۇتقىن انكەتاسىندا دۇنيەگە 1866 جىلى 5 ناۋرىز كۇنى كەلگەنىن جازعان. ءاليحان بوكەيحان 1937 جىلى 71 جاسىندا ماسكەۋدە ءستاليننىڭ بۇيرىعىمەن اتىلدى.
1
ءاليحان بوكەيحاننىڭ كەيىننەن تابىلعان سۋرەتى. فوتو رەسەيدىڭ ومبى مەملەكەتتىك تاريحي ولكەتانۋ مۇراجايىنىڭ ورىس يمپەراتورلىق گەوگرافيالىق قوعامى باتىس ءسىبىر ءبولىمى قورىندا ساقتالىپ كەلگەن. سۋرەت تابىلعان پاپكادا فوتوعا “اليحان بۋكەيحانوۆ. پاۆلودار، 1908″ دەگەن انىقتاما بەرىلگەن. سۋرەتتى تاۋىپ، كوشىرمەسىن جاريالاعان – سۇلتانحان اققۇلى.
2
سۋرەت 1906 جىلى تۇسىرىلگەن. ساياساتكەر 1866 جىلى بۇرىنعى سەمەي وبلىسىندا دۇنيەگە كەلگەن. ومبى جانە سانكت-پەتەربۋرگتە ءبىلىم العان. وتكەن عاسىردىڭ باسىندا رەسەيدەگى ءتۇرلى قوزعالىستار مەن پارتيالاردىڭ جۇمىسىنا ارالاسىپ، تاجىريبە جينايدى.
3
“الاش” قوزعالىسى مەن الاشوردا ۇلتتىق تەرريتوريالىق اۆتونومياسىنىڭ جەتەكشىلەرى (سولدان وڭعا قاراي) احمەت بايتۇرسىنۇلى، ءاليحان بوكەيحان جانە مىرجاقىپ دۋلاتۇلى. اليحان بوكەيحان 1906 جىلى ءبىرىنشى مەملەكەتتىك دۋماعا دەپۋتات بولىپ سايلاندى. 1917 جىلدىڭ جەلتوقسانىندا بۇكىل قازاق قۇرىلتايىندا “الاش” اۆتونومياسى جاريالانىپ، ءاليحان بوكەيحانوۆ “الاشوردا” اۆتونوميالىق ۇكىمەتىنىڭ توراعاسى بولىپ سايلاندى.
4
سامار قالاسىنداعى رەسەيدىڭ كونستيتۋتسيالىق-دەموكراتيالىق پارتياسىنىڭ مۇشەلەرى. جوعارعى قاتاردا سول جاق شەتتە تۇرعان ءاليحان بوكەيحان. سامار قالاسى، 1915 نەمەسە 1916 جىل.
5
20 باسىنداعى قازاق زيالىلارىنىڭ توبى. ءبىرىنشى قاتاردا قاق ورتادا اق جەيدەمەن وتىرعان ءاليحان بوكەيحان، ونىڭ سول جاعىنداعى ادام – ابايدىڭ ۇلى تۇراعۇل، ونىڭ جانىندا وتىرعان جۇباندىق بولعانباەۆ. ەكىنشى قاتاردا وڭ جاقتان ەكىنشى تۇرعان كوكباي جاناتايۇلى. وزگەلەرى بەلگىسىز. سۇلتان حان اققۇلىنىڭ جيناعىنان.
6
الاشوردا ۇلتتىق-تەرريتوريالىق اۆتونومياسى ۇكىمەتىنىڭ (حالىق كەڭەسىنىڭ) مۇشەلەرى الاش قالاسىنا (زارەچنايا سلوبودكا، سەمەي) كوشىپ كەلىپ قونىستانعان 1918 جىلى. ءۇشىنشى قاتاردا وتىرعاندار: سولدان وڭعا قاراي ءبىرىنشى – احمەت بايتۇرسىنۇلى، ءبىر كىسىدەن كەيىن باسىنا اق كەپكى كيگەن – الاشوردا توراعاسى ءاليحان بوكەيحان. الاش، 1918 جىل. سۇلتان حان اققۇلىنىڭ جيناعىنان
7
ءاليحان بوكەيحان، الاشوردا ۇلتتىق-تەرريتوريالىق اۆتونومياسىن باستاپ الاش (زارەچنايا سلوبودكا، سەمەي) قالاسىنا كوشىپ كەلگەن 1918 جىلى. بۇل سۋرەت الاشوردا اۆتونومياسى ۇكىمەتىنىڭ توپتىق سۋرەتىنەن ۇلكەيتىلىپ الىندى. سۇلتان حان اققۇلىنىڭ جيناعىنان.
8
ءاليحان جيەنى ەسكەندىرمەن.
9
ماسكەۋ، 1935 جىل.
10
ءاليحان بوكەيحان، ماسكەۋدە ساياسي قۋعىندا جۇرگەن جىلدارىندا. سۇلتان حان اققۇلىنىڭ جەكە مۇراعاتىنان.
11
ءاليحان بوكەيحان 1937 جىلى 71 جاسىندا ماسكەۋدە ءستاليننىڭ بۇيرىعىمەن اتىلدى. اتىلار الدىنداعى سۋرەتى. بۋتىركا تۇرمەسى، ماسكەۋ، 1937 جىل.
12
ءاليحان اۆتورى ءارى رەداكتورى بولعان «گولوس ستەپي» گازەتىنىڭ 1907 جىلى قاڭتاردىڭ 13-ءى كۇنى شىققان سانى.
13
ءاليحان بوكەيحان شىعارعان “يرتىش” جانە “وميچ” گازەتتەرى.
14
سامار گۋبەرنيالىق جاندارم باسقارماسىنىڭ جانسىزداردىڭ باقىلاۋىندا بولعان ادامدارعا تولتىرعان ءىس قۇجاتتارىنىڭ مۇقاباسى.
15
ءاليحاندى باقىلاۋدا ۇستاعان سامار گۋبەرنيالىق جاندارم باسقارماسى ونى سىرتىنان «اسمان» دەگەن لاقاپ اتپەن اتاعان.
16
ءاليحاننىڭ قازاقستانعا بارۋىنا قالاي قارايتىنىن سۇراپ ءستاليننىڭ گولوششەكين مەن نۇرماقوۆقا جولداعان جەدەلحاتىنىڭ قولجازباسى.
17
ءاليحاندى تۇتقىنداۋ جانە پاتەرىندە ءتىنتۋ جۇرگىزۋ تۋرالى بەرىلگەن وردەر.
18
ءاليحان 1937 جىلى شىلدە ايىندا تۇتقىندالعان كەزدە ءوز قولىمەن تولتىرعان انكەتا. رەسەي فسب-نىڭ مۇراعاتىنداعى قۇجات.
20
ءاليحاندى اتۋ جازاسىنا كەسۋ تۋرالى سسسر جوعارى سوتى اسكەري القاسىنىڭ 1937 جىلى قىركۇيەكتىڭ 27-ءسى كۇنى شىعارعان ۇكىمىنىڭ كوشىرمەسى. رەسەي فسب-نىڭ مۇراعاتىنداعى قۇجات.
22
اتۋعا كەسىلگەن اليحانعا قاتىستى ۇكىمنىڭ 1937 جىلى قىركۇيەكتىڭ 27-ءى كۇنى ماسكەۋ قالاسىندا ورىندالعانى تۋرالى قۇپيا انىقتاما.
23
ءاليحان بوكەيحاننىڭ پەتەربورداعى يمپەراتورلىق ورمان ينستيتۋتىن 1894 جىلى تامامداعانى تۋرالى اتتەستات (ديپلوم).
24
1930-1942 جىلدار ارالىعىندا ستاليندىك قۋعىن-سۇرگىن قۇربانى بولعاندار كومىلگەن باۋىرلاستار مولاسىنداعى ەسكەرتكىش. وسىندا ءاليحان بوكەيحان دا جەرلەنگەن. دون زيراتى، ماسكەۋ، رەسەي.
پىكىر قالدىرۋ