|  |  | 

رۋحانيات تۇلعالار

قازاق رۋحانياتىنىڭ بەيرەسمي كوشباسشىسى بولعان تۇلعا

تالاسبەك اسەمقۇلوۆ ارامىزدا بولسا، بۇل كۇندەرى الپىس ءبىر جاسقا تولار ەدى…

 

 ونەردى  مۇرات تۇتا وتىرىپ،  بار بول­مىسىن، بۇكىل سانالى عۇمىرىن شىن مانىسىندە ۇلتىنا قالتقىسىز قىزمەت ەتۋگە ارناپ وتكەن تۇلعالار ساناۋلى. سول ساناۋلىلاردىڭ ءبىرى – تالاسبەك اسەمقۇلوۆ. ونەردى ءوزىنىڭ دارا جولى ەتىپ تاڭداعان تۇلعا. جازۋشى، سىنشى، اۋدارماشى، كينودراماتۋرگ،  مادەنيەت­تانۋشى، ونەرتانۋشى، ءۇل­كەن مەكتەپ كورگەن كۇيشى-دومبى­راشى، ۇلتتىق ونەردىڭ تامىرشىسى،   ويشىل،  ءبىلىمدار.

ۇلتتىق توپىراعى مىقتى، ءومىر بويى ءوزىن-ءوزى باپتاپ، تاربيەلەگەن، حالىق دانالىعى مەن بۇكىل جەتى عالامنىڭ  ءبىلىم-ءىلىمىن بويىنا جيناعان جانە جيناعانىنىڭ ءبارىن كادەگە جاراتىپ، ۇلتىنا، تۋعان حالقىنا قىزمەت ەتۋ­دىڭ بيىك ۇلگىسىن كورسەتىپ  وتكەن،  حال­قىن سۇيەتىن، تاريحىن، ونەرىن قاستەر­لەيتىن،  بىلىمگە قۇشتار ءاربىر جاس پەن جاسامىستىڭ دوسى بولعان ۇلكەن تۇلعا.  تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ، مەملە­كەتى­مىزدىڭ رۋحاني بايلىعى.

الىمساقتان بەلگىلى: ۇلتتى، ەتنوستى وزگەدەن ەرەك تانىتاتىن – مادەنيەتى، ونىڭ ىشىندە ادەبيەتى، ونەرى، سالت-ءداستۇرى. وسى ارقىلى ۇلتتىڭ دۇنيەتانىم، ءومىر سەزىمى تانىلادى، ءدىلى، بولمىسى تانىلادى. ت.اسەمقۇلوۆتىڭ ادەبيەت، مۋزىكا، بەي­نەلەۋ، كينو، ءداستۇرلى ونەر، تاريح، ەتنو­گرافيا، ميفولوگيا سالالارىنداعى شىعار­مالارى، ياعني،  جان-جاقتى دا كوپ قىرلى شىعارماشىلىعى –ۇلتتىڭ ءوزىن-ءوزى جەتە تانۋى، تەرەڭ زەردەلەۋى، رۋحاني تۇلەۋىنە باستايدى. ونەردى، مادەنيەتتى جانە وسىلار ارقىلى قوعامدا دا  ءوتىپ جاتقان ۇدەرىستەردى ءتۇسىنىپ-پايىمداۋعا ۇلكەن ۇلەس قوسادى.

ت.اسەمقۇلوۆ ۇلتتىق باستاۋدان قانىپ ىشكەن، ءداستۇردىڭ وزىنەن شىققان، سوندىقتان دا وي جۇلگەسى ورنىقتى،  ءتىلى باي دا كوركەم،  قوعامى مەن ۋاقىتىنا سەرگەك  سۋرەتكەر.ونىڭ 80-جىلدارداعى العاشقى اڭگىمە-پوۆەستەرىنەن باستاپ، جاڭا عاسىردا جازىلعان، نەگىزگى كەيىپكەرلەرى سابىت كۇيشى مەن نەمەرەسى اجىگەرەي بولىپ كەلەتىن «ءتالتۇس» پوۆەسى، وكىنىشكە  قاراي، اياقتالماعان «تاتتىمبەت سەرى» رومانى،  «ءبىرجان سال»، «تۇمار پاديشا»، «قۇنان­باي»، «كوكبالاقتىڭ ءولىمى»، «جەزتىرناق» كينوروماندارى  بۇگىنگى قازاق پروزاسىنىڭ وزىندىك ءبىر ەرەكشە جۇلگەسىن تانىتادى.

تالاسبەك ءومىر-تىرشىلىكتى تىم جاقسى بىلگەن، ومىرلىك تە، ونەرلىك تە ءبىلىمى مەن تاجىريبەسى باي جازۋشى بولعاندىقتان دا  شىعارمالارىنىڭ بارلىعىندا دەرلىك وقىرماندارى ءۇشىن  بەيتانىس كەڭىستىكتەر اشىلادى. بۇل كەڭىستىكتەر، اسىرەسە، ونەر، ونىڭ ىشىندە ءداستۇرلى ونەر، تاريح، ەتنوگرافيا، ميفولوگيا سالالارىنداعى ەڭبەكتەرىندە  اۋقىمدانا تۇسەدى. ونى ءوز ۇلتىنىڭ تاعدىرىن الەمدىك وركەنيەتپەن ءبىر ايادا قاراستىرا وتىرىپ، ۇلتتىق بەيرەسمي تاريحىمىزداعى كوپتەگەن اقتاڭداقتاردى اشقان، بالامالى نۇسقالار ۇسىنعان  ۇلكەن تاريحشى دەۋگە بولادى. ونىڭ كوركەم شى­عار­ما­لارىن بىلاي قويعاندا، الەمدىك وركەنيەتتەر تۋرالى ەسسەلەرى;  الەمدىك تاريحتان جازعان  مىسىر پيراميدالارى، تامپليەرلەر تۋرالى، بابىلدىڭ كۇيرەۋى تۋرالى، سيون پايعام­بارلارىنىڭ پروتوكولدارى; توميريس – تۇمار پاديشا تۋرالى،  ساقتار مەن پارسىلار، قاڭلىلار تاريحى تۋرالى;  قوندىگەر، كەت-بۇعا، شىڭعىسحان تۋرالى، سونداي-اق، قازاق باستان كەشكەن نەبىر ناۋبەتتەردىڭ – اشارشىلىق پەن سوعىستاردىڭ ءتۇپ تاريحتارى تۋرالى، تاعى دا باسقا كوپتەگەن  ماقالا، زەرتتەۋ، ەسسەلەرى جالپى قازاق  تاريحىندا العاش رەت سونى قىرىنان قوزعالىپ، جازىلعان تاقىرىپتار.  جازۋشىنىڭ پروزاسىندا،  كوركەم ەسسە­لەرىندە  كەيىنگى قازاق تاريحى – ابىلاي حان، قۇنانباي، اباي، ءبىرجان، تاتتىمبەت، سۇگىر، بايجىگىت، تاعى دا باسقا كوپتەگەن ونەرپازدار تۇلعالانىپ شىقتى.

داۋلەسكەر دومبىراشى، قازاق ءانى مەن كۇيىنىڭ بىلگىرى،   ءداستۇرلى ونەر تاجىريبەسى مەن تەورياسىن تەل الىپ جۇرگەن ونەر يەسى ت.اسەمقۇلوۆ شىعارما­شىلىعىنىڭ ۇلكەن ءبىر سالاسى – ونەر­تانۋشىلىق زەرتتەۋلەرى. بۇل زەرتتەۋلەرى ءداستۇرلى ونەر، قازاق ءان-كۇيىنىڭ  كومەسكىلەنە باستاعان ۇعىم-تانىمدارىن جارقىراتا ومىرگە ورالتادى، وقىرمان-تىڭدارمانىن ۇلتتىق قاعىس، ىرعاق، بوياۋ-رەڭكتەرگە  ورالتادى. بۇل  تۇستا، جالپى، تالاسبەكتىڭ جادىندا ساقتاي ءبىلۋ فەنومەنى ەرەكشە بولعانىن ايتۋ كەرەك. ول جازبا ادەبيەتتىڭ كورنەكتى وكىلى بولا تۇرا، قازاقتىڭ اۋىزەكى اڭگىمە ءداستۇرىن قاتتى ۇستانعانى، قۇيماقۇلاقتىعى شىعار­ما­شىلىعىندا ۇلكەن ناتيجە بەردى. بايجۇما كۇيلەرىن بۇگىنگە جەتكىزگەن، بايىرعى مۋزىكالىق تەرمينولوگيانى جاڭعىرتقان، ءوزى دە دومبىرا جاساۋشى شەبەر ونىڭ بۇل سالاداعى وراسان ەڭبەگى ءداستۇرلى ونەردىڭ زەرتتەۋشىسى عانا ەمەس، تىكەلەي مۇراگەرى-جالعاسى بولۋىمەن دە قىمبات.

جالپى،  تالاسبەك شىعارماشى­لىعى­نىڭ دارالىعى – ونىڭ قاي سالاداعى ەڭبەك­تەرىندە دە   عىلىمي نەگىزدىلىك جانە ەركىن سۇحباتتاستىق قاتار ءورىلىپ وتىراتىندىعى ەكەنىن قاداپ ايتۋىمىز كەرەك. قاي تاقىرىپتا، قاي سالادا جازسا دا تىزگىن بەرمەس تۇلپارداي جۇيتكىگەن ونىڭ جازۋىن­داعى تاعى ءبىر ەرەكشەلىگى – بالاعا دا، داناعا دا تۇسىنىكتى قاراپايىمدىلىعىندا. نۇرلى بىلىمىمەن قاتار زامانعا ساي ويشىل­دىعىندا. بۇگىنگى زاماننىڭ مادەني-رۋحاني احۋالىن زەردە­لەي، كونسترۋكتسيالاي بىلەتىن جاڭاشىل­دىعىندا. ياعني،  جاڭا ماعىنالار تۋدىرا العاندىعىندا.  سوندىقتان دا ونىڭ جازعاندارى ىجداعاتپەن وقىعان جانعا پايدالى ءبىلىم كوزى. كىم-كىممەن دە ءبىلىم، پاراسات-پايىمىنا ساي سويلەسىپ، پىكىر­لەسكەن  ت. اسەمقۇلوۆتىڭ سۇحباتتارى دا ويعا دەرتىپ تۇرا­دى. تۋعان حالقىنىڭ جاقسىسىنا ءسۇيىنىپ، جامانىنا كۇيىنىپ، مۇمكىن كەيدە اششىلاۋ دا ايتقان، جازعان  تۇستارى بار، بىراق، بۇل ومىردەگى  جانە ونەردەگى بيىك ولشەمدەرگە دەگەن ادالدىعىنان تۋىندادى.

ت.اسەمقۇلوۆ ونەردە ءومىر كەشۋ، ونەرمەن ءومىر كەشۋ سالتى، تانىم-تالعام، ءداستۇر جانە جاڭاشىلدىق، ەتيكا مەن ەستەتيكا جازىقتىقتارىندا ۇنەمى كەڭىنەن وي تولعاپ وتىردى. ومىردەگى جانە ونەردەگى ۇستانىمدارى، ىزدەنىس، ءوسۋ-جەتىلۋ جولدارى تالاسبەكتىڭ  ءوزى «ۇلى ۇستازىم» دەپ تانىعان، قازاق رۋحانياتىنىڭ كورنەكتى تۇلعاسى – ءداستۇرشىل دە جاڭاشىل كوركەم شىعارمالارىمەن، اسقان بىلىمدارلىعى، تەرەڭ پاراساتى، ۇلتجاندىلىعىمەن  حالقىنا قالتقىسىز قىزمەت ەتىپ وتكەن اسقار سۇلەيمەنوۆ تۋرالى «كەمەڭگەر ومىرىنەن ءبىر ۇزىك سىر» اتتى ءتورت ەسسەسىندە جاقسى جۇلگەلەنەدى. كەزىندە «الماتى اقشامىندا» جاريالانىپ، قالىڭ كوپشىلىك ىقىلاستانا وقىعان وسى ەسسەلەر – اسقار­تانۋدىڭ  ەرەكشە ءبىر ۇلگىسى. جانە جالپى قازاق ادەبيەتىندە تاپ مۇنداي فورمادا جازىلعان ەسسە،  وسىنشا دەمو­كراتيالىق تا، ەليتارلىق دەڭگەيدە تال­دانعان سۋرەتكەر بولماعان شىعار. «كە­مەڭگەر ومىرىنەن ءبىر ۇزىك سىر»  – تالاس­بەكتىڭ ۇستازىنا دەگەن ەرەكشە ساعىنىش-ءىلتيپاتى عانا ەمەس، ءوزىنىڭ كەيىنگى ۇرپاققا ايتىپ كەتكەن وسيەتى دە سياقتى سەزىلەدى.

ت.اسەمقۇلوۆ ادەبيەت پەن ونەرگە وتكەن عاسىردىڭ 80-جىلدارى كەلگەنىمەن، شىعارماشىلىعىنىڭ داۋىرلەۋ كەزەڭى وسى عاسىردا باستالىپ، ەسىمى مەن ونەرى سوڭعى ونشاقتى جىلدا ءدۇيىم قازاققا بەلگىلى بولدى. بۇل، ءبىر ەسەپتەن، ەلىمىز تاۋەل­سىزدىگىمەن – رۋحاني-اقپاراتتىق كەڭىستى­گىمىزگە  قازاق ەلىنىڭ العاشقى بەيرەسمي دە مازمۇندى باسىلىمى «التىن وردا» اپتالىعىنىڭ شىعۋىنا بايلانىستى ەدى.تالاسبەك تالانتىنىڭ كوزىن اشقان، جازعاندارىن قالىڭ قازاققا پاش ەتىپ، ءبىر ءۇتىرىن دە قالدىرماي  جاريالاپ، قۇلاشىن كەڭگە جايعىزعان – كەزىندە وسى «التىن وردا» اپتالىعىندا باس رەداكتورلىق ەتكەن مەيىرحان اقداۋلەتۇلىنداي ءبىلىم­دار اعا-دوس تۇلعا بولدى. ءسال كەيىنىرەكتە وسى اپتالىقتا باسشىلىق جاساعان تالانتتى، رۋحتاس ءىنى-دوسى داۋرەن قۋات، سودان كەيىن ۇلتتىق كىتاپحانادا باس ديرەكتور بولىپ تۇرعان كەزىندە بىرنەشە جىل جارىق كورگەن «ايت» جۋرنا­لىنىڭ شىعۋىنا قولداۋ كورسەتكەن  قازاقتىڭ ءبىلىمدار، دانا ۇلى مۇرات اۋەزوۆ، سوڭعى بەس-التى جىلدا بۇكىل جازعان­دارىن جارقىراتىپ «الماتى اقشامىندا» جۇرتقا تانىت­قان قالي سارسەنبايداي باس رەداكتور، بىلىكتى زامانداسى ەكەنىن ايتپاسقا بولمايدى. جاقسى اعا دەمەكشى، ءومىرىنىڭ سوڭعى ونشاقتى جىلىندا دوسحان جولجاق­سىنوۆتاي اعا-دوسقا جولىعىپ، رۋحاني قۋانىشقا كەنەلدى، ءوزى ءۇشىن جاڭا ءبىر سالادا قىرۋار ەڭبەك جاسادى.

تالاسبەك قاي سالادا ەڭبەك ەتسىن – العان نىسانىن، ماتەريالىنىڭ ءوزىن، اينالاداعى كونتەكسىن بۇگە-شىگەسىنە دەيىن زەرتتەيتىن، سونسوڭ ءوزىنىڭ ۇشقىر سۋرەتكەرلىك قيالىنا،  پاراساتتى كوركەم سوزگە جۇگىنەتىن. ونەردەگى بيىك ولشەم دەگەندە – ونىڭ ءومىرىنىڭ سوڭعى كەزەڭىندەگى قازاقتىڭ كوركەم كينوسى سالاسىنداعى ەڭبەكتەرى اتالۋى كەرەك. ونىڭ كينوروماندارىنىڭ ءبىرازىن جوعارىدا اتاپ وتتىك. ال، ت.اسەمقۇلوۆ ستسەناريلەرى نەگىزىندە رەجيسسەر د.جول­جاقسىنوۆ تۇسىرگەن «ءبىرجان سال» قازاقتىڭ ءوزىن وزىمەن تابىستىرعان، ۇمىت بولىپ بارا جاتقان جادىسىن وياتىپ، حالىق رەتىندەگى مارتەبە ماقتانىشىن تانىتاتىن; «قۇنانباي» ءفيلمى ۇلتتىق  تاريحتاعى تۇلعانىڭ ورنى مەن ءرولىن جاڭاشا زەردەلەگەن كوركەم فيلم بولىپ، ۇلتتىق كينومىزعا ولجا سالدى.

تالاسبەك «تۇمار پاديشا» ستسەناريى بويىنشا گولليۆۋدتىق «الەكساندر»، «گلادياتور»  سياقتى  فيلم تۇسىرىلسە دەپ قاتتى ارمانداۋشى ەدى… وسى تۇستا تاعى ءبىر وكىنىشىمىزدى ايتپاي قالا المادىق. ول – قازىرگى تاڭدا رەسپۋبليكا مەملەكەتتىك سىيلىعىنا لايىقتى ۇسىنىلىپ وتىرعان «قۇنانباي» كوركەم ءفيلمى اۆتورلارىنىڭ قاتارىندا  كورنەكتى ستسەناريست ت.اسەم­قۇلوۆ اتى-ءجونىنىڭ بولماۋى. ولاي دەيتىنىمىز،  ستسەناري اۆتورى ءفيلمنىڭ يدەياسى مەن ءتۇسىرىلىمى كەزەڭدەرىنە باستان-اياق قاتىسىپ،  ءتۇسىرىلىم اياقتالعان سوڭ دۇنيە سالدى. دەمەك، فيلم ەكرانعا شىققان كەزدە جوعارى باعا العان، سونداي-اق، فيلم سىيلىققا ۇسىنىلۋىنا بايلانىستى رەسپۋبليكا­لىق باسپاسوزدە «…كوتەرگەن جۇگى تاريحي جاعىنان سالماقتى ستسەناري،.. باي مازمۇندا جازىلعان كوركەم…» («تاۋ تۇلعادان تاعىلىم تارقاتقان»، «ەگەمەن قازاقستان»، 04.08.2016)  دەپ اتاپ كورسە­تىلگەن كينوستسەناري اۆتورىنىڭ سىيلىققا ۇسىنىلۋعا ابدەن حاقى بار ەدى. بۇل ءجايتتى  قازاقستان كينەماتوگرافيستەر وداعى، اسىرەسە، انا ءتىلىمىزدىڭ مارتەبەسىن قور­عايتىن «قازاق ءتىلى» قوعامى نەگە ەسكەرمەدى ەكەن دەگەن وكىنىش بار. تالاسبەكتەي تالانتتى تىزىمگە قوسۋعا ءالى دە بولاتىن شىعار، تالقىلاۋ ءالى اياقتالعان جوق قوي…

سەرگەك جاندى سۋرەتكەر ت.اسەمقۇلوۆ ءۇشىن ءومىردىڭ بارلىق ءساتى قىمبات، بارلىق قۇبىلىسى ارداقتى بولدى. كەز-كەلگەن وقيعادان ۇلكەن ماعىنا تاباتىن، كەز-كەلگەن قۇبىلىستىڭ ءمانىن ايىرا بىلەتىن ول  ءومىردى، ادامداردى ءسۇيدى. سوندىقتان دا  ادامنىڭ قادىرىن، جاردىڭ جانە پەرزەنتتىڭ قادىرىن، جاقسىنىڭ قادىرىن، ۇستازدىڭ قادىرىن، اعانىڭ قادىرىن، ءىنىنىڭ قادىرىن، دوستىڭ قادىرىن، شاكىرتتىڭ قادىرىن ءبىلدى.  جانى جاقسىعا اشىق بولدى، تالانتتى  تەز تانىپ، رۋحاني قولداۋ كورسەتۋگە كەلگەندە الدىنا جان سالمادى. ونىڭ   مەيىرحانمەن (اقداۋلەتۇلى) بىرىگىپ سوناۋ ماڭعىستاۋدا ءبىر ءوزى ءبىر ينستيتۋت بولىپ ءوز بەتىنشە جۇمىس جاساپ، قازاق ميفولوگياسىن مۇلدەم جاڭا ساپالىق بيىككە كوتەرگەن سەرىكبول قوندىبايدى تانىپ، وعان بيلىك تارا­پىنان كومەك  كورسەتىلۋىنە قوزعاۋ سالۋى،  ءوز تاراپىنان دا رۋحاني قولداۋ كورسەتۋى – وسىنىڭ ءبىر انىق كورىنىسى.

تالاسبەك تالانتتى جاستاردى قاتتى قولدادى، ولار تۋرالى قۋانا جازدى. ونىڭ سىني تالداۋلارى دا وزگەشە سيپاتتى – ماقالا-ەسسەلەرىندە شىعارمانىڭ جازىلۋ كونتەكسى، ىزدەنىستەر جۇلگەسى، قۇرىلىمى تالدانىپ، ءتۇيىن ناتيجەگە الىپ شىعادى. مۇنىڭ جارقىن ءبىر مىسالى – تالاسبەك سىنشىنىڭ وسى «الماتى اقشامىندا» جاريالانعان، وزىندىك كلاسسيكالىق تالداۋىنىڭ ۇزدىك ءبىر ۇلگىسى – «وپەراتور جايلى اڭىز نەمەسە ديدار امانتايدىڭ «كوزىڭنەن اينالدىم…» اڭگىمەسىن وقىعاندا تۋعان ويلار» اتتى ماقالاسى. سىنشىنىڭ قاي ماقالاسى دا زەردەلى جاستار  ءۇشىن ءبىلىم كوزى بولدى دەسەك، ارتىق ەمەس. شىعار­مالارى تۋرالى ازدى-كوپتى پىكىر بىلدىرگەن جاستاردىڭ جەتىستىكتەرىمەن قاتار، ويلانۋى ءتيىس تۇستارى تۋرالى دا اق ادال پىكىرىن ءبىلدىرىپ وتىرعان ول ءبىلىمدى، بىلىكتى، ونەرلى زامانداستارىن تۋىسىنداي كورىپ ءوتتى. ول تەك قانا كولگىرلىكتى، جالعان كوشباس­شىلىقتى، قالىڭ وقىرمان-كورەرمەن-تىڭدارمانعا  ارزان الدانىش –اقىل­ماندىقتى، قىزىل ءسوزدى ساپىرعان وتىرىك ءبىلىمسىنۋدى سۋقانى سۇيمەدى…

ءوز  عۇمىرىندا كوپ نارسە تىندىرعان، ويلاۋ جۇيەسى ەرەكشە،  دارا سۋرەتكەر ت.اسەمقۇلوۆ  ەندىگى جەردە ءوزى ۇستازى تۋرالى ايتقانىنداي، «ادامزاتتىڭ رۋحاني بايلىعىن ەسەلەپ وسىرەتىن نۇرلى تۇل­عالاردىڭ قاتارىندا» تۇرادى.ونىڭ مول رۋحاني مۇراسىن «ۇلتىم» دەگەن اقجولتاي جاس ۇرپاق وقىپ-زەرتتەپ، سۋسىنداي­تىنىنا كۇمان جوق.ونىڭ شىعارما­شىلىعى تۋرالى از-كەم وي-پىكىرىمىزدى ءوزىنىڭ مىنا ءبىر پىكىرىمەن قورىتىندىلاۋ ورىندى. «…اسقار سۇلەيمەنوۆتىڭ جازبا مۇراسىنان، اۋىزشا ايتقاندارىنان ءسىز ەشقاشاندا راديكالدىق، ديسسيدەنتتىك وي-پىكىر ۇشىراستىرا المايسىز. ونىڭ جالعىز عانا ەلەۋسىز قارۋى – ونەر تۋ­رالى، جالپى مادەنيەت تۋرالى بەيتاراپ، بەيبىت پىكىرى ەدى. بىراق، بۇل ماسەلەنىڭ سىرت كورىنىسى عانا ەدى. ويلى، اقىلدى پىكىر ادامنىڭ ىشكى دۇنيەسىن جاڭعىر­تادى، اتادان بالاعا مۇرا بولىپ اۋىسقان جالعان يدەالداردان، جاساندى قۇندى­لىقتاردان ارىلتادى. ال، ۇرپاق رۋحاني قۇلدىقتان قۇتىلعاندا ساياسي كۇرەستىڭ كەرەگى دە بولماي قالادى. ءسىز ماقساتى­ڭىزعا جەتتىڭىز. باياعى اتالارى­مىزداي الماس قىلىشپەن ەمەس، سەرتكە بەرىك قالام جانە الا قاعازبەن…».  بۇل پىكىر­لەر ءححى عاسىر باسىندا قازاق رۋحانيا­تىندا بەيرەسمي كوشباسشى بولعان ت.اسەم­قۇلوۆتىڭ ءوز شىعار­ماشىلىعىنا دا بەك قاتىستى.

ءسوز سوڭىندا  تالاسبەكتەي تۇلعانىڭ قۇنار­لى دا مول رۋحاني مۇراسىمەن قالىڭ جۇرت­شىلىقتى قاۋىشتىرۋ جولىندا ۇلكەن ەڭبەك ەتىپ، «Otuken» سايتىنىڭ جۇمىسىن جالعاس­تىرىپ، ۇرپاعىن الپەشتەپ تاربيەلەپ وتىرعان اياۋلى جارى، كورنەكتى مادەنيەت­تانۋشى، ميفولوگ، فيلوسوف زيرا ناۋرىز­باەۆاعا ۇلكەن ىرزاشىلىق. بۇل كۇندەرى تۋعانىنا الپىس ءبىر جىل تولعان اسىل دوستىڭ جانى ءجانناتتا بولعاي دەپ تىلەيىك.

ءاليا بوپەجانوۆا

“الماتى اقشامى” گازەتى

Related Articles

  • قازىرگى زاڭناما اياسىندا مەملەكەتتىك ءتىلدى قالاي دامىتۋعا بولادى؟

    قازىرگى زاڭناما اياسىندا مەملەكەتتىك ءتىلدى قالاي دامىتۋعا بولادى؟

    Zhalgas Yertay         قازاقستان بيلىگى مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋ ءۇشىن قاتاڭ شەشىمدەرگە بارعىسى كەلمەيدى دەيىك. بىراق قازىرگى زاڭناما اياسىندا مەملەكەتتىك ءتىلدى قالاي دامىتۋعا بولادى؟ سونى ويلانىپ كورەيىك. قازاق ءتىلىن دامىتۋ جايىن ايتقان كەزدە قازاقستان بيلىگى قوعامدى ەكىگە بولەدى. ءبىرى – ءتىلدى دامىتۋدىڭ راديكال شەشىمدەرىن ۇستانادى، ەكىنشى جاعى – قازىرگى ستاتۋس-كۆونى ساقتاعىسى كەلەدى، ياعني ەشتەڭە وزگەرتپەي-اق قويايىق دەيدى. بىراق ەكى جولدى دا تاڭداماي، ورتاسىمەن ءجۇرۋدى ۇسىنىپ كورسەك قايتەدى!؟ باتىل قادامدارعا بارايىق، بىراق ول راديكال جول بولماسىن. قازاق ءتىلىن كۇشپەن ەمەس، ورتانى دامىتۋ ارقىلى كۇشەيتسەك بولادى. ياعني ادامدار ءتىلدى ۇيرەنىپ اۋرە بولماي-اق، حالىق جاي عانا قازاق ءتىلى اياسىندا ءومىر ءسۇرۋدى ۇيرەنسىن. نەگىزگى وي وسى. ءبىز وسى ۋاقىتقا دەيىن ادامدار ورتانى

  • ەلدەس وردا، تاريحشى: «تۇركىستان» اتاۋىن قولدانۋ – ايماقتاعى جۇمساق كۇش پوزيتسياسىن نىعايتۋ ءتاسىلى

    ەلدەس وردا، تاريحشى: «تۇركىستان» اتاۋىن قولدانۋ – ايماقتاعى جۇمساق كۇش پوزيتسياسىن نىعايتۋ ءتاسىلى

    فوتو اشىق دەرەككوزدەردەن الىندا وتكەن اپتادا تۇركيانىڭ ۇلتتىق ءبىلىم مينيسترلىگى مەكتەپ باعدارلاماسىنا «تۇركىستان» دەگەن تەرميندى ەنگىزگەن ەدى. شەتەل باسىلىمدارىنىڭ جازۋىنشا، بۇل اتاۋ ەندى «ورتالىق ازيا» ۇعىمىنىڭ ورنىنا قولدانىلماق. ءبىلىم ءمينيسترى يۋسۋف تەكين جاڭا اتاۋ تۇركى الەمىنىڭ بىرلىگىن قامتاماسىز ەتۋگە باعىتتالعانىن ايتادى. ونىڭ سوزىنشە، ۇكىمەت وقۋ باعدارلاماسىنان يمپەريالىق ماعىناسى بار گەوگرافيالىق اتاۋلاردى الىپ تاستاماقشى. ەڭ قىزىعى، «تۇركىستان» اۋماعىنا قازاقستاننان بولەك، قىرعىزستان، وزبەكستان، تۇركىمەنستان مەن تاجىكستان جاتادى ەكەن. سونداي-اق كەيبىر باسىلىمدار بۇل تەرميننىڭ قىتايدىڭ باتىسىندا ورنالاسقان شىڭجان ولكەسىنە قاتىسى بارىن دا اتاپ ءوتتى.  كەيبىر عالىمدار «ورتالىق ازيا» تەرمينى كولونياليزمنەن قالعانىن ءجيى اتاپ ءجۇر. حح عاسىرداعى الەمدىك اكادەميالىق عىلىمدى سول كەزدەگى ءىرى يمپەريالار قالىپتاستىرعاندىقتان، بۇگىندە مۇنداي تەرميندەر مەن اتاۋلار حالىق ساناسىنا ابدەن ءسىڭىپ

  • تۇرسىن جۇمانباي ء«ۇيسىنباي كىتابى»

    تۇرسىن جۇمانباي «ءۇيسىنباي كىتابى»

    بۇل داعاندەل، باقاناس ولكەسىنەن شىققان بي ءۇيسىنباي جانۇزاقۇلى حاقىندا قۇراستىرىلىپ جازىلعان كىتاپ. تىڭ تولىقتىرىلعان ەڭبەكتە بولىس الدەكە كۇسەنۇلى، داعاندەلى بولىسىنىڭ باسشىلارى مەن بيلەرىمەن قاتار ءابدىراحمان ءالىمحانۇلى ءجۇنىسوۆ سىندى ايتۋلى تۇلعالار جايلى اڭگىمە قوزعالعان. ولاردىڭ ەل الدىنداعى ەڭبەكتەرى، بيلىك، كەسىم – شەشىمدەرى، حالىق اۋزىندا قالعان قاناتتى سوزدەرى مەن ءومىر جولدارى، اتا – تەك شەجىرەسى قامتىلعان. سونىمەن قاتار مۇراعات دەرەكتەرىندەگى مالىمەتتەر كەلتىرىلگەن. كىتاپقا ەسىمى ەنگەن ەرلەردىڭ زامانى، ۇزەڭگىلەس سەرىكتەرى تۋرالى جازىلعان كەي ماقالالار، جىر –داستاندار، ۇزىندىلەر ەنگەن. كىتاپ قالىڭ وقىرمان قاۋىمعا ارنالعان. تۇرسىن جۇمانباي «ءۇيسىنباي كىتابى»، - جەبە باسپاسى، شىمكەنت قالاسى.134 بەت تولىق نۇسقاسىن تومەندەگى سىلتەمە ارقىلى وقي الاسىز. ءۇيسىنباي كىتاپ kerey.kz

  • زەلەنسكيدىڭ “جالعىز سەنەرى ءارى وڭ قولى”. اندرەي ەرماك كىم؟

    زەلەنسكيدىڭ “جالعىز سەنەرى ءارى وڭ قولى”. اندرەي ەرماك كىم؟

    رەي فەرلونگ اندرەي ەرماك (سول جاقتا) پەن ۋكراينا پرەزيدەنتى ۆلاديمير زەلەنسكي (وڭ جاقتا). 2019 جىل. اندرەي ەرماك ۇشاقتان تۇسە سالا ءوزىنىڭ باستىعىن قۇشاقتادى. 2019 جىلى قىركۇيەكتە پرەزيدەنت زەلەنسكيمەن جىلى جۇزدەسۋ جاڭادان باستالىپ كەلە جاتقان ساياسي سەرىكتەستىكتىڭ باسى ەدى. بۇل – ەرماكتىڭ رەسەي تۇرمەسىندە وتىرعان 35 ۋكراينالىقتى ماسكەۋدەن الىپ كەلگەن ءساتى. ال 2020 جىلى ەرماك زەلەنسكي اكىمشىلىگىنىڭ باسشىسى بولدى. بىراق ۋكرايناداعى جەمقورلىق شۋىنان كەيىن ونىڭ قىزمەتىنە جۇرتتىڭ نازارى اۋدى. سەبەبى ەرماك ۋكراينا ەنەرگەتيكالىق ينفراقۇرىلىمىنا بولىنگەن قارجى جىمقىرىلعان كوررۋپتسيا سحەماسىندا نەگىزگى رولدە بولعان دەگەن اقپارات تاراعان. بىراق تەرگەۋشىلەر بۇل جايتتىڭ جاي-جاپسارىن تولىق اشقان جوق. ەرماكتىڭ ءوزى ازاتتىقتىڭ ۋكراينا قىزمەتىنىڭ رەسمي ساۋالدارىنا جاۋاپ بەرگەن جوق. سونىمەن زەلەنسكيدىڭ كەڭسەسىن باسقارىپ وتىرعان ەرماك كىم؟ تەلەۆيدەنيەدەن

  • «العاشقى كىتاپ» دەرەكتى بەينەفيلمى

    «العاشقى كىتاپ» دەرەكتى بەينەفيلمى

    قازاقستان رەسپۋبليكاسى مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگىنىڭ مادەنيەت كوميتەتىنە قاراستى ۇلتتىق كينونى قولداۋ مەملەكەتتىك ورتالىعىنىڭ تاپسىرىسىمەن «JBF company» كومپانياسى سەمەي قالاسىندا، شىڭعىستاۋ وڭىرىندە، الماتى وبلىسىنىڭ جامبىل اۋدانىندا  «العاشقى كىتاپ» اتتى دەرەكتى بەينەفيلم تۇسىرۋدە. دەرەكتى فيلم ابايدىڭ 1909 جىلى سانكت پەتەربۋرگتەگى يليا بوراگانسكي باسپاسىندا باسىلعان العاشقى شىعارمالار جيناعىنىڭ جارىق كورۋىنە ارنالادى. ۇلى اباي مۇراسىنىڭ قاعاز بەتىنە تاڭبالانۋ تاريحىن باياندايدى. قازىرگى ادامدار بۇرىنعى ۋاقىتتىڭ، اباي زامانىنىڭ ناقتى، دەرەكتى بەينەسىن، سول كەزدەگى ادامداردىڭ الپەتىن، كيىم ۇلگىسىن كوز الدارىنا ەلەستەتۋى قيىن. كوپشىلىكتىڭ ول ۋاقىت تۋرالى تۇسىنىگى تەاتر مەن كينوفيلمدەردەگى بۋتافورلىق كيىمدەر مەن زاتتار ارقىلى قالىپتاسقان. الايدا اباي ۋاقىتىنداعى قازاق تىرشىلىگى، قازاقتاردىڭ بەت-الپەتى، كيىم كيىسى، ءۇي – جايى، بۇيىمدارى تاڭبالانعان مىڭداعان فوتوسۋرەتتەر ساقتالعان. بۇلار رەسەي، تۇركيا، ۇلىبريتانيا

پىكىر قالدىرۋ

ەلەكتورندى پوشتاڭىز سىرتقا جاريالانبايدى. بەلگى قويىلعان ءورىستى تولتىرۋ مىندەتتى *

اتى-ءجونى *

Email *

سايتى

Kerey.kz/كەرەي.كز

ءبىز تۋرالى:

تەل: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz ءتىڭ بۇرىنعى نۇسقاسىن http://old.kerey.kz تەن وقي الاسىزدار!

KEREY.KZ

سايت ماتەريالدارىن پايدالانعاندا دەرەككوزگە سىلتەمە كورسەتۋ مىندەتتى. اۆتورلار پىكىرى مەن رەداكتسيا كوزقاراسى سايكەس كەلە بەرمەۋى مۇمكىن. جارناما مەن حابارلاندىرۋلاردىڭ مازمۇنىنا جارناما بەرۋشى جاۋاپتى.

سايت ساناعى: